شارپرێس: نیقاش
هەڵبژاردنی پەرلەمان‌و تۆمەتەكانی ساختەكاری، رایگشتی ئەنباریان نەوروژاند، دیمەنەكە وا پیشانی دەدات كە خەڵكی ناوچەكە گرنگی بەهەڵبژاردن‌و لێكەوتەكانی نادەن.

هەڵبژاردنی 12ی مانگی ئایاری رابردوو، یەكەم هەڵبژاردن بوو لە پارێزگای ئەنبار بەڕێوەبچێت لەدوای ئازادكردنی لەدەستی گرووپەكانی داعش، رەنگە پێویستی بكردایە خەڵكی ناوچەكە گرنگییان پێبدایە‌و بەشداری كارایان تێدا بكردایە بەوپێیەی پارێزگاكە هەوڵ دەدات بە بەهێزی بگەڕێتەوە سەر گۆڕەپانی سیاسی‌و كۆمەڵایەتی، نەك حاڵەتێك لە نا دەربەستی‌و گوێ پێنەدان باڵ بەسەر كۆمەڵگەدا بكێشێت.

شەش هەفتە بەسەر بەڕێوەچوونی هەڵبژاردنی پەرلەماندا تێپەڕیوە‌و هێشتا رووكارەكانی حكومەتی داهاتوو روون نەبوونەتەوە، هاووڵاتیانیش تەنیا ئەوە لەبارەی ئەم هەڵبژاردنەوە دەزانن كە ساختەكاری تێدا كراوە، جگە لەوە ئەوان گرنگی بە چەند پرسێكی دیكە دەدەن كە پێدەچێت هەوڵێك بێت بۆ هەڵاتن لە واقیع یەكێك لەو پرسانەش یارییەكانی مۆندیالی 2018 یە.

رەنگە گرنگیدان بە رووداوەكانی جامی جیهانی 2018 یەكێك بێت لە هۆكارەكانی دووركەوتنەوەی خەڵكی ناوچەكە لە گرنگیدان بەو شتانەی پەیوەندی راستەوخۆیان بە ژیانی رۆژانەیانەوە هەیە، بەڵام ئاشكرایە كە خەڵكی ناوچەكە لە پارێزگای ئەنبار لە هەڵبژاردن‌و ئەنجامەكانی هەڵدێن بەرەو كایەی دیكە، رەنگە هۆكاری قوڵتر‌و وردتریش لەپشت ئەو هەڵاتنەوە بێت.

وا باوە، كە بەر لە هەڵبژاردن‌و دواتریش ململانێی هەڵبژاردن لە رووی سیاسی‌و میللییەوە لەنێوان لایەنگر‌و نەیارانی هاوپەیمانی یاخود بەرنامەكانی هەڵبژاردندا بەردەوام بێت، ئەم ململانێیەش بە راگەیاندنی ئەنجامەكان كۆتایی نایەت، بەڵكو بەردەوام دەبێت تا پێكهێنانی حكومەت بەپێی سازانە سیاسییەكان كە زۆرجار ئەو جوڵانەوە میللییە لەبەرچاودەگرن كە چوارچێوەیەك بۆ شێوەی حكومەتی داهاتوو دادەنێت‌و كاریگەری لەسەر بڕیار‌و رێوشوێنەكانی دادەنێت‌و پێشیان كاریگەر دەبێت.

پارێزگای ئەنبار (110 كم لە خۆرئاوای بەغدای پایتەخت) لەسەر هەردوو ئاستی سیاسی‌و كۆمەڵایەتی هیچ جوڵانەوەیەكی بەخۆوە نەبینی كە گفتوگۆ لەبارەی لێكەوتەكانی پرۆسەی هەڵبژاردن بكات، هەروەك كۆڕی گفتوگۆش بۆ روونكردنەوە‌و شیكردنەوە لەڕێی كۆنگرە جەماوەری‌و میللییەكانەوە بۆ ئەو مەبەستە رێكنەخران، هەرچەندە ئەو قەوارە سیاسیانەی نوێنەرایەتی پارێزگاكە دەكەن پشكی شێریان لەو تۆمەتانەی ساختەكاری بەركەوت كە قەیرانی هەڵبژاردنیان هەڵگیرساندووە.

بە گوێرەی قسەی هەندێك رێكخراوی ناوخۆیی‌و نێودەوڵەتی ئەم دیمەنی بێ دەربەستییە كە لەلایەن هەندێك توێژەر‌و چالاكوانەوە بە "گێلی هەڵبژاردن" وەسف كرا، رەنگە شتێكی نامۆ نەبێت، بەتایبەتی كە پارێزگاكە رێژەیەكی بەرزی بەشداریكردنی لە دەنگدانی گشتیدا تۆمار نەكردووە كە ئەوەش رەنگدانەوەی واقیعی راستەقینەی گرنگیدانی خەڵكی ناوچەكەیە بە پرۆسەی هەڵبژاردن.

عەبدولقادر عەلاوی (45 ساڵ) توێژەرێكی كاروباری سیاسیە‌و دانیشتووی شاری رومادیە، ئەو پێیوایە رەنگە ئەو حاڵەتی نائومێدییەی لە ئەنجامی خراپ نوێنەرایەتیكردنیان لەلایەن سیاسییەكانەوە باڵی بەسەر زۆربەی خەڵكی ناوچەكەدا كێشابوو، نیشانەیەكی ورد بێت بۆ كارلێكنەكردنی زۆرینەی خەڵك لەگەڵ ئەم پرۆسە دەستوورییەدا.

عەلاوی قسەی بۆ "نیقاش" كرد‌و وتی: "ئەو توێژینەوە راپرسییانەی لێكۆڵینەوەیان لەسەر كراوە ئاماژە بۆ ئەوە دەكەن ئەو نەهامەتیانەی دووچاری خەڵكی ناوچەكە لە هەموو شارەكانی پارێزگاكە هاتوون دەرئەنجامی سیاسەتی لاوازی نوێنەرانی پارێزگاكە بوون، كە ئەوەش رەنگدانەوەی نەرێنی لەسەر رای زۆرینەی توێژی سیاسی هەبووە كە چیتر بەرنامە‌و بانگەشەكانی هەڵبژاردنیان یاخود تانەگرتنیان لەدوای راگەیاندنی ئەنجامەكان، نابێتە كاری لەپێشینەی خەڵك".

نوێكردنەوەی تۆماری دەنگدەران‌و بەشداری ئاوارەكان لە دەنگدان‌و جموجوڵی دانیشتووان كە بەهۆی رێوشوێنە ئەمنییەكانەوە هێشتا نەچەسپاوە، ئەو فاكتەرانەن كە هەستی ئەوەیان دروستكردووە لەلایەك هەموو پرۆسەی هەڵبژاردن بێ سوودە‌و لەلایەكی تریشەوە پرۆسەكە سەنگین نییە. تەنانەت زۆرینەی خەڵكی ناوچەكەش كە چاوپێكەوتنمان لەگەڵ كردوون كۆدەنگ بوون لەسەر ئەوەی هەڵبژاردن ئەنجامێكی نەگۆڕە‌و گرنگی پێدانیشی یاخود گرنگیدان بە دەرئەنجامەكانی بەفیڕۆدانی كات‌و توانا‌و بیركردنەوەیە.

ئەكرەم فازڵ (42 ساڵ) دانیشتووی شاری فەلوجە بە "نیقاش"ی وت: "باوەڕی خەڵكی پارێزگای ئەنبار بەوەی ئەنجامی هەڵبژاردن یەكلایی بووەتەوە‌و دەستی گەندەڵكاران رۆچووەتە ناوەوە‌و بەردەوامە لە زەوتكردنی ماف‌و بیروڕاكانیان بەپشتیوانی هەلپەرستان‌و سوودمەندان لە بازنەكانی هەڵبژاردندا، وایكردووە بەرامبەر هەڵبژادن بێدەنگ بن، ئەوەش كە روودەدا‌و لەو هەڵبژاردنە دەكەوێتەوە ئەگەرچی دوای ماوەیەكیش بێت، دەرئەنجامێكی نەگۆڕە".

وتیشی: "بیركردنەوە‌و گرنیگدان بە ئەنجامی هەڵبژاردن‌و ئاكامەكانی پێویستە لە چوارچێوەی بیركردنەوە‌و قسە بێتە دەرەوە‌و بكرێتە كار‌و كردار، پێشموانییە پارێزگاكە بتوانێت جارێكی تر قسەكانی بكاتە كردار، بەتایبەتی كە بەدەست راگواستن‌و ئاوارەبوونەوە ناڵاندوویەتی لە ئەنجامی خۆپیشاندان‌و مانگرتنەكاندا، ئەویش وەك كاردانەوەیەك بەرامبەر ئەو سیاسەت‌و هەڵسوكەوتانەی كۆمەڵگە رەتیكردنەوە‌و كارلێكی لەگەڵ كردن".

ئەو حاڵەتی نائومێدییەی باڵی بەسەر زۆرینەی خەڵكی ناوچەكەدا كێشاوە لەگەڵ باوەڕبوون بە ناسەنگینی پرۆسەی سیاسی، تەنیا هۆكار نەبوون بۆ گرنگینەدان‌و كارلێكنەكردن، چونكە ئەنجامی هەڵبژاردن كە ئاماژەی بۆ سەركەوتنی چەند حزب‌و هاوپەیمانییەكی دیاریكراو دەكرد، كاریگەری گەورەی لەسەر دەروونی خەڵكی ناوچەكە هەبوو.

دكتۆر عەدنان جومەیلی (48 ساڵ) توێژەر‌و ئەكادیمیست‌و چالاكوانی مەدەنی دانیشتووی شاری رومادی بە "نیقاش"ی وت: "ئەنجامی هەڵبژاردن كە سەركەوتنی ئاشكرای چەند حزب‌و هاوپەیمانییەكی راگەیاند كە زۆرینەیان شیعەن، یەكێكە لە گرنگترین ئەو فاكتەرانەی بوونە هۆی گرنگینەدان بە دەرئەنجامی هەڵبژاردن، بەوپێیەی نوێنەرانی پارێزگای ئەنبار ناتوانن ببنە ژمارەیەكی قورس لە هاوكێشەی پرۆسەی سیاسی یاخود حكومەتی داهاتوودا".

وتیشی: "ئەم هەستە ئەوەی لەكۆڵی هاووڵاتیانی ئەنبار كردووەتەوە كە خۆیان بە بیركردنەوە‌و هیواخواستن ماندوو بكەن، بەڵكو دادەنیشن‌و چاوەڕوانی ئەو رێككەوتنە دەكەن كە سەركردەی كوتلە گەورەكان پێی دەگەن، پاشان خۆیانی لەگەڵدا دەگونجێنن بەپێی لێكەوتەكانی قۆناغی نوێ، تا ئەو كاتەش خۆیان بە خەون‌و هیوایەكەوە ماندووناكەن كە بەدیهاتنیان مەحاڵە، بەتایبەتی كە گومانیان نییە لەوەی ئەوانەی لەڕووی سیاسییەوە نوێنەرایەتیان دەكەن لە دەرەوەی مێزی دیالۆگی سیاسیدان".

گرنگینەدان بە پرۆسەی هەڵبژاردن‌و لێكەوتەكانی رەنگە دەرئەنجامی هۆكارەكانی نائومێدی‌و باوەڕبوونی رەها بێت بە ناسەنگینی پرۆسەكە، ئەمە جگە لە ناسینی نوێنەرایەتی راستەقینە، بەڵام لە باشترین حاڵەتدا رەنگدانەوەی وێنەی راستەقینەی رایگشتی‌و تێڕوانینیەتی بۆ ئایندەیەك كە چیتر ئەركی باشتركردنی ناداتە دەست دەرهاویشتەكانی سندوقەكانی دەنگدان‌و چیتر چاوەڕوانی حكومەتێك یاخود سەركردایەتییەك ناكات كە لێكەوتەی رێكارێكی دەستووری بێت‌و ئەركی دەرهێنانی لە واقیعە تاڵەكە بگرێتە ئەستۆ.