ترامپ‌و پارێزگاریكردن لەشكۆ جیهانییەكەی ئەمریكا
سەرۆكی ئەمریكا لەبەرانبەر تەماشاكردنە وشكەكانی پۆتین

جیهان

13/08/2018‌ 2314 جار خوێندراوه‌ته‌وه

شارپرێس: تایبەت
ئامادەكردنی: حلمی رەسوڵ رەزا
سەرۆكی روسیا ڤلادێمیر پۆتین لەكۆتا لوتكەی كۆتایی لەگەڵ سەرۆكی ئەمەریكا دۆناڵد ترمپ لە "هلنسكی"، سەلماندی ئێستاش خاوەن توانا سیخوڕییەكانییەتی، ئەو توانایەی لەهەشتاكانی سەدەی رابردوو هەیبوو لەكاتێكدا ئەفسەری هەاوڵگری یەكێتی سۆڤیەتی پێشوو بوو لە ئەڵمانیای رۆژهەڵات، كە ترامپ لە بەرانبەر تەماشاكردنە وشكەكانی پۆتین، كە لە كاتی راهێنانی لە دەزگای هەواڵگری فێر بووبوو، خۆی بەدەستەوەدا.

پاش لوتكە، ترەمپ رایگەیاند متمانەی بە پۆتین هەیە بەوەی، كە روسیا هیچ هۆكارێكی نیە بۆ ئەوەی دەستی وەردابێتە هەڵبژاردنەكانی سەرۆكایەتی ئەمەریكا لە ساڵی 2016، ئەم راگەیاندنە كە پێچەوانەی زانیاریەكانی دەستە هەواڵگریەكانی ئەمەریكایە، روبەروی رەخنەی خێرا بوەوە لەلایەن كارمەندانی دامەزراوەی ئەمەریكیەوە، سەرەرای رەخنەی دیموكراتەكان، هەندێ لە كۆماریەكانیش هەمان رەخنەیان ئاراستەی سەرۆك كرد. لە هەمان كاتدا، سەرۆكی ئەنجومەنی پیرانی ئەمەریكا "پۆڵ رایان = كۆماری: وتی " دەبێ ترەمپ بزانێ كە روسیا هاوپەیمانی ئێمە نییە"، و هەندێك بە شێوەیەك زیادەرۆییان كرد، بەوەی هەڵس و كەوتی ترەمپ چوبێتە خانەی نا پاكیەوە".

وەكو جارەكانی تر، ترەمپ بە خێرایی پەشیمان بووەوە و رایگەیاند ئەوەی بەرانبەر روسیا دەری بڕیوە هەڵە لە گوزراشتەكەیدا بوە، بەڵام لە جوڵەیەكی تردا كە زۆر جار ترەمپی پێ جیا دەكرێتەوە، ئەم راستەكردنەوەیەشی بەلایەكی تردا برد بەوەی گوتی " لەوانەیە خەڵكی تریش هەبن لەو شێوەیەبن، كەسانی تر زۆر لەوێ زیادیان كردوە"، ئێستاش دەڵێ ئەگەر روسیا دەستوەربداتەوە هەڵبژاردنەكانی ئەمەریكا، لەوانەیە بۆ پاڵپشتی دیموكراتەكاندا بێت.

ئەم هەموو راراییە، بۆچونەكانی لەسەر ئەوە بەهێز كرد، پێدەچێ پۆتین شتێكی هەبێت لە دژی ترەمپ و بۆچونەكەش سەرۆكی روسیای خۆشحاڵ كردوە، لە لوتكەی "هلنسكی" پۆتین دووپاتی ئەوەی كردەوە، كە ویستویەتی ترەمپ لە هەڵبژاردنەكاندا سەركەوتو بێت، ئەمەش بەبێ گومان جوڵەیەكی حساب بۆ كراوە و دووپاتی دەكاتەوە كە هەڵمەتەكانی هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی تایبەت بە ترەمپ بە پلان لەگەڵ كرملین بەرێوە چوە.

دیارە لە ماوەیەكی مێژویی دوردرێژ و ئالۆزدا لە پەیوەندی نێوان روسیا و ئەمەریكا، هەریەكەیان دەستی لە كاروباری ئەوی تریان وەرداوە، لە ماوەی جەنگی سارددا یەكێتی سۆڤیەت پاڵپشتی حزبی شیوعی دەكرد لە ئەمەریكا، لە پاش هەرەس هینانی یەكێتی سۆڤیەتیش، ئەمەریكا بە شێوەیەكی چڕ بەشداری لە قۆناغی گواستنەوەدا دەكرد. هەروەها ئەمەریكا بەشدار بوو لە سەرمایەداری ناجێگیریدا لە ماوەی فەرمانڕەوایی "بۆریس یەلتسن"، لە راستیدا ئەو چاكسازیانەی دەیكرد بە بە پاڵپشتی رۆژئاوا بە زیان دەشكایەوە، پێویستە ئاماژە بەوەش بكرێت، ئەو چاكسازیانە بونە مایەی گەیشتنی پۆتین بە دەسەڵات لە ساڵی 2000، و دیارە روسەكان سەركردەیەكیان دەویست زۆر گوێ بە رێنماییەكانی ئەمەریكا نەدات.

ئێستا پۆتین دەست وەردەداتە سیاسەتی ئەمەریكاوە، نەك هەر لە رێگەی كاریگەری دروست كردن لەسەر هەڵبژاردنەكان، بەڵكو بەو كاریگەریەی كە لەسەر ترەمپ هەیەتی، دەبینری لە پاش ئەو رەخانەنەی لە لوتكەی "هلنسكی" دا ئاراستەی ترەمپ كرا، كەچی ئاماژەی بەوە كرد مەبەستی لە چاككردنی پەیوەندییەكانی لەگەل روسیا، خزمەت بە بەرژەوەندی نیشتمانی ئەمەریكا دەكات و داوای لە پۆتین كرد سەردانی كۆشكی سپی بكات، هەمان كاتیش پۆتین داوای لێكرد سەردانی كرملین بكات.

دیارە حەماسەتی ترەمپ و ویستی ئەو بۆ ئالینگاری رەخنەگرانی، جێگرەوەیەكی باش نیە بۆ كرانەوەیەكی راستەقینە لەسەر بنەمای هاوكاری كردنی بەرژەوەندی هاوبەش، هەروەك ئەوەی كە لە ساڵی 1959دا روویدا، كاتێ "دوایت ئایزنهاوەر" داوای لە "نیكیتا خروتشوف" كرد سەردانی ئەمەریكا بكات، لە ساڵی 1986 یش، كاتێ " میخائییل گوباتشۆف" و " رونالد ریگان" لە "ریكیافیك"ی پایتەختی ئایسلەندا یەكترییان بینی.

بە پێچەوانەوە ئەمەوە، هەڵس و كەوتەكانی ترەمپ بۆتە مایەی توڕە بوونی سەركردەكانی تری ئەمەریكا، و بە نسبەت ژمارەیەك لە ئەندامانی دامەزراوەی ئەمنی ئەمەریكیەوە، كاریگەریی دیاری پۆتین بەسەر ترەمپەوە مەترسی سڕینەوە دروست دەكات لەسەر دیموكراتیەتی ئەمەریكی، لە جۆری ئەو مەترسیەی یەكێتی سۆڤیەت هەیبوو لە كاتی جەنگی سارددا.

بەڵام زیاد بوونی مەترسی پەیوەست بە روسیا بە هەرەشەیەكی راستەقینەیە، بە شێوەیەكە سیاسەتی دەرەوەی ئەمەریكا پەك دەخات و پۆتین دەكاتە خاوەن هەژمونێكی جیهانی، ئەو هەژمونەی كە لە پێناویدا ئامادەی سەركێشی كردنە بۆی بە شێوەیەكی گەورە.

پۆتین لە ساڵی 2008، جۆرجیای داگیركرد، نیمچە دورگەی "قرم"ی گەڕاندەوە بۆ روسیا لە ساڵی 2014، دەستی وەردایە وڵاتی سوریا و پاڵپشتی لە هاوپەیمانەكەی " بەشار ئەسەد" كرد، ئەگەر دەستیشی وەردابێتە هەڵبژاردنەكانی ئەمەریكا بۆ لاواز كردنی "هیلاری كلینتۆن"، كە یەكێك بوو لە رەخنەگرانی كرملین، ئەوا لەگەل ئەم ئاراستەیەی پۆتین دەگونجێ.

با وای دابنێین، پۆتین مێزەكەی بەسەر ترەمپ و ئەمەریكادا وەرگێڕا، یاخود لە زۆربەی ئەوانی تر گرەوەكەی بردۆتەوە، ئەنجامەكەشی لە كۆتاییدا ئەوەیە كە روسیا لە ئێستادا یارێزانێكی چالاكە، بە شێوەیەك پۆتین بەردەوامە لە گرەو كردن بەهۆی ئەو قەناعەتەی كە هەیەتی بەوەی هەموو شتێك دەكات بەبێ هیچ حسابێك.

بەڵام لە كۆتایی رێگاكەدا، سەرۆكایەتی ترەمپ بەرەو لاساری زیاتر دەڕوات، كە هەرەشەیەكی جیهانی گەورە پێك دەهینێت، بە كۆمەڵێك هۆكار، كەمترینیان پێدانی هەلە بە پۆتین بۆ ئەوەی سەركیشی بكات و هێزی ئەمەریكا پارچە چارچە بكات.. نمونەش بۆ ئەم قسەیە، راگەیاندنی جەنگی بازرگانیە، تیایدا نزیكترین هاوپەیمانەكانی ئەمەریكا دەكاتە ئامانج، واش دەكات ژمارەیەكی زۆری وڵاتان بەرەو نزیك بونەوە لە روسیا برۆن.

ئەڵمانیا وەڵامی دایەوە - كاتێ ترەمپ بەبێ شەرم وەسفی كردبوو بە " دیلی روس"، پاشان دژی راكێشانی لولەی گازی سروشتی "نۆرد ستریم 2" بوو، كە روسیا و ئەڵمانیا پێكە وە دەبەستێتەوە، لە بەرانبەردا راوێژكاری ئەلمانیا "ئەنگێڵا مێركڵ" بە شێنەیی وەڵامی دایەوە " دەتوانین سیاسەتی تایبەت بە خۆمان بنیاد بنێین و بڕیاری سەربەخۆش بدەین".

بە رێگایەكی تر، چین رەزامەندی دەربڕی - ‌كە ئامانجی سەرەكی لێی، جەنگی بازرگانی ترەمپ"ە، لەسەر پلانێكی روسی بۆ تۆڵە كردنەوە لە ئەمەریكا، لە بەرانبەر بڵاوكردنەوەی سیستەمی بەرگری رۆكێتی ئەمەریكی لە ژاپۆن و كوریای باشور.

كاتێ پرسیار لە سیاسیەكی خاوەن ئەزمونی سۆڤیەتی "ئەندریە گرۆمیكۆ" كرا دەربارەی هۆكاری لادانی "بنیكیتا خرۆتشۆف" لەدەسەڵات، بە پێكەنینەوە وەڵامی دایەوە " خرۆتشۆف قومارچیەكی بێباك بو تا ئەو رادەیەی ئێمە بەختمان هەبو لەوەی مۆسكۆمان بەدەستەوە مایەوە". دیارە "گرۆمیكۆ" ناچار بوو – بەوەی وەزیری دەرەوە بوو- هەڵس و كەوت لەگەڵ خرۆتشۆف بكات، كە خۆی لە كیشەی رۆكێتە كوبیەكان دەبینیەوە لە ساڵی 1962، لەگەڵ ئەوەی سەركێشیەكە لە كۆتاییدا سەركەوتنی بەدەست هێنا، كاتێ ئەمەریكا پەیوەست بوو بەوەی كوبا داگیر نەكات.

ئەمرۆ، لە كۆشكی سپی سەركێشێك دانیشتوە و كێشەیەكی گەورەیە، لە رابردوودا ترەمپ دۆڕا كاتێك قوماری بە سەروەت و سامانی ئەوانی ترەوە دەكرد بۆ چالاكی گازینۆكان، ئێستاش قومار بە شتانێكەوە دەكات نرخەكەی ئێجگار زۆرە، تا ئەو كاتە دێت كە مێزی قومارەكە جێ دەهێڵێ، ئەمەریكا بەختی دەبێت، ئەگەر پارێزگاری لەو شكۆو نرخە جیهانیە بكات، كە ماویەتی !