شارپرێس: نیقاش
راگەیاندنی "هەرێمی قەندیل" سیناریۆی نوێی چاوەڕواننەكراوی بۆ بارودۆخی ناوچە دروستكرد، ئەگەرچی ئەو هەنگاوە لەپشت یاساكانی هەرێم‌و عێراقەوە دروستبووە، بەڵام بووەتە دیفاكتۆ.
هەرێمەكە لەوپەڕی باكووری عێراق‌و لەسنوری هەرێمی كوردستان لەلایەن پارتی كرێكارانی كوردستان (پەكەكە)ەوە دروستكراوە، هەرچەندە ئەوان دەڵێن ئەو ئەزمونە تەنیا خۆبەرێوەبردنی دانیشتوانی ناوچەیەكە، بەڵام هەرێمەكەی نێو سێگۆشەی عێراق‌و ئێران‌و توركیا لەمنداڵدانی قەیرانی ئیداریی‌و سیاسی هەرێمەوە لەدایكبووە كە یەكێكە لەسیناریۆكان پیشاندانی نمونەی شێوازێكی نوێی حوكمرانییە جیاواز لەوەی ئێستا هەیە، كە پێشتر لەكوردستانی سوریا تاقیكراوەتەوە.
بەدووری تەنیا هەشت كیلۆمەتر لەدواین بازگەی ژێر دەسەڵاتی حكومەتی هەرێمی كوردستانەوە، لەوپەڕی باكوری عێراق، كاتێك دەگەیت بە بازگەیەكی پارتی كرێكارانی كوردستان ( پەكەكە) لە ناوچەی كورتەك هەست دەكەیت لەوڵاتێكەوە گەشت بۆ وڵاتی جیاواز تر دەكەیت، لەگەڵ ئەوەی كە بەپێی سنوری جوگرافی هەر سەر بەیەك هەرێمن.
بازگەكە دەكەوێتە باكوری رۆژهەڵاتی شاری سلێمانییەوە، یەكەمین دەروازەی "هەرێمی قەندیل"ە، ئەو هەرێمەی كە لەمانگی رابردوودا پەكەكە وەك ناوچەیەكی خۆبەڕێوەبەری رایگەیاند.
لەپشت بازگەوە وێنەیەكی گەورەی عەبدوڵا ئۆجەلان رێبەری بەندكراوی پەكەكە بەبەردی رەنگكراو لەقەدپاڵی گردێكدا دروستكراوە، لەوێیەوە سروشتی ئیدارەیەكی جیاواز لەناوچەكانی تری هەرێم دەستپێدەكات كە بیروباوەڕی پەكەكە تیایدا باڵا دەستە‌و سیستمی ئیدارەدانی هەمان شێوازە كە ئەو پارتە لەكوردستانی سوریا لە شێوەی كانتۆندا دایمەزراندووەو لە كوردستانی توركیاش داوای دەكات بۆ چارەسەری دۆسیەی كورد لەو وڵاتە.
لە23ی مانگی كانونی یەكەمدا ئەو هەرێمە لەپێنج ناوچەی ژێر دەسەڵاتی پەكەكە راگەیاندرا بەناوی "خۆبەرێوەبەری قەندیلەوە"و ئەنجومەنێك هەڵبژێردرا بۆ بەرێوەبردنی.
پەكەكە كاتێك ئەو هەرێمەی راگەیاند دەڵێت "ئەو سیستمەی لەسەر هەرێمی كوردستانی باشوور دەسەڵاتدارە، كاریگەری نێگەتیفی لەسەر ژیانی گەلی قەندیل داناوە".
هەرێمی قەندیل ناوچەكانی درێژدەبنەوە بۆ رووبەرێكی سێگۆشەیی سنوری توركیاو ئێران‌و عێراق كە پەكەكە لەنەوەدەكانی سەدەی رابردووەوە كردوویانەتە پێگەی سەرەكی كاری سیاسی‌‌و سەربازیی خۆیان، یەكێك لەبەرپرسانی پەكەكە كە نەویست ناوی بڵاوبكرێتەوە بە"نیقاش"ی وت "روبەری هەرێمی قەندیل بەهێندەی نزیكەی رووبەری وڵاتی لوبنانە" - 10هەزار كیلۆمەتر دووجا-.
ئامانج رەسوڵ (27 ساڵ) هاوڵاتییەكی گوندی بۆكریسكانە لەبناری قەندیل، ئەو بۆ "نیقاش" وتی "مامەڵەی پەكەكە لەگەڵمان ئاساییەو رۆژانە رۆڵ لەچارەسەری كێشەی گوندەكاندا دەبینن ".
زۆرینەی ناوچەكانی هەرێمی قەندیل وەك سنور سەر بەئیدارەی سلێمانین كە یەكێتی نیشتیمانی كوردستان تیایدا باڵادەستەو سنورێكی كەمتری هاتوچۆی لەگەڵ ئیدارەی هەولێر هەیە كە پارتی دیموكراتی كوردستان تیایدا زۆرینەیە، بەڵام یەكە ئیدارییەكانی حكومەتی هەرێم دەستیان ناگاتە ئەوسنورە.
پێكهێنانی ئەم هەرێمە ناڕەزایی لەلای یەكێتی دروستكردووە كە لەو سنورە باڵادەستە سەرەڕای ئەوەی بەبەراود بەپارتی پەیوەندییەكی باشتری لەگەڵ پەكەكەدا هەیە.
محەمەد وەتمان ئەندامی سەركردایەتی یەكێتی نیشتیمانی كوردستان نیگەران بوو لەو هەنگاوەی پەكەكە بۆ پێكهێنانی هەرێمی قەندیل‌و بە "نیقاش"ی وت "هیچ پرسێكمان پێ نەكراوە ئێمە وەك یەكێتی ڕازی بین یان نا گوێمان بۆ ناگرن‌و كارەكانی خۆیان دەكەن".
ئەو هەنگاوە بۆ یەكە ئیدارییەكانی ئەوسنورەش تێبینی لەسەرە كە هەرێمەكە لەسەر نەخشە دەكەوێتە چوارچێوەی دەسەڵاتیانەوە.
هیوا قەرەنی سەرپەرشتیاری ئیدارەی ڕاپەڕین كە هەرێمی قەندیل لەسنورەكەیدایە، ئەو هەرێمە بە "نایاسایی" دەزانێت بەلای هەردوو حكومەتی هەرێم و عێراقییەوە.
هیوا قەرەنی كە لەسەر پشكی یەكێتییە بە"نیقاش"ی وت "لەرابردوو ئێستاشدا هیچ پەیوەندییەكی ئیدارییمان لەگەڵ بەرپرسانی ئەو ناوچەیەدا نەبووە".
بەپێی یاسا كارپێكراوەكانی هەرێمی كوردستان پێكهێنانی هەر یەكەیەكی ئیداریی نوێ لەقەزاو ناحیە تادەگاتە پارێزگار پێویستی بەبڕیاری پەرلەمانی كوردستانەو بەپێی دەستوری عێراقیش پێكهێنانی هەرێم لەپارێزگایەك یان زیاتر دەبێت‌و رێوشێنی قورستری هەیە لەوەی هەرێم، بەڵام هەرێمی قەندیل بەهیچكام لەم رێوشێنانەدا تێپەڕنەبووە.
تائێستا حكومەتی هەرێمی كوردستان هیچ كاردانەوەیەكی رەسمی نەبووە بەرامبەر بەپێكهێنانی هەرێمی قەندیل كە لەپەیوەندییەكی ئاڵۆزدایە لەگەڵ پەكەكە كە لەو سنورە باڵادەستە.
نیقاش چەندجارێك لەرێگەی پەیوەندی تەلەفۆنی‌‌و كورتەنامەوە پەیوەندیكرد بەسەفین دزەیی وتەبێژی حكومەتی هەرێمی كوردستانەوە، بەڵام بێ وەڵام بوو.
عەلی حسێن بەرپرسی پەیوەندیە كوردستانییەكانی پارتی دیموكراتی كوردستان كە حزبەكەی باڵادەستی حكومەتی هەرێمە بە"نیقاش"ی وت "ئەو ناوچەیە لەرووی ئیدارییەوە سەر بەهەرێمەوەو لەدەرەوەی ئەوە ئێمە دانی پێدانانێین، ئەوەی ئەوان كردوویانە تاك لایەنەو نادەستورییە".
ئەزمونی پەكەكە لەپێكهێنانی هەرێمی خۆبەرێوەبەریی لەكوردستانی سوریاوە دەستیپێكرد كە سێ كانتۆنی بۆ ناوچەكانی ژێر دەسەڵاتی دروستكرد، دواتر هەوڵی گواستنەوەی ئەو ئەزمونەشیدا بۆ قەزای شنگالی زۆرینە ئێزیدی كە هاوسنوری كوردستانی سوریایە.
بەڵام تائێستا پەكەكە خۆی لەوە دەپارێزێت كە وەك هەرێمێك ناوی ئیدارەی ئەو ناوچەیە بنرێت، بەڵكو وێنەكە لای ئەوان شێوازێكی خۆبەرێوەبەریی ئیدارییە نەك سیاسی.
سەرحەد ڤارتۆ وتەبێژی كۆمیتەی پەیوەندییەكانی دەرەوەی كۆما جڤاكێ كوردستان (كەچەكە) كە پەكەكە بەشێكێتی بە"نیقاش"ی وت "ئەمە دروستكردنی كانتۆن نییە هاوشێوەی كانتۆنەكانی شەنگال‌و رۆژئاوا، بەڵكو قەندیل پارچەیەكی خاكی هەرێمی باشوری كوردستانە، خەڵكەكەی بۆ بەڕێوەبردنی كاروبارو چارەسەركردنی گرفتەكانیان ئەنجومەنێكی خۆبەڕێوەبردنیان پێكهێناوە، ئەوە پڕۆژەیەكی سیاسی نییەو دابڕاندنی ئەو ناوچانە نییە لەخاكی هەرێم".
ئەو بەرپرسەی پەكەكە هۆكاری پێكهێنانی ئەو خۆبەرێوەبردنە دەبەستێتەوە بەبێهێزی حكومەتی هەرێم لەهاوكاریكردنی هاوڵاتیانی ناوچەكەو دەڵێت "لەرابردوودا حكومەتی هەرێم هاوكاری شارەوانی قەندیلی دەكرد لەخزمەتگوزارییدا، بەڵام ماوەیەكە ئەو هاوكارییەش ڕاگیراوە بۆیە بیر لەو هەنگاوە كراوەتەوە".
ئەو هەنگاوە بۆ شێوازی بەرێوەبردن لەهەرێمی كوردستان ئاسایی نابێت كە ئەگەر زۆرە دابڕانێكی ئیداریی‌و سیاسیش لەنێوان پەكەكەو حكومەتی هەرێم دروست بكات، بەو پێیەی ناكۆكن لەسەر رێوشێنە یاساییەكانی پێكهێنانی ئەو هەرێمە.
نازم هەركی جێگری سەرۆكی لیژنەی ناوخۆو ئاسایش‌و ئەنجومەنە خۆجێییەكان لەپەرلەمانی كوردستان بە"نیقاش"ی وت "پێكهێنانی هەرێمی قەندیل پێشێلكردنی سەروەری یاساكانی هەرێمی كوردستان‌و دەستوری عێراقەو ناكرێت هەرێمێك لەناو هەرێمی تردا دروست بكرێت‌و قابیلی قبوڵ نییە".
هەركی جەخت لەوەدەكاتەوە كە چۆن ئەوان پرسیان پێنەكردوون لەراگەیاندنی هەرێمەكەدا ئەمانیش بەپێی یاساكانی هەرێم مامەڵەیان لەگەڵ دەكەن كە بەوتەی ناوبراو جگە لەهێزی پێشمەگەو پارتە مۆڵەتدراوەكان هیچ هێزێكی تر لەهەرێمدا رەسمی نین".
پێدەچێت سیناریۆو پاڵنەری تر لەپشت پێكهێنانی ئەو هەرێمە نوێیەوە بن، رەنگە خراپی بارودۆخی خزمەتگوزاری لەهەرێمی كوردستان بەهۆی قەیرانی داراییەوەو چڕٍبوونەوەی ناكۆكییە سیاسییەكان بۆ پەكەكە كەشێكی گونجاوبێت بۆ نمایشكردنی نمونەی خۆی بۆ بەرێوەبردن وەك بەدیلی شێوازەكانی تری ئیداریی لەهەرێم بەتایبەت لەپاش ئەو خۆپیشاندانانەی ناوچەكانی نزیك لەسنوری هەرێمی قەندیلی گرتەوە.
ئاریان رەئوف مامۆستای زانستە سیاسییەكانی زانكۆی گەرمیان پێیوایە هەردوو سیناریۆكە پێشبینیكراوەو دەشڵێت "پەكەكە دەیەوێت ئەزمونی كانتۆنەكان بگوازێتەوە بەهۆی ئەو بۆشاییە ئەمنییەی لەناوچەكە دروست بووەو كاتێكیش پشێویی دروست بێت دەیەوێت ببێتە بەدیلێك بۆ ئەو دۆخە".
ئاریان رەئوف بە"نیقاش"ی وت "لەئاستی ناوخۆدا یەكێتی كێشەیەكی ئەوتۆی لەگەڵ ئەو هەرێمەدا نابێت كە پەیوەندی بەهێزە لەگەڵ پەكەكەدا، بەڵام بۆ پارتی كێشە دەبێت كە پەیوەندی لەگەڵ توركیا بەهێزە".
بەپێی دەستوری عێراق پاراستنی سنورەكان لەئەستۆی حكومەتی ناوەندیدایە، بەڵام پێكهێنانی ئەو هەرێمە بەبێدەنگی بەسەر بەغدا تێپەڕ بووە، وەك چۆن بەغدا لەمانەوەی سوپای توركیا لەبەشێكی خاكی عێراقدا بێدەسەڵاتە.
پسپۆرە سیاسییەكە دەڵێت "بەغدا دەیەوێت لەهەرێم فرە سەنتەری هەبێت بۆ بێهێزكردنی‌‌و لەهەمان كاتیشدا ئەو پرسە وەك كارتی گوشار لەدژی توركیا بەركادەهێنێت بۆیە بێدەنگی هەڵبژاردووە".
