هێرشی لەناكاوی شانەكانی داعش.. كۆمەڵكوژییەكەی تارمییە چەك بەخەڵكی‌ هەڵدەگرێتەوە

عیراق

19/05/2018‌ 2237 جار خوێندراوه‌ته‌وه

شارپرێس: نیقاش
سەرەتا مانگی ئایار هێرشێكی چەكداری شانە نووستووەكانی داعش قەزای تارمییە 16 قوربانی لێكەوەتەوە، رووداوەكەش مەسەلەی چەكهەڵگرتنی هاووڵاتیانی هێنایەوە بەرباس.

ئەحمەد رەدام (37 ساڵ) بەدەم فرمێسكسڕینەوە لەكاتی بەشداریكردنی لەگەڵ خەڵكی ناوچەكەی لە بەخاكسپاردنی قوربانیانی ئەو هێرشەی چەند كەسێكی نەناسراو ئەنجامیان دا كە باوەڕوایە سەر بە شانەیەكی نوستووی پەیوەندیدار بە رێكخراوی داعش بن، وتی: "ئەگەر چەكمان هەبووایە دەمانتوانی بەرگری لەخۆمان بكەین‌و كەسما لێ نەدەكوژرا".

لەو بەخاكسپاردنەدا كە سەرلەبەیانی رۆژی دووی ئایار بەڕێوەچوو، دەیان كەس لە دانیشتووانی ناوچەكە لە گوندی (ئەلبو فەراج) یان (ئەلبو مەرزوگ) وەك پێی ناسراوە، بەشداربوون كە سەر بە ناوچەی چواردەی رەمەزانە‌و یەكێكە لە ناوچەكانی ناحیەی عەبایچی لە قەزای تارمییەی باكووری بەغدای پایتەخت.

تەنیا چەند سەعاتێك پێش ئەو بەخاكسپاردنە‌و بەدیاریكراویش لە نیوەڕۆی یەكی ئایاردا هێزێكی ئەمنی عێراق چارەسەری چەند چەكدارێكی نەناسراوی دەكرد كە لە ناوچەیەكی نزیك ئەو ناوە دزەیان كردبووە نێو گوندی ئەلبوفەراج كە هێشتا نەزانراوە كوێیە، بەڵام هێرشبەرەكان توانیان هەڵبێن بۆ شوێنێكی نادیار.

هێرشبەرەكان لەو گوندەدا بڵاوببووەنەوە كە تاڕادەیەك لە ناوەندی تارمییەوە دوورە‌و بەشێوەیەكی هەڕەمەكی تەقەیان كردبوو، بەپێی بۆچوونی هەموو ئەوانەی هێرشبەرەكانیان بینیبوو، هێرشەكە وەك هەڵمەتێكی لەناوبردنی بەكۆمەڵ وابووە‌و ئامانج لێی خستنەوەی زۆرترین ژمارەی قوربانی بووە لە كوژارو‌و بریندار، پاشان هێزێكی ئەمنی لەنزیكی شوێنی رووداوەكە هاتووە‌و راوەدووی هێرشبەرانی ناوە، بەڵام دوای چەند سەد مەترێك شوێنپێی ونكردوون.

ئەحمەد رەدام دەڵێت: "رووداوەكە لە شەقامی سەرەكیدا روویدا، كەس نەیتوانی بەرگری لەخۆی بكات، چونكە هەموو دوكان‌و ماڵەكانی ئەو ناوە یەك پارچە چەكیان تێدا نەبوو".

وتیشی: "ئەگەر هێزە ئەمنییەكە لەكاتی گونجاودا نەهاتایە ئەوا چەند هێندە زیاتر لە كەسوكار‌و هاوڕێیان‌و خەڵكی ناوچەكەمان لەدەست دەدا".

سەرچاوە خۆجێییەكان دەڵێن هێرشەكە بەلانی كەمەوە بووەتە هۆی كوژرانی 16 كەس‌و برینداربوونی چوار كەسی دیكە، ئەو ئامارەش لەلایەن وەزارەتی ناوخۆی عێراقەوە پشتڕاست كرایەوە‌و روونیكردەوە كە سەرەداوی دەستكەوتووە دەیانگەیەنێتە هێرشبەرەكان.

بەپێی گێڕانەوەی وەزارەتی ناوخۆ، رووداوەكە بە هێرشی ئەندامانی رێكخراوی داعش بۆ سەر ماڵی پارێزەرێكی ناوچەكە دەستیپێكردووە دوای ئەوەش بەشێوەیەكی هەڕەمەكی تەقەیان لە هەموو ئەوانە كردووە كە لەهەمان ئەو شەقامەدا بوون.

لە شەشی ئایاریشدا واتە دوای پێنج رۆژ لە رووداوەكە خەڵكی ناوچەی چواردەی رەمەزان بڕیاریان دا خۆپیشاندانێكی فراوان رێكبخەن ئەویش دوای گیانلەدەستدانی یەكێك لە شێخی عەشیرەتەكانی ناوچەكە كە لەو "كۆمەڵكوژییە"دا بریندار ببوو كە دواتر رێكخراوی داعش بەرپرسیارێتیەكەی خستە ئەستۆی.

خۆپیشاندەران داوایان كرد چارەسەرێكی ریشەیی بۆ ئەو كێشە ئەمنییانە بدۆزنەوە كە ناوچەكەیان گیرۆدەیان بووە‌و بەرای ئەوان نەحكومەت‌و نە هێزە ئەمنییەكانیش نەیانتوانیوە دابینی بكەن.

خۆپیشاندەران سەرنجیان لەسەر خاڵێك چڕكردبووەوە كە بە سەرەكی دایدەنێن بۆ چارەسەری كێشەی ناوچەكانی تارمییە بە گشتی بەبێ پشتبەستن بە حكومەت‌و هێزە ئەمنییەكان، ئەویش خۆی لەوەدا دەبینێتەوە رێگەیان پێبدرێت لانی كەم لە هەر ماڵێك یان دوكانێكدا یەك پارچە چەك هەڵبگرن.

لە ساڵی 2003وە خەڵكی ناوچەی تارمییە وەكو هاووڵاتیانی دیكەی عێراق بەتایبەتی لە بەغدای پایتەخت لەماڵ‌و دوكانەكانیاندا چەكیان هەبووە بەرلەوەی هێزە حكومییەكان لەدوای چەند مانگێك لە رووداو‌و گۆڕانكارییەكان هەڵمەتەكانی نەهێشتنی ئەو چەكە بێ مۆڵەتانە دەست پێبكەن كە بەهۆی كردنەوەی عەمبارەكانی چەكی سوپای هەڵوەشاوەی عێراق لەبەردەم هاووڵاتیاندا، بەشێوەیەكی بەرفراوان بڵاوببوونەوە.

لەدوو ساڵی دواتردا‌و بەهۆی لەدەستدەرچوونی رەوشی ئەمنی، حكومەتی عێراق ناچار بوو لەو كاتەدا رێگە بە هاووڵاتیان بدات یەك پارچە چەكی سوك لە هەر ماڵێكدا هەڵبگرن بۆ مەبەستی پارێزگاری تایبەت بە مەرجێك ئەو چەكە لە نزیكترین بنكەی پۆلیسدا تۆمار بكرێت ئەویش لەبەر پابەندنەبوونی زۆرێك لە هاووڵاتیان بە یاسای چەكهەڵگرتن لە عێراق‌و باوەڕنەهێنانیان بە دەستبەرداربوون لە چەكەكانیان لە كاتێكدا هێزە ئەمنییەكان نەیاندەتوانی ئاسایشی هەمووان دابین بكەن.

لەگەڵ هەڵبەز‌و دابەزی رەوشی ئەمنیش لە ساڵانی دواتردا لەنێوان سەقامگیربوون‌و پاشەكشەكردندا، برٍیارەكانی حكومەتی عێراقیش لە بۆنەیەكەوە بۆ بۆنەیەكی دیكە دەگۆڕان، چونكە هەندێك كات رێگەی بە هاووڵاتیان دەدا چەك هەڵبگرن‌و هەندێك كاتی دیكەش دەستی بەسەردا دەگرتن بەپێی حوكمی رەوشی ئەمنی كە تاوێك باش دەبو‌و تاوێكی دیكەش لەدەست دەردەچوو.

رۆژی دەی حوزەیرانی ساڵی 2014یش رۆژێكی جیاواز بوو لەم مەسەلەیەدا، چونكە هێرشی رێكخراوی داعش بۆ شاری موسڵ‌و كۆنترۆڵكردنی‌و ئەو رووداوانەی بەدوایدا هاتن‌و بوونەهۆی داگیركردنی نزیكەی زیاتر لە سێیەكی خاكی عێراق لەلایەن رێكخراوەكەوە، هۆكاری سەرەكی بوون بۆئەوەی حكومەتی عێراق جارێكی دیكە رێگە بە هاووڵاتیان بدات چەكیان هەبێت.

لە پێنجی شوباتی ساڵی 2015یشدا بڕیارێك لە فەرماندەی گشتی هێزە چەكدارەكانی عێراقەوە دەرچوو سەبارەت بەوەی پێنج ناوچەی بەغدا چەك لێداماڵراو بن، لە راگەیەندراوێكیشدا ئاماژەی بۆ ئەوەكرد كە بەغدای پایتەخت لەڕووی ئەمنییەوە سەقامگیرە‌و پێویست ناكات هاووڵاتی چەكی هەبێت، دواتریش ئەو هەنگاوە بەسەر ناوچەكانی دیكەی پایتەختدا گشتگیركرا جگە لە تارمییە.

تارمییە دواین ناوچەی بەغدای پایتەخت بوو كە لە رێكخراوی داعش رزگاری بوو، تەنانەت رێكخراوەكە تا مانگەكانی كۆتایی ساڵی رابردووش لەدوای راگەیاندنی سەركەوتنی كۆتایی بەسەر داعش لە عێراق، لەو ناوچەیەدا هەر چالاك بوو.

سەرەڕای رەوشی ئەمنی نائاسایی لە تارمییە، بەڵام بەم دواییانە بڕیاری چەكداماڵین ئەوێشی گرتەوە‌و ئیتر رەوشی ئەمنی تێیدا پەیوەست بوو بە توانای ئەو هێزە ئەمنییانەی لە ناوچەكانیدان  بۆ بەرپەرچدانەوەی هەوڵەكانی ئەندامانی شانە نوستووە پەیوەندیدارەكان بە داعش بۆ تێكدانی ئاسایشی ناوچەكە.

چەكداماڵین لە ناوچەكانی تارمییە هاوكات بوو لەگەڵ ئەو بەڵێنانەی دەسەڵاتدارانی ئەمنی وڵات رایاندەگەیاندن كە خۆی لە وەزارەتی ناوخۆدا دەبینێتەوە سەبارەت بە پێكهێنانی فەوجێك بۆ پاراستنی تارمییە لەژێر ناوی (فەوجی تارمییە) كە هەموو ئەندامانی لە خەڵكی قەزاكە بن، بەڵام ئەو فەوجە تائێستا پێكنەهێنراوە لەبەر چەند هۆكارێك كە ریشسپیانی تارمییە پێیان وایە سیاسین‌و خۆیان لەوەدا دەبیننەوە حزبە دەسترۆیشتووەكانی دەوڵەت رازی نین ئەزموونێكی هاوشێوەی ئەزموونی سەحوەكان یاخود رۆڵەكانی عێراق دووبارە بكەنەوە كە رۆڵێكی گرنگیان هەبوو لە كۆتاییهێنان بە رێكخراوی قاعیدە لە پارێزگای ئەنباری خۆرئاوای عێراق لە كۆتایی ساڵی 2006دا.

دوای "كۆمەڵكوژییەكە"ی گوندی ئەلبو فەراج ریشسپیانی تارمییە نامەیەكیان ئیمزاكرد كە ئاراستەی ژمارەیەك بەرپرس‌و پەرلەمانتاری قەزاكە كراوە لەوانە شێخ سەعید جاسم‌و پەرلەمانتاران ئەحمەد مەشهەدانی‌و مەحمود مەشهەدانی‌و ئەحەد مساری كە تێیدا ئیمزاكەران داوایان كردووە راستییەكان سەبارەت بە فەوجەكەی تارمییە‌و هۆكارەكانی پێكنەهێنانی ئاشكرا بكرێن.

نامەكە روونیكردووەتەوە كە ئەو ناوانەی لەسەرەوە باسكراون لەو بەرپرس‌و پەرلەمانتارانەی نوێنەرایەتی قەزای تارمییە دەكەن زیاتر لە ساڵێك لەمەوبەر رایانگەیاندبوو حكومەت رەزامەندی دەربڕیوە لەسەر پێكهێنانی فەروجی تارمییە بەبێ ئەوەی لەسەر زەوی یەك هەنگاو بۆ پێكهێنانی بنرێت.

شێخ حەمید جاسم كە یەكێكە لە ریشسپیانی قەزای تارمییە دەڵێت: "پێكهێنانی فەوجی تارمییە جێگای چەكهەڵگرتنمان بۆ دەگرێتەوە، چونكە فەوجی تارمییە مانای ئەوەیە دەوڵەت رێگە دەدات بە خەڵكی قەزاكە پارێزگاری لێ بكەن‌و خەڵكی مەككەش لەهەمووكەس شارەزاتری ناوچەكانیانن".

شێخ حەمید جاسم بە "نیقاش" وت: "چەند هۆكارێكی سیاسی رێگرن لە پێكهێنانی ئەو فەوجە، چونكە هەندێك حزب نایانەوێت خەڵكی تارمییە چەك بەڕووی تیرۆریستاندا هەڵبگرن‌و دەیانەوێت هەمیشە هەڕەشەی لەسەر بێت".

خواستێكی سیاسیش هەیە بەپێویستی دەزانێت ئەركی پاراستنی تارمیە بدرێتە حەشدی عەشایری كە لەڕووی ئیدارییەوە پەیوەستە بە دەستەی حەشدی شەعبی بەتایبەتی كە سەرۆكایەتی دەستەكە پێی وایە هێشتا هەڕەشەی داعش لەسەر ئەو ناوچانە بەردەوامە كە بە ناوچەیەكی هەستیاری بەغدای پایتەخەت دادەنرێن.

ئەبو مەهدی موهەندیس جێگری سەرۆكی دەستەی حەشدی شەعبی دەڵێت: "لە رۆژانی دووشەممە‌و چوارشەممەی خوێناوی‌و ئەو رۆژە خوێناویانەی دیكەی بەغدای پایتەختیان پێدا تێپەڕیوە، ژمارەی ئەندامانی داعش كە بەرپرسیاری ئەو تەقینەوانە بوون لە 120 كەس تێنەدەپەڕین، بەڵام ئەمڕۆ لانی كەم 200 كەسیان لە ناوچەكانی پشتێنەی بەغدای پایتەخت بە تارمییەشەوە جموجوڵ دەكەن لەكۆی بیست هەزار چەكداری سەر بە داعش كە دوای شەڕەكان لەدژی رێكخراوەكە خۆیان حەشار داوە، ئەمەش مانای ئەوەیە هێشتا هەڕەشەیان هەر ماوە".

ئەو لێدوانەی موهەندیس چەند سەعاتێكی كەم پێش "كۆمەڵكوژییەكە"ی ئەلبوفەراج بوو كە هێزەكانی حەشد لەو ناوچانە هەستیان بە هەڕەشەیەكی ئەمنی كردبوو كە دواتر لەو كۆمەڵكوژییە‌و رووداوێكی تردا بەرجەستە بوو كە لە باكووری تارمییە لە دوجێل روویدا كە لەڕووی ئیدارییەوە سەر بە پارێزگای سەڵاحەدینە، لەبەرئەوە خەڵكی تارمییە‌و زۆر ناوچەی دیكە كە هەمان بارودۆخیان هەیە سوورن لەسەر ئەوەی پێداچوونەوە بە بابەتی هەڵگرتنی چەكدا بكرێت ئەگەر رێگرییەك هەیە لە پێكهێنانی فەوجێك كە تەنیا ئەركی پاراستنی ناوچەكەیە.