شارپرێس: نیقاش
هەموو هاوینێك پشتێنەی خوێ شەتولعەرب پڕ دەكات، بەتێپەڕینی ساڵیش گرفتەكە سەختتر بووەو بەكارەساتێكی ژینگەیی راستەقینە دادەنرێت لەسەر ژیانی خەڵكو كێڵگەو ئاژەڵەكان.
عەلی تاڵب سەری لەوە سوڕماوە ئەو ئاوە شیرینەی لەحەوزە گەڕۆكەكان دەیكڕێت بەكاریبهێنێت بۆ پێداویستی خێزانەكەی، یان ئاودانی دارودرەختو ئاژەڵەكانی باخە بچووكەكەی لە قەزای ئەبو خەسیب، یاخود پڕكردنی ئەو جامۆڵكانەی باڵندەكان لێیان دەخۆنەوە، كە خەریكە لە تینواندا دەمرن، بەتایبەتی كە ئەو بڕە ئاوەی دەیكڕێت سنووردارە، چونكە نرخەكەی چەند هێندەیەك زیاتر بووە.
لەو بارەیەشەوە بە "نیقاش"ی وت: "نرخی یەك تۆن ئاوی شیاو بۆ بەكارهێنان لە بەسرە لە 8 بۆ 10 هەزار دینارەوە بەرزبووەتەوە بۆ دوو هێندەی ئەو پارەیە، چونكە كەمئاوی سەری هەڵداوە دوای لەكاروەستانی زۆرینەی وێستگەكانی پاڵاوتن بەهۆی بەرزبوونەوەی رادەی سوێریی ئاوی شەتولعەرەب. ئێمە لە نەوەدەكانەوە ئاوی ماڵان تەنیا بۆ خۆشۆردن بەكاردێنینو ئێستا ناتوانین بۆ ئەو مەبەستەش بەكاری بهێنین".
سوێری ئاو پەلیهاویشتووەو بۆ ناوەندی شاری بەسرەش كە (90 كم) لە دەریاوە دوورەو (20 كم)ی دیكە بەرەو باكوور رۆیشتووەو گەیشتووەتە نۆكەندی كوتەیبانی ئاودێری، كە نۆكەندێكە بۆ گواستنەوەی ئاوی شیرین بۆ قەزای فاوو ناحیەی سیبە دروست كراوە.
ویسام ئەسەدی بەڕێوەبەری ناحیەی سیبە دووپاتی دەكاتەوە كە "سوێرییەكە تاقەتپڕوكێنە"و لە شەتولعەرەبو لەنۆكەندە ئاودێرییەكەشدا بەنزیكەیی كەڵكی نەماوە.
كێشەی سوێری ئاوی شەتولعەرەب بۆ پێش ساڵی 2009 دەگەڕێتەوە لە ئەنجامی كەمی بەردانەوەی ئاوی هەردوو روباری دیجلەو فورات كە دەگاتە بەسرە، ئەمە جگە لەوەی ئێران روباری كارونی داخستووە كە دڕژێتە شەتولعەرەبەوە.
بەسرە چەندین جار داوای زیادكردنی بەردانەوەی ئاوی كردووە بۆ تێكڕای 75 هەزار مەتر سێگۆشە كە ئەوەش رووبەڕووی ئاستەنگی پارێزگاكانی دیكەو سستی وەزارەتی سەرچاوەكانی ئاو دەبێتەوە.
ئەحمەد حەنون بەڕێوەبەری ژینگەی بەسرە دەڵێت ئاوی ماڵان تەنیا ناوێكە بەدەر لە بەكارهێنان، چونكە خەڵكی بەسرە ساڵانێكە پشت بە سەرچاوەی ئاوی پاڵێوراو (RO) دەبەستن.
ئەو بۆ "نیقاش"ی روونكردەوە "بەم دواییانە بەهۆی كەمی بەردانەوەی ئاوو بەكارهێنانی ئاوی ئاوەڕۆ بەبێ چارەسەركردنو خەرجی ئاوی پیشەسازی، پشتێنە خوێیەكە درێژبووەتەوە بۆ باكووری بەسرەو ئاوی روبارەكانیش سوێر بوون".
وتیشی: "گۆڕانی تایبەتمەندی ئاوی روبارەكان گۆڕانی ژینگە لەگەڵ خۆیدا دەهێنێت، بۆیە كاتێك ئاو سوێر دەبێت ئەوا دەبێتە ژینگەیەكی گونجاو بۆ بوونەوەری دەریایی. تەنانەت رووەكەكانیش دەگۆڕێن. ماسی دەریایی لە رووبارەكاندا بینراوە".
بەوتەی زەهرە بجاری سەرۆكی لیژنەی گەشەپێدانو ئاوەدانكردنەوە لە ئەنجومەنی پارێزگای بەسرە، حكومەتی خۆجێیی لەبەرامبەر ئەم قەیرانە ئاڵۆزەدا دەستەوەستانە، چونكە تەنیا بودجەی بەكاربردنی هەیە لەبەرامبەر بەڵێنی زۆرو چارەسەر پێشنیاركراو لەلایەن حكومەتی بەغداوە وەكو وێستگەی ئوم قەسر كە سەرۆك وەزیران بەڵێنی دا پارەی بۆ دابین بكات، بەڵام بەكرداری جێبەجێ نەكرا.
زەهرە بجاری بە "نیقاش"ی وت: "باشترین چارەسەر دروستكردنی وێستگەی پاڵاوتنە كە پشت بە ئاوی روبار ببەستێت بۆ تەیاركردنی بەسرە بە ئاوی بەكارهێنان. بەڵام بەڵێن هەیە بەبێ هەنگاوی كردەیی، هەرچی چارەسەرەكانی بەردەستیشە ئەوا بریتین لە تەواوكردنی پرۆژەی ئاوی بەسرە لە ناوچەی هاریسە كە ناوەندی شارەكە بە (200) هەزار مەتر سێجا ئاو تەیار دەكات".
روونیشیكردەوە "دەبووایە كارپێكردنی پرۆژەكە لەم مانگەدا (ئاب) دەستیپێبكردایە، بەڵام كاركردن تێیدا راوەستا بەهۆی رۆیشتنی كارمەندانی كۆمپانیا جێبەجێكارە فەرەنسیو میسریو ژاپۆنییەكان لەئەنجامی ئەو بارودۆخە ئەمنییەی لەگەڵ خۆپیشاندانەكاندا هاتە ئاراوە".
عەلا بەدران نەقیبی ئەندازیارانی كشتوكاڵی لە بەسرە شەتولعەرەب بە "روبارە مردووەكە" وەسف دەكات، چونكە رێژەی سوێری لەروبارەكە لە ناوەندی شاردا گەیشتووەتە ئاستێكی بێ پێشینە، لایەنی ئێرانیش لەسەر ئەو بنەمایە مامەڵە دەكاتو ئاوی بەكارهاتوو رەوانە دەكات.
لێكەوتەكانی ئەو هەنگاوەشی بۆ "نیقاش" روونكردەوەو وتی: "وایكردووە ئاوی شەتولعەرەب گونجاو نەبێت بۆ هیچ بەكارهێنانێك، هەروەك رێژەی چڕی سوێری كێشەی بۆ ژێرخانە تەندروستییەكان دروست كردووەو بۆرییەكانی گەیاندنی ئاو بۆ ماڵانو ناو ماڵان بەهۆی خوێوە تووشی داخورانو گیران هاتوون".
بەدران هۆشداری لەو كێشە مەترسیدارانەش دا كە لەئەنجامی هەڵكشانی دەریا روودەدەنو وتی: "ئاوی سوێر كێشەیەكی گەورەی بۆ تانكی ماڵان پێوەیە، چونكە كاتێك ئاو لە تانكییەكانی سەرباندا هەڵدەگیرێتو گەرمایەكی زۆر لێیان دەدات، ئاوەكە دەگۆڕێت بۆ ئاوێكی قەوزەیی ژەهراویو كێشەی تەندروستی بۆ خەڵك دروست دەكات، لە كاناراوەكانی دەوڵەتانی كەنداویشدا بەم حاڵەتە دەوترێت هەڵكشانی سوور".
لەبارەی ئەو كێشە تەندروستیانەشەوە ئەسەدی بە شێوەزارە بەسرەییەكەی دەڵێت: "بەخوا كوڕە بچووكەكەم تەمەنی 8 مانگە هەردوو قاچیان بە ئاوی ماڵان شۆرد تووشی "كەڕوو" بوو وەكو ئاوڵە بە پێستەكەیدا بڵاوبووەوە، خوا هەمووان بپارێزێت، تەنانەت دكتۆریش سەری سوڕما لە چارەسەركردنیداو دوو جۆر دەرمانی پێدا بەو مەرجەی ئاوی شیرین بەكاربهێنرێت".
هاوكات دكتۆر عەبدولحەمید مەجید هۆشداری دەدات لەوەی ئاوی سوێر لە روبارەكاندا دەبێتە ناوەندێكی گوێزەرەوەی پەتای كۆلێرا. روونیشی دەكاتەوە كە" ئاوی سوێر یارمەتیدەرە بۆ گەشەكردنی ڤایرۆسەكانی كۆلێراو رەنگە لەڕێی ئاوی ماڵانەوە بگوازرێتەوە ئەگەر بەشێوەیەكی دروست پاكژ نەكرابێتەوە".
كشتوكاڵ لەناوچووە، ئاژەڵەكان لەناوچوون، گامێشو مانگا، ماسی روبارەكان لەناوچوون، كیسەڵو بۆقەكان، باڵندەكان بەهۆی تینوێتییەوە بە هەزاران لەناودەچن، جۆرێك كیسەڵی ئاوی كە (رەفەش)ی پێدەوترێت روبارەكانیان بەجێهێشتووەو تووشی كوێری بوونو تۆپیون، ماسی (جەری)ش لەناوچووە كە ماوەیەكی زۆر بەگەری سوێری دەگرت، لەبەسرەدا زیندەوەری ئاوی نەماوە. (26) جۆر ماسی قڕبوون.
وەك بەدران دەڵێت، بەسرە دووچاری كارەساتێكی ژینگەیی گەورە دەبێتەوە لەبەرامبەریشدا حكومەت بەشێوەیەكی سەیر گرنگی پێنادات، چونكە چارەسەری راستەقینەی بۆ نەكردووە، هەروەها دەشڵێت: "لە ساڵی 2008وە هەوڵماندا حكومەت لە روودانی كارەساتەكە ئاگادار بكەینەوە. لە بەغدا گفتوگۆكان لەبارەی ئەو بەنداوەی بڕیارە لەسەر شەتولعەرەب دروست بكرێت، لە بازنەیەكی بەتاڵدا دەسوڕێنەوە، تائێستاش مشتومڕیانە لەسەر كەڵكە ژینگەییەكەی!".
وتیشی: "وەزارەتی سەرچاوەكانی ئاو گوێ بۆ دەنگی ئێمەو پێشنیارەكانمان ناگرێت سەبارەت بە هێنانو چاندنی ئەو ئاڵفەی بەرگەی سوێری دەگرێتو دروستكردنی حەوزی ئاوی شیرین بۆ گامێشو مەڕوماڵاتەكان هاوشێوەی ئەوانەی لە زۆنگاوەكاندا لەلایەن رێكخراوە نێودەوڵەتییەكانەوە دروست كراون".
خراپی ئاو كە گەیشتووەتە پلەیەكی مەترسیدار بەهۆی سوێریو پێكهاتەی ژەهراوییەوە، كاریگەری لەسەر كاری وێستگەكانی پاڵاوتنی ئاو هەبووەو زۆربەیان بەهۆی بەرزبوونەوەی تێچووی پاڵاوتنو جیاكردنەوەو پاكژكردنەوە راوەستاون، كارگەی سەمادەكەش لە خۆر زوبێر راوەستاوە كە پشتی بە ئاوی شەتولعەرەب دەبەست بۆیە (10) ملیار دینار قازانجی لەدەستداوە.
بەڵام ترسیش لەوە هەیە وێستگە گەرمییەكانی كارەبا كە ئاو لە شەتولعەرەب وەردەگرن لەكار بكەون، بۆیە ئەگەر رێژەی سوێری بگاتە زیاتر لە (20 (TDsئەوا بڕی ئاوی پاڵێوراوی بەهەڵمبوو كەم دەبێتەوە كە ئەوەش كاریگەری لەسەر بەرهەمهێنان دەبێت.
گەرمایەكی سووتێنەرو پڕبوونی بۆرییەكان بە ئاوی دەریاو بڕانی كارەبا وایان لە بەسراییەكان كرد خۆپیشاندانو مانگرتن ئەنجام بدەن كە ماوەی مانگێكە بەردەوامن، هەر ئەوەش بوو حكومەتی بەغدای لە سەرقاڵییەكانی بە هەڵبژاردن بەئاگاهێنایەوە، بۆیە دەستپێشخەری بە بەڵینی زۆرو پاڵپشتی ئەمنی گەورەی كرد.