شارپرێس: نیقاش
حیزبە ئیسلامییەكان تا دوا هەڵبژاردنی پەرلەمان بژاردەی زۆربەی دەنگدەران بوون لەپارێزگای كەربەلا، بەڵام بەهۆی‌ گۆڕانكارییە خێراكانی‌ چەند ساڵی‌ رابردوو ئێستا هاوكێشەكە گۆڕاوە.

لە ساڵی 2015وە پارێزگای كەربەلا لەپاڵ چەند پارێزگایەكی دیكەی باشووری وڵات خۆپیشاندانی بەخۆوە بینی كە داوای چاكسازی‌و لێپێچینەوەی لە تێوەگلاوان بە گەندەڵی دەكرد، خۆپیشاندەران دروشمی دژ بە حزبە ئیسلامییەكانیان دەوتەوە لە نموونەی "بەناوی ئاینەوە دزەكان دزیان لێكردین" ئەویش لە ئاماژەیەكدا بۆئەوەی حزبە ئاینیەكان ئاینیان قۆستووەتەوە بۆ گەیشتن بە دەسەڵات‌و بەدەستهێنانی سوودی خۆیان‌و لایەنگرانیان بەدەر لە سەرجەم هاووڵاتیانی دیكە كە هەڵیانبژاردوون.

ئەم ئاماژانەش بەڕوونی بەڵگەی پاشەكشەكردنی ئاستی جەماوەری حزبە ئیسلامییەكانە، تەنانەت هەندێك لە سەركردەكانیان لەلایەن خۆپیشاندەرانی توڕەوە چەند جارێك دەستدرێژیان كرایە سەر‌و وایان لێهات نەیاندەوێرا بە ئازادی لە شوێنە گشتییەكاندا وەكو چەند ساڵێك لەمەوبەر دەربكەون.

ئەو حزبانە ئەمڕۆ هەڵمەتی پێشوەختی هەڵبژاردنیان دەستپێكردووە وەكو ئامادەبوون لە میوانخانەی شێخی عەشیرەتەكان یاخود بانگهێشتكردنی ئەو شێخانە بۆ بارەگای خودی حزبەكان، ئەو دیدارە بەرتەسكانەش بێبەش نەبوون لە رەخنەی توندی چالاكوانانی كەربەلا لە تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان‌و كەناڵەكانی دیكەی میدیا.

بەمەبەستی سەرلەنوێ نزیكبوونەوەش لە جەماوەرە دوورەپەرێزەكەیان، ئەو حزبانە بەمدواییانە پەنایان برد بۆ بڵاوكردنەوەی ئەو لافیتانەی هۆشداری دەدەن لە بەزاندنی پیرۆزییەكانی شارەكە لە نموونەی گوێگرتن لە گۆرانی لە شوێنە گشتییەكان یاخود پیشاندانی جلوبەرگی ژنانە لەبەردەم رووكاری دوكانەكان یان پۆشینی جلوبەرگی دانەپۆشراو لەلایەن ژنانەوە.

بەڵام لافیتەكان كاردانەوەی پێچەوانەیان لێكەوتەوە‌و هاووڵاتیان رەتیانكردنەوە‌و چالاكوانانیش لە تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان هەڵمەتیان لەدژ دەستپێكردن‌و بە هەوڵێكی شكستخواردووی حزبە ئاینیەكانیان دانا بۆ سەرلەنوێ بەكارهێنانی ئاین بۆ مەبەستی سیاسی، داواشیان لەو حزبانە كرد كە پارێزگای كەربەلا بەڕێوەدەبەن لەبەری باسكردنی مەسەلەی حەڵاڵ‌و حەرام خزمەتگوزاری دابین بكەن‌و خۆڵ‌و خاشاكی كەڵەكەبوو نەهێڵن.

كەسانی نزیك لە حزبە ئیسلامییەكان هێشتا هەست بە گەشبینی دەكەن بەرامبەر ئەنجامی هەڵبژاردنی داهاتوو، لەو بارەیەشەوە فوئاد دوركی سەركردە لە حزبی دەعوەی ئیسلامی‌و پەرلەمانتاری پێشوو بە "نیقاش"ی وت: "شەقام لە پارێزگای كەربەلا‌و ناوچەكانی ناوەڕاست‌و باشوور شوناسی ئیسلامیە‌و بژاردەكانی لەدەست نادات".

كەسانی نزیك لەو حزبانە رەخنە لەوە دەگرن كە بە "هەڵمەتێكی ستەمكارانە" وەسفی دەكەن‌و كردوونیەتە ئامانج، عەلمانی‌و بەعسیەكانیش بەوە تۆمەتبار دەكەن كە لەپشت ئەو هەڵمەتەوەن، ئەوەش رەتدەكەنەوە حزبەكانیان لەدوای ساڵی 2003وە دەسەڵاتیان كۆنترۆڵ كردبێت، چونكە حوكم بە هاوبەشی بووە لەگەڵ نوێنەرانی هەموو پێكهاتەكانی گەلی عێراق.

دووپاتیشی دەكەنەوە ئەگەر حزبە ئیسلامییەكان بە كرداری حوكمیان كۆنترۆڵ كردبێت ئەوا دەیانتوانی یاسا عەلمانیە باوەكان بگۆڕن‌و حیجاب بسەپێنن‌و بازرگانی مەی لەوڵات‌و بەتایبەتی لە بەغدای پایتەخت قەدەغە بكەن.

فوئاد دوركی دوورتر لەوەش دەڕوات‌و دەڵێت: "سەرۆك وەزیرانی شیعە نەیتوانیوە یەك بڕیار لە ئەنجومەنی وەزیران تێپەڕێنێت بەبێ رەزامەندی ئەندامانی ئەنجومەن لە پێكهاتەكانی دیكە".

پێشی وایە ئازادكردنی خاكی عێراق لە داعش‌و تێپەڕاندنی قەیرانی دارایی ئەم ساڵانەی دوایی وڵات‌و باشبوونی گوزەران‌و بژێوی توێژێكی بەرفراوانی هاووڵاتیان بەر لە قەیرانی دارایی، چەند دەستكەوتێكن لەسایەی سەركردایەتی دوو سەركردەی حزبێكی ئیسلامیدا بەدەستهاتوون كە ئەوانیش مالیكی‌و عەبادین.

رائید عەسەلی چالاكوانی مەدەنی كە بەشداری لە چەند خۆپیشاندانێك بۆ داواكردنی چاكسازی سیاسی‌و لێپێچینەوە لە تێوەگلاوان بە گەندەڵی لە پارێزگای كەربەلا كردووە بە "نیقاش"ی وت: "ئەوەی هەندێك حزب بە دەستكەوتی دەزانن لە راستیدا شكستە، چونكە بەهەدەردانی پارە‌و لەدەستدانی كۆنترۆڵی سێیەكی خاكی عێراقیش لە سایەی سەركردایەتی هەمان ئەو حزبە ئیسلامیانەدا بووە كە پێیانوایە دەستكەوتیان بەدەستهێناوە لە ئازادكردنی عێراق‌و تێپەڕاندنی قەیرانی دارایی".

رەنگە حزبی دیكە پاشەكشەی ئاستی جەماوەری حزبە ئیسلامییەكان وەك دەستكەوت بۆ حزبە عەلمانییەكا ببینن بەتایبەتی حزبی شیوعی عێراق كە هەندێك لە سەركردەكانی دەڵێن پاكترین حزبی سیاسییە لەدوای ساڵی 2003وە لە حوكمدا بووبێت بەتایبەتی كە پۆستی گرنگی نەگرتووەتە دەست‌و هەر دوور بووە لە پشككاری كە حزبە جیاجیاكان لە ساڵی 2003وە پۆستە باڵاكانی وڵاتیان پێ دابەش كردووە.

كیفاح حەسەن سەركردەی پێشوو لە حزبی شیوعی گەشبینییەكی زۆر پیشان دەدا بەوەی حزبەكەی ئەنجامی گرنگ لە هەڵبژاردنی داهاتوودا بەدەستبهێنێت، چونكە پاشەكشەی ئاستی جەماوەری حزبە ئیسلامییەكان‌و نەبوونی جێگرەوەیەكی كاریگەر لە گۆڕەپانی سیاسی عێراقدا وادەكەن حزبی شیوعی عێراق زۆرترین چانسی بەدەستهێنانی سەركەوتنێكی بەرچاوی لە هەڵبژاردندا هەبێت.

كیفاح بە "نیقاش"ی وت: "حزبی شیوعی مێژوویەكی گەورە‌و ناوبانگێكی باشی هەیە‌و لە هەڵبژاردندا ئەنجامی باش بەدەستدەهێنێت بەمەرجێك بە لیستێكی سەربەخۆ بەشداری تێدا بكات بەبێ ئەوەی هاوپەیمانی لەگەڵ ئەو حزبانە ببەستێت كە پێشتر بەشداریان لە حوكمدا كردووە".

بەڵام هیچ شتێك نییە بەكردەوە ئاماژە بێت بۆئەوەی حزبە عەلمانییەكان بە حزبی شیوعیشەوە لایەنگرییەكی فراوانیان لەلای دەنگدەران هەبێت، بۆیە مەرج نییە پاشەكشەی ئاستی جەماوەری حزبە ئیسلامییەكان مانای بەرزبوونەوەی ئاستی جەماوەری حزبە عەلمانییەكان بێت، چونكە ناتوانرێت پێشوەخت پێشبینی ئەم مەسەلەیە بكرێت.

سەرەڕای ئەوەش كە ناڕەزاییە جەماوەرییەكان لە پارێزگای كەربەلا لەدوای ساڵی 2015 ماوەیەك درێژەی كێشا كەم نەبوو، بەڵام رەوتێكی سیاسی لێ نەكەوتەوە داواكارانی چاكسازی‌و نەیارانی بەردەوامبوونی هەژموونی حزبە ئیسلامییەكان كۆبكاتەوە، ئەوەش وایكردووە دیمەنەكە تاڕادەیەك ناڕوون بێت‌و بە ئاسانی پێشبینی بۆ نەكرێت.

ئەوەی دەكرێت لەم چوارچێوەیەدا پێشبینی بكرێت ئەوەیە رەنگە دەنگدەران بەزۆری بەشداری هەڵبژاردنی داهاتوو نەكەن وەك بەشداریكردنیان لە خولەكانی پێشوودا، ئەمەش زۆر لە واقیعەكە ناگۆڕێت، چونكە لایەنگرانی حزبەكان جارێكی دیكە دەیانگەیەننەوە دەسەڵات مادام دەستووری عێراق‌و یاسا پەیوەندیدارەكان كەمترین رێژەی بەشدارییان لە هەڵبژاردندا دیاری نەكردووە بۆئەوەی بە سەركەوتوو یاخود سەرنەكەوتوو وەسف بكرێت.

سەرباری ئەوەش رێكخراوە نێودەوڵەتییەكانی وەك ئەنجومەنی ئاسایش بۆ نموونە، مافی دەستوەردان‌و تانەدانیان لە شەرعیەتی هەڵبژاردن نییە تەنیا لەبەرئەوەی رێژەی بەشداری تێداكردنی نزمە وەك هەندێك لە نەیارانی بەشداریكردن لە هەڵبژاردن بۆی دەچن، چونكە هەڵبژاردن مەسەلەیەكی تەواو ناوخۆییە‌و رێكخراوە نێدەوڵەتییەكان تەنیا مافی چاودێریكردنیان هەیە‌و هیچی تر.

بەڵام نزمی رێژەی بەشداری لە هەڵبژاردندا ئەگەر بەكردەوە رووبدات، هەرایەكی سیاسی‌و میدیایی لە گۆڕپانی عێراقدا دروست دەكات‌و بەرهەڵستكاران وتنەوەی ئەو دەستەواژانە زیاتر دەكەن كە گومان لە راستی نوێنەرایەتیكردنی هەڵبژاردن بۆ هەموو یاخود بەشی زۆری عێراقییەكان دەكەن.

لەوبارەیەشەوە دكتۆر خالید عەرداوی بەڕێوەبەری سەنتەری فورات بۆ گەشەپێدان‌و لێكۆڵینەوەی ستراتیجی هۆشداری دەدات‌و پێی وایە پاشەكشەی زۆری رێژەی بەشداریكردن لە هەڵبژاردن مانای پاشەكشەی رێژەی پشتگیری جەماوەرییە بۆ هەموو پرۆسەی سیاسی، كە ئەوەش دەسەڵاتی داهاتوو ئیحراج دەكات.

عەرداوی بە "نیقاش"ی وت: "زیادبوونی جەماوەری توڕە لە حزبە سیاسییەكان رەنگە وڵات بەرە‌و چەند كێشەیەك ببات كە ئاسایش‌و سەقامگیری تێكبدات، بەتایبەتی كە حزبەكان پلانێكیان بۆ بەڕێوەبردنی وڵات‌و چارەسەركردنی قەیرانەكانی نییە كە ئەوەش مانای وایە ئەو قەیرانانە بەتایبەتی بێكاری پەرەدەسێنێت‌و لە مەودای چاوەڕوانكراودا رەنگە ببێتە هۆی پێكدادانی شەقام‌و دەسەڵات.

لەپاڵ ئەو كەموكوڕییە سیاسی‌و خزمەتگوزاری‌و ئابوورییانەشدا كە لەسەر ئەدای حزبە ئیسلامییەكان تۆمار دەكرێن، كەسانێك هەن ئەو حزبانە بە بەرپرسیار دادەنێن لە فروانبوونی بێ باوەڕی لەڕیزی ئەو گەنجانەی متمانەیان بە سوودی ئاین نەماوە كاتێك دەبینن حزبە ئاینیەكان تێوە دەگلێن لە گەندەڵی‌و خراپ ئیدارەدان، هەڵبژاردنی داهاتووش ئاشكرای دەكات كە ئایا جیابوونەوە لەنێوان كەربەلاییەكان‌و حزبە ئیسلامییەكاندا روودەدات یان نا.