میدیای نێودەوڵی چی دەڵێن؟.. تێڕوانینی میدیای جیهانی لەعێراق

عیراق

19/05/2018‌ 1669 جار خوێندراوه‌ته‌وه

شارپرێس: نیقاش
رووماڵی میدیایی ئەو هەڵبژاردنەی كۆتایی هەفتەی رابردوو لە عێراق بەڕێوەچوو، دەرفەتێك بوو بۆ عێراقییەكان تا بزانن ئێستا جیهان چۆن لێیان دەڕوانێت، ئەویش دوای شەش مانگ لە لەناوبردنی داعش.

كۆتایی هەفتەی رابردوو جیهان لە نزیكەوە چاودێری عێراقی دەكرد لە كاتێكدا وڵاتەكە هەڵبژاردنە فیدراڵییەكەی بەڕێوەدەبرد، كە یەكەم هەڵبژاردنە لە وڵاتدا ئەنجام دەدرێت لەدوای دەركردنی ئەو گرووپە توندڕەوەی بە ناوی "دەوڵەتی ئیسلامی" لە عێراق ناسرابوو.

كەواتە ئەمڕۆ كەناڵەكانی راگەیاندنی جیهانی چۆن عێراق‌و گەلەكەی دەبینن: ئایا هێشتا وەك گەلێكی تیرۆریست لێی دەڕوانن، كە تەوەری شەڕەنگێزی دەیگرێتەوە؟ ئایا وەك گەلێكی دڕندە دەیبینن، كە كردەوەی توندوتیژی تایفی ئەنجام دەدات؟ ئایا وەك وڵاتێك لێی دەڕواننن كە لە جەنگدایە: قوربانی‌و پاڵەوانی لە جەنگی دژ بە رێكخراوی دەوڵەتی ئیسلامی تێدایە؟ یاخود وەك دیموكراسییەكی تازەپێگەیشتوو لەقەڵەمی دەدەن؟

ئەگەر شتێكی زۆر لەبارەی عێراقەوە نازانیت، بەڵام رووماڵی ئەو هەڵبژاردنەت خوێندووەتەوە‌و چاودێریت كردووە، كە كۆتایی هەفتەی رابردوو بەڕێوەچوو، رەنگە زیاتر مەیلت بەلای ئەوەدا بچێت، كە "دیموكراسییەكی تازەپێگەیشتووە".

بڕێكی زۆر لە بابەت‌و تێگەیشتن لە ئاڵۆزییە سیاسییەكان‌و گفتوگۆیەكی عەقڵانی بژاردە سیاسییەكانی دەنگدەران لە وڵاتدا لەئارادابوون، تەنانەت ئەگەرچی وا دەردەكەت كە زۆربەی چاودێران پێیان وابوو سەركەوتن بۆ حەیدەر عەبادی سەرۆك وەزیرانی ئێستا دەبێت.

سەرەڕای ئەوەش، كە بەشێكی كەم لە كەناڵەكانی راگەیاندن سەرنجیان لەسەر ئەو راستییە چڕ كردبووەوە كە گرووپی "دەوڵەتی ئیسلامی" یان "داعش" هەڕەشەی لە دەنگدەران كردووە، بەڵام مانشێتی ئەو هەواڵانەی ئاماژەبوون بۆ مەترسی، كەم‌و دوورلەیەك بوون.

كەس بەهۆی ئەو ژاوەژاوە سیاسییە ئاڵۆزكەرە یاخود راپۆرتە درۆكان لە تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان هەڵنەخەڵەتا وەك ئەوەی لە مانگی ئۆكتۆبەری ساڵی رابردوو لە میانی قەیرانە هەرێمییەكەی عێراق‌و كورددا روویدا. ئاشكرایشە كە چۆن پەیامنێرە بیانییەكان هەست بە ئارامی دەكەن لە عێراقدا.

لەگەڵ هەندێك حاڵەتی نائاسایی هەرێمی، پەیامنێرانی رێكخراوە نێودەوڵەتییەكان بە سەرتاسەری وڵاتدا دەگەڕان. بەپێچەوانەی ساڵانی رابردووشەوە كە هەرێمی‌ كوردستان یەكێك بوو لەو تاكە ناوچانەی رۆژنامەنووس دەیتوانی راپۆرتەكانی لێوە بنێرێت ئەگەر وردەكاری ئەمنی تایبەتی لەبارەوە لەلا نەبووایە، وادیارە عێراق بووەتە ناوچەیەكی ئارامتر بۆ رۆژنامەنووسانی بیانی بەهەمان شێوە سەبارەت بە دەنگدەرانی وڵاتیش، هەڵبژاردن چەند رووداوێكی كەمی بەخۆوە بینی كە زۆربەیان رووداوی سادە بوون.

بەڵام بەربەستێك هەیە كە وادیارە چەندین كەناڵی راگەیاندنی نێودەوڵەتی لە عێراق هێشتا بەدەستیەوە دەناڵێنن، ئەویش پێگەكەیەتی وەك وڵاتێكی كاریگەر لە خۆرهەڵاتی ناوەڕاستدا. لە ساڵی 2012 دا پەیامنێری رۆژنامەی نیویۆرك تایمز لە بەغدا ئەم چەند دێڕەی نووسیوە: "سەرەڕای خواستەكانی بۆ پەیرٍِەوكردنی هەژموونی خۆی وەك دیموكراسییەكی عەرەبی نوێ، هێشتا عێراق هەر بە شانۆیەك بۆ رووداوەكان دەمێنێتەوە زیاتر لەوە ئەكتەرێكی كارا بێت تێیاندا".

تائێستاش زۆرێك لە میدیای نێودەوڵەتی باوەڕ بەم قسەیە دەكات. لەم ڕووەوە ئەو وتارانەی بەر لە هەڵبژاردن بڵاوكرانەوە دەنگدانیان بەشێوەیەك وێناكردبوو كە ململانێی نێوان ئێران‌و ویلایەتە یەكگرتووەكانە‌و واشیان پیشان دا كە حەیدەر عەبادی سەرۆك وەزیران ویلایەتە یەكگرتووەكانی پێ باشترە‌و وێنەی چەند ركابەرێكیشیان وەك هادی عامری‌و نوری مالیكی وەك بریكاری ئێران پیشان دەدا. بەڵام ئەو مانشێتانەی دەیانوت "ئایا دەكرێت ئێران براوەی راستەقینە بێت؟"‌و "رەنگە دەنگدان وەك مۆتەكەیەك بێت بۆ ویلایەتە یەكگرتووەكان یاخود لەو مۆتەكەیە بەدووری بكات" سوپرایز نەبوون، لەبەرئەوەی ئەو راپۆرتانەی دەیاننوسن بە وەرگرانی جیهانی دەفرۆشرێن – ئەمەش بەشێكی پاساوی هەیە، هەرچەندە بەو رادەیەش نییە كە مانشێتە سەرەكییەكان پێشنیاریان كردووە.

دواجار دەنگدەرانی عێراق ئەم بیرۆكە پێشوەختەیان پوچەڵكردەوە‌و ئەوەیان هەڵبژارد كە زۆرینەی دەنگەكانیان بدەنە كاندیدێكی نیشتمانی كە وتبووی نابێت رێگە بە ویلایەتە یەكگرتووەكان‌و ئێران بدرێت دەست لە كاروباری عێراق وەربدەن، ئەوەش شەپۆلێك ناونیشانی هەواڵیی نوێی لەبارەی ئەو كاندیدە – پیاوی ئاینی موقتەدا سەدر –‌و بردنەوە شۆككەرەكەی لە سەكۆیی دژ بە گەندەڵی‌و لەگەڵ هاوپەیمانییەكی نائاساییدا هێنایە ئاراوە كە چەند حزبێكی عەلمانی‌و حزبی شیوعی عێراقی لەخۆگرتبوو.

میدیای نێودەوڵەتی باش دەیزانی كە هەندێك لە پڕجەماوەرترین پەیامە سیاسییەكان بۆ دوورتر لەو ئەجێندا تەقلیدییە تایفی یاخود ئەتنیكیانە گواستراونەتەوە كە سیاسییە عێراقییەكان تاڕادەكی زۆر لە رابردوو لەسەریان دەڕۆیشتن. بەڵام یەك شت هەیە كە زۆر كەس دەستبەجێ نەیان بینیوە ئەویش ئەگەری دابەزینی رێژەی دەنگدەرانە بە رادەیەكی زۆر، چونكە زیاتر لە نیوەی هەموو ئەو دەنگدەرانەی مافی دەنگدانیان هەبوو، بایكۆتی هەڵبژاردنیان كرد لەبەرئەوەی ماندووبوون لە جێبەجێنەكردنی بەڵێنەكان لەلایەن سیاسییەكان‌و باشتر نەبوونی رەوشی هەندێك بوار وەك ئەو خزمەتگوزاریانەی لەلایەن دەوڵەتەوە پێشكەش دەكرێن.

بۆ نموونە لە بەغدا سێیەكی دەنگدەران بە دوورەپەرێزی مانەوە‌و ئەوەش نەزانرا قەبارەی باوەڕلەدەستدان بە سیستمی عێراق چەندە تا دوای پرۆسەكە كە رەنگە لێكەوتەی دیكەشی هەبێت هێشتا بەدەر نەكەوتبن.

سەرەڕای ئەوەش كە بەدڵنیاییەوە چەند هەفتە‌و رەنگە مانگێكیش لە بگرەوبەردەی هاوپەیمانی دروستكردن لە ئایندەدا بەرٍِێوە بێت‌و رەنگە هاوپەیمانی پێشبینی نەكراو بەدەر بكەون، بەڵام باشترین هەواڵ بۆ عێراق دوای هەڵبژاردن دەركەوت، چونكە زۆرێك لە كەناڵەكانی راگەیاندن بە زمانێك لە سوپرایزی مژدەئامێزەوە قسەیان كرد. پەیامەكە ئەوەیە عێراق هەمووی تیرۆریست نەبووە یان رقی لە ئەمریكا نەبووە، یاخود هۆكاری نانەوەی توندوتیژی تایفی نەبووە. گەلی عێراق بە كارەساتی زۆردا تێپەڕیوە‌و پێدەچێت بەرپرسیارێتییەكی چارەنوسسازی جێبەجێ كردبێت.

پەیامنێری رۆژنامەی "دی تسایت"ی ئەڵمانیا لە راپۆرتێكیدا وتی عێراق گۆڕانێكی ریشەیی بەخۆوە دەبینێت، راپۆرتەكەش بەم شێوەیە بوو: ئەو عێراقەی ئاشنای بووین، لە حوكمی رابردوودایە. هەندێك نووسیویانە كەلتورێكی سیاسی نوێ لێرە تازە پێدەگات. هەندێكی دیكەش دووپاتیان كردووەتەوە كە دیموكراسی پرۆسەیەكی درێژخایەنە.

ئەنجومەنی نووسینی رۆژنامەی واشنتۆن پۆستیش نووسیویەتی: "لە هەموو ئاڵۆزییەكاندا لە خۆرهەڵاتی ناوەڕاست، رەنگە گرنگترین پێشهات كە لەمساڵدا تا ئێستا رووی دابێت ئەو هەڵبژاردنە دیموكراتیە بێت كە عێراق رۆژی شەممە بەڕێوەی برد". "هەڵبژاردنەكە ركابەریانە بوو، دادپەروەرانە‌و تاڕادەیەكی زۆر خاڵی بوو لە توندوتیژی – دەستكەوتێكی نایابە بۆ وڵاتێك كە تا چەند مانگێك لەمەوبەر لە جەنگدا بوو لەدژی دەوڵەتی ئیسلامی".

بازرگانانی كۆتایی جیهان كە مەزەندەیان وابوو قۆناغی داهاتووی دانوستانە سیاسییەكان دەبێتە مایەی توندوتیژی زیاتر، كەمینە بوون.

خودی عێراقییەكانیش تائێستا چاوەڕوانن رووداوەكانی دوای ئەوە ببینن، چونكە دەزانن رەنگە شتێك رووبدات‌و شتێكیش هەر روودەدات. ئەوان ئومێدی باشتر دەكەن، بەڵام باشیش دەزانن پێشبینی خراپتر بكەن. ئەوەش بەزۆری دەگەڕێتەوە بۆ ساڵانێك لە نائومێدبوون، بەڵام عێراقییەكان مەیلیان بەلای ئەوەدایە رێز لە بۆچوونی دەرەكی بگرن، بۆیە پێدەچێت خۆشحاڵ بن بەوەی بزانن میدیای جیهانی لەم رۆژانەدا چۆن لێیان دەڕوانێت‌و پێویستە سەروتارەكانی پیرۆزباییان بە هەردوو زمانی عەرەبی‌و كوردی بۆ وەربگێڕدرێت.