شارپرێس: تایبەت
ئامادەكردن: حلمی رەسول رەزا
لە پشت پەردەكانەوە، لە كاتی ئێستادا سیناریۆ و دیمەنی نوێ لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا دەگوزەرێ، لەناوچەیەك زۆرترین نا ئارامی بەخۆیەوە دەبینێ، و گرژیەكان بەردەوامن، ئەمەش بەهۆی زۆر بوونی ئەو لایەنانەی ململانێی یەكتری دەكەن، هەرچی ململانێی "عەرەب-ئیسرائیل"ە، كە بە میحوەری ناكۆكیەكان دادەنرێت لە نیوەی دووەمی سەدەی رابردوەوە، تاكو ئێستاش لە جێگای خۆی وەستاوە.

لە ژێر سایەی ئەم دۆخەدا، كۆمەڵێك هۆكار هەن لە نمونەی جەنگی سوریا و هەرەشە تیرۆریستیەكان و نەبوونی متمانە لەبەرانبەر ئێران، واقعیەتی هاوپەیمانی نێوان سعودیەو ئیسرائیلی كردۆتە ژێر باری تاقیكردنەوەوە. جێگای ئاماژەیە، هەریەك لەو دوو وڵاتە خاوەنی زەماناتی نێو دەوڵەتین لە گۆڕەپانەكەدا. لە كاتی ئێستادا، كۆشكی پاشایەتی كە سەركردایەتی جیهانی عەرەبی و مەزهەبی سونە دەكات، دەستی بە گۆڕانكاری كردوە لە سەرجەم ئاراستەكان، لەوانەش رەنگە بەرەو كرانەوە بچێت. بە شێوەیەكی گشتی، ئێران مایەی گومانە لەناوچەكەدا و بە دوژمنی هاوبەشی هەردوولایان دێتە ئەژماركردن، و ململانێی هەرێمایەتی هۆكارێكی سەرەكیە بۆ نزیك بونەوەی ئیسرائیل و سعودیە.

"دوژمنی دوژمنەكەت"
هۆكاری یەكلاكەرەوە، روەو كرانەوەی پەیوەندی فەرمی نێوان ئیسرائیل و سعودیە، بونی دوژمنی هاوبەشە، مێژویش ئەوەی سەلماندوە، ئەم راستیە دەتوانێ فكرە دژەكان و هەڵوێستە بێ دەنگیەكان یەك بخات. دیارە لە ئێستادا سعودیە هەڵگری ئاڵای مەزهەبی سونی دەكات، و هێزێكی گەورەشە لە جیهانی عەرەبی، ئەوەی وا دەكات بكەوێتە ململانێیەكی جیۆسیاسیەوە دژی ئێرانو بونی هێزێكی هەرێمیی شیعەیە لەناوچەكەدا. لەلایەكی ترەوە، ئێران وا لە ئیسرائیل دەڕوانێ، داگیركەری رۆژهەڵاتی ناوەڕاستە و بەسەر ناوچە پیرۆزە ئیسلامیەكاندا زاڵە و سیاسەتی سەركوتكردن دژی فەلەستینیەكان پەیرەو دەكات، بۆیە ئیسرائیل بە دوژمنی راستەقینە دەبینێت لە رۆژهەڵاتی ناوەراست.

ساڵی 2015، ئێران رێككەوتنی ئەتۆمی لەگەڵ یەكێتی ئەوروپاو كۆمەڵەی "5+1" (بریتانیا، چین، فەرەنسا، ئەمەریكا، روسیاو ئەڵمانیا) مۆركرد، مەبەست لەم رێكەوتنە دانانی سنورێك بو بۆ پێشبڕكێی پیتاندنی یۆرانیۆم لە بەرانبەر هەڵگرتنی سزا سەپێنراوەكان بەسەر ئێراندا بە شێوەیەكی تەدریجی. لەماوەی دانسوتان لەسەر ئەم كێشەیە، هەریەك لە ئیسرائیل و سعودیە هەر جۆرە رێككەوتنێكیان لەگەڵ تاران رەتكردەوە.

لەلایەكی ترەوە، سعودیەو ئیسرائیل، چەكی ئەتۆمی ئێران بە هەرەشەیەكی راستەوخۆ دژی وڵاتەكانیان دەزانن ، لە راستیدا چەكی ئەتۆمی هۆكارێكە بەدەست ئێرانەوە بۆ سەركەوتن و لە پێشەوە بوونی بەسەر بنەماڵەی فەرمانڕەوای سعودیەدا، لە ژێر سایەی ئەم دۆخەدا، ئەو هۆكارەنە بەسن بۆ ئەوەی پێشنیاری چارەسەری هاوبەش بكرێت لە نێوان ئەم دوو دەوڵەتەدا بۆ ئەوەی لەناوچەی دەسەڵاتیاندا جێبەجێ بكرێت، لەم ماوانەی دواییشدا، ئەو سەرەنووكانەی لەلایەن هەردوولاوە ئاراستەی یەكتری دەكران، پێدەچێت لێكنزیك بونەوەكەیان بكات بە راستی.

لەم بارەیەوە، شازادەی جێنشین، محمدی كوڕی سەلمان، لە مانگی چواری رابردو رۆشت بۆ ئەمەریكا، لە چاوپێكەوتنێكی رۆژنامەوانیدا لەگەڵ " جیفری گولدبێرگ"ی یەهودی، دانی بەوەدانا، ئیسرائیل مافی دەوڵەتی هەیە، ئەم هەڵوێستەش چاوەڕواننەكراو بوو لەلایەن كە سێكی وەك ناوبراوەوە. لەگەڵ ئەوەی كێشەی ئێران هۆكاری یەكەمی پەیوەندیەكانی نێوانیانە، بەڵام پێدەچێ ئەم وەرچەرخانە ببێتە رێرەوی بەردەوام بوونی پەیوەندییەكان لە نێوان دوژمنەكانی ئێران و لابردنی پەردە لەسەر هەندێ بابەتی یەكلایی نەكراوەو تێكشكانی نهێنیەكان.

بە شێوەیەكی تایبەت، لەوانەیە یەكلایی كردنەوەی هەندی بابەتی پارێزراو لەناو ماڵی ماڵباتی دەسەڵاتداری سعودیەدا باجی زۆر گەورەی بوێت، و ئەم پەرەسەندنانە وایان لێدەكات روبەروی رەخنەی كۆمەڵگه ئیسلامیەكان ببنەوە، بەتایبەت هەندێ لە تۆمەتەكان قورس دەبێت و بە ناپاكی لە قەڵەم دەدریت. لەسەر روپەڕی شەترەنجی رۆژهەڵاتی ناوەراست، هەریەك لە مصر و ئوردن توانیویانە پەیوەندی باش لەگەڵ ئیسرائیل بنیاد بنێن و دانیشی پێدا دەنێن و رەخنەكانیان تێپەڕاندوەو سوود لەو هاوپەیمانیەتیە وەردەگرن.

بەبێ گومان، ریاز یش لەو هاوپەیمانیە سودمەند دەبێت: بەوەی ئیسرائیل دەستبەری ژێرخانی ئابوری بۆ دەكات لە پێناو بەهێز بوونی سامانی سروشتیدا، و زانیاری هەواڵگری لە نیوان یەكتریدا ئالۆگۆر دەكەن لە بواری روبەروبونەوەی تیرۆردا. سەرەرای ئەمانەش، ئیسرائیل دەبێتە زەمانەتێك بۆ سعودیە لەهەڵس و كەوتیدا لەگەڵ ئەمەریكا. هەرچی ئیسرائیلە، وای دەبینێ بونی هاوپەیمانێكی تر لەناوچەكەدا، بەتایبەتیش ئەگەر هێزێكی گەورەی هەریمایەتی بێت، هۆكارێك دەبێت بۆ ئەوەی ژمارەیەك وەرەقەی براوەی لە ژێر دەسەتدا بێت لەناوچەكەدا.ئەمەش یارمەتیدەرە بۆ كرانەوەی ئەلتەرناتیڤی تر، بە مەبەستی رەواندنەوەی گرژی لەگەڵ فەلەستینیەكان.

محمدی كوڕی سەلمان: نوێنەری نەوەی نوێی سعودیەكانە
لە ساڵی 2015ەوە  كەسایەتی كوڕی سەلمان گرنگی زیاتری بەخۆیەوە بینی، و بوە پیاوێكی بەهێزی شانشین، بەوەی ویستی هەبو بەرەو گۆرانكاری ئاراستەی وڵاتەكەی بە شیوەیەكی بەردەوام، ئەوەشی دەرخست رۆئیای راستەقینەی كوڕی دەستەوەستان ناوەستێ لە بڕیارەكانی لە وڵاتێكدا كە مەحكومە بە كۆمەڵێك نەریت، لەسەروی ئەمەشەوە پێدەچێ ئەو گەنجە بەئاگا بێت لەوەی وڵاتەكەی پێویستی بە پێشكەوتن هەیە لە لایەن هەیكەلیتەوەو دەست و پەنجە نەرم كردن لەگەڵ داهاتویەكی نزیكدا.

لەم سۆنگەیەوە، هەندێ چاكسازی پەرە پێدا، لەگەڵ پرۆژەكەی بۆ ساڵی 2030، و رێگەی بە ژنی سعودیەدا ئوتۆمبیل لێبخوڕێت، سەرەرای كردنەوەی خولی سینەما و كردنەوەی هێڵێ ئاسمانی لەگەڵ ئیسرائیل، و لە راستیدا دەیەوێ پێداچونەوەی بە پێكهاتەی بنەماكانی شانشینی بیابان بكات. بەم هۆیەشەوە، كوڕی سەلمان ستراتیجیەتێكی تۆكمەی جیبەجێكرد لە پێناو دورخستنەوەی ئەوانەی هەرەشەن بۆ سەركردایەتی كردنی. لەم روەوە، دۆخی كوڕی مامی "محمد كوڕی نایف" و ئەمیر "متعب كوڕی عبد الله"، كە دوو نەیاری راستەوخۆی بوون بۆ گەیشتن بە كورسی دەسەڵات، بەڵگەیەكی روونە دەربارەی پلانی كوڕی سەلمان. لە بەڵگەكانی تریش، پێویستە ئاماژە بۆ زیندانی كردنی ئەوانی تر بكەین لە ئەندامانی خێزانەكەی كە مایەی هەرەشەبوون بۆسەر دەسەڵاتەكەی لە زیندانێكی رازاوەی شانشیندا.

لەگەڵ ئەوەی كوڕی سەلمان لە جوڵە دیبلۆماسیەكانیدا كێماسی هەیە، لەگەڵ ئەو جەنگەی لە یەمەندا دەگوزەرێ لە ساڵی 2015ەوە، بەوەی قەدەغەی گەیاندنی هاوكاریە مرۆییەكانی كردوە بۆ خاكی یەمەن، بەڵام ئەوەی سەلماندوە كە شازادەی جینشین ترسی لەو گۆرانكاریە نیە كە شانشین چەندین سەدەیە لە بەرانبەریدا وەستاوە.

لە دیدگای كوڕی سەلمانەوە، دۆخەكە پیویستی بە چاوخشانەوە هەیە بە  پێكهاتەی سیستەمی نەریتی شانشین، ئەمەش پێویستی بە پلانی بوژانەوەی نوێ هەیە لە بوارە جیاوازەكاندا، و تەنها لایەنی سیاسی ناگرێتەوە، لە ژێر سایەی ئەم دۆخەدا، گوڕی سەلمان پێی وایە دەبێ درامەتەكانی وڵاتەكەی جۆراوجۆر بكات، كە لە ئێستادا تەنها پشت بە نەوت دەبەستێت. لەهەمان كاتدا، لە دۆخی سەربازی لاوازی وڵاتەكەی ئاگادارە، و وای لێدەكات خێرا بێت لە پێداویستی و تێچوە سەربازیەكان، بۆیە لەوەتەی ئەو پۆستەی وەرگرتوە، سیاسەتێك پەیرەو دەكات بۆ پڕكردنەوەی كەم و كوڕیەكان. لەم روەوە، بە پراكتیكی هاوپەیمانێتی لەگەڵ كیانێكی بەتوانای وەك "ئیسرائیل" بە پێویست دەزانێ، ئەمەش راستیەكە بنەماڵەی پاشایەتی پشتگوێی ناخەن.

بەڵگەی روونی هەبونی پەیوەندی ناراستەوخۆش لەنێوان ئیسرائیل و سعودیە، روداوی گڕینی هەردوو دورگەی "تیران" و "سەنافیر" ە لە مصر لەلایەن سعودیەوە‌، كە دەكەوێتە سەرەتای دورگەی عەقەبەوە و بە شوێنێكی ستراتیجی و بازرگانی ئەژمار دەكرێت ، ئەم پرۆسەیەش پێویستی بە رەزامەندی ئیسرائیل هەیە، بەوەی ئەم دورگانە لە ساڵی 1967دا شوێنی روبەروبونەوەی نێوان ئیسرائیل و مصر بو. لە پشت پەردەكانەوە، لەسەر تەل ئەبیب پێوست بو رەزامەند بێت بە گۆرانكاری بەرانبەر ئەم شوێنە جیۆستراتیجیەی كە لە رێگای ئاویدا هەیەتی، بە شێوەیەكی گشتی، رەزامەندی ئیسرائیل دەربارەی ئەم گۆرانكاریە دیار نییە و نیشانەیەكی زۆر گرنگە، لەگەڵ ئەوەشدا، رەزامەندیەكەی دەرگای دامەزراندنی پەیوەندی ناراستەوخۆ لە نێوان هەردوولادا دەكاتەوە، و هەردوولا بەئاگان لەوەی نرخ و سودی هاوكاری نێوانیان چەندە گرنگە.

لە ململانێی عەرەب –ئیسرائیلەوە بۆ كێشەی فەلەستینی..
لە رابردوودا، ململانێی نێوان عەرەب – ئیسرایل سەرجەم عەرەبەكانی یەكخستبوو، بەتایبەتی عەرەبە موسڵمانەكان، تەنانەت ئێران و توركیایان لەگەڵ بوو. لە سەدەی بیستەمدا، فەلەستین هۆكاربوو بۆ پێكەوەستنی رۆشنبیری نێوان جیهانی عەرەبی و ئیسلامی، بەڵام ئیسرائیل دوژمنی هەموان بوو، بە شێوەی راستەوخۆو ناراستەوخۆ بەهۆی پاڵپشتییان بۆ كێشەی فەلەستینی. لە مێژوودا، شانشینی سعودی هەڵوێستێكی مام ناوەندی هەبوە لەو ململانێیەدا. لە راستیدا، شانشین هەرگیز نەچۆتە جەنگەوە لەگەڵ ئیسرائیل، سەرەرای ئیدانەكردنی ئەو دۆخەی فەلەستینیەكانی تێدابوە.

لەگەڵ تێپەڕینی كات و دووچاربونەوەی گرفتی ژمارەیەك لە وڵاتە عەرەبیەكان لە دۆراندنیان بەرانبەر ئیسرائیل، ناچاری كردن چاو بە پەیوەندیەكانیان بگێڕنەوە لەگەڵ ئەو دەوڵەتەدا، مصر یەكەمین وڵاتی عەرەبی بوو ئەو هەنگاوەی نا، بەتایبەت پاش ئەوەی چەندین شوین و سەروەرێتی لەدەستدا بەرانبەر ئیسرائیل، و وای لێكرد زەویەكانی وەربگریتەوە لە بەرانبەر دان نان بە كیانی ئیسرائیلیدا لە ساڵی 1978. پاشان، ئوردن هەمان هەنگاوی نا، بە سەركردایەتی پاشای هاشمی، ئوردن بڕیاری 242ی پەسەند كرد، بەوەی رازی بو بە دانانی پەیوەندی فەرمی لەگەڵ دەوڵەتێكی هاوسێ لە ساڵی 1994.

لەو كاتانەدا، هەردوو دەولەتی عەرەبی باجێكی ئێجگار قورسیاندا لەبەرانبەر ئەو وەرچەرخانە دیبلۆماسیەدا، و وایان لێهات ناوبانگیان لەكەداربوو، بەڵام بەڕێوەبەرانی ئەم دو دەوڵەتە بەئاگا بوون لەوەی پەیوەندییان لەگەڵ ئیسرائیل لە زۆر روەوە قازانجیان پێ دەگەیەنێ، كە كۆمەلگەی عەرەبی بۆیان دەستبەرناكەن. تا ئێستاش، ئەم پەیوەندییانە دووپاتی كاریگەری چالاكیەكانیان دەكاتەوە، بەوەی ئیسرائیل بریكارێكی زۆر گرنگە لە بواری گۆرینەوەی زانیاری هەواڵگری دژی تیرۆر، سەرەرای پاڵپشتی ژیرخانی ئابوری هەریەك لە ئوردن و مصر لە زۆر بواری گەشەپێداندا.

بە تیپەڕبوونی كات، ململانێی فەلەستینی –ئیسرائیلی لە رۆژهەڵاتی ناوەراست پاشەكشەی بەخۆیەوە بینی، ئەمەش بەهۆی هۆكارە ناوخۆییەكان و ئامادەنەبونی لایەنەكان بۆ چارەسەركردنی ناكۆكیەكی جاویدانی "ئەزەلی". ئەمەو سەرەرای ئەوەی ناوژەی رۆژهەڵاتی ناوەراست لە جەنگی ئەهلی و شۆرش و جولانەوە و هەلگەرانەوە نغرۆ بوبو، ئەمەش وای كرد چاویان لەسەر چارەسەركردنی كێشەی فەلەستین و گەڕانەوەی زەویەكانیان نەبێت. بەڵام پەرەسەندنەكانی ئەم چەند ساڵەی دوایی، ئەوەی دوویات كردەوە هیچ دەستپێشخەریەك نییە بۆ پاڵپشتی كێشەی فەلەستین لەلایەك و نەبونی بەرنامە و نویكردنەوەی ئاراستەكان لەلایەن ئەوانەی لە ململانێكەدان، بەتایبەتی ئەو لایەنە دەرەكیانەی كێشەی فەلەستینیان لە ئەستۆ گرتبوو لە نیوەی دووەمی سەدەی بیستەمدا، كەچی لەكاتی ئێستادا لەو كیشانەیە، كە گرنگی پێنادەن.

بە شێوەیەكی گشتی، سروشتی ململانێكە نەگۆڕاوە، و پاش ئەوەی ئەم كێشەیە لەلاپەرەی یەكەمی بەرنامەی حكومەتە عەرەبیەكاندا نەما، كۆمەلگەی عەرەبی هۆكاریكی سەرەكی یەكبونی لە دەستدا. پاش ئەو سڕ بونەی روبەروی كێشەی فەلەستینی بوەوە، دەكرێ نزیك بونەوە لە نێوان ئیسرئیل و شانشینی سعودی دۆخێكی باش بێنێتە كایەوە بۆ بەهێز بوونی پەیوەندیەكانیان، بەهۆی هۆكارە هاوبەشەكانی هەردوو لایان بۆ بوونی ئەو پەیوەندییە.

ژێرخانی ئابوری : ئەو بەرانبەرەی، ئیسرائیل پێشكەشی هاوپەیمانەكانی دەكات
ئیسرائیل بە یەكێك لە دەوڵەتە پێشكەوتوەكانی رۆژهەڵاتی ناوەراست ئەژمار دەكرێت، بەها ئابوریەكەی و وەبەرهێنانەكانی لە بنەڕتدا پشت بە تەكنەلۆجیاو گەشەپێدان دەبەستیت. لەگەڵ ئەوەی مێژوی دروست بوونی كۆن نیە، بەلام كۆمەلگەی یەهودی رەگ و رێشەیەكی مێژویی دێرینیان هەیە.  بەجۆرێك پێش دروست بوونی دەوڵەتی ئیسرائیل لە ساڵی 1948، یەهودیەكان لە شوێنە جیاوازەكانی جیهاندا بڵاوبوبونەوە، و توانای پێویستیان هەبو بۆ درسوت بوونی دەوڵەت لە ژێر سەركركردایەتی ئەمەریكادا، ئەو لایەنە پێویستەی بۆ دروست بوونی گەلێك كە بە توندو تۆڵی و توانای ژێرخانەكەی جیا دەكرێتەوە، بەم هۆیەشەوە، رۆڵی لۆبی ئەمەریكی لایەنگری ئیسرائیل بەوەی پرد و كەناڵێكی هێزە، پێویستیەكی گرنگەو دەستبەرداربوون لێی مەحاڵە.

لەلایەكی ترەوە، ئیسرائیل سروشتە سەربازیەكەی قۆستەوە بۆ ئاراستەكردنی پێشكەوتنی تەكنەلۆجی بۆ سوود بینین لە بوارەكانی تردا، بەتایبەت، زەویە كشتوكاڵیەكان و ئاودێری، بواری زۆر گرنگ بوون بۆ بەكارهێنانی ئامێرە تەكنەلۆجیەكانیان تیایدا، ئەمەش پاش ئەوەی بە ئاگا بوون لە شنوری وڵاتەكەیان و درامەتە سروشتیەكانیان. بەرانبەر ئەم دۆخە، جێگای سەرسوڕمان نیە، وڵاتێكی وەك سعودیەی خاوەن درامەتی سروشتی و بوونی داراییەكی سنوردار، بە روی ئیسرائیلدا بكرێتەوەو بە پێی توانا سودی لی ببینێ بۆ بەهێزكردنی ژێرخانەكەی.

ئیسرائیل، لەگەڵ كات یاری دەكات
بە گشتی، ئیسرائیل لەگەڵ كاتدا هەنگاو دەنێت، دەبینرێ لە كاتی بڵاوبونەوەی ململانێكان و دروست بوونی فەوزا و نائارامی لە وڵاتە عەرەبیەكاندا، تەل ئەبیب بە شێوەیەكی سەربەخۆ بەردەوامە لە پێشكەوتنەكانی، هەروەها لە ژێر رۆشنایی گۆرانكاریەكانی ناوچەكە چاوەڕوانی هەڵوێستەكانی ناوچەكە دەكات بۆ ئەوەی دان بە بوون و شەرعیەتیدا بنێن. 

لەم نێوەندەدا، سعودیە وای دەبینێت هەر نزیك بونەوەیەكی ئاشكرا لەگەڵ ئیسرائیل، باجەكەی بریتی دەبێت لە زڕاندنی ناوو ناوبانگی، لەلایەكی ترەوە كاریگەری دەبێت لەسەر پەیوەندییەكانی لەگەڵ ئەو وڵاتانەی لەژێر هەژمونیدان، ئەمە جگە لە وڵاتە ئیسلامیەكانی كە لەناوچەكەدا هەژمونیان هەیە لە نمونەی توركیاو ئێران.

لەلایەكی ترەوە، ئەم وڵاتانەش سود لەو پەیوەندیە دیبلۆماسیە وەردەگرن و لە بەرژەوەندی خۆیان بەكاری دەهێنن، بەتایبەتی لە كاتی ئێستادا، بەتایبەتتر لە ژێر پارچە پارچە بوونی چەمكی وەحدەی عەرەبی، بەهۆی ئەو رووداوانەی كە ناوچەكە بەخۆیەوە دەبینێ لە نمونەی شۆرشەكانی بەهاری عەرەبی، بەوەی گۆرانكاری لەو هاوپەیمانیەتیانە كرد كە ماوەی چەندین دەیە بوو بەردەوامی هەبوو. لەبەرانبەر ئەم سیناریۆیە، كەسایەتیە دیارەكانی بنەماڵەی فەرمانڕەوا كار بۆ رازی كردنی دەوروبەرەكەیان دەكەن و بەهاو نرخی پەیوەندی فەرمییان لەگەڵ ئیسرائیل بۆ روون دەكەنەوە. لە بەرانبەر ئەم دۆخەدا، بەشێك لە بۆچونی گشتی سعودی ئەم نزیك بونەوەیەیان رەخنە باران كرد، كە ماوەی حەوت دەیەیە هێرشی راگەیاندن دەكەنە سەر بوون و جوڵانەوەكانی ئیسرائیل لە ناوچەكەدا.

بە پێچەوانەی ئیسرائیلەوە، لایەنە عەرەبیە چالاكەكان سودی لە گرژیەكانی ناوچەكە نەبینیوە كە ئەمدواییە بەخۆیەوە بینیوە، بەهۆی سەرقاڵبونیانەوە بە ململانێكانیانەوە بۆ دەسەڵات و وای لێیان كرد ئەو كێشانە پشتگوێ بخەن و بە شێوەیەكی هاوبەش كار لە پێناویدا نەكەن. لەم نێوەندەشدا، ئیسرائیل سودمەندی یەكەم بوە لەو شۆرشە سیاسی و كۆمەڵایەتیانەی لەناوچەكەدا روویاندا، سەرباری ئەمەش، جولەكانی ئیسرائیل لە غەزەو قورسایی رەمزی بە گواستنەوەی باڵوێزخانەی ئەمەریكا بۆ قودسی "ئیسرائیل" بونە ناونیشانی هەواڵەكان.

لەگەڵ ئەوەی سعودیە وای پێشان دەدات لەم جوڵانە رازی نییە، بەڵام ئەم لێدوانانە بەس نین بۆ پچڕاندنی پەیوەندی نافەرمییان لەگەڵ ئیسرائیل، و لەلایەكی ترەوە بوونی هێزی ئێرانی لە سوریاو گۆڕانی بۆچونی ئەمەریكا لەسەر رێككەوتنامەی ئەتۆمی لەگەڵ تاران، لەو هۆكارە سەرەكیانەن سعودیەو ئیسرائیل هەڵوێستی وەك یەك و نزیكیان لەو بارەیەوە هەبێت.

مێژوو زۆرجار بەلایەنە واقیعیەكەی كۆتایی دێت
لەكاتی ئێستادا، هیچ پەیوەندیەكی فەرمی لە نێوان سعودیەو ئیسرائیلدا نییە، بەڵام هیچ دوورنیە سەركردەكانی ماڵباتی سعودی ئامادەییان تێدا بێت بۆ ئەوەی دان بە دەوڵەتی ئیسرائیلدا بنێن، لە بەرانبەردا، ئەم هەنگاوە رەهەندی نوێ لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا دینێتە كایەوە.

لەلایەكی ترەوە، سعودیە بە هێزێكی هەرێمایەتی گەورە لە ناوچەكەدا ئەژمار دەكرێت، بەهۆی دوو شوێنی پیرۆز لە خاكەكەیدا هەن، مەككەو مەدینە، هەروەها قورساییەكی دارایی هەیە لە درامەتە سروشتیەكەیەوە "نەوت". لە گۆرەپانی نێودەوڵەتیشدا، لەلایەن ئەمەریكاوە پشتگیری لێ دەكرێت، كە هاوپەیمانی ئیسرائیل و سعودیەشە. لەكاتی ئیستادا، هەژمونی سعودیە لەناوچەكەدا بەرەو زیاد بوون دەڕوات، بەتایبەتی لە كەنداوی عەرەبی، تەنها "قەتەر" نەبێت. بۆیە دەكرێت كرانەوەی سعودیە بە رووی ئیسرائیل و ئەمەریكادا سیستەمێكی نوێی هەرێمایەتی دابمەزرێ و قورسایی هێزە هەرێمایەتیەكان لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا بگۆڕێ.

هەروەها، گەشەی ئابوری سعودیە خۆی دەسەپێنێ بەوەی بە فەرمی پەیوەندیەكانی لەگەل ئیسرائیلدا رابگەیەنێ و هۆكارێكیش دەبێ بۆ سەقامگیری وڵاتەكە و هەڵوێستی كۆمەلگەی نێودەوڵەتیش بەهێز دەكات دەربارەی سودەكانی ئەم پەیوەندییە. سەرەرای ئەوەش، ئەم نزیك بونەوەیەی میحوەری سونی لەگەڵ ئیسرائیل بە سەركەوتن ئەژمار دەكرێت بەسەر ئێراندا لە ململانێی هەژمونی هەرێمایەتی و كاریگەری دەكاتە سەر هاوپەیمانە راستەوخۆكانی ئێران. لە ژێر سایەی ئەم گەمە جیۆسیاسیەدا، دەكرێ كۆمەڵگە سونیەكان لە وڵاتە عەرەبیەكانی نمونەی سوریاو لوبنان لە تەك سعودیەدا بوەستن. لە سایەی ئەم دۆخەشدا، و لە دۆخێكدا ئەگەر ئیسرائیل بتوانێ ئەو ئاگاییە بڵاو بكاتەوە، بەوەی هەندێ لایەن هەرەشەو مەترسیداری واقیعی ترن لەناو كۆمەڵگەی سونیدا، ئەوا دەكرێ پرۆسەی گواستنەوە روەو دامەزراندنی پەیوەندی فەرمی لەگەڵ ئیسرائیل لایەنگری زۆر دەبێت و كەمتر روبەروی رەخنە دەبێتەوە و دەكرێ ئیسرائیل كار بكات بۆ رەخساندنی هەڵوێستەكانی لە چوارچێوەیەكی دور لە دەمارگیری و زیاتر پۆزەتیڤ بێت دەربارەی كێشەی دژایەتی كردنی تیرۆر.

لە چوارچێوەی ئەو گرنگیە جیۆستراتیجیەی رۆژهەڵاتی ناوەراست، دەكرێ ئەو هێزانەی دەیانەوێ هەژمونی سەپێنراو پەیرەو بكەن، سیاسەتێكی زیاتر واقعی بگرنە بەر، و پەیوەندی ئیسرائیل –سعودیە و دژایەتی كردنی ئێران، نوێترین نمونەیە لەسەر ئەو واقعیەتەی كە مێژوو دەیسەپێنێ.