شارپرێس: نیقاش
چەند رۆژێك بەر لەوادەی گرنگترین هەڵبژاردن لەعێراق، چیتر بانگەوازی بایكۆتكردنی تەنیا رای هەندێك چالاكوان‌و سیاسی نییە، بەڵكو بووەتە كەمپینێكی رێكخرا‌وو پێشوازییەكی جەماوەری لێدەكرێت.

چەند رۆژێك بەر لە وادەی ئەنجامدانی، بە سەدان بانگەواز بۆ بایكۆتكردنی هەڵبژاردن كە بڕیارە رۆژی شەممەی داهاتوو بەڕێوەبچێت، تۆڕە كۆمەڵایەتییەكانی عێراقیان داگیركرد، هەروەها هاشتاگەكانی "دەنگ نادەم"، "بایكۆتی هەڵبژاردن"، "بایكۆتكاران"، "لەماڵەوە بمێنەرەوە" بەشێوەیەكی بەرفراوان لەنێو عێراقییەكاندا لە تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان بڵاوبوونەوە، هاوكات بە سەدان عێراقی وێنە كەسییەكانیان لە "فەیسبووك" بۆ دەستەواژەی "دەنگ نادەم" گۆڕی.

كارەكە بەوەشەوە نەوەستاوە، بەڵكو چەند پەیج‌و گرووپێك لە فەیسبووك دروستكراون داوای بایكۆتی هەڵبژاردن دەكەن، ئەویش لەڕێی ئەو پۆستانەی ئەوە بەبیری عێراقییەكان دەهێننەوە كە هەڵبژاردن بەدرێژایی ساڵانی رابردوو بێسوود بووە، هەروەها رای ئەو شرۆڤەكار‌و سیاسی‌و چالاكوانە مەدەنیانەش بڵاودەكەنەوە كە تەبەنی بایكۆت دەكەن، هەروەك ئەو پەیجانە ئاماژە بۆ ئەوەش دەكەن كە كێشەكە لە یاسای ستەمكاری هەڵبژاردندایە كە هێزە سیاسییە گەورەكان دایدەڕێژن تا بردنەوەیان لەهەڵبژاردندا مسۆگەر بكەن.

كەمپینەكانی بایكۆتكردن بوونەتە هۆی كاردانەوەی سیاسییەكان، بۆ نموونە سەلیم جبوری سەرۆكی پەرلەمان هۆشداری دا لە بایكۆتكردنی هەڵبژاردن‌و روو لە عێراقییەكان وتی: "هەڵبژاردن دەرفەتی مێژووییتانە بۆ دەربازكردنی عێراق لە قەیرانەكەی دوای سەركەوتنە گەورەكەی بەسەر تیرۆردا، بۆیە ئەم دەرفەتە لەدەست مەدەن". هاوكات نوری مالیكی جێگری سەرۆك كۆمار رایگەیاند "بانگەوازی بایكۆتكردنی هەڵبژاردن پیلانێكی دەرەكییە بۆ چەواشەكردنی رایگشتی"، موقتەدا سەدری سەركردەی رەوتی سەدریش وتی: "بەشدارینەكردن مانای رادەستكردنی عێراقە بە گەندەڵكاران لەسەر دەفرێكی زێڕ".

بەڵام داواكارانی بایكۆتی هەڵبژاردن بۆچوونێكی تریان لەوبارەیەوە هەیە‌و دەڵێن هەڵبژاردن لە وڵاتدا توانای بەدیهێنانی گۆرٍانكاری سیاسی نییە، حزبەكانیش هەمان ئەو حزبانەن كە لە ماوەی دەیەی رابردوودا حوكمی وڵاتیات كردووە سەرەڕای شكستهێنانیان لە بەڕێوەبردنی وڵاتدا، هۆكاری ئەوەش یاسای هەڵبژاردنە.

سەفا سوبحی بلۆگەر كە یەكێكە لە داواكارانی بایكۆتی هەڵبژاردن، لە پەیجی خۆی لە فەیسبووك نووسیویەتی: "ئێمە ئەوانەی بڕیارمان داوە بایكۆتی هەڵبژاردن بكەین هۆشیارییەكی چەسپاومان هەیە كە دەڵێت راكردن بەدوای سەرابدا سوودی نییە، دەرفەتێك نییە بۆ گۆڕانكاری، چونكە بەسادەیی ئێمە لە نێو كونێكی رەشداین كە توێژی سیاسی لەڕێی ئەو یاسایانەوە دروستیان كردووە كە پارێزگاریكردنی حزبە گەورەكان لە پێگە‌و هەژموون‌و گەندەڵییەكانیان مسۆگەر دەكات بەبێ ئەوەی دەرفەتێك بۆ دەنگدەران بهێڵێتەوە كە لە دەسەڵات لایان ببنەن" كە سەفا مەبەستی یاسای هەڵبژاردنە.

یەكێك لە دژبەیەكییە سیاسییەكانیش ئەوەیە حزبە عێراقییەكان بەر لە هەر هەڵبژاردنێك یاسایەكی نوێ دادەنێن، هۆكارەكەش ئەوەیە كە ئەو حزبانە هەوڵی گۆڕینی یاساكانی هەڵبژاردن دەدەن بەگوێرەی ئاستی جەماوەرییان تا مانەوەیان لە دەسەڵات مسۆگەر بكەن‌و رێگە لە دەركەوتنی حزبی راستەقینەی نوێ بگرن، پێدەچێت هەموو حزبە گەورەكانی شیعە‌و سوننە‌و كوردیش بەتەواوی لەسەر ئەو بنەمایە كۆك بن.

كێشەی یاسای هەڵبژاردن بۆ ساڵی 2006 دەگەڕێتەوە كاتێك یەكەم هەڵبژاردنی رەسمی لە وڵاتدا رێكخرا، ئەو یاسایە هەڵبژاردن عێراقی بە یەك بازنەی هەڵبژاردن دانابوو، لیستەكانی هەڵبژاردنیش داخراو بوون‌و دەنگدەران نەیاندەزانی ئەندامانی لیستەكان كێن‌و تەنیا ئەوەیان لەسەر بوو دەنگ بە لیستەكە بدەن، دوای هەڵبژاردنیش سەرۆكی فراكسیۆن ئەو ئەندامانەی دەستنیشان دەكرد كە نوێنەرایەتی فراكسیۆنەكەیان دەكرد لە پەرلەمان‌و رەنگە دەنگی دەنگدەرێك لە بەغدا بچووایە بۆ كاندیدێك لە بەسرە یاخود ئەنبار.

رەخنەی جەماوەری زۆر سەبارەت بەم شێوازە، كوتلە سیاسییەكانی ناچار كرد یاسایەكی نوێی هەڵبژاردن لە هەڵبژاردنەكانی 2010‌و 2014 دابنێن ئەویش بە دابەشكردنی بازنەكانی هەڵبژاردن بەسەر هەر (18) پارێزگاكەی عێراق‌و هەڵبژاردنی كاندیدەكان بەشێوەیەكی راستەوخۆ لەدوای لیستەكەی، بەڵام شێوازی ئەژماركردنی دەنگەكان بەپێی سیستمی "سانت لیگۆ" دووبارە سەركەوتنی حزبە گەورەكان مسۆگەر دەكات‌و رێگە بە حزبە بچووكەكانیش نادات كورسی بەدەستبهێنن.

چەندین سیاسی سەربەخۆ‌و شرۆڤەكار ساڵانێكە داوا دەكەن یاسایەكی نوێی هەڵبژاردن دابڕێژرێت كە لەسەر بنەمای فرە بازنەیی لە هەر پارێزگایەكدا بیاتنرابێت تا ئەوە زامن بكات كە كاندیدەكان لە دانیشتووانی ناوچەكان دەبن‌و بواریش بە دەنگدەر بدات ئەو كەسانە هەڵبژێرێت كە بەباشی دەیانناسێت، بەڵام لە ئێستادا دەنگدەران هەست بە سەرسوڕمان دەكەن كاتێك ئەو هەزاران كاندیدە دەبینن بەبێ ئەوەی بەشێوەیەكی راستەقینە بیانناسن.

بەڵام سامح تاڵب كە بلۆگەرێكی دیكەیە لە پەیجی خۆی لە "فەیسبووك" نووسیویەتی: "چۆن متمانەی خۆم دەدەمە كۆمسیۆنێكی هەڵبژاردن كە سەر بە حزبە گەندەڵەكانە، چۆن متمانە بە حزبە گەورەكان بكەم كە دەبینم چەندە وڵات بە هەلومەرجی سەختدا بڕوات، ئەوان ئیمتیازەكانیان هەر بەردەوامە، جەنگ لەدژی گەندەڵی تەنیا فەرمانبەر‌و خانەنشین‌و هەژاران دەگرێتەوە"، هاوكات زاهیر موسای بلۆگەر لە پەیجەكەی خۆی نووسیویەتی: "دەنگ نادەم بۆئەوەی شەرعیەت بە سیاسییە دز‌و پیاوكوژەكان بدەم".

هەینی رابردوو چاوی عێراقییەكان لەسەر ئەو وتارە بوو كە عەلی سیستانی پیاوی ئایینی دیار ساڵانە بەر لە هەر هەڵبژاردنێك پێشكەشی دەكات، ئەمجارە وتارەكە لەساڵانی رابردوو جیاوازتر بوو، چونكە سیستانی كە هەمیشە پابەندی بێ لایەنی بووە‌و ساڵانێكە رایگەیاندووە پشتیوانی هیچ حزبێكی سیاسی ناكات‌و تەنیا داوای بەشداریكردنی لە هەڵبژاردندا دەكرد، ئەمجارە هەمووانی تووشی شۆك كرد، چونكە ئەو كە جێگای رێزێكی زۆرە لەنێو شیعەی عێراقدا، بڕیاری بەشداریكردنی لە هەڵبژاردندا بۆ عێراقییەكان بەجێهێشت بەبێ ئەوەی داوایان لێ بكات بەشداری بكەن وەك پێشتر بەر لە هەر هەڵبژاردنێك دەیكرد.

لە هەڵبژاردنی ساڵی 2014دا سیستانی وتی: "بەشداریكردن لە هەڵبژاردندا كارێكی زۆر گرنگە‌و پێویستە هەمووان بەشداری تێدا بكەن، چونكە لەڕێیەوە چارەنووسی وڵات دیاری دەكرێت"، بەڵام هەفتەی رابردوو ئەوە بەڕوونی دیاربوو كە سیستانی گەرموگوڕی بەرامبەر هەڵبژاردن نەماوە كاتێك بۆ یەكەم جار وتی: "بەشداریكردن لە هەڵبژاردندا شتێكە بۆ دەنگدەری عێراقی بەجێهێڵراوە ئیتر بەشداری بكات یاخود نا". هەروەها سیستانی ئاماژەی بۆ ئەوەش كرد كە كێشەكە لە یاسای هەڵبژاردندایە‌و داوای دانانی یاسایەكی نوێشی كرد كە ویستی راستەقینەی عێراقییەكانی تێدابێت".

بەڵام پرسیارە هەرە گرنگەكە ئەوەیە، ئایا بایكۆتكردنی هەڵبژاردن دەبێتە مایەی گۆڕینی واقیعی سیاسی لە وڵاتدا؟، كێشەكە ئەوەیە یاسای هەڵبژاردن رێژەیەكی بۆ بەشداری دەنگدەران دیاری نەكردووە تا هەڵبژاردنەكە بە شەرعی دابنرێت، تەنانەت ئەگەر یەك ملیۆن كەس لە كۆی دەنگدەران كە ژمارەیان زیاتر لە (24)ملیۆنە بەشداری بكەن ئەوا هەڵبژاردن یاسایی دەبێت وەك عادل لامی پسپۆری كاروباری هەڵبژاردن دەڵێت كە ئەندامی پێشووی كۆمسیۆنی هەڵبژاردنە.

لامی بە "نیقاش"ی وت: "بایكۆتی هەڵبژاردن لە بەرژەوەندی حزبە گەورەكان دەبێت، چونكە جەماوەرێكی جێگیری تایبەت بەخۆیان هەیە كە زۆر لە ژمارەی دەنگدەرانی عێراق كەمترە" روونیشیكردەوە "یاسای هەڵبژاردنی عێراق رێژەیەك بۆ بەشداریكردن لە هەڵبژاردندا دیاری ناكات تا بە یاسایی دابنرێت".

بۆ نموونە یاسا هەیە لە هەندێك دەوڵەتدا ئەوە دەسەپێنێت كە رێژەی بەشداریكردن 50%ی ژمارەی دەنگدەران بێت بۆئەوەی شەرعی بێت، ئەگەر رێژەكەش كەمبێتەوە ئەوا هەڵبژاردن دووبارە دەكرێتەوە، ئەوەش لە عێراقدا نییە تەنانەت ئەگەر 1%ی دەنگدەرانیش بەشداربن هەڵبژاردنەكە یاسایی دەبێت.

ئامارەكانی رێژەی بەشداریكردن لە هەڵبژاردندا ئاماژەن بۆ كەمبوونەوەی ژمارەی بەشداربووان، چونكە لەساڵی 2010دا سەرەڕای سەقامگیری بارودۆخی سیاسی‌و ئەمنی ئەوكاتە، رێژەی بەشداریكردن گەیشتە 62%، لە ساڵی 2014یشدا سەرەڕای داواكارییەكان بۆ بایكۆتكردنی هەڵبژاردن، رێژەی بەشداریكردن گەیشتە 60%، هاوكات هەمووان لەوە دەترسن ئەو رێژەیەش لە هەڵبژاردنی شەممەی داهاتوودا پاشەكشەی زۆر بكات.