شارپرێس: نیقاش
بەهەزاران جەنگاوەر لەوانەی پشتیوانی هێزە ئەمنییەكانیان كرد لەشەڕی‌ داعش، لەبەردەم چارەنووسێكی نادیاردان ئەمەش دوای‌ فەتواكەی مەرجەعییەتی‌ شیعە.

رێوشوێنە حكومییەكان تا ئێستاش ناڕوونن‌و میكانیزمێكی دیاریكراویان لێ دەرنەكەوتووە كە چۆنێتی لەخۆگرتنی ئەو جەنگاوەرانە روونبكاتەوە كە لەژێر ناوی جیاوازی وەك حەشدی شەعبی‌و حەشدی عەشایریدا كۆبوونەتەوە، ئەمەش دەرگای واڵاكردووە بەڕووی ئەو لێكدانەوانەی خەریكە دەبنە جێی مەترسی ئەو جەنگاوەرانەی دەخوازن لە سیستمی ئەمنیدا جێیان بكرێتەوە.

مەرجەعیەت گرووپێك یان لایەنێكی دیاری نەكردووە، بەڵكو داوایكردووە سەرجەم ئەو جەنگاوەرانەی‌ شەڕی‌ داعشیان كردووە جێیان بكرێتەوە لەو چوارچێوە دەستوورییانەی چەك بەتەنیا لەدەستی دەوڵەتدا دەهێڵنەوە، بەوپێیەی ئەو جەنگاوەرانە شارەزاییەكی بەرزی سەربازییان پەیداكردووە كە ناكرێت دەستبەرداری ببن، ئەمە جگە لە"پلانێكی حەكیمانە" كە رێچكەی دروست بۆ رۆڵی ئەم توێژە لە پتەوكردنی ئاسایش‌و ئارامی دادەنێت.

ئەو هێزانەی پشتیوانی هێزە ئەمنییەكان بوون كە بە حەشدی عەشایری ناسراون، پێكهێنانیان لەدوای باڵادەستبوونی داعش بەسەر زۆرینەی شارەكانی پارێزگای ئەنبار (110 كم لە خۆرئاوای بەغدای پایتەخت) دەستیپێكرد‌و ژمارەیان گەیشتە زیاتر لە 25 هەزار جەنگاوەر بۆ بەدەنگەوەچوونی فەتوای مەرجەعیەت كە داوای كرد پشتیوانی هێزە ئەمنییەكان بكرێت.

شێخ عەواد جغێفی یەكێكە لەفەرماندەكانی حەشدی عەشایری لە شاری حەدیسە (350 كم لە خۆرئاوای بەغدای پایتەخت)، ئەو پێی وایە هێشتا دیمەنەكە تەمومژاویە‌و ئەو میكانیزمە رانەگەیەندراوە كە حكومەتی ناوەندی مامەڵەی پێدەكات لەگەڵ فەتواكەی مەرجەعیەت بۆ لەخۆگرتنی حەشدی شەعبی لە سیستمی ئەمنیدا.

جغێفی قسەی بۆ "نیقاش" كرد‌و وتی: "نزیكەی 10 هەزار جەنگاوەر بەرەسمی تێكەڵاوكراون لەژێر سایەی حەشدی شەعبی‌و وەكو هاوتاكانیان لە دەستەی حەشدی شەعبی مووچە‌و دەرماڵە وەردەگرن، بەپێی ئەم پۆلێنەش دەبێت فەتواكە بیانگرێتەوە‌و ئەو ترسەیان بڕەوێندرێتەوە‌و بخرێنە ناو سیستمی ئەمنیەوە".

جغێفی زیاتر دەڵێت: "لە چەندین بۆنە‌و چاوپێكەوتنی ئەمنیدا سەبارەت بە چارەنووسی ئەو جەنگاوەرانە لە پارێزگای ئەنبار بەتایبەتی پرسیار لە دكتۆر حەیدەر عەبادی فەرماندەی گشتی هێزە چەكدارەكان كراوە‌و هەموو جارێكیش وەڵامەكە دڵنیاكەرەوە بووە، ئێمە بەشێكین لەم سیستمە‌و پەراوێزخستن‌و دوورخستنەوە روونادات وەك ئەوەی پێشتر لەگەڵ هێزەكانی سەحوەدا كرا".

هەروەها وتی: "لەدوای ئەو فەتوایە زۆرینەی جەنگاوەران دەترسن رێوشوێنە حكومیەكان قوربانیدانەكانیان لێ زەوت بكات‌و لە سیستمی ئەمنی دووریان بخاتەوە كە بوونەتە بەشێك لێی‌و لەو كاتەوەی چوونەتە ریزی هێزە چەكدارەكانەوە پێی كاریگەر دەبن‌و كاریگەریشی لەسەر دادەنێن".

ترسی هێزە عەشایرییەكان لەوەی نەخرێنە ناو سیستمی ئەمنی رەنگدانەوەی خواستێكی راستەقینەیە بۆ كۆتاییهێنان بە دیاردەی چەكداری لەدەرەوەی دەوڵەت‌و پێیان وا نیە بڕیاری تێكەڵكردن یاخود لەخۆگرتنیان لە سیستمی ئەمنیدا هەوڵێك بێت بۆ هەڵوەشاندنەوەی حەشدی شەعبی یاخود داڕشتنەوەی پەیكەرەكەی وەك هەندێك لە گرووپە چەكدارە سەرەكییەكانی ناو دەستەی حەشدی شەعبی دەڵێن‌و هەمیشە ئاماژە بۆ ئەوە دەكەن دەستەی حەشدی شەعبی قەوارەیەكی سەربەخۆیە.

عاكف دلێمی كە یەكێكە لە فەرماندەكانی هێزەكانی قەڵغانی فەلوجەی سەر بە هێزەكانی حەشدی عەشایری، دووپاتی دەكاتەوە كە جەنگاوەرەكان خوازیارن پشتیوانی هێزە ئەمنییەكان بكەن لەو چوارچێوە دەستووری‌و یاسا سەربازیانەدا كە هەر كەسێك چەكی هەڵگرتبێت دەیانخەنە ژێر سایەی یەك ئاڵاو یەك ناوی نیشتمانیەوە دوور لە عەشایری‌و حزبایەتی‌و ناوچەگەرێتی.

دلێمی بە "نیقاش"ی وت: "حەشدی عەشایری هێزێكی هاوشانی هێزەكانی حەشدی شەعبیە‌و نا بێت پەراوێز بخرێت یان بە جیاكاری مامەڵەی لەگەڵ بكرێت، ئەو هێزە پێشتر‌و ئێستاش پشتیوانی بەهێزی هێزە ئەمنییەكان بووە، بەشداری ئۆپراسیۆنەكانی ئازادی‌و گرتنەدەستی ناوچەكانی كردووە پاش دەركردنی تاقمە تیرۆریستەكان، ئەمە جگە لەو قوربانیانەی جەنگاوەرەكان‌و كەسوكاریان بەخشیویانن".

هەروەها دەڵێت: "لەخۆگرتنمان لە سیستمی ئەمنیدا دەستكەوتێكە بۆ خۆمان‌و شارەكانمان كە تائێستاش پێویستیان بە كەلوپەل‌و چەكدار هەیە، چونكە هێشتا مەترسی لەئارادایە‌و پرۆسەی پارێزگاریكردن لە دەستكەوتە ئەمنییەكانیش هیچی كەمتر نییە لە ئۆپراسیۆنە سەربازییە راستەخۆكان".

ئەدهەم نەمراوی (46 ساڵ) یەكێكە لەو جەنگاوەرانەی چووەتە ریزی هێزە عەشایرەكان لە شاری رومادی ناوەندی پارێزگای ئەنبار، ئەوە دووەمین جارە خۆی بە زەرەرمەند‌و جێگای پێنەزانینی حكومەتی ناوەندی دەبینێتەوە، چونكە پێشتر ئەو كاتەی یەكێك بوو لە ئەندامانی سەحوە كە بە پشتیوانی هێزە ئەمنییەكان لەدژی رێكخراوی قاعیدە پێكهێنرا، پەراوێزی خرا.

نەمراوی بە "نیقاش"ی وت: "كاتێك چووینە ریزی ئەو هێزانەوە مەبەستەكە بەرگریكردن بوو لە ناوچەكانمان تا لەلایەن گرووپە چەكدارەكانەوە كۆنترۆڵ نەكرێن، بەڵام هەموو جارێك خۆمان لەبەردەم قوربانیدانێكدا دەبینینەوە كە ناگونجێت لەگەڵ قەبارەی بایەخپێدانمان لەلایەن حكومەتی ناوەندی یان حۆجێییەوە".

وتیشی: "لە ساڵی 2005دا بەدەنگ بانگەوازێكی گشتیەوە چووین بۆ شەڕكردن لەدژی قاعیدە كە هێندەی نەمابوو زۆرینەی شارەكانی پارێزگای ئەنبار داگیربكات، دوای ئەوەی هێزە ئەمنییەكان‌و هێزەكانی سەحوە توانیان دەسەڵاتی دەوڵەت بسەپێنن، شۆكەكە ئەوەبوو هێزەكانی سەحوە هەڵوەشێندرانەوە دوای ئەوەی گۆڕان بۆ قەوارەیەكی سیاسی".

هاوكات هەندێك لەوانەی چوونەتە ریزی ئەو هێزە عەشایریانەوە پێیانوایە چاوەڕوانی هیچ لە حكومەتی ناوەندی ناكەن‌و چوونیشیان بۆ نێو هێزەكانی حەشدی عەشایری بۆ بەرگریكردنە لە شارەكانیان‌و پارێزگاری لێكردنیان تا لەلایەن گرووپە چەكدارەكانەوە كۆنترۆڵ نەكرێن.

مەحمود عیفان (43 ساڵ) یەكێكە لە فەرماندەكانی حەشدی عەشایری لە شاری فەلوجە‌و رازی نییە بچێتە چوارچێوەی سیستمی ئەمنیەوە، ئەو قوربانیانەشی كە لەپێناو گەڕانەوەی ئاوارەكانی ناوخۆ بۆ ناوچەكانیان بەخشیویانن بە ئەركێكی پیرۆز دادەنێت كە بە پاداشتی دارایی یان پەلە‌و پۆستی ئەمنی یان مەدەنی هاوتا ناكرێت.

عیفان بە "نیقاش"ی وت: "ئەو پرەنسیپەی باسی دەكەم نموونەیی نییە، بەڵكو هەڵوێستی زۆرێك لەو جەنگاوەرانەیە كە لەنێوان ساڵانی 2015‌و 2016دا بینیومن، پاڵنەری سەرەكی چوونی زۆرینەیان بۆ ریزی هێزەكانی عەشایری‌و شەعبی ئازادكردنی پارێزگاكە بووە لە چنگی داعش كە مافی ژیانێكی ئارامی لێ زەوت كردبوون".

هەروەها وتی: "گومانی تێدا نییە كە ژمارەیەكی زۆر لە جەنگاوەران هیوا خوازن پلە‌و پۆستێك لە نێو دامەزراوەی ئەمنیدا وەربگرن ژیانێكی سەربەرزانەیان بۆ مسۆگەر بكات دوای ئەو قوربانیانەی پێشكەشیان كردن، بەڵام ترسەكەشیان رەوایە بەتایبەتی كە جیاكاری لەنێو هێزەكانی عەشایر‌و شەعبیدا لەوەتەی پێكهێنراون بەڕوونی دیاربووە".