شارپرێس: نیقاش
دوای تێپەڕبوونی ماوەیەكی زۆر خەڵكی كوردستان دڵنیابوون لەوەی هەموو ئەو بەڵێنانەی حەیدەر عەبادی دابوونی، هیچیان لێ سەوز نابێت‌و لەبەڵێنی بەرپرسانی هەرێمی كوردستان دەچن.
"هەموو رێگاكانمان لەگەڵ حكومەتی هەرێم تاقیكردەوە‌و سودیان نەبوو، لەناچاریدا پەنامان بۆ عەبادی برد، هەرچەندە دڵنیاین لەوەی ئەویش سیاسەت دەكات‌و موچەش وەك كارتێكی فشار بەكاردەهێنێت".
دڵشاد بابان، ئەندامی ئەنجومەنی مامۆستایانی ناڕازی وا دەڵێت، كە مانگێك لەمەوبەر لەگەڵ ژمارەیەك مامۆستای هاوڕێیدا نامەیەكیان بۆ حەیدەر عەبادی سەرۆك وەزیرانی عێراق نارد‌و داوای دابینكردنی موچەی فەرمانبەرانی هەرێمی كوردستانیان لێكرد.
وەك هەموو موچەخۆرانی دیكە، دڵشاد بابان زیاتر لە سێ ساڵە، ڕێگا نەما نەیگرێتەبەر بۆ چارەسەركردنی كێشەی موچە، دواهەمینیان پەنابردن بوو بۆ عەبادی.
"ئێمە هیچ دڵخۆش نین بە قسەكانی عەبادی، بۆیە نامەشمان بۆ نارد، چونكە لەكوردستان هیچ هیوایەك نەماوە، وەك ئەو كەسە واین لەناو ئاودا، دەست بۆ چڵە پوشێكیش دەبات".
لەدوای بارگرژییەكانی 16ی ئۆكتۆبەری نێوان بەغداو هەرێمی كوردستان، حەیدەر عەبادی سەرەك وەزیران چەند جارێك رایگەیاندووە كە ئەوان ئامادەن موچەی موچەخۆرانی هەرێم دابین بكەن كە سێ ساڵە حكومەتی هەرێم بڕێكی زۆری لێ كەمكردووەتەوەو بەشێوەی پچڕپچڕ دەیانداتێ.
لەسەرەتادا بەشێك لەهاوڵاتیان بەتاسەوە گوێ بۆ قسەكانی عەبادی دەگرت، بەڵام بەتێپەڕبوونی كات خەریكە ئەو بڕوایەیان لەلا دروست دەبێت، عەبادیش لەحكومەتی هەرێمی كوردستان باشتری پێناكرێت، كە 26 ساڵە شێوازی حكومڕانیەكەیان ڕووبەڕووی ڕەخنەی خەڵكی كوردستان بووەتەوە.
هاوڵاتیان بەردەوام چاوەڕوانی فریادڕەسێك بوون‌و سەرۆك وەزیرانی عێراق وەك فریادڕەسی ژیانی خەڵك سەیر دەكرا، بەڵام هەنگاونەنانی كردەیی لەلایەن عەبادییەوە بۆ جێبەجێكردنی بەڵێنەكانی، خەریكە خەڵك دەگەیەنێتە ئەو بڕوایەی كە ئەویش ئەوەندەی بەدوای چنینەوەی دەستكەوتەكانی خۆیەوەتی نیو ئەوەندە لە خەمی خەڵكی كوردستاندا نییە.
مامۆستایانی ناڕازی -ئەو مامۆستایانەن دژی نەبوونی موچە خۆپیشاندن دەكەن‌و لەچەند شارێكی كوردستان زیاد لەجارێك بایكۆتی پرۆسەی خوێندنیان كرد- لەنامەكەدا بۆ عەبادی داوایان كردووە بەگوێرەی لیستێك كە ژمارەی راستەقینەی موچەخۆرانی بێت موچە دابین بكات‌و ناوی وەهمی تێدا نەبێت‌و لیستی موچە پاكبكرێتەوە.
نامەكە سەرەتای مانگی تشرینی دووەم نێردراو دوای سێ هەفتە لەڕێگەی نوسینگەی عەبادییەوە وەڵامدرانەوە، "نامەی ناڕەزایی مامۆستایانمان پێگەیشتووە، موچەی فەرمانبەران بەتایبەت مامۆستایان دابیندەكەین‌و لەئایندەیەكی نزیكدا ئەم قسەیە بەكردەیی دەسەلمێنین".
هێمن مامەند، چالاكوانێكی مەدەنیە لەشاری هەولێر‌و بۆ زۆربەی پرسەكان بەشداری خۆپیشاندان‌و گردبوونەوە جۆربەجۆرەكان دەكات‌و لەوبارەیەوە لەمیدیاو تۆڕە كۆمەڵایەتییەكاندا دەنوسێت.
مامەند هەردوو حكومەتی هەرێم‌و بەغدا تۆمەتبار دەكات بەئەزێت دانی خەڵكی كوردستان‌و بە"نیقاش"ی وت "هەردوو حكومەت تۆمەتبارن بەبڕین‌و برسیكردنی خەڵكی كوردستان، خەڵك لەنێوان لێدوانەكانی عەبادی‌و فەشەلی حكومەتی هەرێم بونەتە قوربانی".
لەكۆتایی ساڵی 2014ەوە كاتێك حكومەتی عێراق بەشە بودجەی هەرێمی كوردستانی بڕی، كێشەی موچە سەریهەڵدا، لەساڵی 2016دا وەك چارەسەرێكی مامناوەندی حكومەتی هەرێم سیستمی پاشەكەوتی موچەی پەیڕەوكرد، بەڵام بەو حاڵەشەوە موچەی فەرمانبەرانی پێنەدرا، ئێستا كە ناوەڕاستی مانگی كانوونی یەكەم تێپەڕیوە، هێشتا موچەی مانگی ئەیلولی فەرمانبەرانی نەدراوە.
لەدوای دەستبەسەراگرتنی نەوتی كەركوك، عەبادی چەند جارێك ئاماژەی بەوەكردوە لیستی موچە فەرمانبەران لەژێر چاودێریدایە‌و بەمزوانە دەست بەدابینكردنی موچە دەكەن، لەگەڵ ئەوەشدا هەڵوەشاندنەوەی ئەنجامی ریفراندۆم‌و رادەستكردنی خاڵە سنورییەكان‌و سەرجەم داهاتەكانی لەسەر هەرێم وەك مەرج داناوە.
وادیارە گومانەكەی خەڵكی كوردستان بەرامبەر عەبادی دەبێتە راستی بەوەی كات دەكوژێت‌و دەستی دەستی بەخەڵك دەكات، رۆژی 11ی كانوونی یەكەم، هەریەكە لە ئەحمەد حاجی رەشید، سەرۆكی فراكسیۆنی كۆمەڵی ئیسلامی‌و سروە عەبدولواحید سەرۆكی فراكسیۆنی گۆڕان لەئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق سەردانی عەممار حەكیم ئەمینداری گشتی ڕەوتی حیكمەی نیشتیمانیان كرد.
لەدیدارەكەدا عەممار حەكیم باسی مەرجەكانی حەیدەر عەبادی كرد كە خۆی لەشەش مەرجدا دەبینیەوە بۆ دەستپێككردنی دانوستان لەگەڵ هەرێمی كوردستان.
ئەحمەدی حاجی رەشید، سەرۆكی فراكسیۆنی كۆمەڵ، ئامادەنەبوو شەش مەرجەكە ئاشكرا بكات، بەڵام، بە"نیقاش"ی وت "عەبادی دەڵێت كوردستان بە بەشێك لە عێراق دەزانم‌و هاوڵاتیانی هەرێم بە هاوڵاتی عێراق دەزانم، بەڵام لەوێ حكومەتێك هەیە تائێستا نایەوێت بێتە پێشەوە، دیارە مەرجەكانی حكومەتی عێراق قبوڵ ناكات".
وتیشی "نێچیرڤان بارزانی نەیوتوە ریفراندۆم هەڵوەشاوەتەوە وتویەتی ڕێز لەبڕیارەكەی دادگای فیدراڵی دەگرین".
وەك ئاماژەیەك بۆ قسەكانی نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی حكومەت، كە چەند جارێك پابەندبونی هەرێمی كوردستانی بە بڕیاری كارنەكردن بە ئەنجامی ریفراندۆمی 25ی ئەیلول نیشانداوە، دوای ئەوەی دادگای فیدراڵی عێراق ئەو پرۆسەیەی پوچەڵكردەوە.
ئەمین بەكر، پەرلەمانتاری كورد لەبەغدا، بە"نیقاش"ی راگەیاند عەبادی سیاسەت دەكات‌و دەیەوێت مەرج دابنێت‌و لەڕێگەی كارتی بودجەوە دەستكەوتی سیاسی زیاتر بەدەستبهێنێت.
وتی "بەغداو هەولێر یاری بە كات دەكەن، بەغدا مەرجی هەیە‌و هەولێریش متمانەی تەواوی نییە‌و ناتوانێت واز لەگرێبەستی كۆمپانیاكان بهێنێت، دەیەوێت خۆی تەحەكوم بەنەوتەوە بكات".
ئەمین بەكر بڕوای وایە، ئەو سیستەمە سیاسیەی بەغدا داوای دەكات‌و یەكێتی‌‌و پارتی قبوڵ ناكەن، "بەغدا دەیەوێت لەسەر بنەمای دەستوری‌‌و دیموكراسی هەرێم بەڕێوەببرێت‌و دارایی گشتی موڵكی گشتی بێت‌و پێشمەرگە وەكو سیستمی بەرگری عێراقی بێت، بەڵام یەكێتی‌‌و پارتی دەیانەوێت‌و هێز‌و پارە لەدەستی خۆیان بێت".
بەرپرسانی باڵای هەردوو حكومەتی هەرێم‌و عێراق، چەند جارێك گڵۆپی سەوزیان بۆ یەكتر هەڵكردوە تا دەست بەگفتوگۆ بكەن‌و ئاوێك بەو ئاگرەدا بكەن كە پریشكەكەی بەر خەڵكی كوردستان كەوتووە، بەڵام تائێستا هەنگاوی كردەیی لەلایەن هیچ لایەكیانەوە نەنێردراوە.
عەبدوڵا رێشاوی نوسەرو چاودێری سیاسی، پێیوایە "عەبادی لەئاكامدا وەك سەرۆك وەزیرانێكی بێ بەڵێن ناوی دەچێتە مێژوەوە، چونكە بەڵێنی زۆر دەدات چ بە كورد چ بە پێكهاتەكانی دیكەی عێراق، خەونی ئەرخەوانی زۆر بۆ عێراقیەكان هەڵدەرێژێت".
رێشاوی، بە"نیقاش"ی وت "بارودۆخی كورد خراپ دەبێت تەنانەت ئەگەر لەگەڵ عێراقیش بمێنێتەوە، كورد تازە بونی خۆی لە عێراقدا خستە قومارو مەترسیەوە، بۆیە دەبێت بۆ رزگاربون لەم دۆخە چاوەڕێی رووداوێكی گەورە بكات".
بەهۆی دواكەوتنی بەردەوامی موچەو نەمانی خزمەتگوزارییەكانەوە، تا دێ توڕەیی خەڵكی كوردستان رووەو هەڵكشان دەچێت، ئەوا بۆ هەفتەیەك دەچێ لەناوچە جیاجیاكانی كوردستان خۆپیشاندنی ناڕەزایی بەڕێوە دەچێت‌و خۆپیشاندەران بارەگا حكومی‌‌و حیزبییەكانیان كردووەتە ئامانج، دەسەڵاتدارانیش بەزەبری هێز وەڵامیان داونەتەوەو بەوهۆیەوە كوژراوو بریندار هەیە.
لەگەرمەی ئەم ناكۆكییانەدا خەڵكی كوردستان هێندەی دیكە لەعەبادی بێهیوا بوون، چونكە لەوتاری هەفتانەی خۆیدا بەروونی وتی ناتوانن موچە بۆ كوردستان بنێرن، بەو بیانووەی لیستێكی خاوێنی موچەخۆرانیان لەبەردەستدا نییە.
خەڵكی كوردستان كە ئێستا حكومەتەكەیان لەڕووخانی یەكجاری نزیك بوەتەوە‌و گومانیشیان لەهەنگاوەكانی عەبادی هەیە، بێ دەربەست ماونەتەوە، خەریكە ئەو پەندە كوردییەكە بەدیدێ كە دەڵێت "كوردەی لەهەردوو جەژن بوو".
