شارپرێس:
روسیا بەهۆی جێگیركردنی چەكە "مەودا بێسنوورەكان"‌و ئەو موشەكانەی لەسەر سنووری باكووری خۆرئاوای ئەوروپا، كە جێگیری كردوون، بووەتە مایەی نیگەرانی وڵاتانی ئەوروپا.

ئەو چەكانەی، كە سەرۆكی روسیا، ڤلادیمیر پوتین ئاشكرایكردن‌و بە چەكی "نەبەزیوو" ناویبردن، جارێكی دیكە ئاستی كێبڕكێی خۆپڕچەككردنی لەجیهاندا، نیشاندا، روسەكان لە پاڵ فراوانكردنی مەودای ئەو چەكانەی هەیانە، ئەوەشیان راگەیاند نەوەیەكی نوێ لە چەكیان تاقیكردووەتەوە، كە توانای لێدانی هەر خاڵێكی لەسەر رووی گۆی زەوی هەیە.

روسیا بە مەبەستی جێگرتنەوەی موشەكی بالیستی كیشوەربڕی "ڤۆیڤۆدا"، كە لە ساڵی ١٩٨٨ەوە هەیەتی و وڵاتانی خۆرئاوا بە "شەیتان" ناویدەبەن، موشەكی "سارمات"ی پەرەپێداوە.

لەساڵی ٢٠١٠ەوە موشەكەكە كاری لەسەر دەكرێت و توانای هەڵگرتنی كڵاوەی ناوەكیی زیاتر لە ڤۆیڤۆدا هەیە و مەوداكەی فراوانترە و لە توانایدایە كە جەمسەری باكوور و باشوور ببڕێت و ئامانجەكەی بپێكێت.

سارمات كێشی نزیكەی ٢٠٠ تۆن دەبێت و لە پاڵ تایبەتمەندیی فڕینی چالاكی ماوە كورتدا، بانگەشەی ئەوەش دەكرێت كە لە لایەن ئەو سیستمی بەرگریی ئاسمانییانەوە كە لە ئێستادا بوونیان هەیە، ناتوانرێت دەستنیشان بكرێت. شارەزایانی سەربازیی ئاماژە بەوەدەكەن سارمات خاوەنی مەودایەكە لە نێوان ١١ هەزار بۆ ١٨ هەزار كیلۆمەتر.

ئەو مووشەكەی كە رووسیا بە پەرەپێدانی مووشەكی H-101 كە لە سووریا بەكاریدەهێنێت، بە پشتبەستن بە وزەی ناوەكیی بەرهەمیهێناوە "مەوداكەی بێسنوورە" و هێشتا ناوی نازانرێت. بە گوزارشتی پوتین، خاوەنی مەودایەكی ١٠ هێندەی مەودای هاوشێوەكانی مووشەكی تۆماهۆكی ئەمریكییە و توانای ئەوەی هەیە بە فڕین لە ئاستێكی كەمی بەرزاییدا بگاتە ئامانجەكەی. لەبەر ئەوەش كە رووسەكان بە شێوەیەك كە نەتوانرێت رێگەی ئاسمانیی مووشەكەكە بخەمڵێنرێت پەرەیان بە مووشەكەكە داوە، بانگەشەی ئەوە دەكەن كە سیستمەكانی بەرگریی ئاسمانیی توانای رێگرییكردن لە مووشەكەكەیان نییە.

روسەكان ئاماژە بەوەدەكەن مووشەكگەلی ئەوتۆیان بەرهەم هێناوە كە ناتوانرێت لە لایەن سیستمی بەرگریی ئاسمانیی وڵاتانی دوژمنەوە دەستنیشانبكرێت و بە مەبەستی لەناوبردنی ئەو سیستمانەی بەرگرییش، مووشەكی ستراتیجیی كشوەربڕی هایپەرسۆنیك (خێرایی زیاتر لە پێنج هێندەی خێرایی دەنگ) بە ناوی "ئاڤانگارد" پەرەپێدەدەن.

ڤلادیمیر پوتین سەبارەت بە مووشەكی ئاڤانگارد كە بانگەشە دەكرێت توانای ئەوەی هەیە خێراییەكەی بگاتە ٢٠ هێندەی خێرایی دەنگ (Mach 20)، ئاماژەی بەوەكرد مووشەكەكە لەتوانایدایە ئامانجەكانی هاوشێوەی "نەیزەك"ێك بپێكێت. كاربەدەستە سەربازییەكانی رووسیا، باوەڕان وایە بە هۆی ئەم تایبەتمەندییانەیەوە، مووشەكەكە لە توانایدایە بە ئاسانی سیستمەكانی بەرگریی ئاسمانیی لەناوبەرێت.

ئاماژە بەوەدەكرێت سیستمی مووشەكی كینجاڵ (خەنجەر) كە نزیكەی ٢٠ ساڵ لەمەوبەر دەست بە پەرەپێدانی كراوە لە قۆناغی تاقیكردنەوەدایە. مووشەكەكە توانای هەڵگرتنی كڵاوەی ناوەكی و ئاسایی هەیە و دەتوانرێت لە فڕۆكە جەنگییەكانی هاوشێوەی MiG-31 ببەسترێت و لە كاتی هەڵدانیدا توانای ئەوەی هەیە خێراییەكەی بگاتە ١٠ هێندەی خێرایی دەنگ (Mach 10). مووشەكی كینجاڵ مەوداكەی دوو هەزار كیلۆمەترە و بانگەشەی ئەوە دەكرێت توانای لەناوبردنی سەرجەم سیستمەكانی بەرگریی هەیە كە لە ئێستادا بوونیان هەیە و ئەوانەش كە پەرەپێیان پێدەدرێت.

لە میانی ناساندنی چەكە نوێیەكاندا، پوتین ئاماژەی بەوە دا كە چەكە ژێر ئاوییەكان خاوەن مەودای بێسنوورن. گەورەترین تایبەتمەندی ئامێرەكانی ژێرئاو و تۆرپیدۆكان هێزی وزەی ناوەكییە. چەكە ژێر ئاوییەكان خاوەن توانای بەرزی جموجۆڵن و جەخت لەوە دەكرێتەوە بە هۆی سووتەمەنی ناوەكییەوە مەودایان سنووردار نییە و دەتوانن بگەنە هەر شوێنێك لە جیهان. بە پێی گوتەكانی پوتین بێت ئامانجیان لەو جۆرە چەكانە كە تایبەتمەندی ئاسایی و ناوەكی لە خۆ دەگرن دامەزراندنی كەشتی فڕۆكەهەڵگر و ناوچەی پشتێنەی كەناراوەكانە.

بە پێچەوانەی چەكەكانی دیكە مووشەكەكانی ئیسكەندەر كە رووسیا ماوەیەكی زۆرە بانگەشەی ئەوە دەكات یان دەسڵەمێتەوە لە بەكارهێنانی و پێشبڕكێی چەكەكانی پێ ناكات، بە شێوەیەكی چالاك بەكاری دەهێنێت.

مووشەكەكانی ئیسكەندەر كە تایبەتمەندی ئاسایی و ناوەكی لە خۆ دەگرێت دەتوانێت مەودای ٥٠٠ كیلۆمەتر ببڕێت. رووسەكان بانگەشەی ئەوە دەكەن لە ژمارەیەك بەرەوپێشبردندا دەتوانن مەودای مووشەكەكە بگەیەننە ١٥٠٠ كیلۆمەتر.

كرملین بەشەكانی مووشەكەكانی ئیسكەندەری لە كالینینگراد جێگیر كردووە كە نزیك لە بنكەی مووشەكی بەرگری ئەمریكا لە پۆڵۆنیا. وەزارەتی بەرگری رووسیا رایگەیاند كە پێویستە مانۆڕەكانیان لە شوێنی جێگیركردنی مووشەكەكانی ئیسكەندەر لە كالینینگراد بكەن كە دەكەوێتە نێوان لیتوانیا و پۆڵۆنیای ئەندامانی ناتۆ.

رووسیا كە ئەو مووشەكانەی لە دەریای قەزوینەوە ئاراستەی كردن و بە بڕینی هەزارو٥٠٠ كیلۆمەتر ئامانجەكانیانی لە سووریا پێكا، رایگەیاند كە لەم دوایەدا مووشەكی جۆریKh-50 گەشەپێداوە كە لە ئاسمانەوە ئاراستەی دەكات و مەوداكەی هەزارو٥٠٠ كیلۆمەترە، هەروەها مووشەكی هێرشبەری AS-19 Koala كە مەوداكەی نزیكەی سێ هەزار كیلۆمەترە، هەروەها مووشەكی هێرشبەری جۆری Tsirkon 3M22 كە لە دەریا و ئاسمانیشەوە ئاراستە دەكرێن و بە بەراورد لەگەڵ مووشەكەكانی دیكە پێنج هێندە بەرزە و بە وزەی kinetik كار دەكات، توانیوویشیانە فڕۆكەی بێبزوێنەری جۆری YU-54 ultra خێراییەكەی ١٠ Mach بەرنە پێش.

سەرۆكی رووسیا، ڤلادیمیر پوتین جەختی لەوە كردبۆوە پێشخستنی چەكەكانیان "ئەو چەكانەی تێكناشكێندرێن" وەك وەڵامێكە بۆ سیستەمی مووشەكی ئەمریكا كە دەوری رووسیای پێگرتووە. وڵاتانی خۆرئاوا چاودێری هەنگاوەكانی رووسیا دەكەن لە پێشبڕكێی چەك و چۆڵدا.

گوتەبێژی وەزارەتی بەرگری ئەمریكا، دانا وایت رایگەیاند كە گوتەكانی پوتین نەبووەتە هۆی سەرسووڕمان بۆ ئەو و ئامادەی وەڵامدانەوە "هەر جۆرە هێرش"ێكن.

فەرماندەی هێزەكانی ستراتیجی ئەمریكا، جۆن هایتین رایگەیاند "رووسیا گەورەترین مەترسییە كە هەڕەشەیە بۆ سەر ئەمریكا. دەمویست بە چاوی دۆست و هاوبەش سەیریان بكەم، بەڵام ئەو چەكانه دەبینین وەك سەرباز بژاردەیەكی دیكەمان بەدەستەوە نییە".

سكرتێری گشتیی ناتۆ، یانس ستولتنبێرگ نیگەرانی خۆی لە گوتەكانی پوتین دەربڕی و رایگەیاند: "وەڵامی هەنگاوەكانی ئەم دوایەی رووسیا دەدەینەوە و بەردەوام دەبین لەسەر ئەوە".