شارپرێس:
موقتەدا سەدر نە لەلایەن ئەمریكاوە، نە لەلایەن ئێرانییەكانەوە قبووڵكراوە، بەڵام لە شەقامی عێراقی قبووڵكراوەو لیستەكەی براوەی یەكەمی هەڵبژاردنی پەرلەمانە، ئەوەش بەپێی راپۆرتێكی ئاژانسی ئەنادۆڵ.
هەر بەپێی راپۆرتەكە، موقتەدا سەدر، یان بەڕەكە لەژێر پێی ئێران‌و ئەمریكییەكان دەردەھێنێت و سەرۆكوەزیرانی داھاتوو دیاری دەكات، یان ئەوان بەڕەكەی لەژێر پێ دەردەھێنن و دەیكەنەوە ژمارەیەكی بچووك.
"تێكەڵەیەك لە ئایین و سیاسەت"
ئەو پیاوەی یەك دەیە لەمەوبەر، پنتاگۆن و ئەمریكییەكان بە"مەترسی یەكەم" بۆ سەقامگیریی عێراق ناویان دەبرد لە ھەڵبژادنە گشتییەكەی چەند رۆژی رابردوودا لە ترۆپكی لیستێكی ٨٧ ھاوپەیمانییەتی و قەوارەی سیاسیی بەشدار لەو ھەڵبژاردنە لەنگەری گرت، ھاوپەیمانییەتی سائیرون كە موقتەدا سەدر رابەرایەتی دەكات ٥٤ كورسیی لە كۆی ئەو ٣٢٩ كورسییەی ئەنجوومەنی نوێنەرانی عێراقی بەدەست ھێنا و بوو بە براوەی ژمارە یەك.
ئێستا "حەننانە"، ئەو گەڕەكەی موقتەدا سەدری لێ نیشتەجێیە لە پایتەختی ئایینیی شیعەكانی عێراق "نەجەف" بووەتە رووگەی ركابەرەكانی، ئەوان دەیانەوێت پاڵ بە دیوارە قایمەكەی سەدرەوە بدەن و لێرەوە لە ماڵە كۆنەكەیەوە ھێڵە سەرەكییەكانی نەخشەی چوار ساڵی داھاتووی عێراق بكێشن.موقتەدا سەدر، پیاوێك زیاتر لە ھەموو كاتێكی دیكە ئێستا بووەتە جێی باس و خواسی ھەموو ماڵ و شەقامێكی عێراقی، سەدر تێكەڵەیەك لە ئایین و سیاسەت، ئەو سەركردە میلـلییەی نە ئەمریكا خۆشی پێ دێت و نە ئێرانییەكانیش چارەیان دەوێت، ھەردوولاش سەرسەختانە كار دەكەن تا نەپەڕێتەوە بەری بەرامبەر، ئەو پوازی نێوان ئێرانییەكان و ئەمریكییەكانە و وەكو خۆی دەیڵێت دەیەوێت ئەم لا و ئەو لا نەكات و بڕیارەكانی عێراق عێراقی بن.
ئەوانەی لەگەڵ موقتەدا ھەڵسوكەوتیان كردووە و تێكەڵن دەڵێن ئەو پیاوێكە پڕاوپڕ لە ناكۆكی و گۆڕانكاریی لە ھەڵوێستەكانی لە لایەك و توند لەسەر داوكارییەكانی بەدیوێكی دیكە، ئەم چەند ساڵێكی كەم لەمەوبەر وەكو موجاھیدێك دەركەوت و دواتریش سیاسەتی "تەڵاق" دا و خۆی بۆ "خواپەرستی" تەرخانكرد، ئێستا پڕچەك بە ملیۆنەها دەنگی دەنگدەران و سندوقەكانی دەنگدانەوە ھاتووەتەوە و دەیەوێت ببێتەوە ژمارەیەكی قورستر لەوەی پێشووتر دەردەكەوت، بۆ ئەمجارەشیان خۆی وەكو چاودێری بەرنگاربوونەوەی گەندەڵی دەناسێنێت كە ئێستا عێراقی دووچاری سەدان دەردی كوشندە كردووەتەوە.
ئەو ھاوپەیمانییەتەی كە سەدر سەرۆكایەتی دەكات بە ناوی "سائرون" توانی لە ھەڵبژاردنەكانی ١٢ی ئایاردا، ٥٤ كورسی لە كۆی ٣٢٩ كورسی پەرلەمان بەدەست بھێنێت و لە ریزبەندی یەكەم ببێت. لە پارێزگای بەغداش لە پلەی یەكەمی لیستەكاندایە و ١٧ كورسی ھەیە، پاشان ھاوپەیمانییەتی فەتح بە سەرۆكایەتی ھادی عامری دێت كە زۆرێك لە ھێزەكانی حەشدی شەعبی لەخۆ دەگرێت و ٤٧ كورسیی بەدەستھێناوە و دوای ئەویش ھاوپەیمانییەتی نەسر بە سەرۆكایەتی حەیدەر عەبادی بە ٤٢ كورسی دێت.
قسەی باو و نزیكترین لە راستییەوە ئەوەیە كە لە عێراقی دوای ساڵی ٢٠٠٣ سێ لایەن بۆ دیاریكردنی سەرۆكوەزیرانی عێراق رۆڵ و قسەی كۆتاییان ھەیە ئەوانیش ئەمریكا، ئێران و مەرجەعییەتی شیعی، بەڵام ئەمجارە ھەموو چاوەكان لەدەستی سەدرن بۆ ئەوەی ئاماژە بخاتە سەر ئەو ناوەی كە ئەم دەیەوێت ببێتە سەرۆكوەزیرانی چوار ساڵی داھاتووی عێراق.
چاودێری سیاسی عێراقی، رەبیع جەواری كە ماستەری لە زانستی سیاسییدا ھەیە لە لێدوانێكدا بۆ ئاژانسی ئانادۆڵ تیشك دەخاتە سەر دیارترین ئەو ھۆكارانەی موقتەدا سەدر-یان بەرزكردەوە و دەڵێت "دیارترین خاڵە بەھێزەكان كە وایانكرد موقتەدا سەدر زۆرترین كورسی بەدەست بھێنێت بریتیین لە كەسایەتی موقتەدا سەدر، پاڵپشتیكردنی بۆ پرسە رەسەنەكانی عێراق، واتە دژی دەستوەردانی دەرەكییە بەتایبەت وڵاتانی دراوسێ و بەدیاریكراویش ئێران بۆ پرسەكانی ناوخۆی عێراق، بەتایبەت دەبینین لە ساڵی ٢٠٠٣ەوە ئێران دەستوەردانێكی زۆری ھەیە لە كاروباری عێراق، ئەمەش ھەموو عێراقییەكانیش نیگەران كردووە و لە پاڵ ئەوانەدا تێڕوانینێكی مەدەنییانەی ھەیە سەرباری ئەوەی پیاوێكی ئایینییە، ئەو دەیەوێت دەوڵەتی ھاووڵاتیبوون دابمەزرێنێت و ھی ھەموو پێكھاتەكان بێت، بەتایبەت حزبە ئایینییەكان بینیمان چییان كرد لە عێراق كە عێراقییەكانی نیگەران كردووە".
ئەو درێژە بە قسەكانی دەدات و دەڵێت "سەدر لە كۆبوونەوەی دواییدا لەگەڵ عەبادی مەرجی ئەوەی ھەبووە كە عەبادی لە حزبی دەعوە دەربچێت، بۆیە ئەگەر ھاوپەیمانییەتی لە نێوان ھاوپەیمانییەتی سائیرون و ھاوپەیمانییەتی نەسر بە سەرۆكایەتی عەبادی و لایەنی كوردستانی و لایەنی سوننەكان بێت ئەوا شتێكی باش دەبێت و پێشبینی دەكەین سەدر بۆ ئەم تێڕوانینە بچێت".
سەدر لە شیعەیەكی توندڕەوەوە بۆ ھاوپەیمانی شیوعییەكان
كەوتنی پەیكەرەكەی سەدام حوسێن لە گۆڕەپانی فیردەوسی بەغدا لە ٢٠٠٣ موقتەدا سەدر و سەدان سیاسیی لە وێنەی ئەمی دەرخست، شێوەی سەدان سیاسیی عێراق دەركەوتن، ئەو لە ١٢ی ئابی ١٩٧٣ لە شاری كوفە باشووری بەغدا لەدایكبووە، كوڕی چوارەمی یەكێك لە دیارترین پیاوانی ئایینیی شیعە مەزھەب، محەمەد محەمەد سادق سەدرە كە بە ھۆی جەربەزیی و بەرھەڵستكارییەكەی بۆ سەدام حوسێن لە ١٩٩٩ لەگەڵ دوو لە كوڕەكانی كوژرا.
موقتەدا سەدر پیاوێكی كەڵەگەتی چوارشانەی دەموچاو خڕ، ریشێكی ماش و برنجیی تەنك دەھێڵێتەوە و لە تەماشاكردنی بەرامبەرەكانی چاو تیژە، ئەو عەبایەكی عەرەبیی لەسەرشانە، وا دەردەكەوێت پیاوێكی توڕە و توندبێت لەوانەی كەم پێدەكەنێت، كەم دوو.
دەركەوتنی زەقی موقتەدا سەدر بۆ ساڵی ٢٠٠٣ دەگەڕێتەوە كاتێك ھەزاران گەنجی شیعە مەزھەبی بە ناوی "دژایەتیكردنی داگیركەران" لە سوپایەك بە ناوی "سوپای مەھدی" لەخۆی كۆكردەوە كە مەبەست لێی لێدان بوو لە ئەمریكییەكان بەتایبەت دوای ئەوەی ئەممان بە تێوەگلان لە تیرۆركردنی پیاوی ئایینی شیعە مەزھەب، عەبدولمەجید ئەلخوئی تۆمەتباریان كرد و ویستییان لە نەجەف دەستگیری بكەن. سەدر لە ئابی ٢٠٠٤ لەدژی ئەمریكییەكان لە نەجەف كەوتە شەڕێكی كەمەرشكێنی ئەوتۆ كە زیاتر لە ھەزار كەس لە لایەنگرانی كوژران و ئەوێ كات ئەمریكا سەدر و ئەم سوپایەی ئەممیان بە گەورەترین ھەڕەشە لە سەقامگیری عێراق ناودەبرد.
ئێستاشی لەگەڵدا بێت لە تێوەگلان لە كوشتنی ھەزارن گەنجی سوننە مەزھەب لە عێراقی نێوان ٢٠٠٦ تا ٢٠٠٨ پەنجەی تۆمەت بۆ سەدر و میلیشیاكەی رادەكێشرێت كە ھەر ئەمەش ناچاری كرد عێراق بەجێ بھێڵێت، بە یەكێك لە بیانووی بەھێزبوونی گرووپی ئەلقاعیدە لە عێراق دادەنرێت.
دواتر و پاش بەگوڕبوونی ناكۆكییە مەزھەبییەكان لە نێوان ساڵانی ٢٠٠٦ تا ٢٠٠٨ ئەم ھێزەی سەدر پەنجەی بۆ راكێشرا كە ھۆكاری كوشتنی ھەزاران كەسە لە رۆڵەكانی سوننە، ئەو تۆمەتانە سەدری ناچار كرد عێراق بەجێ بھێڵێت و دواتر دەركەوت كە ئەو بۆ خوێندن لە شاری قومی ئێران رۆیشتووە.
لە ئابی ٢٠٠٨ سەدر میلیشای سوپای مەھدی ھەڵوەشاندەوە، بەڵام دەستھەڵگرتنی لە دژایەتی ئەمریكییەكان رانەگەیاند، دواتریش سەدر كە ھێشتا پلەی موجتەھیدی لە حەوزەی قوم وەرنەگرتووە كە رێگەی دەدات فەتوا دەربكات وەكو سیاسییەك ھاتەوە مەیدان و فراكسیۆنی لە پەرلەمانی عێراق ھەبوو و رەوتی سەدری دروستكرد و لەنێو نێوەندی میللیی شیعەكان خاوەنی جەماوەرێكی تایبەت بەخۆیەتی كە ھەمیشە بە پاڵپشتی ھەژاران دەناسرێت.
لە ھەڵبژاردنە پەرلەمانییەكەی ٢٠١٠ رەوتی سەدر توانی ٤٠ كورسیی پەرلەمان بباتەوە و رەوتەكەی حەوت وەزارەتی بەربكەوێت، بەڵام دواتر كەوتە رەخنەبارانكردنی نوری مالیكی و بوو بە یەكێك لە سەرسەختترین نەیارەكانی.
سەبارەت بە توانستی موقتەدا سەدر بۆ رێگریكردن لە دەستوەردانی وڵاتانی بیانی لە سیاسەت لە عێراق، رەبیع جەواری دەڵێت "ئومێد دەكەین بتوانێت رێگری لە دەستوەردانی ئەمریكا و ئێران بكات، چونكە ئەوە خەڵكی بێزاركردووە، دەبێت ئەوەی عێراق ھەڵدەسوڕێنێت عێراقی بێت و فەرمان لە وڵاتانی دیكەوە وەرنەگرێت، بەتایبەت ئەو وڵاتانەی كە بووە ھۆكاری شەڕی تایفی و ھاتنی گرووپی داعش بۆ عێراق، بۆیە موقتەدا سەدر دەستوەردانی وڵاتان رەت دەكاتەوە".
سەدر تابۆكە دەشكێنێت یان خۆی رادەست دەكات؟
موقتەدا سەدر پاشان دەستبەرداربوونی لە سیاسەت راگەیاند، بەڵام دواجار چەندین جار داوای خۆپیشاندانی لە لایەنگرانی كردووە و چەندین ھەفتە ھێناونییەتیە سەر شەقام لە بەغدا و شارەكانی دیكەش، ئەو كە بە "پیاوی خۆپیشاندانی ملیۆنی" دەناسرێت، جیاواز لە پیاوە ئایینییەكانی دیكە، ئەم جیاواز لە سیاسییەكانی دیكەی شیعە سێ ساڵە "تەحریر" مەیدانی رزگاریخوازانی عێراق لایەنگرانی ئەم پیاوە ئایینییەی بۆ سپیكردنی عەمامە رەشەكەی لە قوم تێدەكۆشێت لەگەڵ شیوعییەكان "كۆنە دوژمنەكانیان" كۆ دەكاتەوە و دروشمی" دژایەتی گەندەڵی" شیوعی و شیعە سەدرییەكانی كۆكردووەتەوە.
لە ساڵی ٢٠١٤ دوای دەركەوتنی داعش، موقتەدا سەدر دەركەوتەوە و "سەرایا سەلام"ی بۆ بەرگری لە مەزارگە و شوێنە پیرۆزەكانی شیعەكان و كڵێسای كریستیانەكانی دروستكرد، دژایەتییەكی زۆری مالیكیشی دەكرد.
ئێستا ئەمریكییەكان و رۆژئاوا تا رادەیەك پشت بەو پیاوە دەبەستن كە بەلای ئەوانەوە پێش یەك دەیە لەمەوبەر داواكراوی یەكەم بوو، بە ھۆی ئەو شەڕەی ئەم دژی ئەمان دەیكرد.
موقتەدا سەدر لە یەكەم كاردانەوەكانیدا لەدوای دەركەوتنی ئەنجامە بەراییەكانی ھەڵبژاردنەكەی ١٢ی ئایار دوو ھەڵوێستی دەربڕی كە دەیەوێت لە رێگەیانەوە ئەوە نیشان بدات كە ئەو ناكەوێتە ژێر ركێفی ھیچ كام لەو دوو جەمسەرەی پێشتر سەرۆكوەزیرانی عێراقیان یەكلاییكردووەتەوە "ئێران و ئەمریكا"، ئەو ھەر زوو كۆتایی ھەفتەی رابردوو داوای لە سەركردەی ھاوپەیمانییەتییەكان كرد سەرباری ناكۆكییەكان كۆببنەوە بۆ پێكھێنانی حكوومەتێكی "تەكنۆكراتی پاكی باوكانە" و رایگەیاند كە دەستوەردانی نوێنەری ئەمریكییەكان لە كاروباری عێراق كارێكی قێزەونە، وەك ئاماژەیەك بۆ سەردانی نوێنەری سەرۆكی ئەمریكا، برێت ماكگۆرك بۆ عێراق .
لە بەرامبەر ئەمەشدا دواتر كۆبوونەوەی لەگەڵ باڵێوزانی وڵاتانی دراوسێی عێراق "توركیا، سعوودیە، ئوردن، سووریا، كوێت"، كرد جگە لە باڵیۆزی ئێران نەبێت كە ئەمەش لە نامەیەك بۆ ئێرانییەكان دەچێت كە ئێستا قاسم سلێمان-یان ناردووەتە عێراق بۆ مەسەلەی پێكھێنانی حكوومەتی نوێی عێراق.
رەبیع جەواری لەدرێژەی قسەكانیدا بۆ ئاژانسی ئانادۆڵو پێی وایە سەدر نە لە ئێرانەوە و نە لە ئەمریكاوە نزیك نییە، ئەو روونی دەكاتەوە "موقتەدا سەدر نە لە ئێرانەوە نزیكە و نە لە ئەمریكاوە، بڕوام وایە مەیلی ئێرانی و ئەمریكیشی نییە، پێمایە سەدر رۆڵەی شەقامی عێراقە و ھەر بۆیە دەنگی زۆری ھێناوە و شەرعییەتی لەم شەقامەوە وەرگرتووە، سەدر دەتوانێت لە یەك وتاردا ملیۆنەها كەس بھێنێتە سەر شەقام و ویستی زۆر شت بكات لە سەردەمی مالیكی، بۆیە ئەو دەیەوێت دەوڵەتی مەدەنی دروست بكات، نەوەك وەكو ئەو سیاسەتمەدارانەی كە دەوڵەتی عێراقیان بەرەو گەندەڵیەكی زۆر برد و زیاتر لە ٩٣٥ ملیار دۆلار كە بوودجەی عێراقە لە ٢٠٠٣ تا ٢٠١٧ و تا ئێستا بەشی زۆری دیار نییە، بۆیە نە لە لایەن ئێرانەوە قبووڵ كراوە نە لە لایەن ئەمریكاوە، ئەو لە لایەك دژی ئەمریكا و لە لاكەی دیكە دژی ئێرانە، ئەگەر لایەنەكان لە گەڵی پاڵپشت بن دەتوانێت حكوومەت پێكبھێنێت و ئەو دەستوەردانانەی ھەیە نەیانھێڵێت".
ئێستا ھەموو چاوەكان لە دەستی سەدر و ھەموو رێگەكان دەچنەوە بۆ ماڵەكەی سەدر لە نەجەف، سەدر دەتوانێت لەژێر ھەژموونی ئێران و ئەمریكا عێراق دەربھێنێت، یان دەبێتە قوربانیی ئەم باوەڕەی یان ئەویش دەچێتەوە سەر رێچكەی ئەوانی دیكە كە خۆی ئەمەیان رەتدەكاتەوە.
