شارپرێس:
لەكۆتا كۆبوونەوەی هەر سێ سەرۆكایەتییەكە و سەرۆكی فراكسیۆنەكان، دڵی سیاسی‌و چاودێرەكان لە مشتیاندا بوو بۆ ئەوەی بزانن هەنگاوی پاش ئەو كۆبونەوەیە بەرەو كوێ دەڕوات. 

لەبەرئەوەی كۆبوونەوەكە شكستێكی گەورەی هێنا لەچارەسەركردنی ئەو كێشانەی، كە خودی سیاسیەكانی تێكەوتبوو، ئەمەش سەرۆكی پەرلەمان (سلیم الجبوری) گوزارشتی لێكرد كاتێك وتی: "بۆچوونەكان لێكتر نزیك نەبوون ، بەڵام لەسەر هەموان پێوستە رێزی رێكارە یاساییەكان‌و ئەو ئامرازانەی پشتی پێ دەبەسترێت بگرن، بۆ ئەوەی نەبێتە مایەی فەوزایەك كە چارەسەرمان بۆ نەكرێت".

چەند كاتژمێرێك بەسەر كۆبوونەوەكەدا تێپنەڕیبوو، سندوقەكانی دەنگدان لە كۆگاكانی وەزارەتی بازرگانی لە ناوەراستی بەغدا گڕی گرت.. ئەمەش لەهەمان ئەو رۆژەدا بوو، كە بڕیار بوو كۆمسیۆنی هەڵبژاردن كارەكانی بسپێرێت بەدەستەیەكی دادوەری كە ئەنجومەنی دادوەری عێراقی داینابوون.. لێرەدا پرسیارێكی گوماناوی دروست دەبێت دەربارەی كۆمسیۆن، كە بۆچی سپاردنی كارەكانی دوا خست بۆ رۆژی یەك شەممە؟‌

لەگەڵ بڵاوبونەوەی ئاگركەوتنەوەكەدا سیاسیەكان دەستیان كرد بە تۆمەن بەشینەوە بەرانبەر كەسانی دیكە بۆ ئەم تاوانە گەورەیە و خۆیان بێ بەری دەكرد. دوای ئەوە راستەوخۆ سەرۆكی پەرلەمان بە پێویستی زانی دووبارە پرۆسەی هەڵبژاردن دووبارە بكرێتەوە بەوەی ئەم سوتاندنە دەیسەلمێنێ كە ساختەو یاری بە ئەنجامەكانی و گاڵتە بە ئیرادەی خەڵكی عێراق كراوە. پاش ئەویش سەرۆكی ئەنجومەنی وەزیران (حیدر العبادی) لە بەیاننامەیەكیدا رایگەیاند" سوتاندنی كوگاكانی هەڵبژاردن پلانێكە دژی وڵات و پرۆسەی دیموكراتی"

بەڵام (عادل نوری) ئەندامی پەرلەمان و سەرۆكی لیژنەی دەرخستنی راستیەكان تۆپەكەی خستە گۆرەپانی كۆمسیون و وتی " داوا لەلایەنە پەیوەندارو داواكاری گشتی دەكەین ئەندامانی باڵای كۆمسیون دەستگیر بكەن، بەتایبەت پاش ئەوەی پلانێكی زۆریان بۆ ساختەكاری هەڵبژرادنەكان لێ ئاشكرابوە" كە دواهەمینیان سوتاندنی سندوقەكان بوە.. ئەوەشی گوت كۆمسیۆن ناپاكی لە ئەمانەت كردوەو متمانەی پەرلەمان و خەڵكی لەدەستداوە.

ئەم لێدوانەی عادل نوری پاش راگەیاندنی (ئەمانەی بەغداد) هات كە تیایدا كۆمسیۆنی بە لێپسراوی سوتاندنەكە ناوبردبوو، ئەوەشی دووپات كردەوە پاراستنی كۆگاكان لە پسپۆریەتی ئەواندا نییە، بەڵكو دەبێ كۆمسیۆن بیپاراستایە، هەرچی فراكسیۆنە سیاسەكانیش هەموویان بەیاننامەی هاوشێوەیان دەكرد و‌ تیایدا داوایان دەكرد بكەرەكانی ئاشكرا بكرێن و ئەوانەشیان بە لێپسراو زانی كە پرۆسەی هەڵبژاردنیان ساختەكاری تێدا كردوە..

راستی ئەوەی روویدا
پرۆسەی سوتاندنەكە نادیاریەكی زۆر لە وردەكاریەكەیدا هەیە، بەڵام مەبەستەكەی ئاشكرایە كە ویستراوە بە دەست ئەژمار نەكرێنەوە، و پرۆسەی سوتانی لە عێراق  زۆر جار دووبارە بۆتەوە و رێگەیەكی نمونەیی بوە بۆ شاردنەوەی وەرەقە داراییەكان و شاردنەوەی بكەرەكانیان لە رابردوودا..

ئەم سوتاندنەی سندوقەكان پاش ئەوە دێن كە سەرۆكی ئیدارەی هەلبژاردنەكان  (ریاز البدران)، رایگەیاندبوو، سندوقەكان نزیكەی (800) هەزار كارتی هەڵبژاردنی ساختە له ‌ناویاندا هەبوون،و لەوانە (170) هەزاری تەنها لە بەغداد بوە، ئەمەش بە شێوەیەكی زۆر گومان دەخاتە سەر كۆمسیۆن بەوەی ئەم پرۆسەیەی ئەنجام دابێت پاش یاری كردن بە وەرەقەی ناو سندوقەكان.

لەكاتێكدا جێگری سەرۆكی لیژنەی ئەمنی ئەنجومەنی پارێزگای بەغدا ((حمد الربیعی) رایگەیاند سەرجەم سندوقەكان سوتاون، لە بەرانبەردا سەرۆكی ئەنجومەنی كۆمسیاران (معن الهیتاوی) لە بایننامەیەكەدا گوتی" سوتانەكە سەرجەم ئامێرەكانی خێراكرن و وردبینی ئەلیكترۆنی تایبەت بە نوسینگەی هەلبژاردنەكانی رەسافەی بەغدادی گرتۆتەوە نەك سندوقەكانی دەنگدان..

كودەتای عەبادی بێ وەڵام نەبوو
دیارە كودەتای سیاسی كە عەبادی سەرۆكایەتی دەكرد بە هاوكاری الجبوری بەرانبەر نەیارەكانیان، لە میانەی بریاری ژماردنەوەی دەنگەكان بە دەست بێ وەڵام نەبوو، كە بریتی بوون لە تەقینەوەكانی بەغدا و كەركوك ، بەڵام پێویستی بە كاردانەوەیەكی توند تر هەبوو، ئەویش سوتاندنی سندوقەكان بوو، بۆ ئەوەی سنورێك بێت بۆ لەباربردنی ئەو پێشنیارە.

دوای ئەوە، پەرەسەندنەكانی ئەو ملمملانێیە لەنێوان هەردوو لادا زیاتر دەبێت، چونكە زۆر بە خێرایی پەرەدەسێنێ بە شێوەیەك مەترسیە بۆسەر كۆی پرۆسەی سیاسی ، لەبەرئەوەی ئەو لایەنانەی كە دەتوانن بەم شێوەیە یاری بە پرۆسەی هەڵبژاردن بكەن لە ساختەكاری و پاشان سوتاندنی سندوقەكان، چاوەڕوانی ئەوەی لێناكرێت بەرەو تۆڵە كردنەوە نەڕوات لە‌ رێگەی دەسەڵات گرتنە دەست و هەموو رێگەكانی تر.

بارودۆخ بۆ كوێ دەڕوات؟
لە ئەنجامی هەڵێنجانی رووداوەكان، دەتوانین دەست بۆ لایەنە كاریگەرەكانی ناو ئەم پرۆسەیە بەرین، و ئەوەش بخەینە روو كە دەیانەوێ دۆخە بگەیننە كوێ، كەناڵی (العالم) نزیك لە سەرچاوەكانی بڕیاری ئێرانی وتارێكی بڵاو كردەوە، تیایدا ئاماژە بۆ لایەنە سوود مەندەكانی روودانی سوتاندنەكە دەكات كە بریتین لە هەردوو حزبە كوردیەكە (پارتی و یەكێتی)، و هەروەها حزبە سونەیەكان . لەهەمان كاتدا دەیەوێ ئەستۆپاكی بۆ حزبە نزیكەكانی لە ئێران بكات و ناكۆكی نێوان عەرەب و كوردو شیعەو سونە قوڵتر بكاتەوە، ئەمەش رێك ئەوەیە كە رژێمی ئێرانی دەیەوێت، لەكاتی بەدیهاتنی جەنگی ناوخۆ لە ئەنجامی هەڵوەشانەوەی هەلبژاردنەكان و داواكاری بۆ هەڵبژاردنی نوێ..

لەم نێوەندەدا زیاد لە كوتلەیەكی سیاسی داوای پێكهاتنی حكومەتی كاتی و هەڵوەشانەوەی هەڵبژاردنەكانی كرد..لەوانە كوتلەكەی (عەلاوی)، رایگەیاند" حكومەتی ئێستا بمێنێتەوەو تا بارودۆخ هێور دەبێتەوەو پاش شەش تا هەشت مانگی تر هەڵبژرادن ئەنجام بدرێتەوە".

لە هەمان كاتدا ئەندامی لیژنەی یاسایی لە پەرلەمانی عێراق (زانا سعدی) ئاماژەی بەوەدا، دادگا بەرەو ئەوە دەچێت ئەنجامی هەڵبژاردنەكان هەڵوەشێنێتەوە ئەگەر سوتاندنی سندوقەكان دووبارە بێتەوە، ئەوەشی راگەیاند " دادگا دەتوانێ ئەنجامەكانی سندوقە سوتاوەكان هەڵوەشنیتەوە لە بەغدا یان پارێزگایەك بەتەواوەتی"

پرۆسەی سیاسی لە عێراق راست نابێتەوە
دیارە دۆخی پرۆسەی سیاسی عێراق لەپاش داگیركاری ئەمەریكا بۆ ماوەی پازدە ساڵە رێك نەبوە، لە داهاتووشدا بەهەمان شێوە دەبێت، سەركردایەتی ئەم پرۆسە سیاسیە لە عێراق لە كێشەیەكەوە بۆ كێشەیەكی تر رۆیشتوە، لە جەنگێكی ناوخۆییەوە بەرەو جەنگێكی ناوخۆیی تر هەنگاوی ناوەو ئاستی گەندەڵی ژمارەی پێوانەیی تۆماركردوە، لایەنی كۆمەڵایەتی بە شێوەیك شێواندوە زەحمەتە جارێكی تر یەكبگرێتەوە، تا ئەو رادەیەی پێدەچێت سوتانی سندوقەكانی دەنگدان كۆتا بەشی ئەم پرۆسە سیاسیە بێت و لای هەموانیش ئەوە یەكلابۆتەوە كە ئەم كۆمەڵە سیاسیە ناتوانن ئیدارەی وڵات بدەن، گەلی عێراقیش بەتەواوەتی متمانەی پێیان نەماوە.

ئەم چینە سیاسیەی كە وڵات بەرێوە دەبەن لە ئێستادا، بە بەڵگە‌ سەلماندیان ناتوانن سەركردایەتی وڵات بكەن، ئەگەر بەردەوامیش بن لە حوكمرانی رووداوی زۆر لەوە گەورەتر دروست دەبێت كە ئێستا هەیە، بۆیە پێویستە كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بە رۆڵی ئەخلاقی خۆی هەڵبسێت بۆ رزگاركردنی خەڵكی عێراق لەو بەڵایەی تێی كەوتوە، لەهەمان كاتیش لەسەر خەڵكی عێراق پێویستە بە رۆڵی خۆی هەڵبسێت بۆ رزگار بوون لەم چینە سیاسیە لە رێگەی خۆپیشاندان و داواكاری لە رێكخراوە نێودەوڵەتیەكان و كۆمەڵگەی نێو دەوڵەتی بۆ ئەوەی رۆڵ بگێرن لە هاوكاری كردن راستكردنەوەی مەساری سیاسی و وا بكەن خەڵك خۆیان حوكمی خۆیان بكەن..

نووسینی: نەزیر الكندوری
د. حلمی رەسول رەزا... كردویەتی بەكوردی