كامیان گرەوەكە دەباتەوە؟
لەئێستاوە هەرایە.. زۆرینەی سیاسی یان تەوافوق

عیراق

31/03/2018‌ 1500 جار خوێندراوه‌ته‌وه

شارپرێس: نیقاش
لەگەڵ نزیكبوونەوەی هەڵبژاردن، مشتومڕێك لەنێوان حزبە عێراقییەكاندا سەبارەت بەشێوەی حكومەتی داهاتوو هاتووەتە ئاراوە، هەندێك داوای پەیڕەوكردنی زۆرینە دەكەن، هەندێكی دیكەش سوورن لەسەر تەوافوق.

17ی مانگی رابردوو حەیدەر عەبادی سەرۆك وەزیران رایگەیاند جێبەجێكردنی زۆرینەی سیاسی رەتدەكاتەوە‌و لەمیانی ئاهەنگێكدا لە بەغدا وتی: لەگەڵ "بنەمای تەوافوقی سیاسیدایە، كە بەرژەوەندییەكانی وڵات لەبەرچاو دەگرێت". 

هەمان رۆژ نوری مالیكی سەرۆك وەزیرانی پێشوو لەمیانی دیداری لەگەڵ ژمارەیەك شێخی عەشیرەتەكاندا رایگەیاند "زۆرینەی سیاسی پەسەند دەكات، ئەمەش ئاماژەیەكی نوێیە بۆ دژبەیەكی نێوانیان كە هەردووكیشیان لە حزب دەعوەن كە لەساڵی 2005وە بەرزترین پۆستی سیاسی وڵاتی بەدەستەوەیە".

بەڵام ئەم دژبەیەكییە تەنیا ناكۆكییەك نییە لەنێوان سەرۆك وەزیرانی ئێستا‌و پێشوودا، بەڵكو مشتومڕێكی سیاسیشە كە چەند رۆژێكە لە هەڵكشاندایە لەنێوان حزبە عێراقییەكاندا سەبارەت بە شێوازی حكومەتی نوێی عێراق لەدوای هەڵبژاردنی ئایاری داهاتوو، بەڵام سروشتی یاسای هەڵبژاردن‌و جیاوازییە قووڵەكان‌و ترس لە پەراوێزخستن فاكتەری رێگرن لە گواستنەوە بەرەو زۆرینەی سیاسی.

بەپێی نەریتی سیاسی لە عێراق لە دوای 2003وە، حوكمڕانی بەپێی رێسای مێزی سێ قاچ بەڕێوەدەبرێت، كورد پۆستی سەرۆكایەتی كۆمار وەردەگرن‌و شیعەش سەرۆكایەتی وەزیران‌و سوننەش سەرۆكایەتی پەرلەمان.

تاكو هەفتەی رابردووش حزبە گەورەكان ببوون بەدوو گرووپەوە، یەكەمیان پشتیوانی زۆرینەی سیاسی دەكات‌و هەریەك لە نوری مالیكی سەرۆك وەزیرانی پێشوو، عەممار حەكیم سەرۆكی رەوتی "حیكمە" لەخۆدەگرێت، سوپرایزە گەورەكەش ئەوەیە كە ئوسامە نوجێفی سەركردەی دیاری سوننەش پشتیوانی خۆی بۆ ئەوە دەربڕیوە.

مەنسوور بعێجی پەرلەمانتاری "دەوڵەتی یاسا" بە "نیقاش"ی وت: "با راشكاو بین، سیستمی پشككاری‌و تەوافوقی سیاسی شكستی خۆی لە حوكمڕانیدا سەلماندووە‌و هەمووانیش ئەوە دەزانن، گەندەڵی كارگێڕی لەسایەی پشككاریدا بڵاوبووەتەوە پەرلەمانیش ناتوانێت لێپێچینەوە بكات، چونكە هەموو كوتلەكان لەحكومەتدا بەشدارن".

وتیشی: "زۆرینەی سیاسی باشترین چارەسەرە‌و دیمەنی سیاسیش لەماوەی ساڵانی رابردوودا گەشەیكردووە‌و بەرەو ئەوە دەچێت لەپێناو هێنانەدی گەشەكردن لەوڵاتدا".

مالیكی بە یەكەم كەس دادەنرێت كە بیرۆكەی زۆرینەی سیاسی لە ساڵی 2010دا خستەڕوو كاتێك كوتلەكەی "دەوڵەتی یاسا" (89) كورسی پەرلەمانی بەدەستهێنا‌و پێش هەموو حزبە شیعەكان كەوت پێكەوە كە ئەو كاتە (78) كورسیان بەدەستهێنا، بەڵام حزبە شیعەكان تووشی سوپرایزێك بوون كاتێك ئەیاد عەلاوی سەرۆك وەزیرانی پێشووتر هەڵبژاردنەكەی بردەوە‌و (91) كورسی بەدەستهێنا، ئیتر مالیكی ناچاربوو بگەڕێتەوە بۆ تەوافوقی سیاسی‌و هاوپەیمانی بەستن لەگەڵ حزبە شیعەكان تا پارێزگاری لە پۆستی سەرۆك وەزیران بكەن.

لە هەڵبژاردنی ساڵی 2014یشدا هاوپەیمانییەكەی مالیكی بە (100) كورسی پلەی یەكەمی لە هەڵبژاردندا بەدەستهێنا‌و مالیكیش نزیكەی نیو ملیۆن دەنگی بەدەستهێنا، بەڵام شكستی هێنا لە بەدیهێنانی خەونەكەی لە پێكهێنانی حكومەتی زۆرینەدا ئەویش دوای ئەو رەخنانەی سوننە‌و كورد‌و شیعە لە شێوازی حوكمڕانییەكەی گرتیان، لە كۆتاییشدا پۆستەكە درایە حەیدەر عەبادی هاوكاری لە حزبدا كە زیاتر لە پێنج هەزار دەنگی بەدەستنەهێنابوو.

ئەو كێشە سەرەكییەی رووبەڕووی جێبەجێكردنی زۆرینەی سیاسی لە عێراق دەبێتەوە ئەوەیە قورسە یەك كوتلە نیوەی كورسییەكانی پەرلەمان بەدەستبهێنێت كە ژمارەیان (328) كورسییە، ئەو رێژەیەش بەسە بۆئەوەی دەرفەتی پێكهێنانی حكومەت بە براوە ببەخشێت بەبێ ئەوەی پێویستی بە سازشكردن بێت بۆ كوتلەیەكی دیكە بەمەبەستی پەیداكردنی هاوپەیمان.

كیفاح مەحمود كەریم توێژەری سیاسی پێیوایە "وڵاتێكی فرە پێكهاتە‌و تایفەی وەك عێراق‌و دوور لە چەمكی هاووڵاتیبون، ناتوانێت زۆرینەی سیاسی جێبەجێ بكات، چونكە دواجار دەبێتە هۆی ئەوەی تایفەیەك یاخود پێكهاتەیەك دەسەڵات كۆنترۆڵ بكات".

لە هەڵبژاردنی رابردوودا حزبە عێراقییەكان لەڕێی كوتلەكانی سوننە‌و شیعە‌و كوردەوە یەكگرتووتر بوون‌و سەڕەڕای ئەوەش هیچیان نەیانتوانی زۆرینە بەدەستبهێنن هەرچەندە حزبە شیعەكان پێكەوە (179) كورسیان بەدەستهێنا.

دوای چەند قەیرانێكی سیاسی‌و جەنگ لەدژی توندڕەوان لە چوار ساڵی رابردوودا ئێستا ئەركەكە سەختتر بووە ئەویش دوای ئەوەی كوتلەكان دابەشبوون، چونكە حزبە شیعەكان بە چوار هاوپەیمانی ركابەر بەشداری هەڵبژاردنی داهاتوو دەكەن كە بریتین لە: "هاوپەیمانی دەوڵەتی یاسا" بەسەرۆكایەتی مالیكی‌و "نەسر" بەسەرۆكایەتی عەبادی‌و "حیكمە" بەسەرۆكایەتی عەممار حەكیم‌و "سائیرون نەحوە لئیسڵاح" بەسەرۆكایەتی موقتەدا سەدر، لە كاتێكدا پێشتر پێكەوە لە ژێر ناوی "هاوپەیمانی نیشتمانی"دا بەشداری هەلًَبژاردنیان دەكرد.

بەهەمان شێوە حزبە سوننەكانیش بە پێنج هاوپەیمانی بەشداری هەڵبژاردن دەكەن كە دیارترینیان بریتین لە "وەتەنییە" بەسەرۆكایەتی ئەیاد عەلاوی‌و "قەرار" بەسەرۆكایەتی ئوسامە نوجێفی، بەهەمان شێوە كوردیش كە بەدرێژایی ساڵانی رابردوو یەكگرتووترین كوتلە بوون، قەیرانی ریفراندۆم دابەشبوونێكی قووڵی خستە نێوان هەردوو حزبی سەرەكی "یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان"‌و "پارتی دیموكراتی كوردستان"‌و ناكۆكی گەیشتە نێو ئەمانیش، لەم ڕووەشەوە بەرهەم ساڵح سیاسەتمەداری بە ئەزموون لە "یەكێتیی نیشتمانی" جیابووەوە‌و حزبێكی نوێی پێكهێنا، لەكاتێكدا چەند كوتلەیەكی نوێش دەركەوتن لە دیارترینیان "گۆڕان" بە سەرۆكایەتی نەوشیروان مستەفا سیاسەتمەداری كۆچكردو‌و "نەوەی نوێ" بەسەرۆكایەتی بزنسمان شاسوار عەبدولواحید.

ئەم لەتبوونانە لە هەڵبژرادنی داهاتوودا دوو دەرئەنجامیان دەبێت، یەكەمیان ئەوەیە كورسییەكانی پەرلەمان پەرشوبڵاو دەبن لەنێوان چەندین حزب‌و هیچیان كورسی زۆر بەدەستناهێنێت وەك هەڵبژاردنەكانی پێشوو، دووەمیشیان قورسی پێكهێنانی حكومەتی نوێیە‌و رەنگە دانوستانی پێكهێنانی چەندین مانگ بخایەنێت.

هەندێك لە سیاسییەكان هەوڵی جوانكردنی چەمكی زۆرینەی سیاسی دەدەن لەڕێی ناوی دیكەی وەكو "زۆرینەی نیشتمانی" كە عەممار حەكیم‌و ئوسامە نوجێفی بەكاریان هێناوە، هەروەها دەڵێن ئەوە مانای قۆرغكردنی دەسەڵات نییە لەلایەن یەك تایفەوە، بەڵكو هێزی جیاجیا دەگرێتەوە بۆ پێكهێنانی حكومەت، هەرچی كوتلەكانی دیكەشە ئەوا رۆڵی ئۆپۆزسیۆن دەگێڕن.

بەڵام لە عێراقدا بەپێچەوانەی دەوڵەتانی دیموكراتی، كوتلەیەكی سیاسی بەرهەڵستكاری حكومەت لە پەرلەماندا نییە، چونكە هەموو كوتلەكان رازی نین بچنە ئۆپۆزسیۆنەوە‌و هەوڵی بەدەستهێنانی وەزارەت‌و پۆست لە حكومەتدا دەدەن، دەبێت هۆكاری ئەوە چی بێت؟

پەرلەمانتار رەحیم دەڕاجی لە "هاوپەیمانی نیشتمانی" دەڵێت: "زۆرینەی سیاسی تەنیا دروشمێكە هەندێك حزب رایدەگەیەنن لە هەوڵێكدا بۆ گۆڕینی بارودۆخی ئێستا، بەڵام بەبێ جێبەجێكردن دەمێنێتەوە بەهۆی سروشتی سیستمی سیاسی‌و رازی نەبوونی كوتلەكان كە رۆڵی ئۆپۆزسیۆن لە پەرلەمان بگێڕن، دوای هەڵبژاردنیش هەمووان دەچنە لای كوتلەی براوە بۆ بەدەستهێنانی پۆست".

ئەزموونی سیاسی لە ساڵی 2003وە سەلماندوویەتی كە چوونە ناو حكومەت باشترە لە بەرهەڵستیكردنی، چونكە دەنگی ئۆپۆزسیۆن لەلایەن حكومەتەوە بەئاسانی پشتگوێ دەخرێت.

دیارترین نموونەش بۆئەوە ئەو ململانێ سیاسییە بوو كە لەماوەی حوكمڕانی مالیكیدا (2006 – 2014) لە ئارادابوو،  چونكە لە ساڵی 2013 دا پەرلەمان دەیان داواكاری پێشكەش بە حكومەت كرد‌و داوای لە مالیكی دەكرد بێتە پەرلەمان بۆ گفتوگۆكردن لەبارەی رەوشی ئەمنی‌و سیاسی قەیراناوی ئەو كاتە، بەڵام مالیكی بەئاسانی ئەو داواكاریانەی پشتگوێخست.

بڕگەی حەوت لە ماددەی (61)ی دەستوور تەئكید لە دەسەڵاتی پەرلەمان دەكاتەوە لە بانگكردنی سەرۆكی حكومەت‌و تێیدا هاتووە: "ئەندامانی پەرلەمان دەتوانن پرسیار لەبارەی هەر بابەتێكەوە كە لەچوارچێوەی پسپۆریاندا بێت، ئاراستەی سەرۆكی ئەنجومەنی وەزیران‌و وەزیرەكان بكەن، هەر یەكێكیشیان بۆی هەیە وەڵامی پرسیاری ئەندامان بدەنەوە، تەنیا خاوەنی پرسیارەكەش مافی خستنەڕووی سەرنجی لەسەر وەڵامەكە هەیە".

پاساوی مالیكی بۆ رەتكردنەوەی چوونی بۆ پەرلەمان ئەوە بوو كە هێزەكانی ئۆپۆزسیۆن هەوڵی رووخاندنی حكومەتەكەی دەدەن بەپێی ئەجێندای دەرەكی، هەروەك سڵی لەوەش نەكردەوە هەندێكیان بەوە تۆمەتبار بكات كە بەعسین‌و هاوسۆزی تیرۆریستانن، بەهۆی ئەوەشەوە حزبەكان چیتر متمانەیان بەخۆی‌و ئامانجەكەی لە پێكهێنانی حكومەتی زۆرینە نەدەكرد.

لەبەرامبەریشدا خەریكە گرووپێكی سیاسی لەدژی زۆرینەی سیاسی پێكدێت، لەپاڵ عەبادیشدا كە دووپاتی كردووەتەوە تەوافوقی سیاسی پێ باشترە، موقتەدا سەدری سەركردەی رەوتی سەدر بەمدواییانە چووە پاڵی‌و هەفتەی رابردوو لە راگەیەندراوێكی رەسمیدا وتی: "لە ئێستادا لەگەڵ زۆرینەی سیاسیدا نیم".