شارپرێس: نیقاش
گوێدرێژێك بەتەنیا لەحەرەمی زانكۆدا دەسوڕێتەوە، لەكاتێكدا چەكدارانی "داعش" بە دزییەوە لەنێو كۆلیجەكاندا هاتووچۆدەكەن‌و ئاسمانیش مووشەكیان بەسەردا دەبارێنێت.

ئەوە زانكۆی موسڵە پێش چەند مانگێك، بەڵام ئەمڕۆ ئومێدی ئاشتی‌و پێكەوەژیان لەسەر دەروازەكانی بنیاتنراوە.

هێندە نەبوو جەنگ لەبەری خۆرهەڵاتی شاری موسڵ كۆتایی هاتبوو لە شوباتی رابردوودا كە ژیان بە رەوتێكی خێرا گەڕایەوە بۆ زانكۆكە، لە ماوەی سێ مانگیشدا دەرگاكانی بەڕووی خوێندكاراندا واڵاكرد.

هێشتا شوێنەواری جەنگ بەسەر دیوار‌و كورسییەكانی خوێندن‌و روخساری هەندێك لەرزگاربووانەوەیە لە خەڵكی شارەكە، بەڵام ئەوە رێگر نەبووە لەوەی نزیكەی 35 هەزار خوێندكاری كوڕ‌و كچ بچنەوە پۆلەكانی خوێندن لە زانكۆكە.

عومەر حەبیب هەموو بەیانییەك هاوسەركەی هەڵدەگرێت‌و لە ریزێكی دوور‌ودرێژی ئۆتۆمبێلدا لەبەردەم ئەو پردە سەرئاوكەوتووە كاتییەدا دەوەستن كە هێزە عێراقییەكان لەسەر رووباری دیجلە دایانمەزراندووە بۆ پێكەوەبەستنەوەی هەردوو بەری شارەكە، ئەویش دوای ئەوەی هاوپەیمانی نێودەوڵەتی‌و رێكخراوی "داعش" هەر پێنج پردی شارەكەیان خاپوور كرد.

ئەو دوو خوێندكارە بەرەو كۆلیجی ئاداب دەچن پاش دواكەوتنیان لە خوێندن بۆ ماوەی سێ ساڵ بەهۆی كۆنترۆڵكردنی شارەكە لەلایەن رێكخراوە توندڕەوەكەوە لە حوزەیرانی 2014دا، ئەوان دەڵێن: "ئێمە هاوڕێ بووین لە قۆناغی یەكەم، یەكتریمان خۆشویست‌و بڕیارماندا دوای دەرچوون هاوسەرگیری بكەین، بەڵام جەنگ خوێندنی پەكخست، بۆیە لە هەلومەرجێكی نائاساییدا هاوسەرگیریمان كرد، وا ئێستاش وەك دوو هاوسەر‌و لەهەمانكاتیشدا دوو هاوڕێ دەگەڕێینەوە".

جەنگ ئەو پۆلەی گۆڕیوە كە حەبیب‌و هاوسەركەی تێیدا دەخوێنن، لەوبارەیەشەوە دەڵێت: "گۆڕانكاری زۆر روویداوە دیارترینیان گەڕانەوەی خوێندكارانی پارێزگاكان‌و پێكهاتەكانی پارێزگاكەیە بۆ زانكۆ، لە تەنیشتمەوە هاوڕێیانی مەسیحی‌و ئێزدی‌و شیعەی پارێزگا دوورەكانی دیكەی لێیە، ئەوە شتێكی دڵخۆشكەرە".

مورتەزا زوبەیدی لە پارێزگای دیالەوە (نزیكەی 350 كم لە خۆرهەڵاتی موسڵ) هاتووە بۆ ئەوەی لە موسڵ ئەندازیاری بخوێنێت، ئەو بە "نیقاش"ی وت: "تەنیا بیركردنەوە لە هاتن بۆ موسڵ خەیاڵە،  نەك لەبەرئەوەی من شیعەم‌و داعش لەسەر ناسنامە دەمانكوژێت وەكو ئەوەی بەرامبەر ئێزدی‌و مسیحییەكانیش دەیكات، بەڵكو لەبەرئەوەی شارەكە بەتەواوی لە جیهان دابڕاوە‌و ژیانی تێدا وەستاوە، هەر مردووی سەرجێگا بووە".

هەروەها دەڵێت: "بژاردەی من نەبوو لێرە بخوێنم، ئەوە سیستمی دابەشكردنی ناوەندیی خوێندكارانی زانكۆكانە، سەرەتا دوودڵ بووم‌و دەترسام، چونكە ئەو وێنەیەی رێكخراوەكە سەبارەت بە شارەكە پیشانی دابوو زۆر خراپ بوو، تا باوكم پەیوەندی بە ناسیاوانیەوە كرد‌و لە بارەی رەوشەكەوە پرسیاری لێكردن".

ئەو لە كاتی چوونەژوورەوەیدا بۆ حەرەمی زانكۆ وتی: "دووەم مانگمە لە موسڵ بەسەری دەبەم، هەموو ترسێك رەویوەتەوە، كاروبار باشە.. بەڵێ باشە".

جەژنی رۆژووی ئێزدییان لە زانكۆ
دیمەنەكانی جەنگ وەكو شۆكە بۆ هەموو ئەوانەی یەكەم جاریانە سەردانی شارەكە دەكەن، وێرانكاری لە زانكۆكەدا گەورەیە‌و یونس كەریم بەڕێوەبەری راگەیاندنی زانكۆ بە نزیكەی 65% مەزەندەی دەكات.

بیناكان بەهۆی ئەو بۆردومانە ئاسمانیانەوە كە هاوپەیمانی نێودەوڵەتی بە سەركردایەتی ویلایەتە یەكگرتووەكان ئەنجامی داون بەتەواوی وێران بوون، چونكە ئەندامانی داعش كۆلێج‌و كتێبخانەكانیان كردبووە بارەگایان، هاوكات بەشەكانی دیكەش سووتاون یاخود سەر تا خواریان بە قیر داپۆشراوە، داعش سیاسەتی خاكی سووتماككراوی پەیڕەو دەكرد.

وێنەی ئەو گوێدرێژەی ئازادانە بەزانكۆكەدا دەسوڕایەوە لە دوای كۆنترۆڵكردنی لەلایەن رێكخراوەكە‌و راوەستانی خوێندن تێیدا بەتەواوی، بەشێوەیەكی بەرفراوان بڵاوبووەوە، ببووە جێی گاڵتە‌و ئەو كاتە بەشێوەیەكی بەرفراوان لەنێوان خوێندكاران‌و مامۆستایاندا دەستاودەستی پێدەكرا.

لەنزیك بینای كتێبخانەی ناوەندی كە بە تەواوی سووتاوە، فریال سیدۆ لەنێو هاوڕێكانیدا وەستاوە تا شیرنییان بەسەردا دابەش بكات بەبۆنەی جەژنی رۆژووی تایبەت بە ئێزدییەكان.

فریالی ئێزدی لە ناوەڕاستی كچە هاوڕێ مسوڵمانەكانیدایە (سوننە‌و شیعە) كە لە ناوەوەی موسڵ‌و هەندێكیشیان لە شاری دیكەی دوورەوە هاتوون، ئەگەر ئەو كچە بكەوتایەتە دەستی داعش كاتێك لە ئابی 2014 شەنگالیان (110 كم لە خۆرئاوای موسڵ) داگیركرد، ئەوا دەبووە قوربانی كوشتن‌و بە كەنیزەك كردن وەك ئەوەی دەرهەق بە نزیكەی 3 هەزار كچ‌و ژنی ئێزدی كرا.

لەدوورەوە هەلومەرج لێرە لە زانكۆكەدا نایاب دیارە، بەڵام بەگشتی قەیرانی پێكەوەژیان‌و متمانە لەكۆمەڵگەدا هەیە كە بە بێژنگ بەری پێ ناگیرێت، رەنگە زانكۆ یارمەتیدەر بێت لە چارەسەركردنی تەنیا بەشێكی بچووكی ئەم كێشە ئاڵۆزە بەوپێیە بەهەزاران خوێندكار لە پێكهاتە جیاجیاكان لەخۆدەگرێت.

چالاكی دەرەوەی پۆل
گرنگی زانكۆی موسڵ لەوەوە دێت كە دامەزراوەیەكی رەسەن‌و گەورەی خوێندنە، 23 كۆلیج‌و 12 ناوەندی زانستی‌و نووسینگەی راوێژكاری‌و 5 نەخۆشخانە‌و 6 موزەخانە‌و كتێبخانەی ناوەندیی دەوڵەمەند – كە بەتەواوی وێران كراون – ‌و 25 كتێبخانەی پاشكۆ لە كۆلیجەكان‌و ناوەندە زانستییەكان لەخۆدەگرێت. لە پاڵ ئەو ژمارە زۆرەی خوێندكارانیشدا 4280 مامۆستا لە هەموو پسپۆرییەكان كاری تێداكەن.

دكتۆر مەحمود عەزۆ مامۆستای زاستە سیاسییەكان لە زانكۆكە دەڵێت: "ئەم هەمەجۆری‌و دەوڵەمەندییە وا دەكات ببێتە ژینگەیەكی بەپیت بۆ پێكەوەژیانی ئاشتیانە، چونكە نابێت زانكۆكان رەنگدانەوەی ناسنامەیەكی كۆمەڵایەتی دیاریكراو یان ئاراستەیەكی سیاسی دیاریكراو بن، چەندەش لەوە دوور بكەونەوە سەنگینتر‌و بەشكۆتر دەبن".

ئەوەی دڵیش دەكاتەوە ئەوەیە خوێندكارانی كوڕ‌و كچ لە پێكهاتە بچووكەكانی نەینەوا (ئێزدی‌و مەسیحی) گەڕاونەتەوە بۆ زانكۆكە، دەشڵێت: "بەڵكو رێژەشیان زیاترە لەوەی پێش كۆنترۆڵكردنی شارەكە لەلایەن داعشەوە هەبوو".

بە دەنگێكی گەشبینانەشەوە دەڵێت: "یەكێك لە خوێندكارە كچەكانم ئێزدیە‌و زۆر دڵخۆشم كە لەو پۆلەدایە‌و لەگەڵ هاوڕێكانی تێكەڵاو بووە".

عەزۆ یەكێكە لە كۆمەڵێك مامۆستا كە چالاكی جەماوەرییان بۆ هاندانی پێكەوەژیان‌و بنیاتنانی ئاشتی ئەنجام داوە، لەنێو كاروانێك لە خەڵكی موسڵدا بوو كە دوای رزگاربوون لە داعش سەردانی بەغدا‌و نەجەفی كرد، ئێستاش سەرقاڵی نووسینی زنجیرەیەك وتارە لەباری پێكەوەژیان‌و گوتاری رق‌و كینەئامێز، ئەمە جگە لە بەشداریكردن لە رێكخستنی كۆڕ‌و كۆنگرەی زانستی لەبارەی قەیرانی بنیاتنانی ئاشتی لە موسڵ. لەوبارەیەشەوە دەڵێت: "ئەمانە دەستەواژەی نوێن‌و نێوەندە زانستییەكان دەستیانكردووە بە بەكارهێنانیان، ئەویش ئەنجامێكی سروشتی قۆناغی دوای جەنگە".

حەرەمی زانكۆ لەوەتەی موسڵ ئازادبووە، زیاتر لە 10 فێستیڤاڵی گەورەی لەخۆگرتووە كە داوای پێكەوەژیان‌و ئاشتی دەكەن، ئەمە جگە لە پێشانگای هونەری‌و كۆنگرە‌و سیمینار، هەمووشیان لەسەر داروپەردووی بینا وێرانكراوەكان یاخود لەنێوان ئەو دیوارانەدا بەڕێوەبراون كە بەتەواوی سووتاون.

لە كاتێكدا سەرقاڵی نووسینی ئەم راپۆرتە بووم، كاروانێك كە نزیكەی 50 مامۆستا‌و خوێندكاری زانكۆی موسڵی لەخۆدەگرت، گەیشتە شاری سەماوەی باشووری عێراق بۆ بەشداریكردن لە ئاهەنگی سەركەوتنی هێزەكانی عێراق بەسەر "داعش"‌و ئازادكردنی شاری موسڵ.

رێگاكە دوور‌ودرێژ‌و ئاڵۆزە، قەیرانەكانی دوای داعش لە نێوان پێكهاتەكاندا لە نەینەوا خەریكە لێرە‌و لەوێ دەتەقنەوە، بەڵام ئومێدەكان هەر لەسەر ئەو دامەزراوانە بنیاتدەنرێن كە ژینگەیەك بۆ پێكەوەژیان دابین دەكەن، وەك زانكۆ موسڵ.