د. جاسم خۆشناو
سەرەتا
پەیوەندی نێوان ڤاتیكان و توركیا زۆر كۆنە، بۆ دروستبوونی ئیمپڕاتۆری عوسمانلی و داگیركردنی قوستەنتینیەی پایتەختی ئیمپڕاتۆری رۆمانی رۆژهەلات لە سالی 1453 زا  دەگەرێتەوە. لەم كاتەوە تاكو ئێستا بەرزو نزمی و تال و شیرنی بە خۆیەوە بینیووە. لەم سیاسەت و دیپلۆماسیە ڤاتیكان بە دوو ئاراستە كاری كردووە:
-  پارێزگاری لە كیانی كریستیانەكان و مانەوەیان لە ناوچەكانی بالادەستی ئیسلام، بە تایبەتی مێزۆپۆتامیا و شام و فەلستین، هەروەها رێگریكردن لە گەشەوە بلاوبوونەوەی ئایینی ئیسلام لە ئەوروپا. 
- بەكار هێنانی ئیمپڕتۆری عوسمانلی بۆ ریگریكردن لە گەشەی ئاینزای ئۆرتۆدۆكس كە خۆیان لە ژێر بالی سیاسەتی قەیسەری روس گردكردبووەوە.

بە پێی ئەدەبیاتی ئیتالی توركەكان لە رووی ئایینەوە سەر بە رێبازی توندڕەوە بوون، ئێستاش چەندەها مەسەل و قسەی پێشینان، سەبارەت بە دڕندەیی تورك، لە ئیتالیا باون. لە راستیدا ئەم وێنەیە لە ئەدەبیات و مێژووی كوردیش، تا ئێستا، وجودی هەیە.
قەتل و عام و جینۆسایدی ئەرمەنكان لە سالانی 1915 – 1918، بە بیانوی ئایین و جیهاد و پاشان گریگەكان لە سالانی 199 - 1922... هتد لوتكەی ئەم توندڕەوی و دڕندەییە پیشان دەدەن. بە پێی ئامارەكان، ئەمڕۆ، 2018، لە هەموو توركیا كریستیانەكان ژمارەیان ناگەویتە سەد هەزار كەس. تاكو ئێستا توركیا دان بە كەنیسە و دامەزراوە كریستیانیەكان نانێت، ریگە نادات ئەمانە مال و مولكیان بەناو بێت. لە قوتابخانەكان باسی ئاینی مەسیح و كارەساتی ئەرمەن و كریستیانەكان ناكرێت.
لەم سەد سالە بە هەزاران كەنیسەو شوێنە ئاینیەكانی مەسیح، لە توركیا، خاپور كراون، زۆر بە زەحمەت رێگە بە دروستكردن یان نۆژەنكردنەوەی كەنیسەیەك دەدن. ئەمەش پێچەوانەی پەیمانی لۆزانە، 1923 ،كە ئازادی ئایینی، بەكارهێنانی زمان لە كایە گشتی و تایبەتیەكان، بوونی قوتابخانەی ئایینی و رۆژنامە و چاپەمەنی و مولك و مال و... هتد بۆ كەمینە ئایینیەكان دابین دەكات. 
لەم چەند سالانە، لە توركیا، زیاد لە جارێك قەشەو پیاوە ئاینیەكانی مەسیح تیڕۆركراون، بۆ نموونە.

لە 13/5/1981 مێهمەت عەلی ئەجا هەولی تیڕۆركردنی پاپا جۆڤانی پاۆلۆی دووەمی لە گۆڕەپانی ڤاتیكاندا، چەند گوللەیەكی لە پاپادا بەلام خۆشبەختانە نەمرد. پاشان پاپا لێی خۆش بوو و بە بەر لێبوردن كەوت. عەلی ئەجا، سەر بە گروپە توركە ناسیۆنالیستەكان، "گورگە بۆرەلان" بوو.  

لە شوباتی 2006 لە تەرابزۆن قەشەیەكیان، بە ناوی دۆن ئەندرێیە سانتۆڕۆ Don Andrea Santoro
بە هاواری الله اكبر، تیرۆر كرد.
لە مارسی 2007، لە مێرسین، گەنجێك، بە چەقۆ و الله اكبر، هێرشێ كردە سەر دوو قەشە، رۆبێرتۆ فێڕاری و هێنری لەیلەك،  Roberto Ferrari, Henry Leylek  
لە دیسەمبەری 2007 هێڕش كرایە سەر قەشەی شاری ئەزمیر، ئەدریانۆ فڕانكی   Adriano Franchi و بە موعجیزە لە مردن رزگاری بوو.
لە هاوینی 2010 گەورە قەشە، ئەسقەف، لویجی پادۆڤێسێ Luigi Padovese تیڕۆڕكرا.
ئەو كەسانەی، موسولمان، ئایینیان بۆ كریستیان دەگۆڕن رووبەڕووی هەڕەشە و مەرگ و شاربەدەربوون  دەبنەوە.  لە نزیكەوە ئاگاداری كارەساتی ئافرەتێكی تورك، لەگەل هاوژینە ئیتالیەكەیم، جگە لە دەسەلاتی سیاسی باسی توندڕەی كۆمەلگای توركیان بۆم كردووە.
 
لە سالی 2014 قەداسەتی پاپا باسی "جینۆسایدی ئەرمەن"ەكانی كرد میدیاكانی توركیا هێرشێكی ناسیۆنال تیڕۆڕیستیان كردە سەر پاپا و ڤاتیكان، تەنانەت شەخسی ئەردۆگان، وەزیری دەرەوە و وەزیری كاروباری ئایینی، بە زمانێكی زۆر بازاڕی و دوور لە ئەتەكیتی دەولەتداری، هێرشیان كردە سەر. لە كاتەك قەداسەتی پاپا زۆر بە شەرمنانە و لاواز باسی ئەو جینۆسایدەی كرد و بەبێ ئەوەی بە دەنگێكی بەرز ئیدانەی بكات و تاوانەكەی بخاتە ئەستۆی توركیا. وەك ناڕەزایی توركیا سەفیری خۆی، مێهمەت پاچەچێ، بانگی وولات كردەوە و لەگەل سەردانی ئەردۆگان گەڕایەوە ڤاتیكان.  پاپا لە حوزەیرانی 2016 زیارەتی "مێمۆریالی جینۆسایدی ئەرمەن- Tzitzernakaberd"ی كرد و ناوی توركیای نەهێنا . ئێستا كە بالێز پاچەجی گەڕاوەتەوە، بە قسەی هەندێ سەرچاوە، توركیا بەلێنی داوە "ئەرشیڤ"ەكانی، سەبارەت بە جینۆسایدی ئەرمەنەكان، بخاتە بەردەست مێژوونووس، توێژەرو پسپۆراكانی بواری كۆمەلكوژی.
تاكو ئێستا، نزیكەی، 30 دەولەت لە پەرلەمان، USA تیا نیە، باس و دانیان بە جینۆسایدی گەلی ئەرمەن ناوە بەلام لەسەر ئاستی یاسایی و دیبلۆماسی هیچ كارێكی كۆنكرێتیان نەناوە، تەنها لە فەڕەنسا بە پێ یاسا هەر كەسێك "ئینكاری لە جینۆسایدی ئەرمەنەكان" بكات ئەوە بە 3 سال زیندانی دەكرێت، ئەو یاسایەش زۆر بە تووندی رەخنەباران كراوە. بە پێچەوانەوە لە توركیا هەر كەسێك، بە ئاشكرا، باسی قەتل و عامی ئەرمەنەكان بكات و یان باسی گوناه و دەست هەبوونی دەولەتی عوسمانی بكات ئەوە بەلای كەمی سزاكەی 3 سالە.
ئەمە لە كاتێكە كە ئەرمینیا دەولەتە و لە كۆنەوە لۆبی ئەرمەنی لە دیاسپۆرا بە هێزە و كار بۆ ناساندنی جینۆسایدی گەلەكەیان دەكەن.
لەگەل بەرپابوونی شەڕی نێوخۆی سوریا لە سالی 2011، لای هەمووان ئاشكرایە، توركیا بە هەموو توانای خۆی پالپشتی لە گروپە توندڕەو و تیڕۆریستەكان دەكات. بە سەدان بەلگەی تێوەگلانی توركیا لە دروستكردن و یارمەتیدانی رێكخراوی تیڕۆڕیستی داعش هەیە كەچی تاكو ئێستا، كۆمەلگەی نێودەولەتی وەك پێویست گلەیی و سەركۆنەی توركیای نەكردووە.
توركیا، بە ئاشكرا، سالانە و رۆژانە پێشێلی رێكەوتن و پەیمانە نێودەولەتتیەكانی سەبارەت بە ماف و ئازادیە بنەڕەتیەكانی مرۆف، كەمایەتی ئێتنی وئایینیەكان، ململانێی چەكداری و ... هتد دەكات كەچی، ئەوەندەی من ئاگاداربم، ئەم پیشێلكاریانە لە لایەن كۆمەلەی گشتی یو ئێن، كۆمسیۆن و ئەنجوومەنی مافی مرۆڤ، كۆمیتەی خاچی سوری نێودەلەتی، كۆمیتەی ئەوروپی دژی ئەشكەنجە و.... تاد ئیدانە نەكراون.  
لەگەل ئەمانەش، توركیا، ئێستا، وولاتێكی ئیسلامی زۆر توندڕەوە، خۆی بە رابەری وولاتە توركزمانەكان، تا رادەیەكیش، ئیسلامەكان پیشان دەدات. 
بۆیە ناكرێت یان ئەستەمە توركیا، بەهۆی هەلكەوتەی جیۆپۆلیتیك  و ئایینی، لە دونیایەكی فرەجەمسەری وەك ئەم قۆناغەی مێژوو. لە لایەن دامەزراوەیەكی وەك ڤاتیكان، كە رێبەری و سەرپەرشتی و ئیدارەی جیهانی مەسیحیەت دەكات، پشتگوێ و فەرامۆش بكرێت.
لای هەمووان ئاشكرایە دیبلۆماسیەتی ڤاتیكان لە هی ئەوانیتر كۆنتر و درێژتر و بە ئەزموونترە، بە ئەسپایی و زۆر لە سەرخۆ و نهێنی هەنگاو دەنێت، زۆر بە دەگمەن كارو چالاكیەكان دەخرێنە بەردەم میدیاكار و رای گشتی. ڤاتیكان، لە هەموو  لایەك، زیاتر ئاگاداری بارودۆخی ناهەمواری توركیا و كوشتاری رۆژانەی كوردە  لەم وولاتە، بە دلنیایەوە نیگەرانە و لە پشت پەردە را و بۆچوونی خۆی بە كاربەدەستانی ئەم وولاتە رادەگەیەنێ.
فەلەستین و قودس
فەلەستین، بۆ كریستیانەكان، لانەی حەزرەتی مەسیح و شوینی پیرۆزە، ئیسلامەكانیش هەمان بۆچوونیان هەیە. ناوە ناوە توركیا، بە تایبەتی لەسەردەمی ئەردۆگان، خۆی بە خەلیفەی موسلمانان پیشان دەدات، بە قسە و هەڕەشە، بانگەشەی پاراستنی فەلەستین دەكات كە قودس پایتەختەكەی بێت. لە هەمان كات پەیوەندیەكی تووند و تۆڵی لەگەل ئیسرائیل هەیە. 
لە رۆژی 6/12/2017 سەرۆكی وولاتە یەكگرتووەكانی ئەمەریكا، دۆنالد تڕەمپ، رایگەیاند كە ئەوان سەفارەتەكەیان لە تەلەبیب، بۆ قودس، دەگوازنەوە. ئەمەش ناڕەزایەتیەكی بەربلاوی، لەسەر ئاستی جیهان، بە خۆوە بینی، وولاتانی عەرەبی و ئیسلامی و یەكیتی ئەوروپا و ڤاتیكان، بە قسە، دژایەتی خۆیان راگەیاند. 
ئەردۆگان هەول دەدات ئەم دەرفەتە بقۆزێتەوە و شكستە دیبلۆماسیەكانی پێ بشاریتەوە،  رۆژی 7 و 29 دیسەمبەر  پەیوەندی تەلیفۆنی بە پاپا دەكات داوا دەكات چاوی بە پاپا بكەوێت خۆی داوەتی ڤاتیكان دەكات. ئەمە جاری یەكەمە سەرۆك كۆماری توركیا، بە خۆی، داوای هاتن بۆ ڤاتیكان بكات. لە سالی 1959زا جەلال بەیاری سەرۆك كۆماری توركیا، لە هەل و مەرجێكی جیاوازتر، سەردانی ڤاتیكانی كردووە. لەم سەردانەی بەیار هەردوو لا بڕیاری ئالوگۆرێ سەفارەتیاندا. 
بە پێی هەوالە فەرمیەكانی ڤاتیكان پاپا و ئەردۆگان كۆكن لەسەر ئەوەی قودس ببێتە پایتەختی دوو دەولەتی ئیسرایل و فەلەستین، چارەسەری كێشەكانیش دەبێ لە چوارچێوەی بریارەكانی یو ئێن، بە تایبەتی ئەنجومەنی ئاسایش، بێت.  
واتە مەبەستی سەرەكی ئەردۆگان بۆ ڤاتیكان بریتی بوو لە:
1. لەسەر ئاستی جیهانی ئیسلام خۆی بە دەمڕاست و خەلیفەی ئیسلام پیشان بدات، توركیا ئێستا سەرۆكایەتی "كۆنفرانسی وولاتانی موسلمان" دەكات.
2.  بە هاتن بۆ ڤاتیكان و لای پاپا وا خۆی پیشان بدات كە كەسێكی ئاشتیخوازە،  هەولی چارەسەری كێشەی فەلەستین – ئیسرائیل، لە رێگەی دیالۆگ و  پرنسیپ و یاسا نێودەولەتیەكان دەدات. 
3. لەسەر ئاستی نێوخۆ هەول دەدات شكستەكانی بشارێتەوە خۆی بە كەسایەتیەكی جیهانی و نێودەولەتی پیشان بدات. گیانی ناسیۆنالیزم و پان توركی و ئیسلامی توندڕەو گەشە پێبدات و لە دەورەی خۆی كۆ بكاتەوە. ئەردۆگان زۆر جار، وەكو ئیمام، پێشنوێژی دەكات، لەسەر قەبران، لە كاتی ناشتنی تەرمی سەربارزە كوژراوەكان لە شەڕی كورد، دەبتە واعیز و قورئان خوێن. ئەمەشی بۆ جۆشدانی هاولاتیانە بەلام نیشانەی لاوازی و شكستی حوكمڕانیە.
لە مێژووی نوێی توركیا هەرگیز ئەوەندەی ئێستا پێشلكاری مافی مرۆڤ و كاولكاری لە توركیا و باكوری كوردستان  رووی نەداوە، توركیای ئەردۆگان بۆتە زیندانێكی گەورە، سەدان هەزار كەس، لە هەموو توێژ و چینەكان، بە بیانۆی جیا جیا خراونەتە بەندیخانەكان،  سوكایەتیان پێ دەكریت و ئەشكەنجە دەدرێن. ئەوە نیشانەی ئەوەیە كە دەسەلاتی ئەردۆگان زۆر لاوازە، هەڕەشەی روخان و لەناوچوونی زۆر لەسەرە.
ئەردۆگان وەك كەسێكی نەخۆشی دەروون هار دێتە پێش چاو، بۆ مانەوەی لەدەسەلات ئامادەیە، لەسەر ئاستی دەرەوە و ناوخۆ، پەت پەتانی بكات و بە بەردەوامی سەنگەر و هاوپەیمانی بگۆڕێت، لەگەل مسڕ، ئێران، سوریام عێراق، لیبیا، ئەرمەنیا، یۆنان، رووسیا، تەنانەت وولاتانی ناتۆ  رۆژەك دۆست و هاوپەیمانە و رۆژێكیتر نەیار و دوژمن. 


سەردانی ڤاتیكان و چاوپێكەوتن لەگەل پاپا
هەفتەیەك پێش گەیشتنی ئەردۆگان زۆربەی میدیاكانی ئیتالیا باسی هاتنی "میوانێكی ناوەخت و بە گرفت" یان كرد.  پەرلەمانی ئیتالیا لە   27/12/2017 هەلوەشاوەتەوە و حكومەتیش دەستی لە كار كێشاوەتەوە و كار بەرێكەرە، لە 4/3/2018 هەلبژاردنی سیاسی دەكرێت. واتە میدیا و رای گشتی زۆر بە كەمی ئاگایان لە سەردانەكە بوو.
سەعاتی 19ی رۆژی 4/2/2018، ئەردۆگان و وفدە یاوەرەكەی، بە پێی هەوالی تەلەفیزۆنەكان، گەیشتە شاری رۆما، بە فەرمی هیچ لایەن و كەسایەتی دەولەتی ئیتالیا و ڤاتیكان لە پێشوازی ئامادە نەبوون. كەنالی تەفزیۆنی دەولەت Raiuno كە زۆرترین بینەری هەیە، لە هەوالەكانی سەعاتی 20 ووتی "ئەردۆگانی دیكتاتۆر بە سەردانێك گەیشتە ئیتالیا ..هتد" و هێچ وێنەو مەراسیمی گەیشتنەكەی پشان نەدا، بە هەمان شێوە كەنالەكانیتری راگەیاند،  ئەمەش لینكی كەنالی یەكی ئیتالیە.
http://www.tg1.rai.it/dl/tg1/2010/edizioni/ContentSet-9b6e0cba-4bef-4aef-8cf0-9f7f665b7dfb-tg1.html?item=undefined
ئەردوگان لە هاتنەكەی، جگە لە ژن و كچ و زاواكەی كۆمەلە وەزیر  (دەرەوە، بەرگری، وزە، بازرگانی  و... هتد)و پیاوی ئایینی و سەرمایەداری وولاتەكەی لەگەل خۆی هێنابوو. دیارە ئیشی زۆری لەسە ركراوە.
ئەردۆگان دوو رۆژ پێش سەفەرەكەی چاوپێكەوتنێكی دوورو درێژی لەگەل ئاژانسی دەنگ و باسی دەولەت، ئانسا Ansa بە دەنگ و رەنگ بوو كە دەبوایە پێش هاتنەكە بلاو بكرێتەوە كەچی دوای هاتنەكە بلاوكرایەوە، ئەمەش نیشانەی دوو دلی و  ئینتیهازیەتی حكومەتی ئیتالیا پیشان دەدات. 
ئەردۆگان، لەم چاوپێكەوتنە، جەختی لەسەر 3 خال كردۆتەوە:
1. داوا و هەڕەشە دەكات كە كاتی ئەوە هاتووە یەكێتی ئەوروپا توركیا بە ئەندام وەربگرێت، هەر  دواخستنێكیتر جێگەی قەبول نیە. ئەمە خالی لاوازی ئەدۆگان و توركیایە، ناكرێت تۆ هەڕەشە بكەی، پێویستە رێز لە پرنسیپ و پێوەرەكانی ئەم "یەكێتی"یە بگریت و بە كردەوە جێبەجێیان بكەیت.  
2. كێشەی فەلەستین و قودس، لەگەل ڤاتیكان و پاپا جۆرە هاوپەیمانیەك دروست بكات بۆ ئەوەی خۆی لە دوورە پەرێزی نێودەولەتی رزگار بكات، وەك دەلێن "لە دەرگا دەیانخستە دەرەوەو لە پەنجەرە دەهاتەوە ژوورەوە" . وەك لە دواوە باسی دەكەین لەم هەولە هیچی بەدەست نەهێنا.
3. شەڕی دژە تیڕۆر، ئەردۆگان لە چاوپیێەوتنەكە دەیەوێت بە رای گشتی و ئیتالیا بلێت توركیا شەڕی دژە تیڕۆر دەكات، هیچ جیاوازیەك لە نێوان داعش و پ. ك.ك، پەیەدە و یەپەگە نیە. لە راستی ئەوەیان لاوازترین خال و سیاسەتی ئەردۆگانە، كەم لایەن و رای گشتی و میدا جیهانیەكان "بەم درۆیە دەلین ئامین". 

ئەردۆگان نیازێكی شاراوەشی هەبوو كە بریتی بوو لەوەی لەگەل دەولەت و كۆمپانیاكانی ئیتالیا كۆمەلە رێكەوتن واژۆ بكات و كردی تاكو سیمپاتیە و لایەنگریان بۆ لای خۆی رابكێشێت و دەرزێك بخاتە نێو وولاتانی یەكێتی ئەوروپا. بەلام لەمەش سەركەوتوو نەبوو.


رۆژی 5 شوبات، ئەردۆگان، بە خۆی شاندە یاوەرەكەی، لە رۆژێكی باراناوی و بارودۆخێكی ئەمنی زۆر تووند گەیشتە ڤاتیكان و لە مەڕاسیمێكی دیپلۆماتی  گەورەو بە تەدارەك پێشوازی لێكرا. ئەگەر حیساب بۆ ئەم مەڕاسیمە سولتانیە بكەین گومانی ئەوە دەكرێت كە ئەردۆگان دەبێ زۆر ئیمتیازی بە ڤاتیكان دابێت و هەندێ پرۆتۆكۆل، لە بەرژەوەندی ڤاتیكان، واژۆ كرابن. 
بە فەرمی ئەردۆگان و شاندەكە لەگەل پاپا، وەزیری دەرەوەی ڤاتیكان، كاردینال پیێترۆ پەڕۆلین Pietro Parolin و ..هتد چاوپێكەوتن و  وتووێژیان كرد. بەیاننامەیەكی زۆر كورت لە ئاژانسی ڤاتیكان و رۆژنامەی سەرەكی، ئۆسێرڤاتۆرێ رۆمانۆ Osservatore Romano بە ستونێكی چەند دێری ئاماژەی بۆ كراوە كە ئەمە دەقەكەیەتی.
"لە كەش و هەوایەكی دۆستانە باسی پەیوەندی نێوان توركیا و ڤاتیكان كرا. باسی بارودۆخی نێوخۆی و كەمینەی كاتۆلیكیەكانی توركیا كرا. باسی ئیلتیزامی پێشوازیكردن لە ئاوارەكان و گیروگرفتەكانی ئەم پرۆسەیە كرا. پاشان باسی وەزعی رۆژهەلاتی ناڤین كرا، بە تایبەتی ئاماژە بە ستاتوسی قودس كرا كە هەولی سەقامگیری ئاشتی و ئارامی دەڤەرەكە بدرێت، ئەوەش لە رێگەی دیالۆگ و دانوستان بە لە بەرچاوگرتن لە رێزگرتن لە مافەكانی مرۆڤ و شەرعیەتی نێودەولەتی".
 ئەمە تاكە بەیاننامە و وێنەی پاپا و ئەردۆگانە وەك لە لاپەڕەی 1، رۆژی 5-6 شوبات بەرچاو دەكەوێت. وێنەی پاپا و ئەردۆگان لە بنەوە، لە لای چەپ.
بە دڵنیایەوە هەندێ پڕۆتۆكۆل ئیمزا كراون كە لەوانیە لە ئایندە بلاوبكرینەوە یان ئاماژەیان بۆ بكرێت.


 
هەمان رۆژ پاپا چاوی بە قەشەو ڤێسكۆڤ و پیاوە ئاینیەكانی مەسیح، بە تایبەتی كلدانیەكانی رۆژهەلاتی ناوەڕست كەوت كە ژمارەیان 23 كەسە، وێنەكەیان لە دەستە راستە، لە خوارەوەی رۆژنامەكە. ئەمەش خشتەی ناوی چاوپێكەوتنەكانی پاپا، هی رۆژی 5 شوبات. وەك لە ناوەكان دیارە، جگە ل ئەرپگان،  قەشەكانی هەولیر، بەغدا، دیاربەكر، تاران، دیمەشق ... هتد تیایە.
لە هەمان رۆژ لە ڤاتیكان كۆنفرانسێكی گەورە لەسەر شەهیدانی ئایینی مەسیح و ستەمی كریستیانەكانی رۆژهەلاتی ناوەڕاست بەڕێوە چوو. واتە قەداسەتی پاپا و ڤاتیكان زۆر زۆر باش ئاگاداری بارۆدۆخی مافی مرۆڤ، ئازادیە سەرەكیەكانی مرۆڤ و ژیانی كریستیانەكانە، بە تایبەت لە عێراق، سوریا، توركیا، مسڕ و لوبنان. ئەم نەهامەتیانەی ئەم سالانەی دوایی و سەرهەلدان و هاتنی داعش بە پلان و كۆمەك و دەسیسەی توركیا بووە.

 


لە كاتی چاوپێكەوتنی پاپا و ئەردۆگان هەندێ دیاری لە نێوانیان ئالوگۆڕكرا كە پێشوەختە لەسەری رێكەوتبوون.
ئەردۆگان ئەم دیاریانەی بۆ پاپا هێنابوو:

 – وێنە و تابلۆیەكی شاری ئەستەنبۆل كە بە فەخفوری و سیرامیك، لەسەردەمی سولتان سلێمانی قانونی (1494-1566)، كراوە.
- ژیاننامە و دیوانی شاعیرو فەیلەسوفی ئێرانی جەلالەددینی رۆمی، بەناوی "مەسنەوی" كە لە 4 بەرگ لپێك هاتووە. 
قەداسەتی پاپا، فرانجێسكۆ  Papa Francesco   لە بەرامبەر ئەم دیاریانە پێشكەشی ئەردۆگان دەكات.
- تابلۆیەكی كەنیسەی گەورەی ڤاتیكان كە لەگەل سیمای ئێستا جیاوازە، 
- مەدالیایەك كە بە قسەی پاپا وێنەی مەلائیكەی ئاشتی لەسەر نەخشكراوە. پاپا بە ئەردۆگانی ووت "ئەم فریشتەیە شەیتان و جنۆكەی شەڕانگێژی دەخنكێنی، سیمبولی جیهانێكی پڕ لە ئاشتی و عەدالەتە".
- كتێبێكی ئەنجلۆ رۆنكالی   Angelo Roncalli (1881 - 1963) كە لە سالانی 1935 – 1944 لە توركیا نوێنەری ڤاتیكان بوو، لە 1958 تا مردنی پاپای ڤاتیكان بوو، بە دۆستی تورك ناسرابوو، پێشكەشی ئەردۆگان كرد.

هەندێ سەرچاوەی رۆژنامەوانی ئاگادار نووسیوویانە پاپا، بە تایبەتی وەزیری دەرەوەی ڤاتیكان، زۆر بە روونی "نیگەرانی و پەرێشانی خۆیان بە دژی هیرشی توركیا بۆسەر عەفرین" دەربڕیووەو داوا "راگرتن و كشانەوە لەشكری توركیان كردووە". 
بە پێی زانیارری و بلاوكراوەكانی كەنیسە كە لە شارەكانی ئیتالیا دەستی ئێمە كەوتووە ئەم بۆچوونەی سەرەوە پشت راست دەكەنەوە. لە هەندێ لەو بلاوكراونە بە پۆزەتیڤ باسی "پەیدە، یەپەگە و یەپەژە" كراوە و داواكراوە ڤاتیكان هەموو هەولەكانی خۆی بخاتە گەڕ بۆ كۆتایهێنان بەم تراژیدیایە. لە راستی هەموو رۆژنامەكان ئاماژەیان بەوەو كردووە كە بە دلنیایەوە لە چاوپێكەوتنەكان ڤاتیكان نیگەرانی خۆی لە دژی دەستدریژی بۆسەر عەفرین و رۆژئاوا دەربڕیووە. 




 
ئەرۆغان تابلۆیەك لە شاری ئەستەنبول پێشكەشی پاپا دەكات كە هی سەردەمی  سولتان سولەیمانی قانونیە، لەگەل دیوانی شاعیری و فەیلەسوفی گەورەی ئێرانی، مەولانا جەلالەددینی رۆمی (1207 ئەفغانستان  – 1273 زا قۆنیای توركیا )، شاكارە بەناوبانگەكە "مەسنەوی" و لەگەل ژیاننامەكەی. 
 
قەداسەتی پاپا تابلۆی ڤاتیكان و مەدالیەكە كە لەسەرە مێزەكەیە پێشكەشی ئەردۆگان دەكات، بۆی باس دەكات. مەدالیەكە ئاماژەیە بۆ "نەهێشتنی شەڕانگێژی و دونیایەكی ئاشتیخواز و عەدالەت پەروەر ".
لە كاتی نووسینی ئەم وتارە  یەكێك لە كچەكانم هاتە لام و سەیری ئەم وێنەیەی كرد و بە ئیتالی ووتی"بابە ئەردۆگان شەڕی لە دەم و چاو دەبارێ".  
  


 
وێنەی ئەو مەدالیەی پاپا پێشكەشی ئەردۆگانی كرد.

رۆژی 1 شوبات بانگەوازێكی بە پەلە و پڕ لە رێز و مرۆڤدۆستیم ئاراستەی قەداسەتی پاپا كرد، لسەر پەیەجەكی خۆم بلاوم كردەوە، پاشان دەمودەست لەسەر دوو سایتی فەرمی ڤاتیكان دابەزاند، لە سەرەتا بۆ ماوەی سەعاتیك رایانگرت و پاشان بلاوكرایەوەو ئێستاش ماوە، هەمان شت بۆ سەرۆك كۆمار و سەرۆك وەزیران و وەزیری دەرەوەی ئیتالیا رەاونەكرد. داوامكردبوو كە لەم بارودۆخەی دەسدرێژی و هێرشی سوپای توركیا بۆسەر رۆژئاوای كوردستان، بە تایبەت لە عەفرین، بە گونجاوی نازانم پێشوازی لە دیكتاتۆرێكی وەك ئەردۆگان بكرێت، هەموو لایەكیش ئاگاداری بارودۆخی مافی مرۆڤ و ئازادیەكانی نێوخۆی توركیان.. رۆژانە بە دەیان و سەدان هاولاتی سیڤیل لە باكور و رۆژئاوا دەبنە قوربانی بوردومانی توركیا ... تكام وایە، هەتا زووە، ئەم سەردان و پێشوازیكردنە هەلوەشیننەوە، رای گشتی ومۆڕال و شەرعیەتی نێودەولەتی دەستخۆشی و پشتگیریتان دەكەن..... هتد.

هاتنەكە لە هەلومەرجێكی تایبەت بوو، پەرلەمان و حكومەتی ئیتالیا هەلوەشاوەو كاربەرێكەرن، خەریكی هەلمەتی هەلبژاردنن بۆ 4 نەورۆزی 2018. لەگەل ئەوەش زیاد لە 100 پەرلەمنتار، دادوەری گەورە، نووسەر، رۆژنامەنووس و ئەكادیم و مامۆستای زانكۆ نارەڕەزایی خۆیان پیشاندا، داواینكرد "ئێمە لەگەل ئەم  سەردان و پێشوازیە نین و رەتدەكەینەوە بەلام ئەگەر هەر كرا ئەوە تكایە نیگەرانی و ناڕەزایی ئێمە و خۆتان ، سەبارەت بە دەستدرێژی و هێرشی بۆ سەر رۆژئاوا، بە سەرۆك كۆماری توركیا و شاندەكەی بگەیەنن.... هتد".

رۆژی 30/1/2018 لە سێناتی ئیتالیا دیبەیتێك بە ناوی "رۆژاڤا لە سوریا شكستی بە داعش هێنا، ئەی ئێستا؟" ، بە دەیان ئەندام پەرلەمان، رۆژنامەنوس و بە بەشداری ئاسیە عەبدولا، لە رێگەی سكایپ، ئەنجامدرا و دەنگێكی زۆریدایەوە.
لە زۆربەی شارەكانی ئیتالیا خۆپیشاندان و دیبەیت و سیمینار سازكران و بەردەوامن، لە زۆر ئەنجومەنی شارەوانی و پەرلەمانی هەرێمەكان، كە ژمارەیان 20، بریار و راسپاردە لە دژی دەستدرێژی توركیا بۆسەر عەفرین پەسەند كران و بە تێپەڕبوونی كات كۆمەلانی خەلك و بە جۆش و خرۆشتر ئیدانەی توركیا دەكەن و هاوكاری و پالپشتی بۆ رۆژئاوا دەردەبڕن. 
لەم شارەی من لێی دەژیم، پیزە Pisa لە 22/1 تا 10/02/2018  3 جار خۆپیشاندانی جەماوەری و 2 دیبەیت كراوە، رۆژی 29/1/2018 ئەنجومەنی شارەوانی بە بڕیار و راسپاردە ئیدانەی هیرشی توركیای كردو داوای كشانەوەی هێزەكانی توركیا و هاوپەیمانەكانی لە داعش كرد... هتد. 

پاپا و مەلاكانی ئیسلام
زۆربەی مەلاكانی ئیسلام، لە كوردستان، وەك پێویست و ئازایانە ئیدانەی هێرش و كوشتار و كاولكاری سوپای توركیایان نەكردووە، هەندێكێش ئەردۆگانیان بە خەلیفەی موسلمانان ناوبرد و پالپشت وپاساوی ناشەرعیان بۆ هیانەیەوە و خۆیان روو رەشی دونیا قیامەت كرد. داواكارین لە مامۆستا و زانایانی ئایینی پەیامی ئاشتی و ئاشتەوایی و هاوكاری و بەتەنگەوە هاتنی یەكتری و پێكەوە ژیانی پێكهاتەكانی كوردستان و رێزگرتن لە پرنسیپ و بەهاكانی ماف و ئازادیە بنەڕەتیەكانی بلاو بكەنەوە. داواكارین، بە تایبەتی ئەوانەی كرمانجی و توركی زمانن، وتار و خوتبەكانیان تەرخان بكەن بۆ ریسواكردنی ئەردۆگان و رژێمەكەی، هانی كۆمەلانی خەلكی كوردستانی باكور بدەن كە هەر جۆرە هاوكاری و كاركردنێك، بە تایبەتی جێ‌شایەتی و ئەوانەی لە ریزی پۆلیس و سوپا و... هتد، كاردەكەن خیانەت لە گەل و نیشتمان دەكەن. ئەمەش پێچەوانەی بنەماكانی ئایینی ئیسلام و فەرموودەكانی پێغەمبەرە. دیفاعكردن لە نیشتمان، لە گەل و سەروەت و سامانی سروشتی و كولتوری ئەركێكی ئایینی و نیشتمانی هەموو كەسێكە، بە تایبەتی لەم كاتە ناسكە كە ئەردۆگانی فاشیست دەستی بە پەلامار و كوشتاری گەلەكامان، لە هەموو پارچەكان وولاتەكەمان كردووە، پێویستە مامۆستایان، لە تەك شەڕڤان و گەریلە و پێشمەرگە رۆلی ئایینی وئینساندۆستی مێژووییان ببینن. 

ڤاتیكان و دامەزراوەكانی، بە تایبەتی پیاوە ئاینیەكان، هەمیشە دژایەتی خۆیان بۆ شەڕ و شەڕانگێژی دەبڕیووەو بەردەوامن. 
پاپا فرانچێسكۆ، لە سالی 1936 لە بوێنس ئایرێس – ئەرجەنتین لە دایك بووە، لە سالانی 1960 – 1980 لە ژێر دیكتاتۆر و رژێمی سەربازی ژیانی بەسەر بردووە، ئازارێكی زۆر بەدەستی ئەم رژێمانە چەشتووە، خەباتێكی زۆری بۆ ئازادی و عەدالەتی كۆمەلایەتی كردووە، بە قەولی خۆمان "پێشمەرگەی دێرینە" و لە شاریش چالاكانە بەشداری لە خەباتی نهێنی و بە ئاشكرا كردووە. واتە زۆر لە نزیكەوە لە ئازارو مەرگەساتی ئەو گەل و كەمایەتیانە دەگات كە گیرۆدەی رژێمی فاشیست و شەڕانگێژی بوون. 
هەر كەسەك كات و ئارەزووی هەبێت دەتوانێ تەماشای فلیمی "بە فڕانچێسكۆ یان فڕانسیس بانگم بكەن  Chiamatemi Francesco و بە ئینگلیزی Call mi Francis بكات، فیلمێكە باسی ژیانی پاپا دەكات كە چۆن دژی فاشیست و زۆرداری خەباتی كردووە، هەمیشە لەگەل هەژار و دانیشتوانی گەرەكەكانی گێمەدێ و تەجاوز ژیانی بەسەر بردووە، لە سالی 2015 لە ئیتالیا بەرهەم هاتووە.
هێچ پاسا و مەنتیقێك نیە پاپا فرانچێسكۆ چاوپۆشی لە رەفتارە چەپەلەكانی سولتان و دیكتاتۆر ئەردۆگان بكات، بە دلنیایەوە نەیكردووەو ناشیكات بەلام وەك لە پێشەوە ئاماژەمان بۆ كرد، ڤاتیكان رێگە، ئامرازو پرۆتۆكۆلی تایبەتی خۆی هەیە تا نیگەرانیەكانی لێوە دەربڕێ.
لە ئایاری 1987 راپۆرتێكم بۆ ڤاتیكان نووسی و لە رێگەی گەورە قەشەی شارەكەم، ڤێسكۆڤۆی شاری پیزە و سەرۆكی دامەزراوەی كاریتاسی ئیتالی، دۆن ئەنتۆنیۆ چێكۆنی، كە هەر لەم شارە دەژیا و دۆستێكی زۆر نزیكم بوو رەوانە كرد. دوای 40 رۆژێ، لە لایەن سكرتاریەتی پاپا، وەلامەكەم بەدەست گەیشتەوە و نووسراوە "نامەكەت گەیشتە دەستی قەداسەتی پاپا و زۆر خەمبارە بەو زانیاری و هەوالانەی باست كردووە. قەداسەتی پاپا دوعای خێر دەكات تاكو ئاشتی و ئارامی بۆ میللەتەكەت بگەڕێتەوە .... هتد".
لە 12/01/1991 لە شاری رۆما، بە وتارێك، بەشداری خۆپیشاندانێك، بۆ ئاشتی و دژی ئەگەری بەرپابوونی شەڕی رزگاركردنی كوەیت، كرد كە زیاد لە دوو سەد هەزار كەس بەشداریان تیا كرد، لە كۆتایی ووتارەكە روم كردە قەداسەتی پاپا بۆ ئەوەی تراژیدیا و مەینەت و ئازارەكانی گەلی كوردستان لە بیر نەكات و نوێژو دوعای خێرمان بۆ بكات .. تاد". دوای یەك رۆژ رۆژنامەنووسێكی رادیۆ و تەلەفزیۆنی ڤاتیكان پەیوەندی پێوە كردم بۆ چاوپێكەوتن، تاكو ئیستا ناوەو ناوە پەیوەندی و موقابەلەم لەگەل دەكەن، دواجار سەبارەت بە ریفرۆندۆمەكەی 25 ئەیلولی 2017 بوو.  
لە سالای 1994 داوام لێكرا لە دەرگای ڤاتیكان بدەین بۆ ئەوەی پێشوازی لە شاندێكی باكوری كوردستان بكرێت، ئەوكات كورد لە ئیتالیا زۆر كەم بوو و .. ئەوەبوو لە 14 نۆڤەمبەری 1994 شاندێك بە سەرۆكایەتی خوالێخۆشبوو د. عیسمەت شەرف ڤانلی سەردانی ڤاتیكانیان كردو چاویان بە قەداسەتی پاپپای ئەوكات كەوت و یاداشتێكان، بە زمانی فەرەنسی، دایە دەستی پاپا و كۆپیەكم لە ئەرشیڤ پاراستووە.  لە دوای هاتنی بەرێز ئۆجالان بۆ ئیتالیا، لە نۆڤەمبەری 1998، ناوە ناوە شاندی كوردی سەردانی ڤاتیكانیان كردووە و هەندێجاریش چاویان بە پاپا كەوتووە. باسی سەردانی كاربەدەستانی بە ناو حكومەت – ئیدارەی باشور ناكەین. 

لە ماوەی ژیانم لە ئیتالیا زۆر قەشە و پیاوی ئایینی كریستیانیزم ناسیووە، بە گشتی كراوەو تۆلێرانستن، بۆ برایەتی، ئاشتی و یەكسانی و عەدالەت كارد دەكەن. ئەو هەموو ئاوارانەی روو لە ئەوروپا دەكەن، بە خەلكی كوردستانیش، ئەگەر یارمەتی و باوەشی گەرمی كەنیسە نەبێت زۆریان لە برسان و سەرما و سۆل و نەخۆشی دەمرن. 

حوكومەتی ئیتالیا
بە پێی رۆژنامەكان حوكومەتی ئیتالیا حەزینەكردووە لەم هەلومەرجە ئەردۆگان سەردانی وولات بكات بەلام لەبەر ئەوەی ئەردۆگان، بە فەرمی، بۆ ڤاتیكان دێت "ناچار"بوون پێشوازی لێبكەن. لەگەل ئەمەشدا ئەردۆگان لە لایەن سەرۆك كۆمار و سەرۆك وەزیران، بە كامیل پرۆتۆكۆلی دیپلۆماسی، پێشوازی لێكرا.
كاتی خۆی لە 13/11/1998 كاتێك رێبەری پ . ك. ك. گەیشتە ئیتالیا حكومەتی توركیا زۆر بە دڕندەیی هێرشی كردە سەر ئیتالیا وداوای رادەستكردنەوەی بەرێز ئۆجالانیان كرد بەلام، لە سەرەتا، حكومەتی ئیتالیا جگە لە رەتكردنەوەی داواكە وا خۆی پیشاندا كە بەرگەی گەف و هەڕەشەكان دەگرێت. لە توركیا هەلمەتێكی سەرتاسەری دژی ئیتالیا بەر پا كرا، بایكۆتی كالای ئیتالی  و گەشتكردن بۆ ئیتالیا راگەیندرا... هتد. ئەمە لە كاتێك بوو كە پەیوەندی ئەم دوو وولاتە ریشەیەكی كۆنی مێژوویی هەیە، زۆربەی یاسا مەدەنی و پێنالیەكانی سەردەمی مۆسۆلینی، فاشیزمی ئیتالی، كت و مت لە توركیا كۆپی كران. 
لەژێر فشاری سیاسی و ئابوری ئیتالیا ناچاركرا مافی پەنابەری بە ئۆجالان نەدات، سەرگوزەشتەی ئۆدیسێی رێبەری پ. ك و گەلە كۆمەكی دەزگا موخابەراتیە نێودەولەتیەكان و دەستگیركردنەكەی، لایەن كەسانی پسپۆر و بە ئاگاتر، زۆری لەسەر نووسراوە و سالانە، لە 15 شوبات بە خۆپیشاندان و پرۆتیست و دیبەیت و داستانی گەریلاكان یادی دەكریتەوە. بۆیە پێویست ناكات ئێمە، جگە لە دووبارە ئیدانە و مەحكومكردنی ئۆپێڕاسیۆنی فڕاندنی بەرێز ئۆجالان، هیچی لەسەر بنووسین
لە راستی پەیوەندی بازرگانی نێوان ئیتالی – توركیا زۆر بەهێزە، ئێستا زیاد 1500 كۆمپانیای گەورە و بچووكی ئیتالیا لە توركیا كار دەكەن و رۆلی گرنگیان لە گەشەی ئابوری ئەم وولاتە هەیە، گومژەی هەناردەو هاوردەی هەردوو وولات خۆی لە 20 ملیار یوڕۆ دەدات، ئەردۆگان لە چاپوێكەوتنەكانی پێش و كاتی سەردانەكە رایگەیاند كە دەیەوێت لە سالی 2022 بگەوێتە 30 ملیارد. لەم سەردانەش ژمارەیەك رێكەوتن و پرۆژەی بازرگانی و بیزنس واژۆكراون. دیارە ئەردۆگان ئیمتیازی باشی بە كۆمپانیاكانی ئیتالیا داوە و بۆ ئەوەی دەرزێك بخاتە نیو وولاتانی یەكیتی ئەوروپا و وا خۆی پیشان بدات كە دوورە پەرێز و بە تەنها نیە و هیچ ترسەكی لە ئیمباڕگی سەر وولاتەكەی نیە.  ئەردۆگان بۆ مانەوەی لە دەسەلات ئامادەیە مولك و سامانی وولاتەكەی، وەك زۆربەی دیكتاتۆرەكان، هەرزان فرۆش بكات تەنها بۆ ئەوەی، بە روالەت، دۆست و هاوپەیمان بۆ خۆی بدۆزێتەوە
وەك لە پێشەوە ئاماژەی بۆ كرا كە ئەردۆگان لەگەل شاندێكی بالا و فراوان سەردانی كرد، رۆژنامەكانی ئیتالی باسی واژۆكردنی چەند كۆنتراكتی چەك و كەلوپەلی سەربازی، بە بەهای 2 میلیارد دۆلار، كرد.  دیارە ئەم رێكەوتنانە، هەموویان، پێش  سەردانەكە كاریان لەسەر كراوە. ئەردۆگان و شاندەكەی ئەم دوو رۆژەی لە رۆما میوانی هۆتێلی "ئێكسێلسوار Excelsior " بوون كە لە سالی 2015  ووالاتی قەتەڕ كڕیوویەتی. هەر رۆژی 5 شوبات، لەم هۆتێلە، دوور لە چاوی میدیاكان، ئەردۆگان لەگەل سەرمایەدار و خاوەن كۆمپانیاكانی ئیتالی كۆبوەوە. 


ئەردۆگان و كۆمەلگای نێودەولەتی.
ئەردۆگان لە پرۆژەی دەرزخستەنە نێو یەكێتی ئەروپا ، لەبەر ئەم هۆیانە، سەركەوتوو نەبوو:
1.رۆژی 6 شوبات، بەر پرسی سیاسەتی دەرەوەی یەكێتی ئەوروپا، فێدێریكا مۆغێرینی، لە كاتی كۆبوونەوەی پەرلەمانی ئەوروپا، رایگەیاند كە "ئێمە زۆر نیگەرانین لە كردنەوەی بەرەیەكیتری توركیا لە باكوری سوریا، وولاتێك كە سالانێكی زۆرە گیرۆدەی جەنگی نێوخۆ بووە، ئەم كردەوانە دەرئەنجامی سیاسی زۆر خراپیان لە ناوچەكە دەبێت". لە كۆتایی هۆشیاریدایە ئەردۆگا كە "تەنها چارەسەری سیاسی زامنی ئاسایش و سەقامگیری توركیا دەكات".
2. رۆژی 8 شوبات پەرلەمانی ئەوروپا بریارێكی دوورو درێژی سەبارەت بە بارودۆخی مافی مرۆڤ لە توركیا و هێرش بۆسەر رۆژئاوا، بە زۆرینەی دەنگ، پەسەند كرد، هەر حكومەت و دەولەتێكی خاوەن مۆڕال ئەگەر ئەم بریارە بخوێنێتەوە پێویستە شەرم دایگرێت كە هاوپەیمانی، سەربازی و بازرگانی، دەولەتێكی وەك توركیای ئەردۆگانە. 
پەرلەمانئ ئەوروپی لە بڕیارەكە، زۆر بە كورتی، ئاماژە بەوە دەكات:
- هێرشی توركیا بۆسەر عەفرین و یەپەگە هەڕەشە بۆسەر ئاشتی و سەقامگیری نێ‌وچەكە دروست دەكات.
- حوكومەتی توركیا، لە رێگەی پۆلیسی نێودەولەتی – ئینتەرپۆل، نیازی گرتن و رادەستكردنەوەی نەیارە سیاسیەكانی دهەیە.
- مافكانی مرۆڤ، لە هەموو ئاستەكان و هی هەموو چین و توێژەكان، پێشێل كراون، ئازادیەكان بەرتەسك بوونەتەوە.
- هەازاران پارێزەر، رۆژنامەنوس، میدیاكار، نووسەر و ئەدیب، چالاكوانی كۆمەلگەی مەدەنی ... تاد خراونەتە زیندان.
- سەرۆكی زیاد لە 100 شارو شارۆچكە و 10 پارێزگاری هەلبژێردراو لەلاین هاوولاتیان، زۆربەیان سەر با پارتی هەدەپەن،  گیراون یان لە پۆستەكەیان دوورخراونەتەوە و بە كەسانی سەر بە حوكومەت پڕ كراونەتەوە.
- كەمایەتی كریستیان قوربانی راونان و چەوسانەوەیەكی دڕندە بوون كە لە لایەن حكومەت و مەئمورەكان ئەنجام دەدەرێن، سامانی كولتوریان لەبەرامبەر هەڕەشەی، بە یەكجاری، لەناچووندایە،  لەوەتەی ئەردۆگان و ئاكەپە گەیشتوونەتە دەسەلات پرۆسەی توندڕەوی و بە رادیكالبوونی ئیسلام  پەرەی زۆری سەندووە.
- ریفۆرمی دەستوری توركیا، لەسەر ئاستی دیموكراسی و مافی مرۆڤ، هەنگاوێكە بۆ گەڕانەوە بەرەو دواوە.
- داوا لە وولاتانی یەكێتی ئەوروپا دەكات بۆ ئەوەی كۆتایی بە پرۆسەی بە ئەندامبوونی توركیا بهێنن.
- داوا لە توركیا دەكات، دەست بەجێ، ئاگر بەس رابگەیەنێت وسوپاكەی لە سوریا بكێشێتەوە، ئیدانەی هەر جۆرە كردەوەیەكی سەربازی توركیا دەكات.
- داوای هەموار و هەلوشانەوەی "یاسای دژە تیڕۆر" دەكات كە بە زۆری دژی ئۆپۆزیسیۆنی دیموكرات و كەمایەتیەكان بەكار دێت.
پەرلەمانی ئەوروپا داوا دەكات ئەم بڕیار و راسپاردانە بۆ جێگری سەرۆكی كۆمسیۆن، بەرپرسی بالای سیاسەتی دەرەوە، كۆنسل، كۆمسیۆن، حكومەت و پەرلەمانی وولاتانی یەكێتی ئەوروپا و حكومەت و پەرلەمانی توركیا رەوانە بكێت.


لە ئیتالیا، ئەوەندەی من ئاگاداربم، لە 5 پەرلەمانی هەرێمەكان، كە ژمارەی دانیشتوانیان خۆی لە 20 ملیۆن كەس دەدات لەگەل زیاد لە 20 ئەنجوومەنی شارەوانیەكان بریاری ئیدانەی هێرشی سەربازی توركیا بۆ سەر رۆژئاوا پەسەند كروان، هاوسۆزی و هاوكاریان بۆ گەلی كورد، بە تایبەتی بۆ رۆژاڤا دەربیووە.
لە زۆربەی شار و شارۆچكەكانی ئیتالیا خۆپیشاندانی ناڕەزایی و كۆڕو سێمینار سەبارەت بە دەستدرێژی و پەلاماری توركیا بۆسەر گەلی كورد ئەنجامدراون. 
لەم سەردانەی ئەردۆگان بە سەدان رۆژنامەنووس و میدیاكاری بیانی ئامادەبوون، لە رۆژی 5 شوبات، رۆژی سەردانی ئەردۆگان، نیوەی كوچە و كۆلانەكانی شاری رۆما داخرابوون و  3500 پۆلیس و سەرباز  و قەناس ئەركی ئەمنیەتیان پێ سپێردرابوو، بە قسەی رۆژنامەكان ژمارەیەك كۆماندۆ و قەناسی توركیاش بەشدار بوون.
ئەم میدیاكارانە، بە شی هەر زۆری، باسی فاشیەتی ئەردۆگان دەستدرێژی سوپای توركیایان بۆ سەر رۆژاڤا كرد، لە 4 شوێنی رۆما خۆپیشاندان و سیتین بەڕێوە دەچوون، لەبەر ئەوە سەردانەكەی ئەردۆگان بۆ لای پاپا و حوكومەتی ئیالیا زۆر بە كەمی ئاماژەی بۆ كرا.
هەر لەبەر ئەوە ئەردۆگان لەم سەردانە هیچ كۆنفڕانسێكی رۆژنامەوانی نەكرد، تەنانەت سەرۆكایەتی كۆمارو وەزیرانی ئیتالیا، بە فەرمی، راگەیاندن و بەیاننامەیان بلاونەكردەوە.
لەبەر ئەوە دەتوانین، بە بێ دوو دلی، بلێین كە سەردانەكەی ئەردۆگا بۆ ڤاتیكان و ئیتالیا زیانی لە قازانجی زیاتر بووە.
لەسەر ئاستی سیاسی نێودەولەتی توركیا لە پێ‌شەكشە و لەدەستدانی سەنگ و هێزدایە:
- بەرخۆدانی رۆژاڤا، بە تایبەتی لە عەفرین، لە لوتكەی فیداكاری و جوامێریدایە، سوپاسی توركیا و داعشە هاوپەیمان و جاشەكانی، لە رووی مەعنەوی، بەزیوون و بە هۆی كوشتاری مەدەنی ریسوا بوون.
- رووسیا، لە زاری وەزیری دەرەوە لاڤرۆڤ، زیاد لە جارێ رایگەیاندووە كە "بەبێ بەشداری پێكردنی كورد، هاولاتی رەسەن و پێكهاتەی سەرەكی، كێشەی سوریا چەرەسەر نابێت و، پێویستە زامنی مافەكانیان بكرێت". ئەمە بۆ خۆی شكستێكی گەورەی ستراتیژی ئەردۆگان پیشاندەدات كە بە هەموو هێزو توانای هەولی رەتكردنەوەو دوورخستنەوەی كوردی داوەو دەدات.
- نوێنەری نەتەوە یەكگرتووەكان بۆ سوریا، ستێفان دێ میستورا، رایگەیانددوە "بۆ دۆزینەوەی چارەسەرێكی سیاسی و بە ئاشتیانەی كێشەی سوریا پێویستە كورد بەشداری لە كۆنفرانس و كۆبوونەوەی نێودەولەتیەكان بكات .. هتد".
- هاوپەیمانی نێودەولەتی، بە سەرۆكایەتی ئەمەریكا و ناتۆ، لە زۆر بۆنە و كۆڕو كۆبوونەوە، بە ئاشكرا، دەلێن "پەلاماری توركیا بۆ سەر باكوری سوریا و شەڕی عەفرین دەبێت هۆی سەرهەلدانەوەی داعش، داوادەكەن هەموو هەولەكان لە دژی رێكخراوی تیڕۆریستی داعش چڕ بكرێنەوە نەك لە دژی كورد لە باكوری سوریا". 
- قەداسەتی پاپاش، بە زمان و مێتۆدی خۆی، داوای چارەسەرێكی بە ئاشتی و سیاسیانەی كرد كە ئاشتەوایی سەرتاسەری دابین بكات.
- سەبارەت بە فەلەستین و قودس توركیا، تەنها قسە دەكات، هیچ سەنگ و كێش و رۆلی كاریگەری لەسەر ئەم دۆزە ئالۆزو ناسكە نیە و نابێت.
ئەوە چەند رۆژێكە ئیتالیا و توركیا، لەسەر قوبرس، شیر وتیر لەیەكتر دەسوون. لە 8 شوبات توركیا رێگەی لە كۆمپانیایەكی گەورەی دەولەت، ئێنی  ENI ئیتالیا،  گرتووە كە بە هاوبەشی كۆمپانیای تۆتالی Total فەرەنسی،  كاری پشكین و بیر لێدان  بۆ دۆزینەوەی نەوت گاز لە ئاوەكانی قوبرس بكات. ئەم وولاتە، قوبرس، لە سالی 1974 لە لایەن توركیا، بەشی باكور، داگیر كراوە. وەك دەلێن " مانگی هەنگوینی نێوان توركیا و ئیتالیا هەفتەیەكی نەخایاند...!" كەشتیە جەنگیەكانی توركیا خۆیان لە كەنارەكانی قوبڕس نزیك كردۆتەوەو رێگەیان لە كەشتیە ئیالیەكان گرتووە كە دورگە دەستكردەكان بگەونە ئاوەكان تاكو بنكەی كار كردن دابنیێن و دەست بە كاری پشكنین بكەن. ئەردۆگان  گەف و هەرەشە دەكات  و  دەلێ "رێگە بەكەس نادەین كاری پشكین، بەبێ رەزامەندی قوبرسی توركیا، بكات و هۆشداریش دەدەم  كە ئەم پرۆژەیە هەڕەشە لە قوبرسی باكور و توركیا دەكات بۆیە داواكارم كەس سەبری ئیمە تاقی نەكاتەوە و هێلی سور نەبەزینیت". لە راستی ئەردۆگان، وەك لە كوردستانی باشور، لە ەێگەی حوكومەتی كارتۆنی ، لە قوبرسی باكوری تورك نەژاد، دەست بەسەر سامانی نەوت و گاز بگرێت.
ئەردۆگان دەزانێت كە پشكنین و بیرلێدان بۆ دەرهێنانی نەوت و گاز لە دوور مەودا خزمەت بە قوبرسی یۆنانی دەكات و دەییتە هۆی پێشكەوتن و بوژانەوەی ئەو بەشە، ئەگەری یەكگرتنەوەی هەردوو ئیدارەكە، تورك و یونانی، نزیك دەكاتەوە. توركیا حەز بەو یەكگرتنەوەیە ناكات و دژی دەوەستێتەوە. دەسەلات و رژێمی ئەردۆگان لەسەر ململانێ و گرژبوونی پەیوەندیە ناوچەیی و نێودەولەتیەكان ئیدامە بە ژیانی خۆی دەدات. ترسێكی زۆریان لە ئاشتی و ئارامی نێوخۆو دەڤەرەكە هەیە، بۆیە هەولی دروستكردن و فو لێكردنی ئەم جۆرە گرژیانە دەدات. 
ئیتالیاش سورە لەسەر دانانی ئەم دورگە دەستكردانەو دەستكردن بە پشكینن و بیرلێدان و باوەڕیشی وایە ئەم چالاكیانە لە سنوری یاسای نێودەولەتی ئەنجام دەدرێت.
لەم گرژیە نوێیە هەموو یەكێتی ئەوروپا و ناتۆ پالپشتی لە ئیتالیا و قوبڕسی یونانی دەكەن، واتە توركیا "دوو سەشی لەدەست تۆپیە". 
سەرۆكی كۆمسیۆن ژان كلود یونكەر Jan Claude Juncker و كونسلی یەكێتی ئەوروپا، دۆنالد توشك Donal Tusk، بە تووندی نیگەرانی خۆیان بەرامبەر هەلوێست و هەڕەشەكانی توركیا راگەیاندووە و دەلێنن قابیلی قەبول نیە هەڕەشە لە هیچ وواتێكی ئەندام بكرێت، سكرتێری "ناتۆ"ش هاتۆتە دەنگ و داوا لە توركیا دەكەن ریز لە پرنسیپ و شەرعیەتی نێودەولەتی بگیرێت. 
سەرۆكی پەرلەمانی ئەوروپی، ئەنتۆنیۆ تەیانی Antonio Tajani،  دەلێ "بە شەخسی لەگەل سەرۆكی قوبرس  پەیوەندیم كرد، هاوكاری و پالپشتی هەموو  یەكێتیم پێ راگەیاند، لەم قەیرانە ئەوە توركیایە پێشێلی یاسای نیودەولەتی دەكات، سوود لەم گەف و هەڕەشانە نابینی.... هتد".

ئەگەر بە چاوێكی واقیعی و لۆجیك تەماشا بكەین، بە بۆچوونی من، دەبینین هەرگیز توركیا وەك ئەمڕۆ هەستی بە شكست، لاوازی و تەنیایی و بێ دۆست و هاوپەیمان  نەكردووە. توركیا دەیان هاوولاتی ئەوروپی، بە بیانوی هیچ و پوچ، خستۆتە زیندان و وەك بارمتە رەفتاریان لەگەل دەكات، واتە هەرەشە لە وولاتەكانیان دەكات تا ملكەچی داخوازیەكانی ئەردۆگانی دیكتاتۆربن. ئەم رەفتارەش لە یاسای نێودەولەتی بە تاوان و كاری "تیڕۆڕیست"ی لە قەلەمدراوە.  كار گەیشتە ئەوەی ئەردۆگان، بە زمانی بازاڕی و شەقاوچیانە، پێی لە بەڕەكە زیاتر درێژ بكات و بلێ " هێشتا ئەمەریكا شەقازلەی عوسمانلی نە خواردووە... هتد ". هەر بۆیە لە زۆر لاوە، لە سەر ئاستی نێوخۆی توركیا و دەرەوە، داواكاری و دەنگی "راگرتن و وەستاندن"ی ئەردۆگان، هەتا زووە، لە بەرزبوونەودایە.