شارپرێس:
بەشی یەكەم:
پەیوەندی پەروەردە بە دیموكراسیەوە پەیوەندییەكی دیالێكتیكییە، بە جۆرێك، كە ناتوانرێت قسە لەسەر فێربوون و ئازادییە تایەبەت و گشتییەكان بكرێت لە حاڵەتی نەبوونی دیموكراسی راستەقینەی هەڵنراو لەسەر بنەمای یەكسانیی‌ و دادپەروەریی كۆمەڵایەتی و بڕوابوون بە جیاوازییەكان و داننان بە پلۆرالیزمدا.

هەروەها ناتوانرێت قسە لەسەر دیموكراسی بكرێت لە حاڵەتی نەبوونی پەروەردەیەكی راستەقینە و فێربوونێك، كە بونیادنەنراو و ئامانجگیر و چییەتیەكی باش و داهێنەرانە و بەرهەمهێنەری چوست و چالاكیی و رێزلێنان لە بەهرە و بایەخدان بە چالاكیە پەروەردیەكان و هەروەها ڕێزلێنان لە فێرخواز و فێركارەكان نەبێت؛ كە سەرقاڵی دۆزینەوە و بە دواداگەڕان و كۆڵینەوەی كرداریی و زانستیی نەبێت. لێرەوە دەبینین كە پەروەردە و دیموكراسی وەك پارەی نەختینەیی پەیوەستن بە یەكترەوە، پەروەردە بێ دیموكراسی نابێت و دیموكراسیش بێ پەروەردە نابێت.

لە ئەمڕۆی كۆمەڵگە ڕۆژهەڵاتییەكاندا هەرە پێویستیترین پەروەردەیەكی دیموكراسییانەیە، كە هاوڵاتییبوون و مافەكانی مرۆڤ تیایدا بەرتەسكبووەتەوە و دادپەروەری بە جۆرێك لە كەمبوونەوەدایە، كە خەریكە بە تەواوەتی نامێنێت. پەروەردەی دیموكراسییانە لە پێناوی ئامادەكردن و گەشەی نەوە نوێكانمادایە تا نەوەیەكی نوێی مۆراڵ و ئاكار دیموكراسییانەی وایان لێ بێتە بەرهەم بتوانن ئیدارەیەكی وردی وڵات و كۆمەڵگە لەسەر دیدگایەكی ڕوونی فراژووتن و داهێنان و ئەفڕاندنی دیموكراسییانەی بونیادنراوی هەست بە بەرپرسیارێتیی و دیسپلین و هاوڵاتییبوون و ماف بكەن؛ ئارەزووكردن لە ئازادی و گۆڕانكاری و دروستكردنی دەوڵەت و نەتەوە لەسەر پێوەری داهێنان و بەرهەمهێنان و ئافڕاندن و فراژووتن و گەشەكردن بە مەبەستی گەیشتن بە پێگە و ئاستی دەوڵەتە پێشكەوتووەكان و نەتەوە گەشەكردووەكان لە ڕووی شارستانیی و زانستیی و تەكنۆلۆژییەوە دەبێت.

كەواتە، پەروەردە چییە؟ ئەی كۆنسێپتی دیموكراسی چییە؟ پەیوەندی پەروەردە و دیموكراسی چییە؟ ئەو ئاستەنگ و تەنگەژانە چیین، كە دەبنە رێگر لەبەردم بە كردەییكردن و مەشقكردنی پەروەردەیەكی دیموكراسییانەدا؟ لەم توێژینەوەیەدا هەوڵئەدەین وەڵامی ئەم پرسیارانە بدەینەوە.
١/ كۆنسێپتی پەروەردە:
پەروەردە كردەیەكی پەروەردەیی و پوختەكردن و چاكردن و مۆراڵی و ئاكاریە بە ئامانجی پێگەیشتن و گەشەكردنی منداڵ و فێرخواز بە پێگەیشتن و گەشەكردنێكی كۆمەڵایەتی دروست و ساغلەم. پەروەردە هاوبەشی دەكات لە پاراستنی داب و نەریت و نۆرمە كۆمەڵایەتییەكان، پەروەردە هەوڵێكی شێلگیرانەیە بۆ پێكهێنان و بەرهەمهێنانی هاوڵاتییەكی باش، هەروەها كار دەكات لە پێناوی گۆڕینی كۆمەڵ بەرەو باشتر و پێشكەوتووتر لە رێگەی دیموكراتیزەكردن و بە كولتووریكردنی دیموكراسیی و دادپەروەریی كۆمەڵایەتی و یەكسانی نێوان مرۆڤەكان. پەروەردە سەرلەنوێ بونیادێكی مۆراڵی و ئاكاری كۆمەڵگە دادەڕێژێتەوە و پێگەی بەرزدەكاتەوە بۆ گەیشتن بە ئاستی دەوڵەتە پێشكەوتووەكان و شارستانێتە مرۆییە بەرزەكان. 
پەروەردەی جددی هەوڵ ئەدات بۆ پەیوەستبوونی تاك بە كۆمەڵگەوە، ئەویش بە گونجاندن و ڕاهاتن و سەركەوتن و گۆڕانكاری تیایدا، هەروەها هەوڵ ئەدا بۆ:"پەرەپێدانی كەسایەتی مرۆڤ و پاڵپشتیكردنی مافەكانی مرۆڤ و ئازادیە بنەڕەتیەكانی. واتا پێكهێنانی سەربەخۆیی بیر و ئەندێشە و مۆراڵی تاك، ڕێزگرتنی ئەم سەربەخۆییەش لە لایەن ئەوانی ترەوە لەسەر بنەمای هەمان مامەڵە لەگەڵ یەكتریدا تا سەربەخۆیی ببێت بە پڕۆژەیەك بۆ هەموو تاكەكان وەك یەك."
بە هەرحاڵ، پەروەردە ئامڕازێكە بۆ بەدیهێنانی داهێنان و ئەفڕاندن و بەدواداگەڕان و دۆزینەوە و ڕاڤەكردن و كنەكردن و كۆڵینەوە و بە دیموكراتیزەكردنی كۆمەڵگە؛ چەقبەستن لەسەر ئازادی و دەستپێشخەری تاكی ئازاد لە هەرچ جۆرە گفتوگۆكردنی مەبەستدار و ڕەخنەگرتنی بونیادنەر و دیالۆگی دروست لە پێناوی بونیادنانی كۆمەڵگەی پێشكەوتوو و بە ئاگا و هاوبەشیكار لە تازەگەری و ڕێگە خۆشكردن بۆ دەركەوتنی وزەی تاك و كۆمەڵگەیەكی بەرهەمهێنەر و داهێنەر و دۆزەرەوەی تیۆری تەكنیكیی و كردەیی و زانیارییەكان. 
دكتۆر محەمەد لبیب نجیحی دەڵێت:"ماددام ئامانجی بنەڕەتی پەروەردە گەشەی بیر و ئەندێشە و بەكارهێنانی زیرەكییە، كەواتە پەروەردە لە پێناوی ئازادییەكانی مرۆڤدا كار دەكات. جەختكردنەوە لەسەر گەشەی منداڵ، واتا جەختكردنەوە لەسەر سڕینەوەی ئاستەنگەكانی بەردەمی توانا هۆشیارییەكانی منداڵ، هەرەوها زەوینەخۆشكردن و دەرفەت و بواردان پێیی تا بتوانێت كارا بێت و توانا شاراوەكانی و ئەو ژینگەی تیایدا دەژی بەكاری بهێنێت بۆ ئەوەی كە خۆی دەیخوازێت. كۆمەڵگەی سەربەخۆ ئەو كۆمەڵگەیەیە كە تاكەكانی هاوبەشی بكەن لە پەرەسەندنی و ئاراستەكردنی بەرەو گۆڕانكارییە پێیوست و پێشكەوتووەكان." 
كاتێك تاكەكانی كۆمەڵگە ئازد بن و هەست بە ئازادی بكەن كەواتە پەروەردە هاوبەشیی كردووە لە كرانەو و پێشكەوتنیدا. مەبەستمان لە كۆمەڵگەی كراوە ئەو كۆمەڵگەیەیە كە رێگەی گەشە و پەرەسەندنی بۆ كراوەتەوە و خراوەتە سەرپێی بەرەوپێشچوون، واتا واقیعی مەوجودی تێپەڕاندووە. كۆمەڵگەیەكی لەم جۆرەش ئەو كۆمەڵگەیەیە كە بە جۆرێك خۆی ڕێكخستووە توانای بەدەیهێنانی هەموو كاروبار و مەسەلەیەكی مرۆیی هەیە. كۆمەڵگەیەكە قبووڵی گۆڕاناكرییەكان دەكات و وەك ئاماڕازێك بەكاریان دەهێنێت بۆ سەركەوتن بەسەر گەندەڵی و داڕزاندا، زیرەكی و هەوڵە هەروەزییەكان لە نێوان تاكەكانی كۆمەڵگەدا هەموویان دەبنە گەشە و پێشكەوتنی مرۆڤ و مرۆڤبوون.
جگە لەمانەش پەروەردە بەدیهێنەری كۆمەڵێك ئەركی كرۆكییە وەك فێڕبوون، ڕۆشنبیربوون، پاقژبوون، پاڵاوتنبوون و ڕزگاریی بیر و هزر و ئەندێشە لە كۆتوبەندەكان و ئەفسانە و حیكایەتە ساختەكان و جادوگەریی و، پەیوەستبوون بە مرۆڤایەتیی و زانست و ئاسۆ ڕووناك و نموونەییەكانەوە.
٢/ كۆنسێپتی دیموكراسی:
ئەوە ئاشكرایە، كە دیموكراسی بە واتا پێدراوەكانی واتا حوكمی گەل لە لایەن خودی گەل خۆیەوە، بە واتایەكی تر حوكمی زۆرینە دوای پرۆسەی هەڵبژاردن و دەنگدان و جیاكردنەوە و پاكردنەوەی دەنگەكان. دیموكراسی بەرامبەر و دژی حوكمی دیكتاۆری و حوكمی ئۆتۆكراسییە، كە هەردووكیان حوكمی زوڵم و ستەم و هەژموونی دەسەڵاتێكی ڕەهان. دیموكراسی چەقبەستن و چاودانە لەسەر یاسا و ماف و ئازادیەكان و دادپەروەریی و كەرامەتی مرۆڤ بە بنەماگرتنی مافەكانی مرۆڤ و چەسپاندنی یەكسانی ڕاستەقینە لە نێوان ڕەگەز و توخمەكاندا. گرنگترین بنەمای دیموكراسی هەست بە بەرپرسیارێتی و پەیوەستبوون پێیەوە و، ڕێزگرتن لە سیستم و بایەخدانی زیاتر بە لایەنی زانست و زانین بەسەر لایەنی هێز و تووندووتیژییدا.
دیموكراسی كارا و ڕاستەقیەن بەم جۆرە دادەمەزرێت:"مامەڵەی دیموكراسیانە لە نێوان دامەزراوەكانی پاراستن و ڕێزگرتنی مافەكان و جێبەجێكردنیان بەو یاسا و دامەزراوانەی كە لە چوارچێوەی دەوڵەت و ماف و یاسادا هەن. ئەوەش ئاشكرایە كە ڕێزگرتن لە مافەكان و جێبەجێكردنی ئەركەكان نایەتە دی بە بێ بوونی تاكی ئازاد و سەربەخۆ. دیموكراسی مەسەلەیەكی ڕووكەش و شكڵیی نییە، هێندەی ئەوەی كە فەرهەنگ و مامەڵەیە؛ تێگەیشتن و قبووڵكردنە بۆ ڕا و بۆچوونە جیاوازەكان؛ یەكسانی و دادپەروەریی و ویژدانگەرایی و هاوبەشیكردنێكی سیاسیانە و بڕیاردانی (تاك)‌ە لەسەر چارەنووسی خۆی و هەڵبژاردەی خۆی؛ هەروەها ئەفەرۆزكردنی دەسەڵاتخوازییە لە هەموو بوارەكانی ژیاندا؛ دیموكراسی ئەمڕۆ و سبەینێ بەدیهێنانی زیاتر و زیاتری ڕێزی تاكەكان و تواناكانیانە. نابێت دیموكراسی و ڕەفتاری دیموكراسیی بەوە دابنرێت، كە دامەزراوەی دیموكراسیی لە ئارادایە، یان یەكێك بێت لە سیاسەتە نەگۆڕەكان، بەڵكو پێویستە وا تەماشای بكرێت وەك پێویستییەكی مۆراڵی كە پرنسیپڵەكانی لە نێوان مرۆڤەكان و ئامانجە جیاوازەكان و داننان بە جیاوازییەكان تا مرۆڤەكان بتوانن زاڵ بن بەسەر ‌هەڵچوون و تووندڕەوییەكانیاندا و دووركەوتنەوە لە هەموو بڕیارێكی تاكلایەنە و خۆیی."
كەواتە، دیموكراسی بەدیهێنەری بەختەوەریی مرۆڤەكانە، دڵنیابوونیانە لە ژیانێكی سەروەرانە، زۆركردنی دەرفەت و بواری كاركردنە، پڕكردنەوەی حەز و ئارەزووە خۆڕسكییەكانیەتی وەك خواردن و خواردنەوە و سێكسكردن، شكاندنی تینوێتی زانست و زانین و هونەریی و كولتورییە، دەربازبوونی لە كڵۆڵیی و چنگی هەژاریی و دواكەوتوویی و پێشكەوتن بەرەو جیهانێكی زیاتر جێگیر و دڵنیایی پڕ لە ژیانی بەختەوەری و خۆشگوزەرانی و هاوبەشیكردن لە داهێنان و ئەفڕاندن و بەخشین.
٣/ كۆششكردن بۆ پەروەردەیەكی دیموكراسییانە:
كۆششكردنێكی فرە هەس بۆ گەیشتن بە پەروەردەیەكی دیموكراسییانە، گرنگترینی ئەو كۆششكردنانە كتێبەكەی جۆن دیویە، بە ناونیشانی"پەروەردە و دیموكراسیی" كە لە ساڵی ١٩١٦ی زاینییدا بڵاوكرایەوە، كۆی ئەم كتێبە باس لە فەلسەفەی پەروەردە و جێبەجێكردنی دەكات، كە هەریەكە لە میشڵین و فراند میڵی سەرپەرشییان كردووە. هەروەها كتێبگەلێكی زۆر و نووسیێكی فرە دەربارەی پەروەردە و دیموكراسی نووسراون، وەك كتێبەكەی ئافانزینی لە ژێر ناوی:"دۆگما و تازەگەری لە پەروەردەی فێرگەكاندا" كە بەشی سێیەمی لە ژێر ناوی:"پەروەردەی نوێ و دیموكراسییدایە".
٤/ جێكەوتەی دیموكراسی لە دامەزراوە پەروەردەییەكاندا:
هەرچ كەسێك تەماشایەكی خێرای گشتی دامەزراوە فێركاریی و پەروەردەییەكان بكات تووشی سەرسوڕمانێكی بە‌هێز دەبێت؛ چونكە ئەم دامەزراوانە گۆڕاون بۆ ئۆردوگای سەربازیی، تژی لە دیسپلین و ڕێزگرتن لە یاسا و سیستمی دامەزراوە، تەنانەت دەرگاكانیان لەسەر شێوازی دەرگای بەندیخانە شاراوەكانە، لە بەردەمی دەرگاكانیاندا حەزحەزێك بە پۆشاكی فەرمییەوە وەك پۆشاكی سەربازی ڕاوەستاوە، تێڵایەكی كورتی بە دەستەوە گرتووە وەك حەرەسی عەمبارەكان، بۆ ترساندنی چرۆ و ئاسۆی پاشەڕۆژ، ئەمەش لە پێناوی سەپاندنی سیستمەكەدا، ئەگەر پێویست بكات ئەوە تێڵاكەی و هێزی تووندووتیژیی بەكار دەهێنێت چ تووندووتیژی جەستەیی یان دەروونیی.
هۆكاری ئەم واقیعە پەروەردە خراپە لە سیستمێكی پەروەردەی ئۆتۆكراسیەوە سەرچاوە دەگرێت، كە پشت دەبەستێت بە زمانی سەركوتكردن و ڕق و كینە و ترسان وەك دیكتاتۆریەتی سەربازی وایە، كە هیچ شتێك نازانێت جگە لە بەكارهێنانی تووندوتیژی و تەمێكردن و تۆقاندن؛ پەروەردەیەكی لەم شێوەیە لەتەمەنی ناسكی منداڵدا دەروونێكی خراپ و نەخۆش و نەگەتیڤ و هەستكردن بە ڕق و كینە و ترس دروست دەكات، هەروەها لاوازی و بێ توانایی لە سەرچڵێتیی و خەیاڵ و داهێنان و ئەفڕاندن دەكوژێت و تێنەگەیشتن و نەزانین دەربارەی دیموكراسی ڕاستەقینە و یەكسانی كۆمەڵایەتی بەربڵاو دەكات. 
ئەنجامی ئەم فشارە سیاسییەش دەركەوتنی نەوەیەكی تازە پێگەیشتووی لاوانە، كە یاخی دەبن و هەڵدەگەڕێنەوە لە خێزان و فێرگە و كۆمەڵگە، هەڵگری مەشخەڵی شۆرشێكی نەگەتیڤ دەبن كە پەلاماردان و هێشكردن بۆ سەر دامودەزگا خزمەتگوزارییەكانی وەك شكاندنی بۆری ئاوی خواردنەوە و  وێرانكردنی هێڵی كارەبا و ڕووناكییەكانی سەر شەقام و كاولكردنی دامەزراوە فێرگەییەكان و ڕووخانی دار و دیواری فێرگەكانی خۆیانە، هەروەها دووركەوتنەوە لە خوێندن و دامەزراوە فێرگەییە زیندانئاساكانیان، لە دواجاریشدا مامۆستایانیش فێرگەكان بەجێدەهێڵن، هەرچی لە فێرگەكاندا بێت هەمووی هەڵدەتەكێ بە هۆكاری ئیدارەیەكی لاوازی دڵڕەق و ئاسۆیەكی تاریك و مردوو. 
هەرچ وڵاتێك هەڵگری ئەم شێوازە لە پەروەردە بێت، ئاسۆیەكی داخراو و تاریك چارەنووسی لاوان و كۆی كۆمەڵگەكەیەتی، فێرگەكان دەبن بە شانۆیەكی تراژیدی و ململانێی نەوەكان، بە هەموو شێوەیەك فێرگەكان هەڵگری جیاوازییە چینایەتیەكان دەبن و میراتگریی و بۆماوەیی بەرهەم دەهێننەوە، وەك هەردوو بیرمەند(بییر بوردیۆ و باسرۆن دەلێن:"لەم فێرگانەدا بە تەواوەتی جیاوازییە چینایەتییەكان دەردەكەون، مناڵانی چینە دەوڵەمەند و ئەرستۆكراتیەكان خوێندن و فێربوونی تایبەتیان دەبێت و دەبن بە خاوەنی(بڕوانامەی زانین و زانست و زانیاری) لەم جۆرە سیستمی پەروەردە و سیستمە سیاسیانەدا گرنگی و بایەخ زیاتر بە چینی سەردەست و دەوڵەمەند دەدرێت، ئەوەی ئەم دوو بیرمەندە دەریدەبڕن، ئەوەیە كە تەواو پەروەردەی دیموكراسی ناكۆكە بەم پەروەردە باوە. 
لە سیستمی سیاسی نا دیموكراسیدا، سیستمی پەروەردە نادیموكراسە و تەنها لە ڕاژە و بەرژەوەندی چینی دەوڵەمەند و ئەرستۆكرات دایە، فێربوونی گشتی و تایبەتی و بیریی و هزریی و پیشەییەكان هیچ نین جگە لە گوزارشتێك كە جیاوازییە كۆمەڵایەتیەكان دەیسەپێنێت و دامەزراوە پەروەردەیەكان دەگۆڕێت بۆ كەش و ژینگەیەكی جیاكاری زمان و ڕەگەزپەرستیی و شوێنێك كە دەبێت بە ئاشی هاڕینی كۆمەڵایەتی و ململانێ چینایەتیەكان. ئەگەر(ئەمیل دۆركایم) لە دیدگایەكی پارێزگارییەوە شیكاری دەكات بۆ سیستمی پەروەردە، بەڵام (ئەلتۆسێر) پێیوایە كە تەكنیك و زانین و زانست لە فێرگەكاندا پێویستە بۆ هەموو وەك یەك بێت، دەنا پێوەندیە كۆمەڵایەتیەكان بە جۆرێك دەبن كە حوكمی چینێكی كەمینە بەسەر هەموو كۆمەڵگەدا دەسەپێنێت. 
سیستمی فێرگە و پەروەردە ئامێرێكی ئایدۆلۆژیی دەوڵەتیە، سوود دەگەیەنێت بە بەردەوامی و بۆماوەیی پێوەندییەكانی بەرهەمهێنان لە ڕێگەی ئامادەباشی خوێندن و فێربوونەوە كە گونجاو و تەبا بێت لەگەڵ دابەشكردنی كار و جیاوازییە چینایەتیەكاندا، هەروەها لە ڕێگەی سەپاندنی ئایدۆلۆژییە باوە بەرژەوەندخوازییەكەی چینی سەردەستدا. ئاراستە هەبووەكانی نێو فێرگە ڕەنگدانەوەی دابەشكردنی كۆمەڵگەیە بەسەر چینەكاندا، بە مەبەستی مانەوەی پێوەندیە كۆمەڵایەتی و چینایەتییەكان".
لەبەر ئەوەی كە فێرگە لیبراڵیەكان، فێرگەی چینایەتی و نادیموكراسن، لە دەوڵەتی دواكەوتوو و ستەمگەردا سیاسەتی دواكەوتوو و كۆلۆنیالیزم دەچەسپێنێت و هەژاریی و كەمدەستیی دەهێڵێتەوە و دەیكات بە بۆماوەیی كۆمەڵایەتی، ئیڤان ئیلیتش داوای نەهێشتنی ئەم جۆرە فێرگە چینایەتیە نادیموكراسییانە دەكات لە كتێبی"كۆمەڵگەی بێ فێرگە".  تیۆری مردنی فێرگە بە پێی(كۆی ئافانزینی) لە ڕاستیدا تیۆریەكە:"لە ژێر كاریگەرییەكی گەورەی ئەو فاكتەرە جیۆگرافیانەدا بوو كە دەوریان دابوو، بۆ ئەوەی بیكات بە تیۆرییەكی گونجاو و باش بۆ وڵاتانی ئەمەریكای لاتینیی، كە بە تەواوەتی نامۆ بوو بە لۆژیكی پەروەردەی ڕۆژئاوایی، بە تایبەتی هەندێك پرسیار دێنە پێشەوە لەسەر ئەوەی ئەم لێكدانەوەیە، كە وای بۆ دەچێت كە تەنها لە وڵاتانی رۆژئاوادا جێبەجێ دەكرێت، ئەم ڕایەی ئیلیتش لەوەوە سەرچاوەی گرتووە، كە دەڵێت فێرگە گونجاوە بۆ سەردەم و قۆناغی پیشەسازیی و كەلەپوری تایبەت بە خۆیەتی،  پێویستە لە وڵاتانی دواكەوتوودا بسڕرێتەوە و چونكە زەرورەتی بوونی نییە، سڕینەوەی و لابردنی دەبێت بكرێت بە مەرجێك بۆ سڕینەوە و لابردنی كۆلۆنیالیزم و سەركەوتنی یەجگاری بەسەریاندا، هەندێك جار داوا دەكات بە تەواوەتی ئەم جۆرە لە فێرگەی رۆژئاویی بسڕێتەوە و باویان نەماوە. 
بە هەرحاڵ، واقیعی نادیموكراسیی لە فێرگە پەروەردەییەكانماندا بە هۆكاری نەبوونی دیموكراسی و نەبوونی فەلسەفەی ئیداری و نەبوونی فەرهەنگی مافی مرۆڤ لە هەموو ئاستەكانی كۆمەڵگەدا بوونی هەیە.

٥/ جۆرەكانی پەروەردەی دیموكراسیی:
دەتوانرێت قسە بكرێت لەسەر چەندین جۆری دیموكراسی لە بواری پەروەردە و فیربووندا، بەڵام لەم سێ جۆرەدا كورتی دەكەینەوە:
١/ پەروەردەكردن و فێركردنی دیموكراسییانە:
مەبەست لە پەروەردەكردن و فێركردنی دیموكراسییانە، ئەوەیە، كە فێرخواز مافی تەواوی هەیە بۆ پێدانی پەروەردە و فێربوون بە سوود وەرگرتن لە هەموو ڕێگاكانی پەروەردە و فێربوون، پێویستە فێرخوازان هەموویان وەك یەك پەروەردەكرێن و فیركرێن و زەوینەخۆشیی پەروەردەكردن و فێربوونیان وەك یەك بخرێتە بەردەست و ز بۆ بڕەخسێەرێت. پێویستە مامۆستایان و ڕاهێنەران بە یاسا و ڕێسایەكی یەكسانانە ڕێگەی پێداگۆگییەكی دیموكراسییانە لە ئەستۆ بگرن، هیچ جۆرە جیاوازیەكی چینانیەتی و هەڵاواردن لە پەروەردەكردن و فێركردندا لە ئارادا نەبێت. هەموو فێرخوازن یەك جۆر پۆشاكیان لەبەردا بێت، هەروەها فێرخوازن وانەی یاسایی وەربگرن بۆ ئەوەی فێری مافەكانی خۆیان بن و بتوانن بە گوێرەی یاسا و ڕێنماییە دیموكراسییەكان بەرگری لە مافی خۆیان بكەن.  
٢/ فێربوونی دیموكراسییانە: 
دەوڵەتە پێشكەوتووەكان هەوڵی دیموكراتیزەكردنی فێربوون و فێرخوازیی دەدەن، لە میانەی گشتگیركردنی بەرنامەكان و یەكبوونی پرۆگرام و سیستمی خوێندن و بڕیارەكان لەگەڵ ئەوەی فرە جۆر و فرە شێوە و ناوەڕۆكن. هەروەها بە خۆماڵییكردنی فێربوون و ناچارییكردن و بە پێویستكردنی لەسەر هەموو منداڵێك تا دەوڵەت بتوانێت نەخوێندەواری و نەزانین و هەژاریی و دواكەوتووی تێپەڕێنێت. فێربوون و فێرخوازیی كۆمەڵگە دەگۆڕێت و دیموكراسی ڕاستەقینە بەدی دەهێنێت. فێرخواز لە فێرگەی دیموكراسی و دامەزراوە دیموكراسییەكاندا فێری دیموكراسیی دەبێت و ڕادێت لەگەڵ ژینگە پڕ لە ئازادییەكانیدا. كاتێك باس لە دیموكراسی فێربوون دەكەین، مەبەستمان ئەوەیە كە فێربوون خەسڵەتێكی میللیگەرایی هەیە كە هەموو كەسێك سوودی لێ وەردەگرێت بە بێ هیچ هەڵاواردن و جیاكارییەك، فێرگەی دیموكراسیی كراوەیە بە ڕووی هەژار و دەوڵەمەندا بە رێگەیەكی دادپەروەرانە و یەكسانیانە بوار دەڕەخسێنێت بۆ هەموو لایەك. 
پرنیسپڵەكانی یەكبوونی پرۆگرامەكانی خوێندن و سیستمی خوێندن كە بووە بە نیشانەی حیزبە میللیگەراییەكان و دروشمێكی درەوشاوەی هەموو بڕیارە سیاسییە نیشتیمانییەكان پێویستە هەڵنەوەشێنرێتەوە"ئەو واقیعە دەوڵەمەند و فرەییەی كە لە ئارادایە، ئەو هەموو مەرج و ئامێرە بەردەستانە بۆ گۆڕانكاری نوێ پێویستە هەڵنەوشێنرێتەوە، كە كرانەوە بە ڕووی هەموو جیاوازییە چینایەتیی و نەتەوەییەكان و جیاكاریی و ڕەگەزپەرستییەكان دەكات بە زەرورەت... 
بە هاوبەشیكردنێكی گشتگیری پێویستە بەربەست دانرێت لەبەردم هەموو كێشەو ئاستەنگەكانی كرانەوە زەرورییەكەدا. بەم جۆرە، هەموو دەوڵەتێك هەوڵێكی شێلگیرانە دەدات بۆ جێگیركردنی ژینگەی دیموكراسی لە دامەزراوە پەروەردەیەكانیدا لە ڕێگەی دەركردنی كۆمەڵێك یاداشتی وەزاری و بڕیارگەلێكی حكومیی و یاساگەلێكەوە بۆ ئەوەی فێركردن و پەروەردەكردن بگاتە پێگەیەكی بەرزی دیموكراسییانە، بەڵام كاتێك كۆمەڵگە نادیموكراس بوو، ئازادییەكانی تاك بەرتەسكرابوونەوە، دەسەڵاتی سیاسی ستەمگەر بوو، ئەوە مەحاڵە فێركردن و پەروەردەكردن دیموكراتیزە بكرێت.
٣/ دیموكراسی فێربوون:
هیچ كۆمەڵگەیەك ناتوانێت ببێت بە كۆمەڵگەیەكی دیموكراسی و بڕوای بە ئازادیە تایبەت و گشتییەكان هەبێت و بڕوای بە مافی مرۆڤ و هەبێت و پەیوەست بێت بە لۆژیكی قبووڵكردنی جیاوازیەكان و قبووڵكردنی لێبوردەیی و تۆلێرانس ئەگەر لەسەر دیموكراسییەكی ڕاستەقینە خۆی ڕانەهێنابێت و نەیكردبێت بە كولتوور و ڕەنگی نەدابێتەوە لە هەڵسوكەوت و ڕەفتاری تاكەكانیدا.
هەڵبەت ئاشكرایە، كە ئۆردوگایەكی سەربازیی و داپڵۆسین و ڕقلێبوون ناتوانێت هیچ بەرهەم بهێنێت جگە لە ئامرازەكانی چەوساندنەوە و بیریی سڕینەوە و پاكتاوكردن و تووندڕەویی و تووندووتیژیی و حەز و ئارەزوو لە حوكمی دیكتاتۆریەت و بەربەریەت.
تەنها بە پەروەردە دەتوانین لە دیموكراسیی تێبگەین و بیكەین بە دروشم و فەرهەنگ.
شاراوە نییە لای هیچ كەسێك:"بوونی دامەزراوەی پەروەردەیی و فێركردن دەورێكی سەرەكی دەبینێت، بۆ كرانەوەی ژیان و ژینگەی سیاسی كۆمەڵگە بە چەسپاندنی كۆمەڵێك پرنسیپڵ و بەهای مسۆگەرزادە بە ڕابوونی كۆمەڵگە و تازەگەرێتی لە ڕووی سیاسییەوە؛ دەوری فێرگە، تەنها كورت نابێتەوە لە چوارچێوە ناوخۆییەكەیدا، بەڵكو كاریگەرییەكانی ئەم چوارچێوە تێدەپەڕێنێت، لە ڕاستیدا كاریگەریە بنەڕەتییەكەی ئەوەیە كە چوارچێوەی خۆی تێدەپڕێنێت؛ چونكە پرنسیپڵەكانی دیموكراسی و مافی مرۆڤ و پلۆرالیزمی سیاسیی، هەموویان بەهاگەلێكن بە پەروەردە و پرۆگرامە دیموكراسییەكانی بە دەست دێن؛ پێگەیشتن و گەورەبوونی تاك لەسەر ئەو بەهایانە ڕێگەچارەیەكی دروست و ڕاستە تەنانەت بۆ گەیشتن بە هاوبەشییەكی كارای سیاسیانە لە بەڕێوەبردن و حوكمڕانی كۆمەڵگەدا. بیرمان نەچێت، ئامژە بدەین بەوەی كە فێرگە دەورێكی باش دەبینێت لە دروستكردنی پەرلەمانی منداڵاندا: كەواتە پەروەردە یەكەم ئامرازە بۆ فێربوونی دیموكراسیی و سەپاندنی دیموكراسی وەك واقیعێكی زەروریی بۆ پاراستنی مرۆڤ و مافەكانی و پاراستنی كەرامەتی مرۆڤ. 


٦/ ئامێرەكانی بەدیهێنانی دیموكراسی لە بواری پەروەردەدا:
ناتوارێت قسە لەسەر پەروەردەی دیموكراسی بكەین یان دیموكراتیزەكردنی فێركردن و پەروەردەكردن و فێربوون بكەین تا وێنایەكی تیۆریاییمان نەبێت دەربارەی كۆمەڵێك ئامێر و ئامڕازی جێبەجێكردن كە فرییامان بكەوێت بۆ بەدیهێنانی دیموكراسی لە ناو دامەزراوە پەروەردەییەكاندا بە مەبەستی گواستنەوەی بۆ ناو كۆمەڵگە و دیموكراتیزەكردنی كۆمەڵگە لە ڕێگەی فرێخواز و فێربووەكانەوە، كە هەڵسوكەوت و ڕەفتاریان دیموكراسییانە بێت لەگەڵ هەموو ئەندامانی خێزانەكانیان و كۆمەڵگەكەیان و نیشتیمانەكەیان و نەتەوەكەیان بە بێ جیاوازیكردن. دەتوانرێت ئەم ئامراز و ئامێرانە بكرێت بە پرۆسەیەكی تەكنیكی و پرنسیپڵگەلێك لەمانەی خوارەوە:
بیری هەرەوەزیی و كاركردن لە تیب و كۆمەڵی كۆلێكتیڤانەدا:
بیری هەرەوەزیی بە گرنگترین ئامێر و ئامراز دادەنرێت بۆ بەدیهێنانی پەروەردەیەكی دیموكراسی ڕاستەقەینە؛ چونكە كاركردن لە تیبی پەروەردەیی كۆمەڵێكی دیاریكراودا هاوكاری و یارمەتی فێرخوازان دەدات بۆ كرانەوە و پێگەیشتن و تێگەیشتن و وەرگرتنی زانین و ئەزموون لەوانی دیكە، هەروەها دووری دەخاتەوە لە ڕەفتار و كرداری نەرێنی، وەك گۆشەگیری و دابڕان و كەنارگیری و هەستكردن بە ترس و كەماسیی نزمیی و خۆ بەكەم زانین، هەروەها یارمەتی خۆ ڕزگاركردن دەدات لە دەست خۆپەرستی و خودئەڤینیی. هیچ دەوڵەتێك ناتوانێت پێشكەوتن و گەشانەوە بەدی بهێنێت ئەگەر كاركردن نەخاتە بواری تیپە هەرەوەزیی و هاوەڵێتیەكانەوە(كۆلێكتیڤ)، وەك ڕۆژئاوا و ئەمەریكا. زاناكان جەختیان كردوە لەسەر بیری هەرەوەزیی و كنەكردن و بە دواداگەڕان لە تیپە هاوەڵییەكان و كۆمەڵییەكاندا بۆ بەدیهێنانی ئەو ئامانجانەی كە پڕۆژە و پڕۆسە فەرهەنگییەكانیان هەیانە.
لێرەوە دەبینین كە پیداگۆگی بیری هەروەزیی لە بنەماكانی بەدیهێنانی فێركردن و پەروەردەكردنی دیموكراسییانەیە، هەروەها بۆ بەدیهێنانی تازەگەرێتی لە فێركردن و پەروەردەكردندا و بە دیموكراتیزەكردنی پەروەردە و كۆمەڵگە؛ چونكە جیاوازیە كۆمەڵایەتیەكان دەسڕیتەوە و هەموو جیاكاریەكانی ڕەنگ و زمان و پێست دەتوێنێتەوە و جێبەجێیان دەكات.
بە ناوبانگترین كەسێك كە داوای بیری هەروەزیی و دیموكراتیزەكردنی فێرگە پرۆلیتاریەكانی كردبێت، ڕاهێنەر و مامۆستای فەرنسیی(سلستان فرینیە)یە كە كۆمەڵێك ئامرازی دانا بۆ  چاندنی بیری هەروەزی لە نێوان لاوە فێرخوازەكاندا. بەكارهێنانی ئەو ئامرازانەش، لە كاری چاپەمەنی؛ لە دامەزراندنی كارە هەرەوەزییە فێرگەییەكان؛ لە بەكارهێنانی كارە زۆر وردیلە و بچكۆلەكان، لە شەونخونی و ئێشكگرتن بە دیار نووسین و دەركردنی ڕۆژنامەكانی منداڵان، برەوپێدانی كارە كۆمەڵایەتیەكان، نوسینە پڕ بایەخەكانی ژیان، رێكخستنی كار و پیشەكان، بەكارهێنانی ئامێرە نوێكان وەك تیپی مۆسیقا و شانۆ و سینەما و كارە هونەریە جۆراو جۆرەكانە. 
بەم جۆرە لە كاری هەرەوەزیی تیپە كۆلێكتیڤەكاندا، دەتوانرێت دیموكراسیی فێربوون و فێركردن و پەروەردەكردن بەدی بهێنرێت، هەروەها كۆمەڵێك لەو كێشەو گرفتانەی دێنە ڕێگەی ڕاهێنەر و مامۆستاكان بە ئاسانی چارەسەر بكرێن، دیسان فێرخوازەكان و شاگردەكان دووربخرێنەوە لە باری دەروونی خراپ و هەست بە كەماسییكردن، یان دوورخستنەوەیان لە خۆپەرستی و خۆ بە زلزانین و لووتبەرزی. 
بۆ لابردن و سڕینەوەی بەها نەگەتیڤەكان لە هەستی تاكەكاندا، بێگومان باشترین چارەسەر ئەوەیە، كە فێرخواز بخرێتە نێو كۆمەڵە كۆلێكتیڤەكانەوە، تا ڕابهێنرێت لەسەر بیری سۆسیالیستی كردەیی، بە بەكارهێنانی توانا جەستەیی و عەقڵیەكان بۆ بەدیهێنانی بەروبوومی بە پیت و بە نرخ، وەك(ئەنتۆن ماكرینكۆ) دەڵێت، هەروەها بۆ ڕاهاتنی فێرخواز و شاگرد بە دابڕانی لە كاری خۆیی و، كاركردنی لە ناو كۆمەڵە هەرەوەزییە گونجاو و وێكچووەكان لە ڕووی تەمەن و ئاستی خوێندن وەك(كوزەینی)ە دەڵێت بۆ دروستكردنی بوار و دەرفەتی كاری هاوبەش و كۆلێكتیڤانە لە پێناوی كۆمەڵگەیەكی دیموكراسیی داهێنەر و گەشەسەندوودا.
تین و هێزی كۆمەڵی كۆلێكتیڤ:
لایەنە تەكنیكیی و میكانیكیەكانی تر بۆ بەدیهێنانی دیموكراسی، هەروەها بۆ فێركردن و دروستكردنی هاوڵاتی چاكخواز و كەسایەتی هاوسەنگ و جێگیر لە ڕووی دەروونیی و كۆمەڵایەتیەوە، بێگومان دەبێت ئەوە بزانین، كە تەكنیك و دینامیكیی كۆمەلە هەرەوەزییەكان پڕۆگرام و بەرنامەیەكی گرنگن بۆ چارەسەركردنی زۆرێك لە دیاردە دەروونیی و هەستیی و نەستییەكان لە لای فێرخواز و شاگردەكان، هەروەها تەكنیكێكی چالاكی گرنگە كە دەتوانرێت لە پڕۆسەی فێركردن و پەروەردەكردندا بەكاربهێنرێت‌.
فێرخواز ناتوانێت داهێنان بكات لە ناو كۆمەڵە هەرەوەزییە كۆلێكتیڤە دیموكراسییەكاندا نەبێت، كە بڕوایان بە برایەتی و كێبڕكێی پاك و پەیوەست بە بیری مۆراڵ و یەكسان و دادپەروەرەوەیە، هەروەها شاناز بە یاسا و ماف و ئەركەوەن. 
بێگومان بۆ هەرچ كۆمەڵێكی هەرەوەزی سەركردەیەك هەیە بۆ دابەشكردنی كار و ئەركەكان و، سەرپەرشتی ڕێكخستنی كۆمەڵەكان، ئەمەش بەرپرسیارێتیەكی گەورەیە و گرنگە كە لە ئەستۆ دەگیرێت. بێگومان سەركردەش پێویستە بە هەڵبژاردنێكی دیموكراسیانە هەڵبژێردرێت بۆ ماوەیەكی دیاركراو تا سەركردەكان بە نۆرە دەوری سەركردایەتی و بەرپرسیاریتی ببینن. 
بەڵام وەك ئاشكرایە ڕێكوپێكی كۆمەڵە كۆلێكتیڤەكان دەكەونە ژێر سایەیی پرۆسەیەكی بەردەوام بۆ سێ سەركردایەتی یان سێ دەسەڵات وەك(كۆرت لوین) ئاماژەی پێ دەدات: سەركردەیەكی دیموكراسیانە یارمەتیدەر بۆ داهێنان و ئەفڕاند و بەدیهێنانی بەروبوومێكی بە پیت و بەرهەمێكی بە بایەخ، جا ئەمە بە ئامادەنەبوونی مامۆستای سەرپەرشتیكار بێت یان لە حاڵەتی ئامادەبوونیدا بێت جیاوازی نییە و دەبێت وابێت، هەروەها سەركردەی ئاماژە پێدراو هەوڵ ئەدات‌ بۆ دەركەوتنی كارلێكە ئەرێنیە دروستكەرەكان وەك هاوكاری و یارمەتیدان و رێككەوتن و گونجاندن. 
بەڵام مامەڵەی سەركردەی ئۆتۆكراسیی توودنوتیژی و دڵڕەقی و زۆرلێكردنە؛ لە ئامادەبوونی سەركردەدا هەموو دیسپلینكراون، بەڵام لە پشتپێهەڵكردنی سەركردەدا بێسەروبەری وبەزم و ڕەزم دروست دەبێت. لەم حاڵەتەشدا، بەرهەم و كارە بەرهەمهێنەرەكان تووشی كەماسی و كەمبوون دەبێت و دامەزراوەكە دەگۆڕێت بۆ قشڵەیەكی سەربازیی، بەكردەییكردن و پراكتیكەكردنی پرنسیپڵە تیۆرییەكان لە پێناوی كارایی و چالاكی ژیان و ژینگەی فێرگە یەجگار قورس دەبێت بە هۆكاری بوونی بەها نرێنیەكانی وەك بێزاریی و شپرزەیی و ئالۆزیی و نەبوونی پێكەوە هەڵكردن و تۆلێرانس. 
سەركردایەتی بەرەڵا و بێسەروبەر لەسەر ئەو فەلسەفەیە وەستاوە كە دەڵێت"لێگەڕێ كار بكات". ئەمەش سەركردایەتیەكی بێسەروبەرە و ئاژاوەیە، كە هاوكاری و یارمەتی بەدیهێنانی بەرهەمی بە پیت و بە بەها ناكات، نە لە حاڵەتی ئامادەبوونی سەركردەدا نە لە حاڵەتی ئامادەنەبوونیدا، چونكە ئەم جۆرە سەركردایەتی و سیستمە لە دەروونی فێرخوازەكاندا پشت بە سەركردە دەبەستێت و هەستنەكردن بە بەرپسیارێتی لە گیانیاندا دەچێنرێت. بەم جۆرە بۆمان دەردەكەوێت، كە دیموكراسی یارمەتی گەشەی كۆمەڵە كۆلێكتیڤەكان دەدات و پەرەیان پێ دەسێنێت بە شێوازگەلێكی ئەرێنی و كارا. لەبەر ئەوە، لەسەر پیاوانی كارگێڕیی و مامۆستایانە كە سەركردایەتیەكی دیموكراسیانەیان هەبێت بۆ بەدیهێنانی سەركەوتنی ڕاستەقینە و جۆری باشی بەرهەم .
سیكۆدراما و سوسیۆدراما:
بەكارهێنانی ئەم ڕیگەیە بۆ بینی دەور یان سایكۆدراما یان شانۆگەری فێرگەیی گرنگترین تەكنیكە لە بواری چالاكردن و كاراكردنی كۆمەڵە كۆلێكتیڤەكاندا، هەروەها گرنگترین ئامرازی چارەسەرە بۆ پێكەوە ئاوێتەبوونی فێرخوازان و دووركەوتنەوەیان لە نەخۆشی كەنارگیریی و دابڕان و بەسەرخۆدا شكانەوە و چوونەوە ناوخۆ و ئاڵۆزییە دەروونییەكانیان لە ناو كۆمەڵە كۆلێكتیڤەكاندا و ڕزگاربوونیان لەو ئالۆزییە دەروونییەی لە هەست و نەستیاندا نیشتووە، هەرەوەها پاكردنەوەی هزر و بیر و ویژدانیان و خستەنگەڕ و جوڵاندن و چالاكیە سۆسیالیەكانیان لە ناو ئەو كۆمەڵە كۆلێكتیڤانەی كە كراوەن و پڕن لە هاوكاری و یارمەتی و برایەتی و گۆنجاندن و گەیشتنیان بە هیوا و خەونەكانیان و تەنانەت دروستكردنی خەونی گەورە بۆیان. سایكۆدراما ڕێگەیەكی شانۆگەرییە كە تاك تیایدا پشت دەبەستێت بە كۆمەڵە كۆلێكتیڤیەكەی لە گێڕانی دەوری خۆی لەو شانۆگەریەی كە تواناكانی و بەهرە شاراوەكانی دەردەكەون بە مەبەستی گواستنەوەیان لە قۆناغی شكاندنەوە بەسەرخۆیاندا بۆ قۆناغی هەمان ئاستی دەروونی هاوڕێكانی و گونجاندن و هاوسەنگی لەگەڵیاندا، دیارە ئەمەش دەبێتە هۆكارێك بۆ بونیادنانی خودی خۆی و خێزانەكەی و كۆمەڵگەكەی و نەتەوەكەی بە ڕێگەیەكی دیموكراسیانەی وەستاو لەسەر بەخشین و كاركردن و بەرهەمهێنانی پڕ بە بایەخ و كولایتیی. 
بەهەرحاڵ، سایكۆدراما"تەكنیكێكی سایكۆلژییە، كە سایكۆلۆژزان(مۆرینۆ)دایناوە، پشت بە درامای سەرپێی و ڕاستەوخۆ دەبستێت، داوا دەكات لە كەسەكان كە دەوری شانۆگەریی ببینن بە بێ پەیوەستبوون بە نووسنیێكی پێشوەخت یان بە بێ پەیوەستبوون بە تێكستی نووسراوەوە، مەبەست لێی گەشە و پەرەسەندنی دەوری سەرپێی و ڕاستەوخۆیە. ئەم جۆرە تەكنیكە بووە بە چارەسەری دەروونیی و شیكاریی تاك و كۆمەڵ؛ هەروەها پێگەیاندن و گەشەی داهێنان لە لای منداڵ، دیارە وەك ئامرازێكی پەروەردەیی و فێركاریی ... سایكۆدراما لە لای گریكە كۆنەكان هەبووە، (ئەریستۆفان) لە سەدەی چواری پێش زاین دەڵێت، كەسەكان زیندانی دەورە كۆمەڵایەتیەكانیان و دەتوانن خۆیانی لێ ڕزگار بكەن و، تێبگەن لە پاڵنەرەكانی، لە كاتی گوزارشت لێیی لەسەر تەختەی شانۆ. هەروەها(ئەڕیستۆ) ئاماژەی داوە بە بایەخی ئەو دەورانە كە گرنگ و بە بایەخە بۆ كەمكردنەوەی ناڵە دەروونییەكان، لە میانەی یەكبوون لەگەڵ ئەكتەرەكانی تردا، هەروەها گرنگە بۆ پاكردنەوەی دەروون لە نەخۆشییە دەروونییەكان".
هەموو ئەمانە بەو واتایە دێت كە مرۆڤەكان ناتوانن بگوێزنەوە بۆ جیهانی دیموكراسی و ببن بە كەسانی دیموكرات تا دەروونی خۆیان و جەستەیان و بیر و ئەندێشەیان پاك نەكەنەوە لە هەموو ئەو ئاڵۆزییە كەڵەكەبووە بۆماوەییەی، كە بە درێژایی ژیانیان وەریانگرتووە، وەك ترس؛ دڵگیریی و دڵتەنگیی و شپرزەیی و نیگەرانی و گرژبوون و چوونەوە بە ناخدا و شەرم و دابڕانە مردوو هێنەرەكان. چالاكییە پەروەردەییە تەكنۆلۆجیەكان: 
لە فەلسەفەی چالاكییە نوێكان و بیركردنەوە پێداگۆگییە داهێنەرەكان پێویستە قەرەبووی دروستكردنی گوتاردان و گوتارخوێندنەوە و ئاراستەكردن بە ڕێگە پێداگۆگییە زیندووە هاوچەرخە كردەییەكان بێت، كە لەسەر بیر و ئەندێشەی هەروەزییەوە سەرچاوەی گرتووە، هەروەها پێداگۆگییە دینامیكیە كۆمەڵەكان كارا بكرێن، پشتبەستن بە كارایی بەرهەمهێنەر و، بەكارهێنانێكی كراوە و دانەخراو، دامەزراوەی پێداگۆگیی لە پێناوی ئازادبوونی فێرخوازان لە نەرێنی و سنوردارێتیدایە، تا دەستیان كراوە بێت لە بەرهەمهێناندا، هەروەها ئازادبوونیان لە كۆتوبەندە بیرۆكراسییەكان و فەرمانەكانی مامۆستای ستەمكار و چەوسێنەر، لە جیاتی هەموو ئەمانە هاوبەشیكردنێكی دیموكراسیانەی وەستاو لەسەر چالاكی و داهێنان و ئەفڕاندن، ئەویش لە ڕێگەی دامەزراندنی تاقیگە زانستییەكان و شارەزا ئەدەبیی و كارگە هونەرییەكان و بەڵێندەرە تەكنیككارەكان و یانە وەرزشییەكان لە ناو هەرچ دامەزراوەیەكی زانستی دیاریكراودا. دامەزراوەكان دەتوانن بۆ ئەم كارانە پشت ببەستن بە خەرجی و داهاتی خودی خۆیانەوە بە پێی یاسای دانپیانراوی دەوڵەتیی. 
فەلسەفەی چالاكیی و پوختەیی:
گرنگترین ئامێری كردەیی بۆ بەدیهێنانی بە دیموكراسییكردنی فێربوون و كاراییكردنی پەروەردەی دیموكراسیانە پێكهێنانی چالاكییە نیشتیمانییەكانە لە سایەی سیستمی پەروەردەیەكی ساغڵەم، كە بڕوا و متمانەی بە كوالیتیی چەندێتیی و چۆنیەتیی هەبێت، ستایشكردن و پیاهەڵدان و پاڵپشتیكردنی هەموو ئەوانەی كە خاوەنی تواناو بەهەرە و پسپۆڕی و هونەرریی و ئەدەبیی و تەكنیكیین.
پێویستە مەبەست و ئامانج و خەسڵەتە خوازراوە گەورەكانی پرۆسەی پەروەردە و هەنگاوە دیالیكتیكەكانی سیستمی فەلسەفەی پەروەردەیی تێبگەین و قبووڵیكەین، هەنگاوی یەكەمیش بۆ ئەمە دەسپێكردن بە فەلسەفەی چالاكیە، كە بە هاندانی یاداشت و تێبینیە وەزارییەكان دەكرێت، بەو واتایەی كە چالاكییەكان پاڵنەرێكی بناغەیین بۆ ئامادەكردن و خستنەسەرپێی لاوە تازە پێگەیشتووەكان، هەروەها ئامادەكردنی فێرخوازان بۆ كۆمەڵگە؛ بۆیە كۆمەڵە تەكنۆلۆجیە هاوچەرخەكان و سیاسەتی جیهانگیری و كێبڕكێی ڕاگەیاندنەكان لە فێرگەدا پێویستە دیموكراسیانە بێت لە میانەی كاری كارگێڕیی و فێركردن و پەروەردەكردندا، هەموو ئەمانەش دەچنەوە ڕاژەی پێشكەوتنی كۆمەڵگە چ لە ڕووی ئامێر و ئامڕازە بەرهەمهێنەرەكانەوە بێت یان لە ڕووی خزمەتگوزارییەكانەوە بێت. 
ئەگەر چالاكیەكان دەستپێكێكی فەلسەفیی پراگماتیكیی بێت لە پرۆسە دیالێكتیكیە پەروەردەییەكەدا، ئەوە دەبێت وردەكارییەكان و بەشە چكۆلەكە و وردەكان هاوتەبا بن لەگەڵ گۆڕاكارییەكاندا و بریتی بێت لە ڕێنماییەكان بەرامبەر بە شێوە و فۆرمی كێشە و گرفتە واقیعیەكانی كە دێتە ڕێگەی فێرخوازەكان، واتە كێشە كۆمەڵایەتییەكان بخرێتە نێوەندی فێرگەكانەوە و مامۆستایانیش ئامادەباشییان هەبێت بۆ وەڵامدانەوەی پرسیارە كوتپڕیی و لە ناكاوەكان. بە واتایەكی تر ناوەڕۆكی فێرگەكان و پرسیارگەلی فێرخوازان لەسەر كێشە و گرفتەكانی ناو كۆمەڵگە بە خێرایی و ڕاستەوخۆ وەڵام بدرێنەوە و دیموكراسیانە ڕەخنە و پرسیارەكان قبووڵكرێن.
بێگومان دەبێت پێداگۆگیی لە نوێكردنەوەدا بێت و ئاماڕازە دایلێكتیكیەكان هاوتەبا و هاوئاهەنگ بن لەگەڵ گەشە و پەرەسەندی پێداگۆگی و داوكارییەكانی بازاڕ و كار و گەشەی زانست و تەكنۆلۆجیادا، بۆیە پێویستە سوود وەربگیرێت لە هەموو ئامڕازەكانی ڕاگەیاندنە بەردەستەكان لە مەیدانی فەرهەنگی و زانستە پێدراو و بەردەوامەكاندا، هەموو ئامارازە نوێكان بە دوای ئەزموونەكانەوە بن بۆ گەیشتن بە تازەگەریی و هاوبەشیكردن لە دەوڵەمەندكردنی سیستمە پەروەردەییە ئارەزوو بزوێنەكاندا. ئەم پرۆسەیە سەركەوتن بە دەست ناهێنێت لە ڕێگەی بەدەستهێنانی ژینگەیەكی پیداگۆگیی گونجاو و باشەوە نەبێت، وەك فێرگەی ژیان و ژیانكردن، كۆمەڵی هاوبەش و دامەزراوە پڕۆژەییەكان، چاكسازی و دیموكراسی لە ئیدارەدا، چاكاسازی كۆمەڵگە بە بەردەوامی و هەمیشەیی، چاكسازی و باشكردنی ئامڕازەكانی هەڵسەنگاندن و چاودێریكردن بەسەر بنەماكانی پێداگۆگی و چلاكییە واقیعیەكانی بەشە بچكۆلەكانەوە، هەروەها پێكهێنانی دەستەی بەدواداچوون و پشكنین بۆ ئەوەی كارەكانی خۆیان و دەوری خۆیان بە باشی جێبەجێ بكەن، وەك چاودێریكردنی مامۆستایان و ڕێنمایكردنیان لەسەر نوێترین و باشترین جۆری بەرهەمەكان. هیچ مامۆستایەكیش سەركەوتن بە دەست ناهێنێت لە پڕۆسەی فێركردن و فێربووندا ئەگەر سیاسەتێكی كراوە و هاوكاری و یارمەتی و دیالۆگ و كاركردن لە چوارچێوەی تیپێكی پەروەردەیدا نەبینێت، هەروەها گرنگیدان بە باسە زانستیەكان و بەرهەمە فەرهەنگیەكان لە پێناوی دەوڵەمەندكردنی گەیشتن بە زانین و پرۆگرامی نوێدا.  
فەلسەفەی هاوبەشیكردن:
بۆ بونیادنانی پڕۆژە پەروەردەییەكانی خزمەت بە دامەزراوەكان لە دوور یان لە نزیك، بێگومان پێویستە چاوبخرێتە سەر بابەتە هاوبەشە یەكەمیی و زۆر پێویستەكان وەك بەرەنگاربوونەوەی بەفێڕۆنەدانی كات و وزە فێرگەییەكان لە ڕێگەی هاندانە پەروەردەییەكان و پێشكەشكردنی سەعاتی زیادەی خۆبەخشی بۆ زیاتر خزمەتكردنی فێرخوازان و یارمەتیدانیان بۆ پیاجوونەوە و گەڕانەوە بە وانەكانیان و جێبەجێكردنی ئەو ئەرك و وەزیفانەی دەدرێت بەسەریاندا  لە فێرگەكاندا، یان دەدریت بەسەریاندا بۆ تەواوكردنی سەعاتەكانی خوێندن واتە لە ماڵەوەیاندا، یان جێبەجێكردنی ئەرك و وەزیفە وەرزییەكانیان ئەویش بە پێی پڕۆگرام و شیكارییەكانیان لە لایەن خۆیانەوە بە مەبەستی بەرزكردنەوەی ئاستی خوێندن و فێربوون، هەروەها بۆ پڕكردنەوەی هەموو كەلێن و كەماسییەكانیان لە ڕێگەی ڕێنماییەكان و هەوڵە دیموكراسییەكان كە لەسەر ئاراسەكردنێكی ڕاست و دروست و سەركەوتن بە دیالۆگ و مشتومڕێكی دیموكراسییانە و لۆژیكانە.
شتێكی ئاشكراشە كە ئەتوانرێت پەناببرێتە بەر مامۆستاكان و سەرپەرشتیاران و سوود وەربگیرێت لە ئەزموون و ڕێنماییەكانیان بۆ گەشەی باسە پەروەردەییەكان، كە چەق دەبەستێت لەسەر باشكردنی زانین و تێگەیشتنی فێرخواز، بە گونجاندنی فەلسەفەی چالاكی و تازەكردنەوەی ڕێگاكانی پێداگۆگی و ئامڕازەكانی دیالێكتیكیی و ئامرازەكانی چاودێری و هەڵسەنگاندن و ڕێكوپێككردنی تاقیكردنەوەكان، بێ ئەوەی بیرمان بچێت كە گرنگی هاوبەشیكردن لە بونیادنانی مامۆستایان و ئیدارەی پەروەردەیی لە لایەن سەرپەرشتیارانەوە و كارگێڕەكانەوە كە شارەزاییان هەیە لە چۆنیەتی مشتومڕكردن لەسەر یاداشت و تێبینیەكان و ڕوونكردنەوەیان و باسكردنیان و تەگبیركردن بۆ چارەسەری گرفتەكان و هەروەها چۆنیەتی سازدانی كۆڕ و كۆبوونەوە فێركارییە پەیوەندیدارەكان بە پەروەردەكردن و فیركردنەوە.
هاوبەشییە ناوخۆییەكانی فێرگەكان بە ئامانجی گەشە و سەقامگیری و بەكارهێنانی دیجیتاڵ مێدیا و پەیوەندییە تەكنۆلۆجیەكان لە میانەی بونیادنانی دەستە و لیژنەكانی مێدیا و پەیوەندییەكانی تۆڕی ئینتەرنێت بە جیهانەوە. نابێت بێ ئاگابین لە گرنگی و بایەخی پرۆسە پێشكەوتووەكانی پەیوەند بە مامەڵەكردنی سایكۆلۆجیی و كۆمەڵایەتیی و ئیدارەیی بە شێوەیەكی بونیادی و مرۆڤگەرایی لە وەزیفەكانی ناو دامەزراوە پەروەردەییەكان ئەویش بە ڕێزگرن لە فێرخوازن و كەسە پەروەردەییەكان و ئیدارییەكان و هەڵسوڕاوە سەرپەرشتیكارەكان و دایك و باوكان و مندالەكانیان و پەنابردن بۆ سیاسەتێكی نەرم و دایلۆگێكی دیموكراسیانە و ڕێزگرتن لە مافی مرۆڤ و جێبەجێكردنی پرنسیپڵەكانی یەكسانی و ڕێزگرتن لە چالاكیەكان و بەدیهێنانی كوالیتی داهێنان و چۆنیەتی و چەندێتی بەرهەمەكان. 
هاوبەشییە پەروەردەییەكان ئەبێت پشت ببەستێت بە هاندان لەسەر داهێنانە پەروەردەییەكان و پێشخستنی وەرزش و چالاككردنی دامەزراوە فێركاریە هونەریی و فەرهەنگیی و مێدیایی و كۆمەڵایەتی و ژینگەییەكان.
پێداگۆگی بەهرەداریی:
تیۆریا پەروەردەییە بەهردار و داهێنەرەكان پاڵ ئەدات بە كۆمەڵێك بنەما و پایەوە، وەك: هەوڵدانێكی بەردەوام بۆ تازەگەریی و تازەكردنەوە و دووركەوتنەوە لە دووبارەكردنەوە و كۆپیكردنی ئەوەی كە هەیە و زووتر لەبەردەستا بووە، دووركەوتنەوە لە تازەگەرێتی خەیاڵپڵاویی و هەوڵدان بۆ بەدیهێنانی تازەگەرێتی ڕاستەقینە و واقیعیانە و بونیادنەر و مەبەستدار بە ئاراستەی سوودگەیاندن بە مرۆڤ و گۆڕانكارییە مێژوویی و كۆمەڵایەتییەكان. دیارە ئەمەش بەدی نایەت تەنها بە فێربوون و خۆ ڕۆشنبیركردن نەبێت، هەروەها بە جێبەجێكردنی پێداگۆگیەكی دیموكراسییكراوی ناو هەموو دامەزراوە دیموكراسییەكانی دەوڵەت. ئەم جۆرە لە پیداگۆگیی داهێنەر و بەهرەدار لە دەوڵەتی دیكتاتۆری و حوكمە سەتمگەرەكاندا جێبەجێ ناكرێت.
ناشتوانرێت قسە لەسەر تیۆریایەكی داهێنەرانە بكرێت ئەگەر هەوڵدان و هاندانێكی گەورە لە ئارادا نەبێت بۆ پلانڕیژ و بونیادنان و دووبارەكردنەوەی بونیادنان و پێشنیاز و دۆزینەوە نوێكان و گەشەدان بە تواناكانی مرۆڤ لە ڕووی ماددی و مەعنەویەوە بۆ ڕووبەڕوووبوونەوەی هەموو ئالانگەریەك. 
مەرجەكانی تیۆریای داهێنان و بەهرەدار پەیوەستبوونێكی هەمیشەیی بە نایابی جۆری بەرهەم لە ڕووی چەندێتی و چۆنیەتیەوە، ئەمەش بەدی ناهێرێت بە بونیادنانی  دیموكراسیانەی فێرخواز و هاوڵاتی و كۆمەڵگەوە نەبێت.
كاراییكرد و بە گەڕخستنی ژیان وژینگەی فێرگەیی:
ژیان و ژینگەی فێرگە كار لەسەر دروستكردنی كۆمەڵگەیەكی دیموكراسی و كراوە و هۆشیار و گەشەسەندوو دەكات لە نێو دامەزراوە پەرەوەردەییەكان و میانە و جێوڕێی پەروەردەدا، هەروەها هەڵدەسێت بە توانەوە و سڕینەوەی ململانێ هەستیی و ناهەستییەكان و نەمانی جیاوازیە چینایەتیەكان و سنوردانان بۆ هەموو هۆكارە ململانێ بێزاركەرەكان و دڵڕەقییە كۆمەڵایەتیەكان، بە تایبەتی كە ژیان و ژینگەی ناو فێرگە بریتیە لە دامەزراوەیەكی پەروەردەكردن و فێركردنی چالاكانە و كارایی و كردەیی، كە كار دەكات لەسەر دامەزراوەكانی تری ناو كۆمەڵگە، هەروەها كار دەكات لەسەر زۆركردنی ژیانێكی بەختەوەر و هیوا و دڵنیایی و خۆشبەختی، دیسان كار دەكات لەسەر بەدیهێنانی ئازادیەكی ڕاستەقینە و  و دڵنیایی كۆمەڵگە، هەوڵ ئەدات‌ بۆ جێگیركردنی بەرزكردنەوەی فەرهەنگی هاوڵاتی باش لە چوارچێوەی ڕێز و مافی فێرخواز و مرۆڤ لە ناو دامەزراوەكان و، جێبەجێكردنی یەكسانی ڕاستەقینە و چەسپاندنی یاسا دادپەروەرییەكان و كردنەوەی دەرگا و دەروازەی پرنسیپڵەكانی گونجاندن و پێكەوە ژیان و تۆلێرانس بە دووركەوتنەوە لە جیاكاری ڕەگەزیی و توخم و زمان و چینایەتی یان كۆمەڵایەتی، هەموو لە بەردەم یاساكاندا وەك یەك وا دەبن و، وەك یەك دەژین و، وەك یەك كار و چالاكی ئەنجام دەدان. هێزی سەرمایەی فەرهەنگی زۆر لە هێزی سەرمایەی ماددیی گەورەتر و بەهێزترە لە دامەزراوە پەروەردەییە دیموكراسیی و دادپەروەرەكاندا. 
جێبەجێكردنی پرنیسپڵەكانی وانە وتنەوە:
گرنگترین ئامڕاز و ئامێری بەدیهێنانی پەروەردەی دیموكراسیانە، كە كار بكات لەسەر سنوردانان بۆ ململانێ جۆراوجۆرەكان لە ناوەخنی چالاكیە پەروەردەییەكاندا، جێبەجێكردنی پرنسیپڵەكانی وانە وتنەوەیە، بۆ ئەوەی بتوانرێت توانا جیاوازەكانی فێرخوازان لەبەرچاو بگرێت، تا لەم ڕێگەیەوە بتوانێت ئاستە چیاوازەكانی زیرەكی دیاری بكات و لەبەرچاویان بگرێت بە مەبەستی بەدیهێنانی ئەنجامێكی ئەرێنی و پێداگۆگیەكی كارامە بەش بەش كراوەكان، بۆ هەر ئاستێك لە ئاستەكانی زیرەكی و توانا جیاوازەكان ئەم پێداگۆگیە كارامەیە كاری خۆی دەكات و هەوڵ ئەدات‌ لەم ڕێگەیەوە جیاوازیەكان بسڕێتەوە. ئەم جۆرە لە پێداگۆگیی بڕوای وایە كە :"منداڵان لە تەمەنێكدا و لە پۆلێكدا، یان لە قۆناغێكی خوێندندا هەموویان وەك یەك نین و جیاوازی لە زیرەكی و توانایاندا هەیە بۆ نەهێشتنی ئەو جیاوازیانە، پێویستی بە پێداگۆگیەك هەیە كە ئەو جیاوازیانە لەبەرچاو بگرێت، لەم ڕێگەیەوە ئەو منداڵانەی بێ توانان، یان كەمتر توانایان هەیە لە منداڵەكانی دیكە پێشدەخرێن و ئاستی زیرەكیان بەرزدەكرێتەوە و چیتر جیاوازنیەكان نامێنن".
بۆ نەهێشتنی ئەو جیاوازیانە، كە شتێكی سروشتییە و دەبێت زۆر بە ئاسایی وەربگیرێت. مامۆستاكان یان سەرپرشتیارەكانی فێرگەكان پێویستە هەوڵی ئەوە بدەن كە وانەی زیاتر بەو منداڵانە بڵێنەوە كە توانایەكی كەمتریان هەیە، زۆریش گرنگە كە بێ توانایی ئەو منداڵانە بە جۆرێك لە بەرچاوبگیرێت كە هەستیان بریندار نەكرێت، چونكە بەو هەوڵانە بە ئاسانی دەتوانرێت ئاستی خوێندن و زیرەكیان بەرزبكرێتەوە بۆ ئاستی منداڵە زیرەكەكان. 

• دیموكراتیزەكردنی پەروەردەكردن و فێركردن:
چارەسەرییەكانی تر بۆ نەهێشتنی جیاوازی ئاستی زانین و فێربوون، بۆ پێشخستنی ئەو فێرخوازانەی هەندێك یان كەمێك لاوازن لەوانی تر تا ئاستایان وەك یەكی لێ بێت، دیموكراتیزەكردنی پەروەردەكردن و فێركردنە، ئەم كۆنسێپتە لەسەر ئەوە وەستاوە كە"پرۆسەی پەروەردەكردن و فێركردنی ناو فێرگەكان دەوڵەمەند بكرێت بە بابەتی مرۆیی و ماددی و ماڵییە زەروریەكان، تا زانین و زانیاری و پەروەردە و فێركردن بگات بە زۆرترین ژمارەی كەسەكان. لەمەش زیاتر قایلبوونە بەم جۆرە لە سیاسەتی پەروەردەكردن و فێركردن.
دیموكراتیزەكردنی پەروەردە و فێركردن لە ڕێگەی بەدیهێنانی یەكسانی دەرفەت بە هەمووان دەدات. وەك دەزانین لە جاڕنامەی مافی مرۆڤی ساڵی ١٩٤٨وە ئەمە بووە بە دروشمی هەموو كۆمەڵگەكان و گەلانی جیهان چ پێشكەوتوو یان تازە پێگەیشتوو، نەتەوە یەكگرتووەكان بەرزیانكردۆتەوە و پشتیوانی ڵێ دەكەن، ئەمیش هەڵگری دوو ماددەیە: "هەموو كەسێك مافی فێربوون و پەروەردەیەكی خۆڕایی هەیە، لانی كەم پێویستە فێربوون و پەرەوەردە بە خۆڕایی بێت بۆ قۆناغی سەرەتایی لە فێرگەكاندا"، هەروەها بۆ هەموو كەس هەیە ئازادانە هاوبەشی بكات لە ژیان و ژینگەی فەرهەنگیی كۆمەڵگەدا"، ئەم دوو ماددەیە ئاماژە دەدەن بەوەی فێركردن و پەروەردەكردن مافی هەموو كەسێكە. 
 دیموكراتیزەكردنی فێركردن و پەروەردەكردن یەكەم هەنگاوە بۆ دیموكراتیزەكردنی كۆمەڵگە و سیاسەتكردن، بۆ بەرزكردنەوەی نیشتیمان و نەتەوە و پێشخستنیان تا دەگات بە ئاسی نەتەوە و دەوڵەتە پێشكەوتووەكانی جیهان، لە هەموو ڕوویەكەوە. 
دیموكراتیزەكردنی كۆمەڵگە:
پەروەردە بە دیموكراسی ناكرێت تا كۆمەڵگە نەكرێت بە كۆمەڵگەیەكی دیموكراسیی، هەروەها كۆمەڵگەش بە دیموكراسی ناكرێت تا پەروەردە نەكرێت بە پەروەردەیەكی دیموكراسییانە، چونكە پەیوەندی نێوان فێرگە و كۆمەڵگە پەیوەندییەكی ئۆرگانییە. دیموكراسییەكی ڕووكەشی دەوڵەت كە تەنها بابەت و مەسەلە پەراوێزەكان بگرێتەوە و واز لە بابەت و مەسەلە كرۆكییەكان بهێنێت هیچ شتێكی باش بەرهەم ناهێنێت. واتە دیموكراسی ڕاستەقینە ئەوەیە، كە سەركردە و سەركردەكراو وەك یەك هاوبەش بن لە پرۆسەی دیموكراسیدا، هەردوو لا پەنا بەرن بۆ دیالۆگكردن لەسەر مەسەلە جیاوازەكان و هەڵبژاردنێكی پاك و بێگەرد و ڕوون و ئاشكرا بە بێ ساختە و فڕوفێڵ و دواخستن و برسیكردن.
كەواتە فێرگە هەموو بەرپرسیاتێتیەك دەگرێتە ئەستۆ بۆ گۆڕانكارییە دیموكراسییەكانی كۆمەڵگە بە ڕێگەی پێگەیاندنی فێرخوازە لاوەكان و ئامادەكردنیان بۆ پاشەڕۆژێكی گەشەدار، كاتێك دەوڵەت یان حوكمڕانەكان لە ئەنجامی هەڵبژاردنە دیموكراسیەكانەوە دەسەڵات دەستاو دەست دەكەن بۆ خاوەن تواناكان و براوەكانی پڕۆسەی هەڵبژاردنەكان بە شێوەیكی دیموكراسیانە و دادپەروەرانە بێ ئەوەی هیچ جۆرە ناڕەزایەتیەك لە دەستاو دەستكردنی دەسەڵاتدا هەبێت و هیچ جۆرە ئاستەنگێكی بۆ دروست بكرێت.
فەیلەسوفی جۆن دیوی دەڵێت:"تێكەڵبوون و تێكهەڵكێشانی كۆمەڵگە، باشترین جۆر و ئامڕازی بە دیموكراسییكردنە، نەك تەنها لە بواری سیاسەتدا بەڵكو لە هەموو بوارەكانی ژیاندا، لە خێزان و مزگەوت و كەنیسە و شوێنی كار و ئابوورییدا. ئەم نموونەیە لە دیموكراسی ناتوانرێت جێبەجێ بكرێت تەنها لە ڕێگەی ئامادباشییەكی دەروونییەوە نەبێت، كە پێویستە ئەم ئامادەباشییە بە تەواوەتی لە فێرگەكاندا چەسپاو بێت. 
بەرنامە سیاسییەكان پێویستە ئامادەییەكی كردەیی هەبێت لە ناو سیستمی پەروەردەكردندا، نە بە دامەزراندنی حیزب و قەوارە سیاسییەكان لە ناو فێرگەدا، بەڵكو بە جێگیركردنی فەرهەنگی دیالۆگ، دیالۆگێك كە قبووڵی دیالۆگكردنی بەرامبەری بكات، تا لە ڕێگەی قبووڵكردنی ڕەخنە و جیاوازییەكانەوە یەكێتی دروست بێت؛ ئەمەش لەسەر ئەو بنەمایەی كە چەند بیر و بۆچوون و دیدگاكانمان جیاواز بێت، هەموو دەچێتەوە خزمەتی یەك مەبەست و یەك ئامانج ئەویش پێشخستنی تاك و كۆمەڵگەیە". 
بەم جۆرە دەگەین بە كۆمەڵگەیەكی دیموكراسی و شارستانیە و مۆراڵی بەرزی مرۆڤدۆستی و مرۆڤپەروەری.
• یەكجۆر لە بەركردنی پۆشاك:
گرنگترین چارەسەری نەهێشتنی جیاوازییە چینایەتیەكانی ناو فێرگە لەبەركردنی یەك جۆر پۆشاكە، هەرچەندە چارەسەرێكی ڕووكەشییە، بەڵام بەشێكە لە جێبەجێكردنی بە كردەییكردنی دیموكراسی، بۆیە یەكخستنی جۆری پۆشاك پێویستە بسەپێنرێت لە ناو فێرگە دیموكراسییەكاندا، یەكخستنی پۆشاكی فێرخوازان سڕینەوەی دەركەوتنی جیاوازیە چینایەتیەكانە، بەمەش منداڵانی هەژار و دەوڵەمەند لە یەك جیاناكرێنەوە و وەك یەكیان لێ دێت، ئەمە چارەسەرێكی دروونییە بۆ منداڵانی هەژار كە دیارە كەمدەستترن لە منداڵانی چینە دەوڵەمەندەكان.
• گرتنەبەری ڕێنماییە كاریگەرییەكان:
ڕێنماییە كاریگەرەكان گرنگترین و بە بایەخترین تەكنیك و ئامێرە جێبەجێكارەكانە بۆ بەدیهێنانی دیموكراسی ڕاستەقینە، بە تایبەتی یەكێكە لە پایەكانی پەروەردەكردنی نوێ و هاوچەرخ لە ڕۆژاوادا، وەك بەڕیز بلوخ Bloch دەڵێت:"بێگومان لە پێناوی هەڵهاتنی خۆری كۆمەڵگەیەكی دیموكراسیدا، ئەبێت لە ڕێگەی بەگەڕخستن و ڕێنماییە كاریگەرەكانی دامەزراوەكانیەوە بێت".
ئەم ڕێگە كاریگەرانە لە ئەوروپای سەدەی نۆزدە و سەرەتای سەدەی بیستەوە بەكارهاتوون، ئەویش بە ڕێنمایی پەروەردە ناسانی وەك(جۆن دیوی و مۆنتیسۆری و كلابارید و كرشنستایر و فرینیە و كارڵ ڕۆجرز و مكارنكۆ و وریبۆڵ و فیرییر و جان بیاجیە. ئەم  ڕێگە و ڕێنماییە كاریگەرانە پشتی بەستووە بە كۆمەڵێك پرنسیپڵی وەك" وازییكردن، فێربوونی ژیانكردن لە ڕێگەی خودی ژیانەوە، فێركردنی خود بەخودی خۆیی، سوودەكانی زانست، كرانەوە كەسییەكان، پشتبەستن بە زانستە دەروونییە نوێكان، پەنابردن بۆ كاری هەرەوەزی و خۆ فێركردن، دووركەوتنەوە لەوەی تەنها مامۆستا ئاراستەی هەموو مەسەلەیەك بكات بێ هاوبەشیكردنی فێرخواز، لە هەمووشی گرنگتر دیموكراتیزەكردنی پەوەردەكردن و فێركردنە...
خاوەن بیری ڕێگاگەلی چاپووك و كاریگەرە نوێكان بە پێویست جەخت دەكەن لەسەر  تەواو ئەفەرزۆكردنی دەسەڵاتخوازییە نەریتییەكان بە:"پشتیوانیكردن لە هێنانە ئارای كۆمەڵگەیەكی دیموكراسیی، مادام فێرگەی نەریتیی كەسایەتی مرۆڤەكان بوونیاد نانێت، هەروەها تێكهەڵكێشانی كۆمەڵگە بەدی ناهێنێت، بەڵكو بە پێچەوانەوە كۆمەڵگە دەتوێنێتەوە لە كەسایەتی تاكڕەویی و خۆپەرستیی و ئۆتۆكراسییدا. چارەسەری ئەم كەماسییەش بەوە پێك نایەت كە پەروەردەیەكی مەدەنییانە بخەینە ناو پەروەردە نەریتییەكەوە، بەڵكو بە گۆڕینی پەروەردە نەریتیەكە دەبێت بە پەروەردەیەكی دیموكراسیانە و هاوچەرخ. 
• دامەزراندنی پێداگۆگییەكی دامەزراوەیی:
هەموو پەروەردەناسەكان بە بێ جیاوازی ئەفرۆزی گۆڕینی دامەزراوە پەروەردەییەكان دەكەن بۆ دامەزراوەیەكی بیرۆكراسییانەی هەڵگری توخەمە جیاكارییەكان و ململانێ بێزاركەرە چینایەتیەكان، یان چاكسازییە ڕووكەشییەكان، بەڵكو بە پێویستی دەزانن، كە چاكسازی لە ناوەڕۆكەوە دەست پێ بكات، لەسەر پرنسیپڵە دامەزراوە پێداگۆگییەكان، كە هەریەك لە (ئۆری و لۆبر و لاپاساد) هەمان دیدگایان هەیە. 
ئاشكرایە، كە فێرگە دامەزراوەكان ئاراستەیەكە لە فەرنساوە دەستی پێكردوە و چاكسازیی بەوە دادەنێت كە:"پێویستە لە ناوەوە دامەزراوە فێرگەییەكان بگرێتەوە، جگە لەوەی پێویستە بچێتە ناو بوونیادنانی ئابووری و كۆمەڵایەتی، هەروەها چاكسازی پێویستی بە گرنگیدان بە ئیدارە و هاوئاهەنگی كەسەكان هەیە بۆ بەدیهێنانی ئازادی مامۆستا و سەرپەرشتیاران هەیە لە چوارچێوەی دامەزراوەیی كراوەدا".
كەواتە، بە كورتی و بە پوختی، ئەم پێداگۆگییە هاوچەرخ و دیموكراسییە نوێیە ئەفەرۆزی فێرگە نەریتیە فێرخوازە خنكێنەرەكان دەكات بە دیسپلینە بیرۆكراسییەكەی كە ئازادییەكانی فێرخوازانی تەواو سنوردار كردووە؛ فێرگە نەریتییەكان گۆڕاوە بۆ سندوقێكی ڕەشی داخراو، یان ئۆردوگایەكی سەربازیی بڕوادار بە دیسپلین و كۆنترۆڵكردنی فێرخوازان لەسەر حسابی بەرتەسكردنەوەی ئازادی و كەمكردنەوەی وازی و چالاكیە فەرهەنگیی و هونەریی و وەرزشیی و زانستییەكان.
هەروەها نابێت گرنگیی هاوبەشیكردنی پەوەردەیی و پرۆژە دامەزراوەییەكان بۆ بوونیادنانی دامەزراوە پەروەردەییەكانمان بیر بچێت لە سڕینەوەی ناكۆكیە ئابووریی و كۆمەڵایەتییە دیارەكاندا؛ چونكە فێرگە بەشێكە لە كۆمەڵگە و ئاوێنەیەكی ڕاستۆگیە لە پێچەوانەكردنی نەرێنییەكانی و جیاوازییە دیارەكانی كە فیرخوازان بەرجەستەی دەكەن لە ناو مەیدانی فێرگەدا یان لە ناو پۆلەكانی فێرگەدا.
پێداگۆگیی نا ئاراستەكراو:
پیداگۆگی نا ئاراستەكراو لەسەر ئەوە پێكهاتووە، كە فێرخواز خودی خۆی بتوانێت خۆی فێربكات و پشت بە خۆی ببەستێت و ئەركەكانی و كارەكانی خۆی جەێبەجێ بكات، ئیتر مامۆستا دەگۆڕێت بۆ سەرپرشتیارێكی ڕووت، بە بێ داواكاری فێرخواز دەست وەرنادات لە كاروبار و ئەرك و فێربوونی فێرخواز. هەروەها پێداگۆگی نا ئاراستەكراو پشت دەبەستێت بە ئازادی و خۆڕسكی و خۆكردی و دەستكەوتنی زانین لە ڕێگەی وردە وردەی لۆژیكیی و كەسیی و دووركەوتنەوە لە ڕێگاگەلی پێدانی فێربوون و وەرگرتنی زانینێك كە لەسەر ڕق و كینە و پێدان و ئەزبەركردن و دەست تێوەردانی ستەمكارانەی مامۆستاوە وەستابێت، مامۆستا چۆنی بوێت بەو جۆرە ئاراستەی فێرخواز بكات و زانینی پێ بدات.  
ئەم  ڕێگە نا ئاراستەكراوە نوێیە بڕوابوون و متمانەبوون لە ناخی فێرخوازدا دەچێنێت؛ ڕاشی دەهێنێت لەسەر بەردەوامی و فێربوون و وەرگرتنی زانین و خۆشەویستی سەرچڵێتیی و پەنابردن بۆ چالاكی و توانا خۆییەكانی لە دۆزینەوەی چارەسەری كێشەكانی و گرفتەكانی و بارودۆخە قورسەكانی و هێنانە ژێر باری ئەو كێشە و گرفتانەی لە فێرگەدا و لە ژیاندا تووشی دەبێت.
گرنگترین تیۆریزانی پێداگۆگی نا ئاراستەكراو: جان جاك ڕۆسۆ و ئۆلیفیە ڕیبۆل و كارڵ ڕۆجرز ـ ە.
• كاراییكردنی ئەنخوومەنە پەروەردەییەكان:
دامەزراوە پەروەردەیەكان چەندین ئەنجوومەنی پەروەردەیی لە خۆ گرتووە، كە دەتوانرێت هاوبەشیان پێ بكرێت لە دەوڵەمەندكردن و كاراكردنی پەروەردەدا لە هەموو ڕوویەك و هەموو ئاستێكدا لەگەڵ كۆكردنەوەی فێرخوازەكان لە یەكەیەكی كۆمەڵایەتیدا، وەك ئەنجوومەنە فێركارییەكان و تیپە پەروەردەییە پێگە بەرزەكان لە ڕێكخستنی ژیان و ژینگەی فێرگە و چالاكییەكانی و بە دیموكراسیی كردنیاندا، كە خۆی دەبینێتەوە لە پێدانی تێبینەكان و پێشنیازەكان دەربارەی بەرنامە و پڕۆگرامەكان، هەروەها بە بەرنامەكردنی چالاكییە فەرهەنگییەكان و كۆمەڵایەتییە وەرزشییەكان، قۆزتنەوەی هەلی وەرگرتنی توانا و تەگبیركردنە پێویستەكان بۆ جێبەجێكردنیان و كۆمەڵێك كاری تری پێویست و كارەكانی ڕێكخستنە پەروەردەییەكان بە هەموو ڕایەڵەكانییەوە وەك ئامێرەكانی ڕێكخستنە پەروەردەییەكانی ئەوانەی خواستی دەرفەتدانیان هەیە بۆ سەركەوتن و گۆڕانكارییەكان و مسۆگەركردنی چالاكیەكان و ڕێكو پێك كردنی چالاكیەكان ‌و دیاریكردنیان بە شێوەی سەرە و، یەك لە دوای یەك...
گرنگترین ئەنجوومەن، كە دەورێكی گەورە و كاریگەر دەبینێت لە پێناوی دروستكردنی كەشێكی فێرگەیی گونجاو و پێكەوە ژیان: ئەنجموومەنی تەگبیرە، كەواتە با بزانین تایبەتمەندێتی و دەوری ئەم ئەنجوونە چییە؟
كاری ئەم ئەنجوومەنە پێشنیازكردن و نووسینەوەی بەرنامە و پرۆگرامی ناوخۆیی دامەزراوە فێرگەییەكەیە، ئەویش لە چوارچێوەی ڕێز و سنوری یاسا و ڕێسا دانراوەكان و دانپیانراوەكاندا، ئەم بەرنامە و پەیڕەو و پرۆگرامانەش قبووڵكراو و كارا نابێت هەتا لە لایەن پەروەردەناس و شارەزاكانەوە ئەرێی بۆ نەكرابێت.
تایبەتمەندییەكانی تری ئەم ئەنجوومەنە، وردبینی و كۆڵینەوە لە بەرنامەی كاری هەموو ئەنجوومەنە پەروەردەییەكانی تر و ئەرێیی كردن لەسەریان و هەروەها بەدوواداچوون بۆ  جێبەجێكردنی ئەو پێشنیازانەی لە لایەن خودی ئەم ئەنجوومەنەوە بەرزدەركرێتەوە، تا بتوانێت چاودێری بەرنامەكانی ساڵانە بكات، كە پەیوەندیان هەیە بە چالاكییەكانی ناو دامەزەروە پەوەردەیەكەوە بۆ بە گەڕخستن و كاراییكردنی ژیان و ژینگەی فێرگە پەروەردەییەكە و فرەییكردنی چالاكیەكانی بە گوێرەی پەیمانە نیشتیمانیەكان و ڕینماییەكانی وەزارەتی پەروەردە.
• پەروەردەكردن لەسەر مافی مرۆڤ و هاوڵاتی:
پەروەردەكردن دەربارەی مافی مرۆڤ و هاوڵاتی گرنگترین ئامڕاز و ئامێرە بۆ بە كاراییكردنی دیموكراسی ڕاستەقینە، ناسین و زانینی فێرخواز بە ئەرك و مافەكانی و چیی لەسەرە و دەبێت چیی بكات بە دوای خۆیدا دەهێنێت، هەروەها بە گیانی هاوڵاتیبوون كار دەكات لەگەڵ بەرامبەرەكانیدا و پێكەوە ژیان و تۆلێرانسی بۆ دروست دەبێت لەگەڵیاندا، ئیتر جیاوازییەكانی ئەوانیتر لەگەڵ خۆیدا قبووڵ دەكات و تووندڕەو و دڵڕەق نابێت لەگەڵ بەرامبەرەكانیدا. 
كۆمەڵگە لیبراڵەكان كۆمەڵێك مافی گەردوونیان دابینكردوە و دانی پیانراوە لە لایەن نەتەوە یەكگرتووەكانەوە و لە پەیماننامەیەكی یاسایی مەدنیی و كۆمەڵیەتیی و فەرهەنگیی و ئابووریی و مرۆییدا تۆماركراوە و كراوە بە ئەرك بۆ جێبەجێكردنی لە لایەن هەموو كۆمەڵگەو و وڵاتان و گەلانی جیهانەوە، بەم پێیەش مرۆڤ بووە بە گەورە و سەروەری سروشت، مافە گەردوونیەكانی بە پێی ئەو پەیماننامەیە پارێزراوە و كەرامەتی لە هەموو ڕوویەكەوە وەك مرۆڤی سروشتی پارێزراوە، وەك مافی هاوڵاتی؛ مافی منداڵ؛ مافی گەورە ساڵان و چەندین مافی تری مرۆڤ.
فێرگەكان پێویستە هەموو ئەو مافەكانی هاوڵاتی و مافی مرۆڤ لە خۆبگرێت و بخوێنرێت و فێرخوازان فێریان بن. دامەزراوەی پەوروەدەیی شوێنێكی فراوان و كراوە و گونجاوە بۆ وەرگرتن و فێربوونی ئەو ئەرك و مافانە و شارەزابوون لەسەر مافەكانی مرۆڤ. كۆمەڵگەكان پێویستە لە فێرگەكانەوە پەلە بكەن بۆ جێبەجێكردنی مافەكانی مرۆڤ و بە تایبەتی مافەكانی منداڵان، هەندێك لە وڵاتان توانیویانە بگەنە ئەو ئاستەی كە پەرلەمانی منداڵان دروستبكەن. 
دەستبردن و هەڵبژاردن بۆ پرۆسەی دیموكراسی و بە فەرهەنگ كردنی دیموكراسی:"وەك ئەجنددایەكی سیاسیی و پەروەردەیی هەڵبژاردنێكە گەڕانەوە لێی كارێكی خراپ و نابەجێیە، دیموكراسی بووە بە پێوەرێك بۆ گونجاندن و پێكەوە ژیان و ئاوێتەبوون لە كۆمەڵگەدا. هەرچ لادانێك و پێشێلكردنێكی دیموكراسی و مافە دیموكراسییەكان زیانی گەورە و لادان و وێرانی بە دوای خۆیدا دەهێنێت لە هەموو بوارەكانی ژیاندا"
٧/ ئەو كێشانەی دێنە ڕێگەی پەروەردەی دیموكراسی:
شاراوە نییە لای كەس، مەحاڵە بەدیهێنانی دیموكراسی لە كۆمەڵگەی دواكەوتوو و تەمەڵ و سستدا، یان لە كۆمەڵگەیەكدا كە لە ژێر حكومڕانییەكی دیكتاتۆریی و سیاسەتێكی چەوسێنەر و ستەمكار و دادپڵۆسێنەر و دڵڕەق بێت دژی هاوڵاتیەكانی.
دیموكراسی ڕاستەقینە بەدی نایەت لە كۆمەڵگەیەكی ئازاد و داهێنەردا نەبێت كە بڕوای بە جیاوازیەكان و مافی جیاوازی بیركردنەوە نەبێت، هەروەها بڕوای بە هەڵبژاردنی پاك و بێگەرد نەبێت. 
كەواتە دەتوانین بڵێین گرنگترین ئاستەنگی بەردەم جێبەجێكردنی دیموكراسی خۆی دەبینێەوە لە: حوكمی بیرۆكراسی و نەزانین و دواكەوتوویی و تەمەڵی و سستی و كەمتەرخەمی و ڕۆتینی كارگێڕی و نەبوونی شارەزایی و نەبوونی چاپووكی و چالاكی پەروەردەیی و كارگێڕیی.
وەك جۆن دیوی دەڵێت: دیموكراسی ڕاستەقینە، حكومەتی دیموكراسی ڕووكەش نییە، بەڵكو لە بنەماوە پرۆسەی ژیانی كۆمەڵگە و شارەزاییەكی هاوبەشی گشتی خەڵكە. 
٨/ چارەسەر و پێشنیاز و ڕاسپاردەكان:
ئەگەر ململانێكان پارسەنگ وەرنەگرن و ململانیكەران لێك نزیك نەبنەوە، ئەوە فێرگە هیچی تری تیا بەدی ناكرێت جگە لە وێرانكارییەكی ئایدۆلۆژیانە و زیانلێكەوتن لە ژێر كاریگەری ململانێ چینایەتیەكان، واتە فێرگە دەبێت بە شوێنی جیاوازییە كۆمەڵیەتیەكان و فەرهەنگییەكان و زمانەكان و ئابوورییەكان. بەم جۆرە فێرگە دەبێت بە وێرانە و دواكەوتوویی و مایەپووچیی بەرهەم دێنێت، فێرگە لەم حاڵەتەدا دەبێت بە دامەزراوەیەكی ڕەشبین و كارەسات و جێگەی ململانێ و ناكۆكییە زەقەكان. 
كەواتە فێرگە بۆ ئەوەی ببێت بە فێرگەیەكی دیموكراسییانە و هەڵگری فەرهەنگی دیموكراسیی بێت، ئەوە پێویستە فێرگە پاك بكرێتەوە لە ململانێ تووندەكان و زیانەكانی جیاوازیكردن و جیاكاریكردنی توخم و ڕەگەز و زمان و كولتوورپەرستیی بە ناوی كولتووری نەتەوە و ڕیشەییەوە، هەروەها پێویستە فێرگە تژیی بێت لە دەرفەت و بواری گونجاو بۆ پێكەوە ژیان و ڕێزگرتن لە فرەكولتووریی و ئازادییەكان و پێكەوە ژیان و دەرفەت دروستكردن بۆ داهێنان و ئەفڕاندن و فراژووتن. 
بۆ ئەوەی فێرگە ببێت بە فێرگەی دیموكراسیی، پێویستە هەموو جیاواییەكان لە ڕووی ئابووریی و كۆمەڵایەتیی و فەرهەنگیی و زامانەوە لە نێوان فێرخوازاندا بسڕرێتەوە. پێویستە هەموو فێرخوازان وەك یەك سوود بێ جیاوازی چینایەتی لە نێوان دەوڵەمەندەكان و هەژاراندا وەربگرن لە زاینن و فێربوون و هیچ جیاوازییەكی پێگەی كۆمەڵایەتی نەمێنێت و هەموو فێرخوازن بە یەك چاو تەماشابكرێن و یەك پێگەیان هەبێت. هەروەها پێویستە پەیوەندییەكی ئەرێنی و خۆشەویستی و هاوڕێیەتی دروستبكرێت لە نێوان مامۆستایان و فێرخوازاندا، مامۆستا ڕێنمایكار و سەرپەرشتیكاری فێرخوازانە بۆ فێربوونی فێرخوازان، نەك پێدانی زانین و زانیاری بەو واتایەی كە مامۆستا هەموو شت دەزانێت و فێرخواز هیچ نازانێت. 
گرنگترین ئەو پێشنیازانەی كە فرییامان دەكەوێت بۆ بەدیهێنانی كۆمەڵگەیەكی پەروەردەیی دیموكراسیانە:
• هاندانی دەستپێشخەرییەكانی تاك، كە زانرا بەرژەوەندی كۆمەڵ و نیشتیمان و نەتەوەی تیایە، كلابارید دەڵێت:"پێویستە لەسەرمان لە كۆمەڵگەی دیموكراسی ساغڵەم و ڕاستەقینەدا دەرفەتی فراوان بدەین بۆ دەستپێشخەرییەكانی تاك، تا بەردەوام بێت، بە مەرجێك بە ئەزموون بسلەمێنرێت، كە سوودی هەیە بۆ كۆمەڵ و كۆمەڵگە. دروستكردنی ئاستەنگ لەبەردەم دەستپێشخەرییەكانی تاكدا توانا شاراوە و بە سوودەكان لاواز دەكات و ڕێگری دەكات لە دەركەوتنیان. لێروەیە كە داروین پشتیوانیكردووە لەو بیرەی كە تاك و كۆمەڵگە دەبەستێت بە یەكەوە. بەهای تاك سوودێكی ڕاستەوخۆی هەیە بۆ كۆمەڵگە.
• دەستپێكردن بە پەروەردەیەكی عەقڵانی تەنها زەرورەت نییە:" بەڵكو بۆ ئەوەی بگەین بە فیربوونی دیموكراسی ڕاستەقینە، پێویستە ئەوە بزانین لە نەبوونی فێربوونی عەقڵانیدا هەموو ئامرازكان بەكاردەهێنرێت بۆ خاڵیكردنەوەی كاریگەریی ئەو فاكتەرە كۆمەڵایەتیانەی كە نا یەكسانی فەرهەنگیی دەسڕنەوە، ئیرادەی سیاسیی بە تەنها ناتوانێت نا یەكسانییە واقیعیەكان بسڕیتەوە لە كاتێكدا كە ئامرازە ئابوورییەكان هاوئاهەنگێتی، هەروەها ناشتوانێت دەستكاری واقیع بكات ئەگەر هەموو مەرجە دیموكراسییەكان لە بەردەستی مامۆستایان و فێرخوازاندا نەبێت، لە پێش هەموویانەوە پەروەردەیەكی عەقڵانیی.
• كاراییكردنی فەرهەنگی مافی مرۆڤ و هاوڵاتی لە ڕێگەی خوێندن و فێربوون لەسەر پەماننامە نێودەوڵەتییەكان كە مافی مرۆڤ و هاوڵاتی تیا هاتووە.
• بڵاوكردنەوەی فەرهەنگی پێكەوە ژیان و تۆلێرانس و ئەفرۆزكردن و نەفرەتلێكردنی تووندڕەویی و پەڕگیریی و تۆقاندن، كەواتە ڕاهاتنی لاوە تازە پێگەیشتووەكان بە قبووڵكردنی ئەوانی تر و دووركەوتنەوە لە دووژمنایەتی و دڵڕەقی و ململانێكان، هەروەها ڕاهاتنیان لەسەر ژیانی بەردەوام لەگەڵ ئەوانی تر و خۆشەویست و یارمەتی و هاوكاری و ڕاستگۆیی لەگەڵ یەكتریدا.
• دیموكراتیزەكردنی سیاسەت و كۆمەڵگە، ئەویش بە قبووڵكردنی جیاوازییەكان و لۆژیكی پلۆرالیزمی حیزبیی و قبووڵكردنی ‌هەڵبژاردن و سندوقی دەنگدان بۆ هەڵبژاردنێكی دیموكراسیانەی خاوێنی نوێنەرەكان.
• جێبەجێكردنی پێداگۆگیی داهێنان، بە بەدواداچوون و پەیوەستبوون بە سێ قۆناغی بنەڕەتییەوە لە بواری پەروەردە و فێربووندا، ئەوانەش: پەیڕەوكردن و ئەزموونكردن و داهێنان لە پێناوی دروستكردنی كۆمەڵگەیەكی دیموكراسی داهێنەر و بەرهەمهێنەر و بە سوود.

• فرەییكردنی ئازادییە تایبەتەكان و گشتییەكان بۆ هەموو هاوڵاتیان؛ نە دیموكراسی بە بێ ئازادی دەبێت و نە ئازادی بە بێ دیموكراسی دەبێت، نە پەروەردە بە بێ ئازدی و دیموكراسی دەبێت، نە ئازادی و نە دیموكراسی بە بێ پەروەردەیەكی هاوئاهەنگ بۆ هەموو دەبێت.
• هاندانی كۆڵین و بە دواداچوونی زانستیی و توانا و زیرەكی و لێهاتوویی لەسەر گەشەسەندن و ئەفڕاندن؛ چونكە بناغەی پێشكەوتن و گەیشتن بە پێگە دیارەكانی ناو دەوڵەتە پێشكەوتوو و شارستانییەكان بە بێ زانست و زانین و بەرهەمهێنانی زانیاری نابێت، سەرمایەی ڕاستەقینەی هەموو دەوڵەتێك لەم ڕۆژگارەدا بەرهەمەكانی جوتیاران نییە، هەروەها ماڵ و موڵك و زۆری مرۆڤ نییە، بەڵكو بەرهەمە زانیستیی و زانین و هونەر و بەكارهێنانهی تەكنۆلۆژیا گەشەسەندووەكانە.
كۆتایی:
پوختەی قسە: لە هەموو ئەمانەدا بۆمان ڕوون دەبێتەوە، كە پەروەردە پێوەندییەكی ئۆرگانیی هەیە بە دیموكراسییەوە، ناتوانرێت قسە لەسەر پەروەردەیەكی ڕاستەقیەن بكرێت تەنها لە كۆمەڵگەیەكی دیموكراسییدا نەبێت، كە بڕوای بە مافی مرۆڤ و ئازادییە تایبەت و گشتییەكان هەبێت، هەروەها بڕوای بە پلۆرالیزمی زمانی و ئایین و ئایینزایی و حیزبیی و ڕەگەزیی هەبێت.
بۆیە پێویستە منداڵ ڕابهێنرێت لەسەر ڕەفتاری دیموكراسی لە ناو خێزان و یەكەم ڕۆژی پەیوەندی بە فێرگەوە لە كەشێكی تژیی لە ئازادی و بەختەوەری و هیوا و گەشبین و تا دەگات بە ناو كۆمەڵگە بۆ جێبەجێكردنی لەوەی كە وەریگرتووە دەربارەی دیموكراسی و دادپەروەری. 
بۆمان ڕوون بووەوە كە سێ جۆر لە دیموكراسی هەیە:  فێربوونی دیموكراسییانە، فێركردنی دیموكراسییانە،  فێربوونی دیموكراسی.
هەروەها كۆمەڵێك ئامراز و ئامێرمان خستە ڕوو بۆ جێبەجێكردنی دیموكراسی ڕاستەقینە لە سیستمی پەروەردە و فێربووندا، هەموویمان كۆكردەوە، لە بیر و ئەندێشە و هزری كاری هەرەوەزیی و كاری كۆلێكتیڤییدا، هەروەها بەكارهێنانی تەكنیكی چالاكی، كە خۆی لە پێداگۆگیی داهێنەرانەدا دەبینێتەوە، هەرەها هاوبەشیكردن لە چالاكی جۆردا(كوالیتیی) بە جێبەجێكردنی ڕیگە كاریگەرییەكان و بڕوابوون بە پرنسیپڵكەكانی مافی مرۆڤ و چاندنی هاوڵاتیبوونی ڕاستەقینە لە ناخ و دەروونی فێرخواز و ڕووكردنە ئاسۆ و دواڕۆژ، بێ ئەوەی بیرمان بچێت دیموكراتیزەكردنی فێرگە و كۆمەڵگە پێكەوە دەبێت

جمیل حمداوی
وەرگێڕ: جیهاد موحەمەد