شارپرێس: نیقاش
رەنگە سەپاندنی رێوشوێنی حكومی بەسەر هاووڵاتیاندا كارێكی ئاسایی بێت، بەڵام كاتێك گوندێكی بچووك ویستی‌ خۆی‌ بەسەر حكومەتدا بیسەپێنێت، ئەوە شتێكی نامۆیە.

گوندی بەتتار نزیكەی 160 كم لە باشووری بەغداوە دوورە، 400 ماڵ لەخۆدەگرێت، كە چەندین ساڵ لەمەوبەر بەشێوازێكی هەڕەمەكی دروستكراوە بە تەنیشت ئەو شەقامە سەرەكییەی بەغدای پایتەخت بەپارێزگای واست‌و كوتی ناوەندییەوە دەبەستێتەوە، وردە وردەش گوندەكە فراوانبووە.

خێزانەكانی نیشتەجێی گوندەكە سەرقاڵی پیشەی بەخێوكردنی گامێشن‌و لەسەر ئەو بەرهەمانە دەژین كە لێیان دەست دەكەوێت وەك شیر‌و بەرهەمەكانی، ئەوەش كە زیاتر ئەو خێزانە نیشتەجێیانەی نیگەران كردووە زۆری ئەو رووداوانەیە كە تێیدا ئۆتۆمبێل منداڵە بچووكەكانیان دەكات بەژێرەوە كاتێك دەچن بۆ قوتابخانەكانیان لەو بەری شەقامە سەرەكییەكە، ئەمە جگە لە ئاژەڵەكانیشیان كە رووبەڕووی هەمان مەترسی دەبنەوە.

"مەترسییەكانی ئەو گوندە تەنیا بە رووداوی شێلانی منداڵانەوە نەوەستاوە، بەڵكو كار گەیشتووەتە ئەو ماڵاتانەشیان كە بەخێویان دەكەن، چونكە ئەوانیش رووبەڕووی رووداوی شێلانی هاوشێوە بوونەتەوە" وەك عەلی كەعبی یەكێك لە دانیشتووانی گوندەكە دەڵێت.

كەعبی بۆ "نیقاش"ی روون كردەوە كە بەهۆی تیژڕەوی خاوەن ئۆتۆمبێلەكانەوە دوو مانگای گەورەی لەدەستداوە كە گرانبەها‌و دەگمەنن، وتیشی: "ئەم رووداوانە تاو نا تاوێك روودەدەن".

بەپێی قسەكانی كەعبی خەڵكی گوندەكە چەندین سكاڵایان داواتە حكومەتە خۆجێییە یەك لەدوا یەكەكەكان، بەڵام گوێیان لێ نەگیراوە.

عەلی حەسەن كە هاووڵاتییەكی دیكەیە لە دانیشتووانی گوندەكە، دەڵێت:"هەوڵدان بۆ دروستكرنی شەقامی خزمەتگوزاری بۆ هاتووچۆی ماڵاتەكانمان، پێشنیارێك بوو دانیشتووانی گوندەكە خوازیاربوون جێبەجێ بكرێت، بەڵام كەمبوونەوەی داهاتی پارێزگا بەهۆی شەڕی دژ بەداعش رێگربوو لە جێبەجێكردنی".

ژمارەی دانیشتووانی گوندەكە زیاتر لە 5 هەزار كەسە‌و بیریان لە چارەسەرێك كردەوە بۆ پاراستنی رۆڵەكانیان لە رووداوە دووبارەبووەكانی هاتووچۆ‌و تەنیا چارەسەرێكیان دۆزیەوە كە خۆی لە كەمكردنەوەی خێرایی ئۆتۆمبێلەكاندا دەبینێتەوە لەڕێی دانانی تاسەی دەستكردی هەڕەمەكی لە شەقامە سەركییەكەدا، بەڵام لەبری هێنانەدی خواستیان لە دوورخستنەوەی مەترسی‌و راگرتنی دێوەزمەی مەرگ لەسەر خێزانەكانیان، ئەو تاسانەی دایانناون بوونەتە "مقاشی مەرگ"‌و گیانی چەندین كەسیان لە بەكارهێنەرانی رێگاكە كێشاوە.

لەگەڵ زیادبوونی رووداوەكانی پێكدادانی ئۆتۆمبێل‌و گیانلەدەستدانی چەندین كەسی بێ تاوانیشدا، بابەتی ئەو تاسانە بووە مایەی ناكۆكی نێوان حكومەتی خۆجێیی‌و دانیشتووانی گوندەكە‌و بووە مەترسییەكی نیگەرانكەر بۆ حكومەت‌و خەڵكیش بەهەمان شێوە، پێش نزیكەی ساڵێكیش مالك خەڵەف وادی پارێزگاری پێشووی واست رێنماییەكی دەركرد بۆ "لابردنی ئەو تاسانەی لەسەر رێگای كوت – بەغدان"‌و ئەوكاتەش بۆچوونی وابوو كە تاسەكان "بەبێ رەزامەندی فەرمانگە پەیوەندیدارەكان دانراون"، بەڵام سەیر لەوەدایە تاسەكان وەك خۆیان ماون بەبێ ئەوەی فەرمانەكەی پارێزگار جێبەجێ بكرێت.

لە نێوان واقیعێكدا كە ئاماژەی بەرزبوونەوەی ژمارەی قوربانیانی تاسەكانی پێیە لەگەڵ رەتكردنەوەی لابردنیان بەتەواوی لەلایەن خەڵكی بەتتارەوە، بەڕێوەبەرایەتی هاتووچۆی پارێزگای واست هیچ بژاردەیەكی لەبەردەمدا نەبوو، جگە لە پەسەندكردنی یاسایەك كە دیاریكردنی خێرایی ئەو ئۆتۆمبێلانە لەخۆدەگرێت كە دەچنە ئەو پارێزگایە‌و بەپێچەوانەشەوە.

عەقید ریاز بەدر بەڕێوەبەری راگەیاندنی هاتووچۆی واست بە "نیقاش"ی وت: "نزیكەی 20 راداری هەڵگیراو بە ئۆتۆمبێلی تایبەت بەبەردەوامی بەو رێگا سەرەكییەی پارێزگاكەدا دەگەڕێن، ئەركیان تۆماركردنی ئەو سەرپێچیكارانەیە كە ئۆتۆمبێلەكانیان بە خێرایی زیاتر لە 120 كم لە سەعاتێكدا لێدەخوڕن".

لەكاتێكیشدا لایەنە پەیوەندیدارەكان دووپاتی دەكەنەوە كە دەستكراوە بە سەپاندنی غەرامەی هاتووچۆ بەسەر هەموو سەرپێچیكارانی سیستی هاتووچۆدا، بەڕێوەبەری راگەیاندنی هاتووچۆی واست روونیدەكاتەوە كە هەموو خواستیان ئەوەیە "سنوورێك بۆ ئەو رووداوانەی هاتووچۆ دابنێن كە بە بەردەوامی روودەدەن، ئەویش بە پشت بەستن بە كۆمەڵێك رێوشوێن لە پێش هەمووشیانەوە دیاریكردنی خێرایی بەكارهێنەرانی رێگاكە".

هەرچەندە پارێزگاری ئێستاش جەخت لە پێویستی جێبەجێكردنی یاسا‌و رێزگرتن لە سەروەری دەوڵەت‌و لابردنی هەموو زیادەڕۆییەكان لەسەر موڵكی دەوڵەت دەكاتەوە، بەڵام هێشتا تاسەكانی گوندەكە وەك خۆیانن.

لەو بارەیەشەوە مەحمود مولا تەڵاڵ پارێزگاری واست بە "نیقاش"ی وت: "حكومەتی واست هەر لە سەرەتاوە هەوڵی داوە بۆ جێبەجێكردنی یاسا‌و دیاریكردنی خێرایی تا دەگاتە دانانی مەفرەزەی هاتووچۆی تەیاركراو بە نوێترین ئامێر لە دەروازەكانی ناوەوە‌و دەرەوەی پارێزگاكە‌و ئەو ناوچە گرنگانەی بەزۆری رووداوی هاووچۆ بەخۆوە دەبینن".

پارێزگار هەروەها روونیشی دەكاتەوە كە حكومەتەكەی "سڵ لە جێبەجێكردنی یاسا دەرهەق بە سەرپێچیكاران ناكاتەوە، بەتایبەتی خاوەنی ئۆتۆمبیلی ساڵۆنی نوێی".

هەر كە یاساكەش كەوتە بواری جێبەجێكردنەوە پارێزگار پەرۆش بوو بۆ ئەوەی خۆی چاودێری جێبەجێكردنی بكات‌و كەناڵەكانی راگەیاندن گرتەیەكی ڤیدیۆییان بڵاوكردەوە تێیدا سەرزەنشتی شۆفێرێك دەكات كە ئۆتۆمبیلەكەی بە خێراییەكی زۆر لێخوڕیوە.

هاووڵاتییەكی توڕەی واست قسەی بۆ "نیقاش" كرد‌و وتی: "ئەو تاسانە ژمارەیەكی زۆر رووداوی هاتووچۆیان لێكەوتووەتەوە كە بێتاوانان تێیدا دەبنە قوربانی، مەعقول نییە گوندێكی بچووك بۆچوونی خۆی بەسەر حكومەتێكدا بسەپێنێت كە نوێنەرایەتی هەموو خەڵك دەكات" پرسیاریش لەبارەی "نهێنی بێدەنگبوونی حكومەتی خۆجێیی لەو بابەتە" دەكات.

عەلی باوی شۆفێرێكی خەڵكی واستە‌و لە پەنجاكانی تەمەنیدایە، ئەو هیوا دەخوازێت "بەرژەوەندییەكانی هەڵبژاردن یارمەتیدەر نەبن لە جێبەجێكردنی بەندەكانی یاساكەدا".

عەقید مونعیم هوێدی بەڕێوەبەری هاووچۆی واست بە "نیقاش"ی وت: "لەبەر ئەوەی (بەڵای هەندێك كەس بۆ هەندێكی دیكە بەسوودە) هەر كە حكومەتی واست جێبەجێكردنی یاسای دیاریكردنی خێرایی راگەیاند، زیادبوونی بڕی پارەی ئەو غەرامە داراییانەی تۆماركرد كە بەسەر سەرپێچیكاران لە خاوەن ئۆتۆمبیلەكاندا دەسەپێندرێت".

هوێدی زیادبوونی برٍی پارەی غەرامەكان بۆ ئەوە دەگەڕێنێتەوە كە بە "سستی لە جێبەجێكردنی یاسا لەلایەن شۆفێران" ناوی دەبات، روونیشی دەكاتەوە كە "شەقامە سەرەكییەكان بوونەتە مەیدانی پێشبڕكێ بۆ پشاندانی لێهاتوویی شۆفێری ئۆتۆمبێلەكان".

وەك چۆن داهاتی فەرمانگە پەیوەندیدارەكانی پارێزگاكەش لە ئەنجامی ئەو سەرپێچیانەدا هەمەجۆر بووە، ئاواش لەگەڵیدا سروشتی سەرپێچییەكان هەمەجۆر‌و شێوازەكانیشان زۆر بوون، بەتایبەتی دوای ئەوەی شۆفێری ئۆتۆمبێلەكان خۆیان لەبەردەم جێبەجێكردنێكی كتومتی یاسایەكی نوێدا بینییەوە.

حەسەن فرێجی شۆفێرێكی خەڵكی میسانە‌و دەڵێت: "لە یەك هەفتەدا دووجار لەسەریەك غەرامە كراوم بەبڕی 30 هەزار دینار بۆ هەر غەرامەیەك"، سەبارەت بە هۆكاری ئەو غەرامانەش دەڵێت: "راهاتووم بە خێرایی 180 كم بڕۆم‌و ناتوانم بە ئاسانی لەگەڵ یاسا نوێیەكەدا خۆم بگونجێنم".

بەم دواییانە رووداوی هاتووچۆ لەسەر رێگای نێوان واست‌و بەغدای پایتەخت زۆر بووە‌و دەیان هاووڵاتیان تێدا بوونەتە قوربانی كە دوایینیان رووداوی پێكدادانی دوو ئۆتۆمبێل بوو لەسەر رێگای گشتی ناوچەی بەتتار كە بووە هۆی گیان لەدەستدانی 17 كەس كە ژن‌و منداڵیشیان تێدابوو.

سەرەڕای ئەوەی وتراوە‌و دەوترێت، ئەوا قەسەكردن لەسەر یاسایەك كە خێرایی ئۆتۆمبێلەكان رێك بخات بە كارێكی ئاسایی دادەنرێت لە دەوڵەتە شارستانیەكاندا، بەڵام چیرۆكی ئەوەی چۆن گوندێكی بچووك توانیویەتی ویستی خۆی بەسەر دەزگاكانی دەوڵەتدا بسەپێنێت، شتێكی زۆر سەیرە لە دەوڵەتێكدا كە دەخوازێت هەوای دیموكراسی‌و رێزگرتن لە یاسا هەڵبمژێت.