شارپرێس: تایبەت
وەرگێران: لوقمان حاجی قادر
پەرەسەندنە مەیدانی و سیاسییەكانی ئیدلب فشاری زۆر بەهێزی لەسەر " دەستەی ڕزگاركردنی شام " (هیئە تحریر الشام) تیرۆرست دروستكردووە ، بەتایبەتیش لە دوای بەردەوامبوونی ئەگەری هێرشی سەربازی لەلایەن سوریا و ڕوسیا و ئێران و میلیشیاكانیانەوە.
سەرباری گرێدرانی لوتكەی تاران لەنێوان سەرۆكەكانی ڕوسیا و ئێران و توركیادا، كە پەرەسەندنەكانی ئیدلب تەوەری گرنگیپێدانی لوتكەكە بوون ، كەچی هێشتاش ڕژێمی سوریا پێی وایە كۆنتڕۆڵكردنەوەی ئیدلب ململانێ سەربازییەكە بەلای ئەودا دەشكێنێتەوەو پێگەكەشی بەهێزتر دەكات لەهەر گفتوگۆیەكی ئایندە لەگەڵ لایەنەكانی ئۆپۆزسیۆندا ، ئەمەش پڕۆسەیەش لە لایەن ڕوسیا و ئێرانەوە پشتیوانی لێ دەكرێت.
سەربارەی كۆششەكانی توركیاش بۆ بەرگرتن لەو هێرشە سەربازییە لەڕێگەی میكانیزمی جۆراوجۆری وەك هەوڵی ڕازیكردنی دەستەی ڕزگاركردنی شام بەهەڵوەشاندنەوەی خۆی ، بەڵام ئەمە پرسە لەژێر سایەی ناسەقامگیری توركیادا سەبارەت بەو ئاراستانەی دەیگرێتەبەر هێشتا یەكلایی نەبووەتەوە.
ئاڵینگاری جۆراوجۆر :
دەكرێت بڵێین ئەوەی فشارەكان لەسەر دەستەی ڕزگاركردنی شام بەهێزتر دەكات لە ئێستادا ، فراوانبوونی جوغزی ئەو ئاڵێنگارییە ڕێكخستنكاری (تنڤیمی) و سیاسییانەیە، كە بەرەنگاری ڕێكرخاوەكە دەبنەوە و دیارترینیشیان بریتین لە:
دابەشبوونی بەردەوام :
لەو ماوەیەی دوایدا ، دەستەكە تووشی دابەشبوونی گەورەی سەركردەكانی بۆتەوە ، بە تایبەتیش لە دوای بڵاوبوونەوەی ئەو ڕاپۆرتانەی ئاماژە بەوە دەدەن كە ڕێكخراوەكە بە تەواوی لێكهەڵدەوەشێت ، بەڵام هەندێك لە كادیرەكانی ڕیكخراوەكە ئەمەیان ڕەتكروەتەوە ، نەك هەر ئەەندە ، بەڵكو بگرە هەندێك لە گروپەكانی ناو ڕێكخراوەكە جیابوونەوەی خۆیان ڕاگەیاندووە و نیازیشیان هەیە بچنە پاڵ ڕێكخراوی پاسەوانانی ئاینەوە (حراس الدین) كە نزیكە لە قاعدە.
هاوپەیمانێتی لاواز :
ئەو هاوپەیمانێتییەی كە ڕێكخراوە سەرەكییەكانی ناو ڕێكخراوەكە پێكیان هێناوە بەرەو هەرە‌سهێنانە ، چونكە لەسەر ئەو هەماهەنگارییانە بەندبوو كە بەرەی نوسڕە و هەندێك لە گروپە تیرۆرستییەكانی دیكەی وەك (لوا‌و الحق) و بەرەی لایەنگرانی ئاین ( جبهە انصار الدین) و سوپای سونە (جیش السنە) لەسەر ڕێككەوتبوون ، هەندێك لەو ڕووداوانەی لەم دواییانەشدا ڕوویاندا ، بوونە هۆی لێكجیابوونەوەی ئەو گروپانە لە دەستەكە ، ئەمەش ئەو كارەبوو كە سوپاسی ئازادیخوازان (جیش الاحرار) كه دووەم گەوەرترین گروپی ناو دەستەكەیە كردیان كە بەگوێرەی هەندێك خەمڵێنراوەكان ژمارەیان لە دوو هەزار چەكدار زیاترە.
ڕاپۆرتە جۆراوجۆرەكانی ئەم دوایەش ئاماژە بەوە دەدەن، كە ئەوەی پێی دەگوترێت بەرەی ڕزگاری نیشتمانی (الجبهە الوتنیە للتحریر) كە پشتیوانی توركیای هەیە و چەند گروپێكیش لە خۆی دەگریت وەك جوڵانەوەی رزگاریخوازانی شام ( حركە احرار الشام) و فەسیلی نورەدین زەنگی ( فصیل نورالدین الزنكی) ، لەو ماوەیەی دوایدا لە هەوڵی ڕازیكردنی ئەو گروپانەدا بووە، كە هاوپەیمانی قاعدەن، كە لە دەستەكە دوور بكەونەوە و بێنە ناو ڕیزەكانییانە‌وە ، ئەمەش لە پێناو كەمكردنەوەی ئەگەری هێرشی سەربازییەكانی سەر شاری ئیدلب لە لایەن ڕژێمی سووریا و هاوپەیمانەكانییەوە. ئەم هەنگاوە پاڵی بە هەندێك لەو گروپانەوەنا كە لە دەستەكە دوور بكەونەوە.
ئاڵۆزی دۆخەكە لە ئەدلب :
لە چەند ماوەیەكی جیاجیادا ، دەستەكە چووە ناو ڕووبەرووبوونەوەی چەكداری لەگەڵ هەندێك گروپی تیرۆرستی یكەدا لەسەر جیاوازی بیر و بۆچوون سەبارەت بەچەند پرسێكی هزری و سیاسی كە ئەمەش توانستی ڕێكخستنی دەستەكەی لاواز كرد ، هەندێك لایەنی دیكەش وەك داعش هەوڵیان دا ئەو كەلێنە بقۆزنەوە بۆ دووبارە فراوانكردنەوەی جوغزی چالاكییەكانیان كە دابوویان لە كزی بە هۆی ئەو لێدانە بەهێزانەی كە پێشتر بەریكەوتبوو و زۆر ناوچەشیان لە بن دەست دەرهاتبوو.
هەڵكشانی ناكۆكییەكان سەبارەت بە قاعدە :
زۆر لە ڕاپۆرتەكان ئاماژە بەوە دەدەن كە دابەشبوونێك لەناو دەستەكەدا هەیە سەبارەت بە جیابوونەوە یان بەردەوام بوون لەژیر سایە و سێبەری ڕێكخراوی قاعیدەدا ، بەجۆرێك كە لەوانەیە ببێتە هۆی لێكهەڵوەشانی پەیكەری ڕێكخستنی دەستەكە لەم داوا دوایانەدا. ئەمەش ئاماژەیە كە خودی پەیكەری ریكخستنەكەیان هەر لە بنەچەدا لاواز بووە ، بەڵگەش بۆ ئەمە بەردەوامی و هەڵكشانی ناكۆكییەكانیانە لە دامەزراندنیانەوە تاوەكو ئیستا.
دوو ئاراستەی سەرەكی :
بژاردەكانی بەردەست دەستەی ڕزگاركردنی شام بۆ مامەڵەكردن لەگەڵ ئەو پێدراوە تازانەی كە پەرەسەندنەكان سەپاندوویانن زۆرنین . بەجۆرێك خۆی پێ یەكلایی نەكراوەتەوە سەبارەت بە پێشدەستییەكە‌ی توركیا بە هەڵوەشاندنەوەی خۆی بۆ خۆپاراستن لە هێرشە سەربازییەكان ، ئەمەش بەشیكی زۆری بۆ ئەو دابەشبوونە زۆرانە دەگەڕێتەوە كە لە نێوان سەركردە و كادیرەكانیان سەبارەت بەم پرسە سەریانهەڵداوە.
ئەمە جگە لەوەی ئەم هەنگاوە پاڵ بە هەندێك لەو گروپانەوە دەنێت كە لەم دوایانەدا چوونەپاڵیەوە كە بچنەپاڵ ڕێكخراوە كێبڕكێكارەكانییەوە ، ئەمە جگە لەوەی سەركردەكانیشی ڕووبەرووی هێڕشی ئەو رێكخراوە تازانە دەكاتەوە بە هۆی فراوانبوونی جوغزی ڕووبەرووبوونەوە چەكدارەكانی ئەو ڕێكخراوانه دژ بە یەكتری لەم دوادوایانەدا. بە تەنیشت ئەمەشەوە هەندێك لە ئەندامەكانی دەستەكە بە تایبەتیش بیانییەكان كە هاووڵاتی بەریتاینا و هۆلەندا و ئەڵمانیان ، ڕەنگە هەوڵی ڕاكردن لە ئیدلب بدەن و بچنە ناوچەی دیكەوە كە ڕێكخراوە تیرۆرستەكانی دیكەی تێدا چالاكن یاخود هەروەك ڕاپۆرتە میدییا ڕۆژئاواییەكانی ئەم دواییە ئاماژەی پێ دەدەن لەوانەیە بگەرێنەوە ووڵاتەكانیان.
ئەمە سەرباری ئەوەی بەردەوامبوونی ئەو دۆخەی ئێستای ئیدلب شیمانەكانی (احتمال) هێرشی سەربازی لە لایەن سووریا و ڕووسیا‌وە بۆ سەر شارەكە زیاتر دەكەن ، چونكە هەر دیار بوو كە لوتكە سێینەكەی تاران بە هۆی ناكۆكێ نێوان لایەنەكانییەوە نەگیشتە داڕشتەیەكی هەماهەنگكاری لە نێوان سێ دەوڵەتەكەدا بۆ ڕاگرتنی هێرشە چاوەڕوانكراوەكه.
لێرەشەوە ناتوانرێت ڕۆڵی ئێران لەو هێرشە چاوەڕانكراوەدا وەلا بندرێت ، چونكە لە سەردانەكانی ئەم دوایەی هەردوو وەزیری دەرەوە و بەرگری ئێران (موحومەد جەواد زەریفی و ئەحمەد حاتەمی) بۆ دیمەشق و پێلێهەڵكێشانی بەردەوامی ووڵاتە یەكگرتووەكانی ئەمەریكا بە تایبەتیش دوای كشانەوەی لە ڕێككەوتننامەی ئەتوۆمیەكە و دووبارە سەپاندنەوەی سزاكان بەسەر ئێراندا ، بە ڕوون و ئاشكرایی دەردەكەوێت كە ئێران هەوڵی قۆزتنەوەی هەژموونی خۆی دەدات لە ناو سووریادا بۆ بەرەنگابوونەوەی ئەو فشارانەی كە سیاسەتی ئەمریكا سەپاندوونی.
لەبەر ڕۆشنایی ئەوەی سەرەوەش ، دەكرێت بڵێین لە كۆتاییدا دەستەی ڕزگاركردنی شام ڕووبەرووی چەند ئاڵێنگارییەك بۆتەوە كە پێ ناچێت سووك و ئاسانین و تا ڕادەیەكی زۆریش كاریگەر‌ی دادەنێت لەسەر یەكگرتووی ناوخۆیی رێكخراوەكە ، و لەوەش گرنگتر كاریگەی دەبێت لەسەر پێگەی ئەو دەستەیەیە لە نێو نەخشەی ڕێكخراوە تیرۆرستییەكاندا كە واپێ دەچێت لەو ماوەی ئایندەدا گۆڕانی گەورەیان بەسەردا بێت.
