شارپرێس: شیكاری
ئەگەری گۆڕانكاری گەورە لەئەنجامی هێرشی سەر كانتۆنی عفرین لەڕۆژئای كوردستان دەكرێت، ئەوەش بەپێی راپۆرتێكی شیكاری گارێت ستەنسفیڵد پرۆفسۆر لەزانكۆی ئێكسێتێر.

ئەم بەرە تازەیە تەنیا تێكهەڵچوونێكی لۆكاڵی نییە، بەڵكو دەتوانێت ببێت بەسەرهەڵدانێكی بەربڵاوی كوردەكان، كە سەر لەبەری نەخشەی ناوچەكە بگۆڕێت. 

كوردەكان لەهەر وڵاتێك، كە دەژین، بوونیان لەژێر مەترسییەكی گەورەدایە، لەئێران خەڵكی كورد لەڕۆژهەڵات و لەژێر دەسەڵاتی كۆماری ئیسلامیدا بەتوندی لەژێر زەبروزەنگێكی بەرچاودان، لەكاتێكدا لەعێراق كوردەكانی باكوور لەگەڵ چالاكییەكی سەربازی زۆر ڕێكخراودا بەرەوڕوو بوونەوە، ئەوان هەروەها كەوتنە بەر دەستپێشخەرییەكی دیپلۆماتێك، كە نیشان دەدات، تەنانەت لەدنیای سیاسەتی شكێنەری ڕۆژهەڵاتی ناوینیشدا، ئارمانجی كوردەكان دەتوانێت عێراق، ئێران‌و توركیا وا لێبكات، كە بە دوای ڕیفراندۆمی سەربەخۆیی كوردستاندا، هەڵوێستێكی هاوبەشیان هەبێت.

تەنانەت لەوەیش سەیرتر، دەسەڵاتدارانی ڕۆژئاوا بوون، كە دژ بەكوردە هاوپەیمانەكانیان لەعێراق، ئەو هەمووە لە شەڕی دژ بەداعش بۆیان گرنگ بوون، یەكڕیز بوون. شێوەی بیركردنەوەی دەوڵەتانی ڕۆژئاوا مەنتیقێكی تێدا بوو – تەنانەت ئەگەر بابەتییانەیش بڕوانین – چونكە ئەوان دەستەبەری سیاسەتێك بوون، كە پارێزگاری لە تەواوەتی خاكی عێراق دەكرد، بەڵام لەگوشەنیگای كوردەكانەوە ئەوان لەكاتی پێویستدا وەكیلێكی باش بوون، و لەوە بەدەر دۆستانێك بوون كە لەبیر دەكران.

ئەم كڵێشەیە خەریكە لە باكووری ترین خاڵی سووریا، لە عەفرین كە لە لایەن یەكینەكانی پاراستنی گەلەوە YPG و هاوپەیمانانی سیاسی ئەوانەوە لە پارتی یەكگرتووی دیموكراتیك PYD ـەوە كونتڕۆڵ دەكرێت، جارێكی دیكە دووپات دەبێتەوە. لە دیدی توركیاوە ئەم گرووپە هاوواتای پ ك ك ـیە كە لە لایەن توركیا و وڵاتانی ڕۆژئاواوە بە ڕێكخراوێكی تێرۆریستی دەناسرێت. لەبەرامبەردا ئەم گرووپانە پێداگری دەكەن كە بە تەواوی خەڵكی سووریان و خۆیان سەر بە ناوچەیەك ناودەبەن كە پێی دەڵێن ڕۆژاڤاوا و داوای خۆسەریی دەكەن لە ئایندەی سووریایەكی فیدیراڵدا. ئەوان لە هەمان كاتدا هاوپەیمانانی لێبڕاوی دەوڵەتانی ڕۆژئاوان لە شەڕی دژ بە داعش‌دا. 

كێشەی ئەم لێكدانەوانە لەوەدایە، كە هەموویان جەوهەرێك لە ڕاستییان تێدایە. گرینگ نییە ڕێبەرانی PYD تا چەندە دەتوانن ڕازیمان بكەن بەوەی كە ئەوان بەشێك نین لە پ ك ك، ئەو ڕاستییانەی بەچاو دەبینرێن ئەوە ناگەیەنێت. ئەمەیش هیچ سەیر نییە. پ ك ك پێشتر بنكەكانی لە سووریا بووە و دەوڵەتی سووریایش سیاسەتەكەی لەسەر ئەوە داڕشتبوو كە بە درێژایی ساڵان هاندەری كوردەكان بوو كە بچنە ڕیزی پ ك ك ـوە. ئەم شەڕڤانانە ڕۆژێك لە ڕۆژان دەگەڕانەوە ماڵەوە. دەیجا، لە كاتێكدا كە ئەم دەربڕینە بە واتای ئەوە نییە كە YPG هەمان پ ك ك ـیە، ئەم بانگەشەی ئانكارایش لەم بارەیەوە جێگای تێڕامانە.

بەڵام گرووپە كوردییەكان ئیسباتیان كردووە كە لە ڕووی سیاسییەوە هەست بە بەرپرسیارەتی دەكەن و ناوچەكانی خۆیان لەناو ئەم پێكهاتە شپرزە و تێكچووانەی سووریای پاش ساڵی ٢٠١١ـدا بەباشی بەڕێوەبردووە. لە ڕوانگەی سەربازییەوە پێدەچێت كە YPG بوونەتە هاوتای سپارتیستەكان لە ڕۆژهەڵاتی ناویندا.  ئەم هێزانە بە چەك و چۆڵی سنووردارەوە بەڵام بە دیسیپلینێكی زۆر و باوەڕێكی پاكەوە سەرسەختانە شەڕیان كرد و سەرەنجام وەها پارێزگارییەكی سەركەوتووانەیان لە كۆبانی تۆمار كرد كە لە مێژوودا وەكوو ئەو ساتە دێتەوە یاد كە شەپۆلەكەیان لە دژی داعش وەرگەڕاندەوە، ئەو داعشەی كە هەتا ئەو كاتە وادەردەكەوت كە تەقریبەن بە هیچكەس پێشی پێناگیرێت.

ئەمانە دواتر بوونە كاكڵەی سەرەكی هێزەكانی سووریای دیموكراتیك و توانییان داعش گوند بە گوند نەك هەر لە باكووری ڕۆژهەڵاتی سووریا دەرپەڕێنن بەڵكوو هەروەها ئەوانیان هەتا ناوچە هەرە باشوورییەكانی وەكوو پارێزگای دیرالزور لە سەر سنووری عێراق ڕاونا. كوردەكان بە هاوكاری كردن لەگەڵ وڵاتانی ڕۆژئاوا و بەتایبەتی ئەمریكا بوونە خاوەن ئەزموون و لێهاتوویی زۆر و ئەمەیش پێگەی بەهەیبەتی پێشووی ئەوانی بەهێزتر كرد.

بە كورتی لە ڕوانگەی ڕۆژئاواییەكانەوە، هەڵوێستی توركیای ئەندامی ناتۆ لێرەدا واتادارە، بەڵام هەروەها هەڵوێستی هاوپەیمانە كوردەكانیش لە دژی داعش واتای هەیە. كاتێك ناچار بیت بە هەڵبژاردنێكی نامومكین، لەوانەیە ئاسانتر بێت كە لانیكەمێكی ڕووت ڕەچاو بكەن. بەلام عەفرین ئەو نەبەردە نییە كە دەوڵەتە ڕۆژئاواییەكان بەو ئاسانییە خۆی لێ گێل بكەن، ئەو چەشنەی كە لە ڕیفراندۆمی كوردەكانی عێراق دا هەڵوێستیان گرت.

لە ئاستێكی تاكتیكی نزیكدا، كوردە لە ئەزموونی شەڕ دەرچووەكان، هەتا ئێستایش زیانی زۆریان بە هیزەكانی سەربە توركیە گەیاندووە. ئایا هێزی لەشكری توركیا دتوانن سەركەوتنی زیاتر بەدەست بهێنن؟ ئەمە زۆر گونجاو نییە و یان لانیكەم ئەگەریش ڕوو بدات، زۆر قورس لەسەریان دەكەوێت. ئەرتەشی توركیا بە دوای كوودیتای مانگی حەوتی ساڵی ٢٠١٦ دا لە دژی سەرەككۆمار ئەردۆغان هێشتا دەورانی هەستانەوەی دوای نەخۆشی تێپەڕدەكات. ئەگەر بێتوو هێزە چەكدارەكانی توركیا و یان تەنانەت ئەو هێزانەی ئەوان ژێر باڵیان دەگرن لە شەڕێكی خوێناویدا لە عەفرین بچەقن، ئەو هەڵسەنگاندنەی ئەردوغان لە لایەن خەڵكەوە دەكەوێتە ژێر پرسیارەوە كە خودی ئەو ئەوانی بەرەو ناسیونالیسم و دژایەتی كردن لەگەڵ كوردەكان ڕاكێش دەكرد.  

سەرەڕای ئەوانە، كوردەكانی توركیا دەتوانن لەم دۆخە كەڵكوەرگرن و لە ئاكامی هەستانێكی كتووپڕدا كە ئاوێتەی شەڕكەربوونی كوردەكان دەبێت، ڕاپەڕینی ئەوان توندتر بكاتەوە. وەها بەرزبوونەوەیەكی ناسیونالیسمی كوردی هەروەها لە ئێران و عێراقیش دەتوانێت سەرهەڵبدات. لەگەڵ بەرزبوونەوەی ئەو ڕاپەڕینەی كە سەرەتا تێكەڵ بوو بە سەركەوتن – یان تەنانەت لە شكستێكی ئابڕوومەندانەیشدا – لە عەفرین، شوڕشێكی كوردیی بەربڵاوتر لە دژی وڵاتانی خانەخوێ و هاوپەیمانەكانیان، ئەگەرێكە ناكەوێتە گۆڕەپانی نەگونجان. 

ئەمە دەبێتە كارتێكردنێكی دۆمینۆ ئاسا كە لەوانەیە ڕووبدات و تەنانەت ئەگەر لە چوارچێوەی سیستەمی حكوومەتەكانی ڕۆژهەڵاتی ناوینیشدا سەیری بكەین، ژێروژووركەر دەبێت و قابیلی پێش بینی كردن نییە. ئەگەری دۆمینۆیەكی تریش هەیە كە تاكوو ئێستا هەم لە لایەن عەفرینەوە كەوتووەتە بەر هەڕەشە و تەنانەت بووەتە جێگای نیگەرانی زۆرتری حكوومەتەكانی ڕۆژئاوا: كارتێكردنی لەسەر پێكەوە لكانی ناتۆ.

بۆ ڕووسیا، تێوەگلان لە سووریا دەرفەتێك بوو تا لە بەرژەوندی خۆی لە ئەورووپای ڕۆژهەڵات، ولاتانی باڵتیك و لەوانەیە ئەوپەڕی ئەوێ و لە شوێنی تریش، ژێرپێی تەواوەتی ناتۆ خاڵی بكاتەوە. پشتگیری كردنی ڕووسیا لە توركیا لە شەڕی عەفرین – بەوەی كە ڕێگای فڕینی پێدان بە سەر ئاسمانی ئەم شارە و بە ئاشكرا سەركۆنەی ئەمریكای كرد كە بۆچی دەستی داوەتە چالاكی "یەك لایەنە" بۆ بەهێزكردنی YPG – موسكۆ دەتوانێت بانگەشەی ئەوە بكات كە لانیكەم بەشێك لە پلانەكەی بە باشی داڕشتووە. دوو ئەندامی ناتۆ واتە ئەمریكا و توركیا و لانیكەم ئەو هێزانەی لە ژێر فەرمانی ئەواندان، دەتوانن بكەونە شەڕێكی خوێناوی و درێژخایەنەوە. 

كەوابوو ئەوەی لە عەفرین ڕوودەدات تەنها سەبارەت بە داهاتووی كوردەكانن لە باكووری سووریا نییە، بەڵكوو زۆر لەوە تێدەپەڕێت. ئەمە دەتوانێت ناوچەكە ژێروژووربكات – توركیا، عێراق و بەتایبەت ئێران – و هەروەها ئاكامی زۆر قووڵی هەبێت بۆ دەوڵەتانی ڕۆژئاوا لەكاتێكدا كە لەگەڵ ململانێی ڕووسیایەك بەرەوڕوون كە كارتێكەریی ڕوو لە زیاد بوونە و خاوەن توانا و داینامیكە. 

سەرەنجام كاتی ئەوە هاتووە كە وڵاتانی ڕۆژئاوا لەگەڵ ئەم پرسیارە هەژێنەرە بەرەوڕوو ببنەوە؛ بەدەر لە بەیان دەركردن و بە زمانی چەور وادەی ئاشتی و سەقامگیری و دیموكراسی دان، لە ڕۆژهەڵاتی ناوین ئەوان لە چی دەگەڕێن؟ ئەمە هەڵبەت پرسیارێكی فرە دژوارە بەڵام پێویستی بە وەڵامدانەوەیە. لە نەبوونی وەها وەڵامێكدا، ئەو شتانەی كە كە لە عەفرین ڕوودەدەن و ئەو شتانەی كە لەوانەیە دواتر بێنە پێش، بەردەوام دەتوانن ببنە هەوێن بۆ ئاكامگەلێك كە لەبەرژەوەندی ئەوانی تردا دەشكێتەوە.  

نووسینی: گارێت ستەنسفیڵد پرۆفسۆر لەزانكۆی ئێكسێتێر
گارێت ستەنسفیڵد پرۆفسۆری سیاسەتی ڕۆژهەڵاتی ناوین لە ئەنستیتۆی توێژینەوەی ئیسلامی و عەرەب لە زانكۆی ئێكسێتێر.