شارپرێس: نیقاش
بەغدا لەبەر ئەوەی سنورێكی كراوەی هەیە، بۆیە هەمیشە مەترسی دزەكردنی چەكدارە توندڕەوەكانی لەسەرە، ئەمەش سەرەكیترین هۆكاری نائارامی پایتەختە.
بەهەزاران سەرباز لەدەوری بەغدا هەن‌و سەدان پلان بۆ پاراستنی شارەكە داڕێژراوە، كەچی چەند ساڵێكە پایتەخت ئارامی بەخۆوە نابینێ، بەدبەختی ئەم شارەو دانیشتوانەكەی ئەوەیە بێ پەرژینەو جوگرافیا یارمەتیان نادان، بۆیە هەمیشە بەترسەوە چاوەڕێی ئەوەن هێرشیان بكرێتە سەر.
لەسەرەتای ئەم مانگەوە داعش بەشێوەیەكی رێكخراو هێرش دەكاتە سەر سوپاو چەكدارانی حەشدی شەعبی لەدەوروبەری بەغدا‌و بەدەیانی لێ كردوونەتە قوربانی، فەرماندە سەربازییەكانیش هۆشیاری ئەوە دەدەن كە ئەو ناوچانە لەبەردەم مەترسی داڕمانی ئەمنیدان.
لەناوچەی یوسفییەی خوارووی بەغدا شێخ عوسمان جەنابی‌‌و خێزانە نۆ كەسییەكەی لەبراو ناسیاوەكانی، چەند ساڵێكە گیرۆدەی خراپی بارودۆخی ئەمنی بوون، ئەم شارە سەردەمێكە بووەتە باسی زۆربەی میدیاكان، نەك لەبەر ئەوەی ناوچەیەكی شوێنەوار بێت یاخود فیستیڤاڵێكی تیا بەڕێوە بچێت، بەڵكو لەبەر ئەوەی بووەتە گۆڕەپانی شەڕێكی بەردەوام.
جەنابی بە"نیقاش"ی وت "لەم دە ساڵەی دوو كوڕو ژنەكەم‌و كێڵگەكەم بەهۆی شەڕەوە لەدەست داوە، كوڕێكم لەشەڕێكدا كوژرا كە لەناوچەكە روویدا، كوڕەكەی تریشم بەر تەقینەوە كەوت، لەداخی لەدەستدانی ئەوانیش ژنەكەم گیانی سپارد، ئیتر منیش نەمتوانی كێڵگەكەم بەڕێوە ببەم، بەڵام ناوچەكە چۆڵ ناكەم، چونكە لەمنداڵییەوە لێرەم‌و ئەو خانووەی تیایدام بەدەستی خۆم دروستم كردووە".
یوسفییە دەكەوێتە خوارووی بەغداوە وەك شارەكانی لەتیفیەو مەدائن‌و عەرەب جبور، لەلای خۆرئاواشەوە ئەبوغرێب لەپەنا بەغدادایەو لەباكوریشەوە شارەكانی مشاهدەو تارمیەو تاجی دەوری داوەو هەموویان پێكەوە بە"پشتێنەی بەغدا" ناودەبرێن.
هەموو ئەم ناوچانە چەند ساڵێكە لەبارودۆخێكی ئەمنی دژواردان، بەو پێیەی بوونەتە پەناگەی گروپە توندڕەوەكانی وەك قاعیدەو هاوپەیمانە سوننەكانی، ئەمڕۆش داعش تیایاندا چالاكە.
بیست ساڵە كەریم مەشهەدانی مامۆستای زانكۆ لەناوچەی تارمیەی باكوری بەغدا دەژی، ئەمیش هەمان دەردەسەری جەنابی هەیە، بەو پێیەی ناوچەكەیان وەك یوسفیە لەدۆخێكی ناجێگردایەو هەموو هەوڵەكان بۆ چەسپاندنی ئاسایش تیایدا شكستیان هێناوە.
مەشهەدانی بە"نیقاش"ی وت "هێزە ئەمنییەكان متمانەیان بەخەڵكی ناوچەكە نییەو بەتیرۆریستیان دەزانن، چونكە بەردەوام گروپە چەكدارەكان لەناو بێستانە زۆرو زەوەندەكان خۆیان دەشارنەوەو پەلاماری ئەو هێزانە دەدەن، سەرەنجام خەڵكی ناوچەكە باجەكەی دەدەن".
هەفتەی پێشوو زنجیرەیەك تەقینەوە لەناوچەكانی عەرەب جبورو رەزوانیە لەخوارووی بەغدا ئەنجامدرا كە مزگەوتی شیعەكانی كردبووە ئامانج‌و بەهۆیەوە بەدەیان كەس بوونە قوربانی، هاوكات لەناوچەی تارمیەی باكوریش تەقینەوەی تر روویدا.
قەیس خزعەلی سەرۆكی "عەسائیب ئەهلل حەق" رۆژی 7ی نیسان رایگەیاند "ماوەی رابردوو چەند كردەوەیەك لەلایەن داعشەوە لەشارەكانی خواروی عێراق‌و دەوروبەری بەغدا ئەنجامدران".
خزعەلی ئەو قسانەی لەوتارێكی تەلەفزیۆنیدا پێشكەشكرد چەند رۆژێك دوای كوژرانی ژمارەیەك چەكداری حەشدی شەعبی‌‌و وتیشی "پاراستنی دەوروبەری بەغدا زۆر گرنگترە لەئازادكردنی موسڵ كە هەزاران كیلۆمەتر لەپایتەختەوە دوورە.. داعش دەوروبەری بەغدا بەكاردەهێنێت وەك سەربازگە بۆ سەدان چەكدارو ژمارەیەكی زۆر خۆكوژو ئۆتۆمبێلی بەبۆمب چێنراو".
لەمڕووەوە حەسەن ساعدی پەرلەمانتاری كوتلەی بەدر بە"نیقاش"ی وت "پاش ئەوەی داعش لەئەنبارو سەلاحەدین تووشی شكست هات، گەڕاوەتەوە بۆ دەوروبەری بەغدا، ئێستا دەیەوێت هەڕەشە لەبەغدا بكات‌و هێزە ئەمنییەكان‌و حەشدی شەعبی ناچار بكات بەرەكان چۆڵ بكەن‌و بگەڕێنەوە بۆ ناو پایتەخت".
شاری بێ پەرژین
بەغدا تاكە شاری عێراقە كە سنورێكی روون‌و رەوانی نەبێت، بۆ بەدبەختی شارەكە، سنورە جوگرافییەكانی كشتوكاڵین‌و راستەوخۆ گرێدراونەتەوە بەهەر چوار پارێزگای ئەنبارو بابل‌و سەلاحەدین‌و دیالە، چەكدارەكانیش ئەم سنورە بەرفراوانە بەكاردەهێنن بۆ خۆحەشاردان‌و هێرشكردن.
لەناوچەكانی سەبع بورو ئیبراهیم بن عەلی‌‌و سەبیحاتی فەلوجەی سەر بەپارێزگای ئەنبار چەند رێگەیەكی كشتوكاڵی شاراوە هەیە كە دەیبەستێتەوە بەتاجی‌‌و ئەبوغرێب‌و یوسفیەی سەر بەبەغدا.
هەروەها لەناوچەی جرف سەخری بابل رێگا هەیە كە گرێدراوەتەوە بەناوچەی لەتیفیەو مەدائین‌و مەحمودییەی بەغدا، هەرچی ناوچەی نەباعی‌‌و مشاهدەو كەساراتی سەلاحەدینە دیسانەوە بەرێگای شاراوە گرێدراوە بۆ ناوچەی تارمیەی بەغداوە.
كێشەكە ئەوەیە هێزە سەربازییەكان ناتوانن ناوچە كشتوكاڵییەكانی دەوروبەری بەغدا كۆنترۆڵ بكەن، وەك ئەوەی عەقید خزێر خەزرەجی ئاماژەی پێدەكات.
یەكەكەی خەزرەجی لەدەوروبەری بەغدا جێگیرەو لەمڕووەوە بە"نیقاش"ی وت "چوار ساڵە لەدەوروبەری بەغدا كاردەكەم‌و ژمارەیەكی زۆر لەسەربازەكانمان بەبۆمب یان فیشەك كوژراون.. كێشەكە ئەوەیە ئۆتۆمبێلە سەربازییەكان ناتوانن بچنە ناوچە كشتوكاڵییەكانەوە".
دەشڵێت "چەند بێستان‌و دارستانێك لەدەوروبەری بەغدا هەیە كە چەكدارەكان دەتوانن چەند مانگێك خۆیانی تیا بشارنەوە بێ ئەوەی كەس پێی بزانێ، لەوێوە پلانی هێرشكردنە سەر بەغدا دادەڕێژن".
كێشەیەكی تر كە خەزرەجی‌‌و هێزەكەی بەدەستیەوە گیرۆدە بوون، دیمۆگرافیای دانیشتوانی ناوچەكەیە، چونكە زۆربەی خەڵكی دەوروبەری بەغدا سوننەن‌و هاوسۆزییان بۆ ئەو گروپە چەكدارانە هەیە.
پێكهاتەی دانیشتوانی ناوچەكە بەڕێكەوت وای لێنەهاتووە، بەڵكو دەگەڕێتەوە بۆ سەرەتای ساڵانی حەفتاكانی سەدەی رابردوو كاتێك رژێمی بەعس دەستیكرد بەپرۆسەی گۆڕینی پێكهاتەی ئەو ناوچەیە‌و بەهەزاران خێزانی سوننەی بردە ئەوێ، لەكاتێكدا جاران بەتێكەڵی لەسوننەو شیعە پێكهاتبوون.
عەباس تەمیمی كە لەكۆمەڵگایەكی نیشتەجێبوونی حكومی لەناوچەی مەحمودیە نیشتەجێیە لەباشووری بەغدا بە"نیقاش"ی وت "بەداخەوە تیرۆریستان لەناوچە سوننەنشینەكان خۆیان مەڵاس دەدەن.. ئێمە هەموو سوننە بەهاوكاری تیرۆریستان تۆمەتبار ناكەین، بەڵام بەشێكیان یارمەتیان دەدەن".
تەمیمی دەشڵێت "تیرۆریستان نامۆن بەناوچەكەو هەموو شتێكی لەبارەوە نازانن، بەڵام خەڵكەكەی هاریكارییان دەكەن بۆیە زۆر بەوردی هێرشەكان ئەنجام دەدەن".
تەنها هێزە عێراقییەكان دووچاری ئاستەنگ نەبوون بۆ چەسپاندنی ئاسایش لەدەوروبەری بەغدا، بەڵكو تەنانەت سوپای ئەمەریكاش كە پێشتر لەو ناوچانە بوو هەمان كێشەی هەبوو.
دۆسێكانی دەزگای هەواڵگری عێراقی ئاماژەی ئەوەی تێدایە كە ئەمەریكا پێنج پرۆسەی گەورەی سەربازی ئەنجامداوە بۆ چەسپاندنی ئاسایش لەو ناوچانە، دیارترینیان لەساڵی 2007 بووە.
ئەفسەرێكی دەزگای هەواڵگری كە خۆی داوایكرد ناوی بڵاو نەكرێتەوە بە"نیقاش"ی وت "دۆسێكانی تایبەت بەناوچەكانی دەوروبەری بەغدا ئەوەی تیا روون كراوەتە كە سوپای ئەمەریكا لەو ناوچانە بەسەدان سەركردەی گروپە توندڕەوەكانی دەستگیركردووە، دیارترینیان سەرۆكی ئەنسار سوننەو سێ سەركردەی دیاری قاعیدە بوون".
وەك ئەوەی ئەفسەرەكە ئاماژەی پێدەكات لەو ناوچانە دەست گیراوە بەسەر دەیان بەڵگەنامەی گرنگ كە ناوی ئەندامان‌و پلان‌و كۆدو ئامانجەكانی داهاتووی تیا روونكراوەتەوە.
پاش ئەو هێرشە بەرفراوانەی داعش لەهاوینی 2014 كردییە سەر عێراق، توانی دەست بەسەر پارێزگاكانی موسڵ‌و سەلاحەدین‌و ئەنباردا بگرێت‌و گەیشتە دەوروبەری بەغدا، ئەو كات حكومەتی عێراقی گروپە شیعەكانی راسپارد كە ناوچەكە بپارێزن‌و توانیان رێ لەپێشڕەوی داعش بگرن، بەڵام كێشەی تری سەریهەڵدا.
وەك كێشەی ساڵانی رابردوو كاتێك گروپێكی شیعە دەچێتە ناوچەیەكی سوننە دنیایەك گرفتی تایفی سەر هەڵدەدات، ئەو هێزانە متمانەیان بەخەڵكی ناوچەكە نییەو بەتیرۆریستیان دەزانن، خەڵكی ناوچەكەش لەو هێزانە دەترسن‌و بەتایفیان دەزانن.
لەدوو ساڵی رابردوودا هێزە شیعەكان توانیان لەرێی هێزەوە دەسەڵاتی خۆیان بەسەر چەند ناوچەیەكدا بسەپێنن‌و ئەندامانی ئەو گروپانەش تۆمەتبار كران بەئەنجامدانی كاری نامرۆیی، كاتێكیش هەندێ لەو هێزانە لەبەر بڕینی موچەكانیان پاشەكشەیان كرد، خێرا داعش شوێنی گرتنەوە.
هێزە ئەمنییەكان زۆربەی جار لەرێی بەكارهێنانی هێزەوە ئاسایش دەچەسپێنن، بۆیە ئەو ئارامییەی بەدەستی دەهێنن كەتییەو مەترسی لەبەریەك هەڵوەشانی لێ دەكرێت، ئەمەش كێشەیەكە حكومەتی عێراق پێی چارەسەر نەكراوە، هۆكاری هەرە سەرەكیشی نەبوونی متمانەیە لەنێوان خەڵك‌و هێزە ئەمنییەكاندا.
كێشەی گەورەی خەڵكی ناوچەكە ئەوەیە لەوە دەترسن یارمەتی هێزە ئەمنییەكان بدەن‌و دواتر لەلایەن گروپە توندڕەوەكانەوە تۆڵەیان لێبكرێتەوە، چونكە ئەزموونی لەو شێوەیەیان زۆرە.
شورای بەغدا
دوای دە ساڵ لەپلانی سەربازی، ئێستا ناوچەكانی دەوروبەری بەغدا بوونەتە مۆڵگەی كۆبوونەوەی هەزاران سەرباز، لەكاتێكدا جاران ناوچەی بەپیتی كشتوكاڵی بوون‌و سەرچاوەیەكی گرنگی سەوزەو میوەو شیرەمەنی بەروبوومی ئاژەڵی بوون.
جاران خەڵكی بەغدا لەقەرەباڵغی ناوشار رایان دەكردو دەچوونە بێستانەكانی دەوروبەری پایتەخت بۆ بەسەربردنی كاتێكی خۆش‌و گوندنشینەكانیش پێشوازیان لێدەكردن، بەڵام ئێستا بەغدادییەكان ناوێرن روو لەو ناوچانە بكەن.
چوون بۆ ئەم ناوچانە ئاسان نییە بەهۆی ئەو رێوشوێنە ئەمنییە توندوتۆڵەی گیراوەتە بەر، بەدەیان بازگەو خاڵی پشكنین داندراون كە هەر یەكەیان 500 مەتر لەیەكتر دوورن، لەگەڵ ئەوەشدا هێشتا ئەو ناوچانە ئارام نین، بۆیە حكومەت بیر لەوە دەكاتەوە شورایەك بەدەورەی بەغدادا دروست بكات.
مانگی شوباتی رابردوو حكومەتی عێراق بڕیاریدا بەدروستكردنی شورایەك لەدەوروبەری بەغدا كە پێكهاتووە لەدیواری كۆنكرێتی سێ مەتر بەرز بەتەنیشت چاڵێكەوە كە سێ مەتر قووڵە، بەڵام پلانەكە جێبەجێ نەكرا.
عەمید سەعد معەن وتەبێژی وەزارەتی ناوخۆ بە"نیقاش"ی وت "هێزی ئەمنی پێویست لەدەوروبەری بەغدا جێگیركراون‌و لەوە ناترسین هێرش بكرێتە سەر بەغدا، بەڵام جار جارە جۆرێك لەدزەكردن روودەدات".
دەشڵێت "دروستكردنی شورا دەبێتە هۆی كەمكردنەوەی هێزە ئەمنییەكان لەو ناوچانەو دەكرێت سوود لەو سەربازانە ببینرێت بۆ شەڕی داعش.. شوراكە كامێرای چاودێری لەسەر دەبێت‌و رێی لەتیرۆریستان دەگرێت رێگا شاراوەو نهێنییەكان بەكاربهێنن بۆ گوێزانەوەی تەقەمەنی بۆ پایتەخت".
بیرۆكەی دروستكردنی شورا نوێ نییەو سوپای ئەمەریكا ساڵی 2006 پێشنیاری كرد پاش ئەوەی دەیان سەربازی لەو ناوچانەدا كوژران، بەڵام حیزبە سونییە سیاسییەكان لەوە ترسان‌و رەتیانكردەوە، چونكە پێیان وابوو جۆرێك لەجیاكاری تایفی دروست دەكات‌و ئەنبارو بابل لەبەغدا دادەبڕێت.
ئەمڕۆش هەمان ئەو هێزانە دیسانەوە بنیادنانی شورای ئەمنی رەت دەكەنەوە، بۆیە ئەو پلانە سەری نەگرتووە كە لەرێیەوە دیوارە كۆنكرێتییەكانی نێوان ناوچە سوننەو شیعەكانی پایتەخت هەڵدەگیران‌و دەبرانە دەرەوەی شار.
