شارپرێس: نیقاش
لەرۆژانێكی وەك ئەم رۆژانەی ئێستا، چوار ساڵ لەمەوبەر عومەر محەمەدی بلۆگەر‌و ملیۆنان كەس لەدانیشتووانی موسڵ تووشی شۆك ببوون، كە دەیانبینی شارەكەیان كەوتووەتە فەوزایەكی گەورەوە.
ئەوێ رۆژێ سوپا دەكشایەوەو توندڕەوان جێگایان دەگرتەوە، تەرم بەشەقام‌و رێ‌و بانەكان بڵاوبوونەوەو كاروانی ملیۆنی لەماڵەكانیان هەڵدەهاتن.
دوای شەڕێكی سەخت‌و دوور‌ودرێژ كە حەوت مانگی خایاند‌و باجەكەی گران كەوت، هێزە ئەمنییەكانی عێراق توانیان موسڵ كۆنترۆڵ بكەنەوە، بەهەزار كوژرا‌و، چەند گەڕەكێك بەتەواوی تەختی زەوی كراون‌و تا ئەمڕۆش تەرمی دانیشتووانەكەیان لەخۆگرتووە، بەڵام وەك عومەر محەمەدی بلۆگەر دەڵێت ئەو باجە فاكتەرێكی سەرەكی بوو بۆ مشتوماڵكردنەوەی یەكێتی عێراق كە لە دوای 2003وە هەرەسی هێنابوو، بۆیە عومەر بڕیاری دا بەشێوازی خۆی لەڕێی بلۆگەوە دژایەتی داعش بكات.
عومەر، كە مامۆستای مێژووە لە زانكۆی موسڵ سەركێشی بە ژیانی خۆیەوە كرد‌و بڕیاری دا ببێتە پەیامنێر دوای ئەوەی هەواڵی موسڵ لە جیهان دابڕا‌و میدیای داعش كە هەوڵی شاردنەوەی قەتڵوعامەكانی دەدا، بووە تەنیا سەرچاوەی هەواڵ.
پەیامنێری "نیقاش" چاوپێكەوتنێكی لەگەڵ عومەر محەمەد ئەنجامداوە لەمیانی بەشداریكردنی لە "كۆڕبەندی میدیای جیهانی" لە شاری "بۆن"ی ئەڵمانیا ئەویش لە چوارچێوەی گەشتێكی جیهانیدا كە بۆ ناساندنی مێژووی شارەكەی بە جیهان‌و ئەو نەهامەتیانەی لە ماوەی داگیركردنیدا لەلایەن داعشەوە بەسەریدا هاتووە‌و ئەو هەنگاوانەی كە پێویستە كۆمەڵی نێودەوڵەتی بیانهاوێژێت بۆ گێڕانەوەی ژیان بۆ شارەكە.
نیقاش: لە رۆژانێكی وەك ئەم رۆژانەدا چوار ساڵ لەمەوبەر لەموسڵ چی روویدا، تا ئێستاش گێڕانەوەكان دژ بەیەكن، ئەو كاتە لە شارەكەدا بوویت؟
عومەر: رووداوەكان رۆژی 5ی حوزەیرانی 2014 دەستیانپێكرد، داعش هێرشیكردە سەر شاری سامەڕا، بەڵام دەسەڵاتدارانی ئەمنی قەدەغەی هاتووچۆیان لەموسڵ راگەیاند، لەماڵەكانماندا ماینەوە‌و هەواڵی دژبەیەك‌و دەنگی تەقەی نزیك‌و دوورمان دەبیست، دوای رۆژێك بێدەنگییەكی نامۆ باڵی بەسەر شارەكەدا كێشا‌و دانیشتووانەكەی وردە وردە دەهاتنە دەرەوە بۆ سەر شەقامەكان تا بزانن چی روودەدات، بەڵام شەوەكەی تەقینەوەیەكی گەورە هۆتێلی نێودەوڵەتی موسڵی كردە ئامانج‌و ترسی خستە نێو شارەكەوە، دواتر دەركەوت تەقینەوەكە ئەو فەرماندەییەی سوپای كردووەتە ئامانج كە لە هۆتێلەكەدا جێگیر كرابوو، دوای ئەو تەقینەوەیە بەری راستی شارەكە بەتەواوی كەوتە دەستی داعش.
بەڵام هێشتا بەری چەپ لەژێر دەستی سوپادا بوو كاتێك دەستیكرد بە بۆردومانكردنی بەری راست بەپشتبەستن بە چەند زانیارییەكی هەڵەی كەسێك بەناوی محەمەد عەبدولسەلام ئەبو تەها كە لەگەڵ هێزە ئەمنییەكان كاری دەكرد، بەڵام دواتر دەركەوت لەگەڵ داعشیش كاری دەكرد‌و زانیاری هەڵەی بە سوپا دەدا لەبارەی شوێنی تیرۆریستەكانەوە، بۆیە بۆمبەكان بەسەر دانیشتووانی مەدەنیدا دەكەوتنە خوارەوە لەبەرئەوە توڕەیی خەڵكەكە لە هێزە ئەمنییەكان زیاتر بوو، داعشیش هەوڵی بۆ ئەوە دەدا‌و سوپای بۆ بەرژەوەندی خۆی بەكارهێنا.
نیقاش: ئەی رۆژی كەوتنی موسڵ چی روویدا؟
عومەر: رۆژی 10ی حوزەیران داعش كۆنترۆڵكردنی بەری چەپی تەواوكرد، ئیتر رووداوەكان بەشێوەیەكی دراماتیكی خێرابوون، خاڵی میدیایی لە گەڕەكەكاندا بڵاودەبوونەوە‌و زیندانیان ئازادكران‌و زۆرێكیان چوونە پاڵ تیرۆریستەكان، هەروەك بەدەیان كەسیش لە دانیشتووانی مەدەنی كە بەدوژمنی تیرۆریستەكان دادەنران، لەناوبران، لە 13ی حوزەیرانیشدا داعش بەڵگەنامەكەی دەركرد كە بە بەڵگەنامەی شار ناسراوە‌و بەشێوەیەكی رەسمی بۆ جیهان‌و دانیشتووانی موسڵیشی راگەیاند كە رێكخراوەكە كۆنترۆڵی شارەكەی كردووە.
سەیر لەوەدابوو كۆنسوڵگەری توركیا شارەكەی بەجێنەهێشت، هەروەك لێدوانەكانی پارێزگاری شارەكە لەوكاتەدا كە دانیشتووانی دڵنیادەكردەوە لەوەی ئەوەی روویداوە لەماوەیەكی كەمدا كۆتایی دێت، وایكرد ملیۆنان كەس لە دانیشتووانی شارەكە بڕیاری بەجێنەهێشتنی شارەكە بدەن، بەڵام دوای یەك مانگ لەو بەروارە سەركردەكەی داعش لە وتارێكدا دەركەوت‌و ئیتر دانیشتووانەكە بۆیان دەركەوت كە بوونەتە زیندانی لە زیندانێكی گەورەدا كەناوی موسڵە.
نیقاش: بۆچی بڕیارت دا بلۆگ لەبارەی رووداوەكانی موسڵەوە بڵاوبكەیتەوە؟
عومەر: ئەگەر نەمنووسیایە ئەوا گێڕانەوەیەكی راستەقینە لەبارەی رووداوەكانی ناو موسڵ بوونی نەدەبوو، تا بمتوانیایە بەشێوەیەكی پیشەییانە‌و دوور لە هەست‌و سۆز دەمنووسی، ئەوەی دەمبینی دەمگواستەوە‌و ماوەكانم دەپێوا‌و ناوەكانم بە وردی دەنووسی، چونكە ئەوەی رووی دەدا گرنگ بوو، ئەگەر من نەمنووسیایە ئەوا تەنیا یەك گێڕانەوە بوونی دەبوو كە ئەویش گێڕانەوەی داعشە.
نیقاش: ئاشكراكردنی كارەكانی داعش ئەركێكی مەترسیدارە لە شارێكدا كە توندڕەوان كۆنترۆڵیان كردبێت‌و كۆنترۆڵی بەشێكی زۆری ئامێرەكانی پەیوەندی‌و ئنتەرنێتیان كردبێت‌و ئەگەری ئەوە هەبێت ئاشكرا ببیت، بەتایبەتی كە تۆ تەنیا دەنگی سەرچاوەیەكی هەواڵی دەرەوەی داعش بوویت، چۆن مامەڵەت لەگەڵ ئەوەدا كرد؟
عومەر: بەڵێ ئەوە راستە، لەبەرئەوە دەستمكرد بە پەرەپێدانی تواناكانم لە پاراستنی دیجیتاڵیدا لەڕێی گەڕان بەنێو سایتە تایبەتمەندەكانی ئینتەرنێت تا خۆم لە هاككردن‌و ئاشكراكردنی شوێنەكەم بپارێزم، خۆیشم لە كردنەوەی زۆر سایتی ئەلیكترۆنی بەدووردەگرت‌و دوو ئامێری كۆمپیوتەریشم هەبوو، ئامێری یەكەمیانم لە شوێنێكی دیاردا دادەنا تا گومانەكان لەسەر خۆم لاببەم كاتێك ئەندامانی رێكخراوەكە پرۆسەی پشكنینی لەناكاویان ئەنجام دەدا، چونكە باوەڕناكەن كەسێك ئامێری كۆمپیوتەری نەبێت‌و نەیبەستبێت بە هێڵی ئینتەرنێتەوە، هەرچی ئامێری دووەمیشە كە بلۆگەكانم لەسەر دەكرد ئەوا لەشوێنێكی نهێنیدا دەمشاردەوە.
هەروەها تواناكانم لە دەربڕین‌و نووسینیشدا پەرەپێدا‌و ئەوەش سەری لە داعش شێواندبوو، ئایا ئەو كەسە كوڕە یان كچ؟ مەسیحییە یاخود مسوڵمان، هەر ئەوەش بوو كە دەیپاراستم.
نیقاش: هەندێك لەو هەواڵانەی لەو ماوەیەدا بڵاوتكردنەوە زانیاری ورد‌و هەستیاریان تێدابوو، چۆن ئەوانەت دەستدەكەوت؟
عومەر: لە بڵاوكردنەوەكانمدا پشتم بە بینینەكانی خۆم دەبەست، بەیانیان لە ماڵ دەهاتمە دەرەوە‌و شەو دەگەڕامەوە‌و لەو ماوەیەدا هەموولایەكی شارەكە دەگەڕام بەتایبەتی بازاڕەكان، هەوڵم دەدا ئەوەندەی بكرێت وێنە بگرم، شۆفێری تاكسیەكانیش سەرچاوەیەكی گرنگی زانیاری بوون، چونكە ئەوان بە هەموو لایەكی شارەكەدا دەگەڕان‌و قسەی دەیان سەرنشینیان دەبیست، هەروەك چەند كەسێكیش كە ساڵانێكە دەیانناسم چووبوونە ناو داعش كە یەكێك لەوانە خوێندكاری خۆم بوو لە زانكۆ، هەوڵم دا پەیوەندیم لەگەڵیان بمێنێت، بەڵام بە وریاییەوە‌و بەبێ ئەوەی هەست بەوە بكەن كە دەمەوێت زانیاریم لێیان دەست بكەوێت، چونكە گومانیان لەوە هەبوو.
نیقاش: رووبەڕووی مەرگ بوویتەتەوە؟
عومەر: دوو جار، جاری یەكەم كاتێك هەواڵێكی گرنگم لە ئەندامێكی داعشەوە بیست سەبارەت بە كوژرانی دەیان سەركردەیان لە هێرشێكی ئاسمانی ئەمریكادا كە دەستبەجێ لە پەیجەكەمدا بڵاومكردەوە، بەڵام دوای ماوەیەكی كەم هەستم بە مەترسی ئەو كارە كرد، چونكە كاتێك ئەو تیرۆریستە رووداوەكەی گێڕایەوە تەنیا چەند كەسێك ئامادەبوون كە یەكێكیان من بووم‌و ئەگەری هەبوو بەئاسانی ئاشكراببم، بۆیە دوای چەند سەعاتێك لە بڵاوكردنەوەی هەواڵەكە لە پەیجەكەمدا، سڕیمەوە.
جاری دووەمیش دەچووم بۆ ناوچەی پیشەسازی لە ناوچەی وادی عكاب كە خاڵم لەوێ وەرشەیەكی چاككردنی هەبوو، لە رێگامدا یەكێك لە گەورەترین بارەگاكانی داعش لە شارەكەدا بۆردومان كرا‌و منیش وێنەی بۆردومان‌و وێرانكارییەكەم گرت‌و لەبیرم چوو كە ئەو شوێنە بەدەیان تیرۆریستی تێدا بڵاوبووەتەوە‌و ئەگەری هەبوو ئاشكرا ببم، هەموو شەوێك وا هەستم دەكرد كە ئاشكرا دەبم یان ئاشكرابووم‌و یاریم پێدەكەن ئەوەش هەستێكی مەترسیدارە‌و زیاتر نیگەرانی خێزانەكەشم بووم.
نیقاش: دوای كۆتاییهاتنی شەڕەكان بڕیارت دا ناسنامەی خۆت ئاشكرا بكەیت، كاردانەوەی كەسە نزیكەكانت چۆن بوو؟
عومەر: سوپرایزێكی گەورەبوو بۆ دایكم كە ئاگاداری ئەو كارانە نەبوو كە ئەنجامم دەدان هەرچەندە یاوەریم دەكرد بۆ بازاڕ تا وێنە بگرم، هەروەها سوپرایزیش بوو بۆ خوێندكارەكانم لە زانكۆ‌و ئەو كەسانەش كە كاریان لەگەڵ داعش كردووە‌و تا ئێستاش لەژیاندا ماون، چونكە ئەو ڤیدیۆیەی ئەم دواییە داعش سەبارەت بە دوژمنانی دەوڵەتی خەلافەت دەریكردووە، منی بە سەرسەخترین دوژمنیان داناوە‌و بە خەیاڵیاندا نەهاتووە كەسێكی سوننە لە موسڵ هەواڵەكانیان دەگوازێتەوە نەك شیعەیەك یاخود مەسیحییەك.
نیقاش: شەڕی ئازادكردنی موسڵ دوور‌و درێژبوو لەڕووی ماددی‌و مرۆییشیەوە تێچووی زۆر بوو، ئەو شەڕەت چۆن بینی؟
عومەر: دیارترین ئەنجامی ئەو شەڕە ئەوەیە عێراقییەكانی لێكنزیك كردەوە‌و موسڵی پێناساندن كە لە ساڵی 2003وە وەك شارێكی دژ بە پرۆسەی سیاسی‌و رەتكەرەوەی حكومەتەكانی عێراق لێی دەڕوانرێت، هەروەها ئەو شەڕە گۆڕانكارییەكی لەنێو كۆمەڵگەی سوننە لە شارەكە دروستكرد، بۆ یەكەمین جار چەند كەسایەتییەكی دیاری كۆمەڵایەتی خەریكن هەست بە گرنگی بوونی نوێنەرایەتییەكی راستەقینەی موسڵ لە نێو پەرلەمان دەكەن كە پێشتر بیرۆكەی بایكۆتی هەڵبژاردنیان هەبوو.
نیقاش: بەری راستی شارەكە دووچاری وێرانكارییەكی هەمەلایەن بووەتەوە، پێناچێت ئاوەدانكردنەوەیەكی راستەقینە لەئارادا بێت، هۆكارەكەی چیە؟
عومەر: لایەنی نێودەوڵەتی لە موسڵدا بزرە، شەڕەكە شەڕێكی نێودەوڵەتی بوو، هەمووان بەشداریان تێداكرد، دوای كۆتاییهاتنیشی دەستەبەرداری شارەكە بوون، لەكاتێكدا دەبووایە وەرشەی خێرای ئاوەدانكردنەوە ئەنجام بدرایە، كۆمەڵی نێودەوڵەتی هەوڵی دا وێرانكاری زۆری بەری راست بشارێتەوە لەڕێی فۆكەس خستنەسەر ئاوەدانكردنەوە‌و هەندێك پرۆژەی ئاوەدانكردنەوە لە بەری چەپ‌و فەرامۆشكردنی بەری راست كە ناوەندی موسڵ‌و شارەی كۆنەكەیەتی كە كەلتور‌و مێژووی شارەكە لەخۆدەگرێت.
تەنیا چارەسەر بۆ ئاوەدانكردنەوەی موسڵ ئەوەیە داعش بە تیرۆری نێودەوڵەتی دابنرێت كە عێراق كاریگەرترین دەوڵەتبووە پێی، بۆچی دەبێت عێراق بەتەنیا بەرپرسیارێتی 25 هەزار تیرۆریستی بیانی بگرێتە ئەستۆ كە هاتوونەتە وڵاتەكە‌و وێرانیان كردووە؟
نیقاش: كۆمەڵی نێودەوڵەتی هەوڵی یارمەتی دەدات، بەڵام پێتوانییە رێوشوێنەكانی حكومەتی عێراق‌و سیستمی بیرۆكراتی‌و گەندەڵی رێگر بن؟
عومەر: ئەوە تەواو راستە، چونكە عێراق قەیرانی نوێنەرایەتی نێودەوڵەتی هەیە‌و ململانێ ناوخۆییەكان رێگرن لە بڕیارێكی دیپلۆماسی دەرەكی یەكگرتوو، عێراق دەیەوێت بە جیهان بڵێت كە توانای چارەسەركردنی كێشەكانی هەیە لەدوای ئازادی، بەڵام ئەوە راست نییە، چونكە وڵاتەكە پێویستی بە سەرپەرشتیكردنی نێودەوڵەتی هەیە، بەتایبەتی لەو ناوچانەی داعش داگیری كردبوون، بەوەش حكومەتی فیدراڵی لە بەغدا هەست بە ئاسوودەیی دەكات لە كاركردندا‌و ئاوڕیش لە كێشەكانی دیكەی وەكو خزمەتگوزارییەكان‌و مامەڵەكردن لەگەڵ میلیشیاكان‌و گەندەڵی دارایی دەداتەوە.
نیقاش: شتێكی سەرنجڕاكێشە كە دانیشتووانی موسڵ سەرەڕای وێرانكاری زۆر خوازیاربوون بەشداری لە هەڵبژاردن بكەن، تۆ رات چییە؟
عومەر: هەڵبژاردنەكەی ئەم دواییە گرنگ جیاوازتر بوو لە هەڵبژاردنەكانی پێشووی دوای 2003، مەسەلەكەی پەیوەندی بە هۆشیاری سەبارەت بە گرنگی هەڵبژاردن لە هێنانەكایەی گۆڕانكاری هەیە كە پێشتر هەڵبژاردن مانایەكی زۆری لەلای دانیشتووان نەبوو، ئەم بەرەوپێشچوونەش دەرئەنجامی شەڕەكەیە، رەنگە شەڕ وێرانكاری لەگەڵ خۆی بهێنێت، بەڵام رەنگە هۆشیارییەكی كۆمەڵایەتی ئەرێنی بۆ چەند ساڵی داهاتووش بهێنێتە ئاراوە.
نیقاش: دوای ئەوەی لە ناو موسڵدا ئەو كارانەت بڵاودەكردەوە كە توندڕەوان ئەنجامیان دەدان، ئێستا كە لەدەرەوەی شارەكەدایت‌و سەردانی چەند دەوڵەت‌و شارێكی ئەوروپا دەكەیت، ئامانج لەو كارە چییە؟
عومەر: ئامانجم ئەوەیە موسڵ لەلایەنی ناوخۆییەوە بگوازمەوە بۆ جیهانی‌و موسڵ‌و نەهامەتییەكانی بە كۆمەڵی نێودەوڵەتی بناسێنم، چونكە ناوی موسڵ لە هزری خۆرئاوادا بە داعشەوە گرێدراوە‌و ئاشنای مێژووی دێرینی شارەكە نین لەڕووی رۆشنبیری‌و كۆمەڵایەتیەوە.
هەنگاوەكانم بەرەو ئەو ئامانجە دەستپێكردووە لەڕێی دەروازەی كەلتور‌و هونەر‌و موزیكەوە، دوای كارەساتی سووتانی كتێبخانەی ناوەندی هەڵمەتێكی گەورەمان سەبارەت بە كتێب رێكخست، چەندین دەوڵەت‌و شار‌و زانكۆی جیهانی كارلێكیان لەگەڵدا كرد‌و بەشدارییان لە ئامادەكردنەوەیدا كرد، لە ماوەی چەند هەفتەیەكیشدا پرۆژەیەكی گرنگ دەستپێدەكات ئەویش بانگهێشتكردنی چەند كەسایەتییەكانی رۆشنبیری جیهانییە بۆئەوەی سەردانی موسڵ بكەن، ئەمە جگە لە چەند چالاكییەكی موزیكی بۆ ناساندنی شارەكە.
