شارپرێس: نیقاش
دوای چوار ساڵی پڕ لەرووداو، چەند رۆژێكی دیكە پەرلەمانی عێراق خولی هەڵبژاردنی تەواو دەكات، كە دەیان یاسا پەسەندكراو‌و چەندینی دیكەی فەرامۆش كراو، ئەو ناكۆكییانەی هاوپەیمانی سەیریان لێ هاتە بەرهەم.

دەمەقاڵێی پەرلەمانتاران‌و هەڵمەتەكانی لێدانی یەكتر‌و كۆنفرانسە رۆژنامەوانییەكان، نیشانە هەرە دیارەكانی ئەم خولەی‌ ئەنجومەنی‌ نوێنەرانی‌ عێراق بوون.

هەفتەی رابردوو سەلیم جبوری سەرۆكی پەرلەمان رایگەیاند رۆژی 30ی ئەم مانگە دوا دانیشتنی پەرلەمان دەبێت بەر لە كۆتاییهاتنی كارەكانی، هەرچەندە بەپێی یاسا ئەو وادەیە 30ی حوزەیرانی داهاتووە، بەڵام پەرلەمان لەسەرەتای ئەمساڵەوە نەیتوانیوە دانیشتنەكانی بە رێكوپێكی ئەنجام بدات لەبەر سەرقاڵی پەرلەمانتاران بە هەڵمەتی پێشوەختی هەڵبژاردنەوە.

بۆ نموونە مانگی رابردوو پەرلەمان تەنیا پێنج دانیشتنی كردووە، تا ئەمڕۆش پەرلەمان لەم مانگەدا دانیشتنێكی نەكردووە، لەكاتێكدا بەپێی پەیڕەوی ناوخۆی پەرلەمان دەبێت لە یەك مانگدا هەشت دانیشتن ئەنجام بدرێت.

پەرلەمانتاران نایشارنەوە كە كاری پەرلەمان پێشكەوتنی لەسەر ئاستی ئەدای چاودێری‌و یاسادانان تۆماركردووە، بەڵام شكستی هێناوە لە پەسەندكردنی پرۆژەیاسای گرنگیشدا، هاوكات دیاردەی ئامادەنەبوون باڵی بەسەر كارەكانی ئەنجومەنەكەدا كێشابوو، ئەوەش رێگربوو لە ئەنجامدانی دەیان دانیشتن بەهۆی تەواونەبوونی ژمارەی یاسایی پەرلەمانتارانەوە.

هەڵسەنگاندنی ئەدای پەرلەمان لە ساڵی یاسادانانی یەكەمیدا دوو لایەن لەخۆدەگرێت كە بریتین لە یاسادانان‌و چاودێری، لەم رووەشەوە ئەرشیفی سایتی رەسمی پەرلەمان ئاماژە بۆ ئەوە دەكات كە لە چوار ساڵی رابردوودا توانیویەتی (165) یاسا پەسەند بكات، لە كاتێكدا نەیتوانیوە دەنگ لەسەر (108) یاسا بدات كە یاسای گرنگیان تێدایە.

لە دیارترین ئەو یاسایانەش كە پەرلەمان پەسەندی كردوون یاساكانی "ئەنجومەنی نوێنەران"، "حزبەكان"، "لێبوردنی گشتی"، "حەشدی شەعبی"، "دەزگای دژەتیرۆر"‌و "كۆمپانیای نەوتی نیشتمانی"، بەڵام زۆربەی ئەم یاسایانە جێگای مشتومڕبوون‌و كەڵكێكی كۆمەڵایەتیان نەبووە.

بۆ نموونە لەو دانیشتنەدا كە دەنگ لەسەر دانانی هێزەكانی "حەشدی شەعبی" (گرووپە شیعەكان) بە هێزێكی رەسمی درا، پەرلەمانتارانی سوننە‌و پەرلەمانتارانی "پارتی دیموكراتی كوردستان" بایكۆتیان كرد، لەكاتێكدا پەرلەمانتارانی شیعە بایكۆتی دانیشتنی دەنگدانیان كرد لەسەر یاسای "لێبوردنی گشتی" كە رێگە دەدات تیرۆریستان لە سزا دەربازیان ببێت، دواتریش پەرلەمان ناچار بوو هەمواری بكات، دوایین یاساش یاسای "ئەنجومەنی نوێنەران" بوو كە تایبەتە بە ئیمتیازی دارایی پەرلەمانتاران‌و نیگەرانی هاووڵاتیانی لێكەوتەوە.

شرۆڤەكاری سیاسی غالب شابەندەر پێی وایە "پەرلەمان شكستی هێناوە لە پەسەندكردنی چەند یاسایەكی گرنگدا كە پەیوەندیان بە كرۆكی كۆمەڵگە‌و سەروەری دەوڵەتەوە هەیە‌و چەند یاسایەكی پەسەندكردووە پێویست نین‌و یاسای گرنگی فەرامۆش كردووە كە پەیوەندیان بە ئابووری‌و سامانەوە هەیە‌و چەند یاسایەكیش ساڵانێكە دواخراون".

شابەندەر لەمیانی قسەكانیدا بۆ "نیقاش" وتی: "ئامادەنەبوونی زۆری پەرلەمانتاران لە هەر دانیشتنێكدا بەكەم سەیركردنی دەنگدەرانی عێراقە، هاوكات دیمەنی لێپرسینەوە لە وەزیر‌و بەرپرسانیش لە پەرلەمان رووكەشی بوون، هەندێك پەرلەمانتاریش هەن داوای لێپرسینەوە لە بەرپرسانی دەسەڵاتی جێبەجێكردن دەكەن بۆ مەبەستی بانگەشەی هەڵبژاردن".

یاسا دواخراوەكان
پەرلەمانی عێراق شكستی هێنا لە پەسەندكردنی چەند یاسایەكی گرنگدا كە چەند ساڵێكە دواخراون‌و دیارترینیشیان تەواوكردنی هەموارە دەستوورییەكان‌و پێكهێنانی "ئەنجومەنی خزمەتی فیدراڵی"یە كە بەرپرسیار دەبێت لە پرۆسەی دامەزراندن لە فەرمانگەكانی دەوڵەت‌و "یاسای نەوت‌و گاز"یش كە بە كێشەی سەرەكی نێوان حكومەتی فیدراڵ‌و هەرێمی كوردستان‌و هەروەها نێوان حكومەتی فیدراڵ‌و پارێزگا شیعە بەرهەمهێنەكانی نەوت لە باشووری وڵات، دادەنرێت.

بەڵام گرنگترین یاسای پەیوەست بە كاری دەسەڵاتی یاسادانان یاسای دامەزراندنی "ئەنجومەنی ئیتیحادی"ە كە بە بەشێكی سەرەكی لە كاری پەرلەمان دادەنرێت، بەڵام پەرلەمانتاران شكستیان هێنا لە پەسەندكردنی سەرەڕای گرنگییەكەی‌و بوونی دەقێكی دەستووری توند كە پابەندیان دەكات بە دامەزراندنی.

ماددەی (48)ی دەستوور دەڵێت: "دەسەڵاتی یاسادانان لە پەرلەمان‌و ئەنجومەنی ئیتیحادی پێكدێت" ماددەی (65)یش دەڵێت: "ئەنجومەنێكی یاسادانان بە ناوی ئەنجومەنی ئیتیحادی پێكدەهێنرێت كە نوێنەری هەرێمەكان‌و ئەو پارێزگایانەی لە هەرێمێكدا رێكنەخراون لەخۆبگرێت‌و پێكهاتە‌و مەرجەكانی ئەندامێتیی‌و تایبەتمەندییەكانی‌و هەموو شتێك كە پەیوەند پێوە هەبێت بە یاسایەك  رێكدەخرێن كە بەزۆرینەی دوو لەسەر سێی ئەندامانی پەرلەمان پەسەند دەكرێت".

ئیاس ساموك وتەبێژی دادگای باڵای فیدراڵی دەڵێت: "پێكنەهێنانی ئەنجومەنی ئیتیحادی كەموكوڕییەكی ئاشكرایە لە بیاتنانی دامەزراوە دەستوورییەكاندا، چونكە دەسەڵاتی یاسادانان تەنیا لە پەرلەماندا كورتكراوەتەوە‌و ئەمەش نەنگییەكی دیارە لە پەیڕەوكردنی دەسەڵاتەكانیدا، ناشزانین نهێنی پێكنەهێنانی تائێستا چییە".

ساموك وتی: "هەندێك دەڵێن ئەنجومەنەكە سوودی نییە‌و دەسەڵاتەكانیشی نەزانراون، بەڵام ئەوە بەپێی دەقی دەستوور سەپێندراوە، ئەگەر گرنگییەكەشی نەبووایە ئەوا بە دەقێكی ئاشكرا باس نەدەكرا بەوپێیەی یەكێكە لە كۆڵەگەكانی دەسەڵاتی یاسادانان لە وڵاتدا".

لەڕووی چاودێرییەوە پەرلەمان رۆڵێكی دیاری لە چاودێریكردنی كاری حكومەت‌و بەرپرساندا هەبووە‌و پەرلەمانتاران توانیویانە میوانداری چەندین بەرپرس‌و فەرماندەی ئەمنی وڵات بكەن‌و لێپرسینەوەیان لەگەڵدا بكەن لەوانەش حەیدەر عەبادی سەرۆك وەزیران كە هاوكاری زۆری پەرلەمانی كرد، بەپێچەوانەی نوری مالیكی سەرۆك وەزیرانی پێش خۆی.

ئەرشیفی پەرلەمان ئاماژە بۆ ئەوە دەكات كە ئەنجومەنی نوێنەران تەنیا لێپرسینەوەی لە هەشت بەرپرس كردووە‌و دەنگی لەسەر لابردنی دوو وەزیر داوە كە ئەوانیش خالید عوبەیدی وەزیری بەرگری‌و هۆشیار زێباری وەزیری دارایی بوون، هەردوو بڕیارەكەش بە پاڵنەری سیاسی دراون، هاوكات پەرلەمان میوانداری 31 بەرپرسی كردووە كە 11یان سەر بە سەرۆك وەزیران بوون.

لیپرسینەوەش جیاوازە لە میوانداریكردن، چونكە لێپرسینەوەی بەرپرسان لەسەر داواكاری پەرلەمانتاران دەبێت بەهۆی دۆسێی گەندەڵی‌و رەنگە لەكۆتاییشدا بگاتە ئاستی دەنگدان لەسەر لەسەركارلابردن، لەكاتێكدا میوانداریكردن تەنیا بۆ گفتوگۆكردنە لەبارەی مەسەلەیەكەوە لەگەڵ بەرپرسان ئەویش لەسەر داوای پەرلەمانتاران یاخود لەسەر داوای بەپرسانی دەسەڵاتی جێبەجێكردن بەپێی پەیڕەوی ناوخۆی پەرلەمان.

بەڵام واقیع ئاماژە بەوە دەكات كە پەرلەمان رێككاری بۆ چارەسەركردنی هەڵەكان نەگرتووەتەبەر‌و تەنیا میوانداری بەرپرسانی كردووە بەبێ ئەوە لێپێچینەوەیان لەگەڵ بكات، بۆ نموونە پەرلەمان مافی خۆی پەیڕەنەكردووە لە دەنگدان لەسەر فەرماندە ئەمنییەكان‌و لێپێچینەوەشی لەگەڵ كەمتەرخەمەكانیان نەكردووە، هەروەك دەیان بەرپرس هەن ساڵانێكە پۆستەكانیان بە وەكالەت بەڕێوەدەبەن.

لە ماددەی (80)ی دەستووردا هاتووە كە لە دەسەڵاتی پەرلەماندایە رەزامەندی لەسەر دانانی "سەرۆكی ئەركانی سوپا‌و یاریدەدەرانی‌و ئەوانەی لە پۆستی فەرماندەی فیرقە بەرەوسەرن‌و سەرۆكی دەگازی هەواڵگری بدات".

سێیەكی پەرمانتاران ئامادەنەبوون
پەرلەمانی ئێستا خۆی لە دیاردەی ئامادەنەبوونی دووبارەبووەوەی پەرلەمانتاران دەربازنەكردووە كە بووەتە هۆی پەكخستنی تەواوكردنی ژمارەی یاسایی پێویست بۆ ئەنجامدانی دانیشتنەكان‌و گفتوگۆكردن لەسەر یاساكان، بەدەیان جاریش سەرۆكایەتی پەرلەمان ناچاربووە دانیشتنەكان هەڵبوەشێنێتەوە لەبەر تەواونەبوونی ژمارەی یاسایی ئەندامان.

لەدواین دانیشتنی پەرلەماندا كە رۆژی 27ی مانگی رابردوو بەڕێوەچوو، ژمارەی ئامادەبووان (174) پەرلەمانتار بوو لەكۆی (328) پەرلەمانتار، ئەو ژمارەیەش رێژەی راستەقینەی ئامادەبووانە لە هەر دانیشتنێكدا، سەرەڕای ئەوەش كە سەرۆكایەتی پەرلەمان هەڕەشەی سزادانی ئامادەنەبووانی كردووە، بەڵام كەس گوێی پێنەداوە.

حەنین قەدۆ پەرلەمانتاری "هاوپەیمانی دەوڵەتی یاسا" بەرپرسیارێتی دیاردەی ئەو ئامادەنەبوونە زۆرەی پەرلەمانتاران دەخاتە ئەستۆی سەرۆكایەتی پەرلەمان كە سزای یاساییان بەسەردا جێبەجێ ناكات، ئەو بە "نیقاش"ی وت: "نزیكەی (100) پەرلەمانتار لە هەر دانیشتنێكدا ئامادەنابن كە ئەوەش دیاردەیەكی نەرێنییە‌و رێگربووە لە كاری پەرلەمان‌و پەسەندكردنی چەند پرۆژەیاسایەكی گرنگ".

بەپێی ماددەی (18) لە پەیڕەوی ناوخۆی پەرلەمان دەبێت ئاگاداركردنەوەیەكی نووسراو ئاڕاستەی پەرلەمانتار بكرێت لەكاتی ئامادەنەبوونی بۆ پێنج جاری لەسەر یەك یاخود 10 جاری پچڕپچڕ بەبێ بوونی بیانوویەكی رەوا، رێژەیەكی دیاریكراویش لە پاداشتەكە ببڕدرێت كە پەرلەمان دیاری دەكات، هەروەها دەبێت لیستی ئامادەنەبووان لە رۆژنامە ناوخۆییەكاندا بڵاوبكرێتەوە بۆ ئاگاداربوونی رای گشتی".

لە دانیشتنەكانی ساڵی یەكەمی یاسادانانی پەرلەماندا مشتومڕی توند لەنێوان پەرلەمانتاراندا لەئارادابوو كە هەندێكیان گۆڕان بۆ دەمەقاڵێ‌و پێكدادانی نێوان پەرلەمانتاران لە زۆر بۆنەدا، میدیاكار‌و رۆژنامەنووسان‌و نێردراوانیش بۆ روماڵی دانیشتنەكانی پەرلەمان دەڵێن "ئەوەی ئەمجارە پەرلەمانی جیاكردبووەوە زۆری كۆنفرانسە رۆژنامەوانییەكان بوو كە زۆربەیان لێدانی سیاسی‌و تۆمەت ئاڕاستەكردنیان لەخۆگرتبوو".