شارپرێس: تایبەت
وەرگێران: لوقمان حاجی قادر
لەم دوادوایانەدا ، قسەوباس و مقۆمقۆ لەبارەی ئەگەری پێكهینانی هاوپەیمانییەك یان بەرەیەكی یەكگرتوو لەنێوان هەریەك لە ڕوسیا و ئێران و توركیا زیادی كردووە، ئەمەش لە دەرئەنجامی سەپاندنی سزا ئەمەریكاییەكان بەسەر هەرسێكیاندا.

ئەو سێ‌ وڵاتە بەمەش كەوتنە هاریكاری یەكتری بۆ بەرەنگاربوونەوەی ئەو سزایانە ، هەرسێكیشیان لە كانونی دووەمی 2017 وە لە رێگەی دانوستانەكانی ئاستانەوە هەماهەنگی یەكتربوون لە پرسی سوریادا ، ئەمە سەرباری ئەوەی سیاسەتێكی هەرێمی پێچەوانەی سیاسەتی ئەمەریكیایان لە ناوچەكە پیادە كردووە كە زۆر بەڕوونی لە پرسی تایبەت بە كوردەكاندا دەردەكەوێت. جا سەڕای بوونی چەند فاكتەرێك كە پاڵنەرن بەرەو پێكهینانی هاوپەیمانییەك لە نێوانیاندا ، بەڵام كۆمەڵە  ئاستەنگێكیش هەن كە ڕەنگە ببنە ئاڵینگاری ‌ بەردەم سەركەوتنی هەوڵەكانیان ، بەتایبەتیش لەژێر سایەی ئەو ناكۆكییانەی كە لەم دوادوایانەدا لە نێوان ڕوسیا و ئێران لە لایەك و توركیا و هەردووكیشیان لە لایەكی ترەوە سەریان هەڵداوە سەبارەت بە چۆنیەتی مامەڵەكردن لەگەڵ پرسی شاری ئیدلبدا كە دوا پەناگەی گروپە چەكدارە ئۆپۆزسیۆنەكانی‌ سوریایە.

پاڵنەرەكانی لێك نزیكبوونەوە :
دەكرێت بڵێین ‌كۆمەڵە هۆكارێك هەن كە هاندەری بە هاوپەیمانی نێوان ئەو سێ دەوڵەتەن و بەم شێوەیەی كە لە خوارەوە ئاماژیان پێكراوە:

بەرەنگاربوونەوەی سزا ئەمەریكاییەكان:  تەنها لە مانگی‌ ئۆگستۆسی ڕابردووەوە ، ئیدارەی ووڵاتە یەكگرتووەكانی ئەمەریكا سزای بەسەر هەرسێك وولاتەكەدا سەپاندووە. ئەمەریكا لە 8ی ئۆگۆستۆس لە دەرئەنجامی تێوەگلانی ڕوسیا لە ژەهراویكردنی سیخۆرەكەی پێشووی ڕووسیا(سكریباڵ و كچەكەی) لە بەریتانیا ، سزای تازەی بەسەر مۆسكۆدا سەپاند.

سەبارەت بە توركیاش ،  ئەمەریكا لە 1  ی ئۆگۆستۆس ڕابردووەوە ،  پارەوپوولی هەردوو وەزیری ناوخۆ و دادی توركیای لە ووڵاتەكەی خۆی سڕكردووە و ڕێگری هاتنەناو وولاتەكەشی لێ كردوون ، لە 13 ی ئۆگۆستسیشەوە ، ئەمەریكا مزەی گومرگی (رسوم جمركیە) لەسەر هاووردەكانی ئەلەمنیۆم و داڕشتەكانی ئاسنی توركیا زیادكردووە كە سەرەتا 20% بوو و دواتریش كردیە 50%  ، ئەمەش لە دەرئەنجامی ڕازی نەبوونی توركیا بە ئازادكردنی قەشە ئەمەریكاییەكه (ئەندرۆ بڕانسۆن) كە لە مانگی 12 ی 2016  وە توركیا بە تۆمەتی سیخوڕیكردن و تیرۆر ڕایگرتووە. ئەمە سەرباری ئەوەی سەرۆك ترامپ لە 14 ی ئۆگۆستۆسەوە ڕەزامەندی بوو لەسەر پڕۆژە یاسای بودجەی خەرجی بەرگری بۆ ساڵی 2019 كە ڕێگە دەدات بە دواخستنی ڕادەستكردنی فڕۆكەی شەڕكەری "ئیف 35" بە توركیا ، ئەمەش لەدوای ئەوەوە هات كە توركیا نیازی كڕینی كۆسیستەمی بەرگری ڕۆكێتی ڕووسی "ئێس 400" ی ڕاگەیاند.

سەبارەت بە ئێرانیش ، دوای بڕیارەكەی تڕامپ لە مانگی ئازاری پێشوو بە كشانەوە لە ڕێككەوتنی ئەتۆمییەكە و دەستپێكردنەوەی سزاكانی سەر ئێران ،  ئەمەریكا لە 7 ی ئۆگۆستۆسەوە ، دەستی كرد بە سەپاندنی یەكەم چەپكە سزای ئابووری خۆی بەسەر ئێراندا كە سێكتەری بانكی و چەند پیشەسازییەكی سەرەكی ئەو ووڵاتەی بە ئامانج گرت. واش بڕیارە چەپكی دووەمی ئەو سزایانە لە مانگی 11ی ئایندەوە بچنە بواری جێبەجێكردنەوە كە بەشێوەیەكی سەرەكی كەرتی نەوتی ئێران بە ئامانج دەگرن.

ئەم سێ دەوڵەتە كەوتنە هاریكاری یەكتری بەمەبەستی بەرەنگاربوونەوەی ئەو سزا ئەمەر‌یكاییانە ، توركیا بە ڕاشكاوی كشانەوەی ئەمەریكای لە ڕێككەوتنامە ئەتۆمییەكەی ئێران و دەستپێكردنەوەی سزا ئابوورییەكان بەسەر ئەو ووڵاتەدا ڕەتكردنەوە ، وەزیری ووزەی توركیاش "فاتح دونماز" لە 8 ی ئۆگستۆس ڕایگەیاند كە بەردەوام دەبن لەمامەڵە بارزگانییەكانیان لەگەڵ ئێراندا و گازی سرووشتیشی لێ دەكڕن. سەبارەت بە سزا ئەمەریكاییەكانی سەر ڕووسیا و ئێرانیش وەزیری دەرەوەی توركیا"تشاوس ئۆگلۆ" ووتی "توركیا ناچار نییە وابەستەی ئەو سزا ئەمەریكاییانە بێت". ئێرانیش لە 12 ی ئۆگۆستۆس و لە ڕێگەی لێدوانی بەهرام قاسمی ووتەبێژە فەرمییەكەی وەزارەتی دەرەوە ،‌ هاریكاری و پشتیوانی خۆی بۆ توركیا ڕاگەیاند بەوەی "توركیا تەنیا نییه و تارانیش ئامادەیە هەموو جۆرە یارمەتییەك پێشكەشی توركیا و گەلەكەی بكات بۆ بەرەنگاربوونەوەی سزا ئەمەریكاییەكان‌". سەبارەت بە هەمان بابەتیش ، "سێرگی لاڤرۆڤ" ی وەزیری دەرەوەی ڕوسیا لە میانەی سەردانەكەیدا بۆ ئەنقەڕە لە 14 ی ئۆگۆستۆسدا ، واشنتۆنی بەوە تۆمەتبار كرد كە بە سزاكانی " ڕوسیا و ئێران و توركیای بە ئامانج گرتووە".

هەرسێ دەوڵەتیش لە هەوڵی ئەوەدان لەبری ئەوەی دۆلاری ئەمەریكی ، مامەڵە بازرگانییەكانی خۆیان بە دراوی خۆماڵی ئەنجام بدەن ، ئەردۆگانی سەرۆكی توركیشا لە 8 ی ئۆگۆستۆسدا ڕایگەیاند كە ووڵاتەكەی پلانی ئەوە دادەڕێژێت كە ئاڵوگۆڕی بازرگانی لەگەڵ ڕوسیا و ئێراندا بە دراوی خۆماڵی ئەنجام بدات ، وەزیری دەرەوەی ڕوسیاش هەمان ئەم ووتەیەی لە 14 ئۆگۆستۆس دووبارە كردەووە كاتێك ووتی "بەكارهێنانی دراوە نیشتمانییەكان لە ئاڵوگۆرە بازرگانییەكاندا ، لەمێژ ساڵە یەكێك بووە لەو ئەركانەی هەردوو سەرۆكی ڕووسیا و توركیا لە خەمی دابوون و دیاریان كردووە ، هەمان خەمیشمان سەبارەت بە پەیوەندییەكانمان لەگەڵ ئێراندا هەبووە". لە 4 ی سێبتێمبەریشدا "دینیس مانتۆرۆڤ" ی وەزیری بازرگانی و پیشەسازی ڕووسیا ڕایگەیاند كە كەرتی ئۆتۆمبێلی ڕووسیا مامەڵەكانی لەگەل توركیادا بە دراوی نیشتمانی دەستپێكردووە.

هەڕەشەكانی جوداخوازە كوردەكان: هەردوو دەوڵەتی توركیا و ئێران هەمان ترسیان لێ نیشتووه سەبارەت بە سەركەوتنی كوردەكانی باكوری سوریا كە پارتی "یەكیەتی دیموكراتی و باڵە سەربازیەكەی "یەكینەكانی پاراستنی گەلی كورد"‌ نوێنەرایەتیان دەكەن لەوەی بتوانن دەوڵەتێك لە ناوچەكانی باكوری سوریای ژێر قەڵەمڕەوی خۆیان دابمەزرێنن ، لەو ئەنجامە نەرێنییانەش  دەترسن كە ئەم هەنگاوە دروستی دەكات بۆ سەر ئاسایشی نەتەوەییان ، چونكە لە هەردوو دەوڵەتەكەدا كەمینەی كوردی هەن كە هیوا و ئومیدی دامەزراندنی حوكمڕانییەكی خۆماڵی خۆیان هەیە لەو ناوچانەی تیایدا دەژین. هێزەكانی ئاسایشی توركیاش لە ڕووبەڕووبوونەوەی تونددان لەگەڵ چەكدارەكانی پارتی كرێكارانی كوردستانی جوداخواز لە رۆژهەڵاتی توركیا ، هێزە ئێرانییەكانیش لە بەرەنگارەبوونەوەی پچڕپچڕدان لەگەڵ چەكدارەكانی پارتی ژیانەوەی ئازادی كوردستان"پژاك" لە باكوری ڕۆژئاوای ئێراندا لە لایەك و لەگەڵ پارتی دیموكراتی ئێرانیش لە سەر سنوورەكانی عێراق لە لایەكی دیكەوە ، ئەو دوو پارتەش بنكەیان لە هەرێمی كوردستانی عێراقدا هەن ، بۆیە ناوە ناوە ئەو دوو دەوڵەتە گورزی سەربازی لەو بنكانە دەوەشێنن.

هەر یەك لە توركیا و ئێرانیش بەیەكەوە هەماهەنگكارن بۆ بەرەنگاربوونەوەی جوداخوازە كوردەكان ، لە حوزەیرانی 2018 دا ، وەزیری دەرەوەی توركیا ڕایگەیاند كە توركیا و ئێران بەردەوام لە پەیوەندیدان بۆ پەرەپێدانی هاریكاری نێوانیان بۆ بەرەنگاربوونەوەی چەكدارانی پارتی كرێكارانی كوردستان لە ناوچەی قەندیل لە باكوری عێراق. لە ئۆگستۆسی 2017  ئێران و توركیا لەسەر ئەوە ڕێككەوتن كە هاریكاری سەربازی و ئەمنی و هەواڵگری نێوانیان پەرەپێبدەن لە پێناو بەرەنگاربوونەوەی گروپە تیرۆرستییەكانو پاراستنی ئاسایسی سنووری نێوانیان بۆ ڕێگرتن لە پەڕینەوەی چەكدارە كوردەكان لەسەر سنووری هەردوو دەوڵەت ، ئەمە كەین و بەینەش  لە  كۆتایی ئەو سەردانەدا تاوتوێكرا كە ژەنەڕاڵ "محمد باقر" ی سەرۆك ئەركانی سوپای ئێران بۆ توركیا ئەنجامیدا كە بە یەكەم سەردانی سەركردەیەكی سوپای ئێرانی دادەنرێت لە ساتەوەختی  هەڵگیرسانی شۆڕشی ئیسلامی لە ساڵی 1979 وە. ئەمە جگە لەوەی توركیا و ئێران بە درێژایی سنوری نێوانیان لە بنیاتنانی دیوارێكی 144 كیلۆمەتریدا هەماهەنگ و هاوكارن كە بە قولە و قەڵای ئاسنین تەندراوە بۆ بەرگرتن لە هاتووچۆی شەڕڤانە‌ كوردەكانی نیشتەجێی چیایی قەندیل لە باكوری عێراق و ڕێگرتنیش لە بەقاچاخبردنی چەك لە نێوان پارتی كرێكارانی كرودستان و پارتی ژیانی ئازاد"پژاك".

سەرباری ئەوەی ڕوسیا دوژمنایەتی راستەوخۆی لەگەڵ كوردەكاندا نییە ، بەڵام نیگەرانە لە پەیوەندی جەنگاوەرە كوردەكانی باكوری سوریا بە ووڵاتە یەكگرتووەكانی ئەمەریكاوە كە پشتیوانی سەربازیان پێشكەش دەكات و وەك هێزێكی مەیدانیش لە سوریا پشتیان پێ دەبەستێت و هێزەكانیشیان لەناوچەكانی قەلەمڕەوی ئەوان لە ڕۆژهەڵاتی فوڕات نیشتەجێن ، سەرباری ئەوەش ووڵاتە یەكگرتووەكانی ئەمەریكا ئامێری ڕاداری پێشكەوتووی لە ناوچەی كۆبانێ و ڕمێلان لە ناوچەی لادێنشینی حەسەكە جێگیر كردووە وەك ڕیخۆشكەرییەك بۆ دامەزراندنی كۆسیستەمێكی بەرگری لە ناوچەكانی ژێر دەسەڵاتی كوردەكان ، ئەمەش بە گوێرەی ئەو زانیارییانەی یەكێك لە سەركردەكانی سوریای دیموكرات لە 25 ی ئۆگۆستۆس ئاشكرای كردووە و هاوكاتیش بوو لەگەڵ سەردانی "ولیام ڕوباك" ی نوێنەری وەزارەتی دەرەوەی ئەمەریكا بۆ ناوچەكانی ژێر دەسەڵاتی كوردەكان لە سوریا. ئەمەش ئەو هەنگاوە بوو كە ڕوسیای توڕە كرد و "سێرجی لاڤرۆڤ" ی وەزیری دەرەوەی ڕوسیاش پێی وابوو " گەورەترین هەڕەشە بۆسەر سەرورەی سوریا و یەكیەتی خاكەكەی لە ڕۆژهەڵاتی فوڕاتەوە دێت لەو ناوچانەی‌ كە هێزەكانی سوریای دیموكرات كە زۆرینەیان كوردن و لە لایەن واشنتۆنەوە پشتیوانی دەكرێن بەسەریدا زاڵن" ، لەو شوێنانە چەند قەوارەیەك هەن كە خاوەن خودموختارین ، جەختیشی لەوە كردووە كە مۆسكۆ پیشتر و لە ئێستاشدا داواكارە ووڵاتە یەكگرتووەكانی ئەمەریكا ئەو چالاكییە نامەشروعانە بوەستێنێت".

بەردەوامی گەیشتنی گاز : ڕوسیا و ئێران دوو‌ گەورەترین ووڵاتی هەناردەكاری گازی سرووشتین بۆ توركیا ، ڕوسیا لە پلەی یەكەم دێت بە نزیكەی 30 ملیار مەتر  و ئێرانیش بە پلەی دووەم بە 11 ملیار مەتر شەشەپاڵوی ساڵانە ، توركیاش لە پێناو بەردەوامی گەیشتنی گازی سرووشتی و لەژێر سایەی زیادبوونی خواست لەسەری بە ڕێژەی تێكڕای 2.3% ی ساڵانە و تەنانەت لە كاتی بارگرژبوونی پەیوەندییەكانیشدا ، مكوڕە كە پەیوەندییه ئابووریە‌كانی لەگەڵ ئەو دوو ووڵاتەدا بە باشی بێڵێتەوه.‌ ئەمە جگە لەوەی ڕوسیا و توركیا هاوبەشن لە پڕۆژەی دامەزراندنی لولەبۆری " Turk Stream" كە لە دوو لولەبۆری دیكە پێك دێت و فراوانی هەر یەكێكیشیان 15.75%ملیار مەتر شەشەپاڵووی ساڵانەیە و لە ڕوسیاوە بۆ توركیا و لەویشەوە بۆ ئەوروپا لە دەریای ڕەشەوە درێژدەبنەوە ، لۆلەبۆری یەكەم پێداویستییەكانی توركیا دابین دەكات و لولەبۆری دووەمیش بۆ دەوڵەتانی باشووری ڕۆژهەڵاتی و باشووری ئەوروپایە.

ئاستەنگی جۆراوجۆر :
لە لایەكی دیكەوە ، كۆمەڵێك ناكۆكیش لە نێوان ئەو سێ دەوڵەتەدایە كە دەكرێت ببنە بەربەستێك لەبەردەم تێروتەواوی هاوپەیمانێتییەكەیان كە دیارترینیان بریتین لە :

دژیەكی بەرژەوەندییەكان لە سوریا : ململانێی سوریا لە دیارترین ئەو ئاڵێنگارییانەیە كە ڕووبەڕووی سەركەوتنی ئەو هاوپەیمانییەی نێوان ئەو سێ دەوڵەتە دەبێتەوە ، جا سەرباری ئەوەی هەرسێكیان سەركەوتووبوون لە دامەزراندنی میكانیزمێكی سێینەی هەماهەنگی نێوانیان لەمەڕ تەنگژەی سوریا "دانوستانەكانی ئاستانه" ، بەڵام سەركەوتوو نەبوون لە ڕەتكردنەوە ڕاستی بوونی ململانێ یان جەنگێكی بەلەجیاتی لە نێوان ڕوسیا و ئێراندا كە  پشتیوانی ڕژێمی سوریا دەكەن لە لایەك و  ململانێشیان لەگەل توركیا ‌كە پاڵپشتی گروپە ئۆپۆزسیۆنەكانی سوریا دەكات‌ لە لایەكی دیكەوە ، ئەمەش بە ڕوونی له دوا دانوستانەكانی ئەستانە لە ‌ 7 ی سێبتیمبەردا دەركەوت. لە هەمان كاتیشدا پۆتنی سەرۆكی ڕوسیا و ڕۆحانی سەرۆكی ئێران پێداگریان كردووە لەسەر دەركردنی جەنگاوەرەكان لە ئیدلب و گێرانەوەی بالادەستی سوریا بەسەر شارەكەدا ، ئەردۆگانیش هۆشیاریدا لە هەستانی لافاوی خوێن و داوای ئاگربەستیشی كرد لەو شارەدا.

لە 17 ی سێبتێمبەریش لە میانەی چاوپێكەوتنیان لە سۆتشی ، هەردوو سەرۆكی ڕوسیا و توركیا ڕێككەوتنێكیان ڕایانگەیاند بو دامەزراندنی ناوچەیەكی خاڵی لە چەك بە پانتایی 15 بۆ 20  كیلۆمەتر بەدرێژایی هێڵی بەیەكگەیشتنی نێوان ئۆپۆزسیۆن و ناوچەكانی ڕژێمی ئەسەد بە درێژایی سنوری ئیداری ئیدلب لە دەوروبەری 15 ی  ئۆكتۆبەری ئایندە ، ئەمەش بەو مەرجەی ئۆپۆزسیۆن هەموو چەكە قورسەكانی لەو‌ ناوچەیە بكێشێتەوە ، ئەمە سەرباری كشانەوەی جەنگاوەرە توندڕەوەكان بە دەستەی ڕزگاركردنی شامیشەوە (بەرەی نوسڕە).

بەڵام مەترسی ئەوە لە ئارادایە ئەو ڕێككەوتنە شكسبێنێت و نەتواندرێت بەر بە ڕژێمی سوریا و هاوپەیمانەكانی بگیرێت لە چوونە ناو ئیدلب ، چونكە گومان دەكرێت كە توركیا سەركەووتوو نابێت لە ڕازیكردنی جەنگاوەرانی دەستەی ئازادكردنی شام بە كشانەوە و ڕادەستكردنی چەكەكانیان كە زۆرینەی خاكی (ئیدلب) یان بەدەستەوەیە و ژمارەی جەنگاوەرەكانیشیان بە دە هەزار چەكدار مەزەندە دەكرێت ، ڕێككەوتننەكەش میكانیزمێكی روون و ئاشكرای نەخستۆتەڕوو سەبارەت بە جێبەجێكردنی ئەوەی لەسەر ڕێككەوتوون ، بۆیە ئەمە وای لە هەندێك كەس كردووە بەچاوی گومانەوە لەو ڕێككەوتننامەیە بڕوانن بەوەی تەنها بۆ دواخستنی هەڵمەتە سەرازییەكەیە نەك بۆ پو‌چەڵكردنەوەی یەكجاری هەڵمەتەكە.

دژیەكییە ڕوسی و توركی و ئێرانی‌ : مێژوویەكی دوور و درێژی ململانێی لە نێوان توركیا لە لایەك و ڕوسیا و ئێران لە لایەكی دیكەوە بووینان هەیە ، ئەمەش دەگەڕێتەوە بۆ ‌ سەردەمی دەوڵەتی عوسمانی و پیش دامەزراندنی كۆماری توركیای تازەوە لەسەر دەستی ئەتاتورك لە ساڵی 1923 ، ئێرانیش هەر  لە سەردەمی ئیمپڕاتۆڕیەتی فارسییەوە و بە هۆی ئەو جیاوازییە مەزهەبیانەی لەگەل توركیا هەیبووە و بە هۆی ململانێشیان لەسەر هەژموون و فراوانخوازی ، بە كێبڕكێكار و دوژمنە سەرسەختەكەی توركیا دادەنرێت ، هەمان شتیش بۆ ڕوسیا ڕاستە و جەنگی قەڕمیش (1853-1856) لە نێوان ئیمپڕاتۆڕیەتی ڕوسیای ئەرسۆدۆكسی و دەوڵەتی عوسمانی گەواهی ئەوە دەدەن. دوای دامەزراندنی كۆماری توركیا و بە تایبەتیش دوای بوون بە ئەندام لە هاوپەیمانی ناتۆ لە ساڵی 1949 ،  توركەكان هەمیشە پەرۆشی ئەوە بوون كە پەیوەندی باشیان لەگەڵ ووڵاتە یەكگرتووەكانی ئەمەریكا و ئەوروپادا هەبێت ، یەكەم مەتەرێزی بەرەنگاربوونەوەش بوون بە ڕووی یەكیەتی سۆڤیەت و هەر هەڕەشەیەكی دیكە بۆ سەر ناوچەكە. توركیاش كۆماری ئیسلامی ئێرانی پێ دەوڵەتێكی تیرۆرستی بوو بەوەی لە هەوڵی هەناردەكردنی ئایدیۆلۆژیای دژ بە عەلمانییەت توركی دایە.

سەرباری باش بوونی پەیوەندییەكانی نێوان ئەو سێ ووڵاتەش لە دوای هاتنە سەركاری پارتی داد و گەشەپێدانەوە ، بەڵام دۆخی كێبڕكێكاری نێواینان لە ناوچەكە بەجۆرێك لە جۆرەكان هێشتا بەردەوامە ، ئەمەش بە ڕوونی لە سوریا و عێراقدا دەردەكەوێت ، هێشتاش ئێرانییەكان وا لە توركیا دەڕوانن كە هاوپەیمانە باوە ستراتیژیەكەی ووڵاتە یەكگرتووەكانی ئەمەریكا و ئەوروپایە. توركیا لە هەر بارگرژییەكی پەیوەندییەكانی لەگەل ئێراندا پەنا بۆ هاوپەیمانە باوەكانی دەباتەوە و بۆ بەرەنگاربوونەوەی هەڕەشەكانی ڕوسیاش پشتیان پێ دەبەستێت ، ئەمەش بە ڕوون و ئاشكرایی  لە ئاراستەی توركیا بۆ چاككردنەەی پەیوەندییەكانی لەگەڵ ووڵاتە یەكگرتووەكانی ‌ئەمەریكا و ئەوروپادا دەركەوت كاتێك توركیا فڕۆكە جەنگییە ڕووسیەكەی لە نۆڤەمبەری 2015 خستەخوارەوە.

لەم دوادوایانەشدا ، توركیا لە ترسی هێرشی سوپای سوریا بە پاڵپشتی ئێرانییەكان بۆ سەر شاری ئیدلب و بۆ بەرەنگاربوونەوەی ڕوسیا و ئێرانیش لە دۆسیەی سورویادا ، پەنای بردەبەر پشتیوانی ئەوروپییەكان ، لە مانگی تەمموزی ئەمساڵدا ئەردۆگان داوای گرێدانی لوتكەیەكی توركی روسی ئەڵمانی فەڕەنسی كرد بۆ تاوتێكردنی دۆسیەی سوریا و كۆبوونەوەی ئامادەكاریش بۆ ئەو لوتكەیە لە 14 ی سێبتێمبەری ئەمساڵدا گرێدرا ، ئەمە سەرباری دەستخۆشیكردن لە گورزە سەربازییه هاوبەشەكەی ‌ئەمریكی فەڕەنسی بەریتانی لە مانگی 4 ی 2018 دژ بە ڕژێمی سوریا وەك ووڵامدانەوەیەك بۆ بەكارهێنانی چەكی كیمیایی لە لایەن ئەو ڕژێمەوە ، جا سەرباری ڕەتكردنەوەی ئەو گوزرە سەربازییە لە لایەن ڕوسیا  ئێرانەوە ، كەچی توركیا بە ئەرێنی دایە قەڵەم.

لە كۆتایشدا دەكرێت بڵێین كە توانستی پیكهێنانی هاوپەیمانییەكی ڕوسی توركی ئێرانی گرێدراوی بەردەوامبوونی هەمانگكاری نێوانیانە لە پرسە هاوبەشەكانیاندا وەك بەرەنگاربوونەوەیەك بۆ سزا ئەمەریكاییەكان ، هەڕەشەكانی كوردە جوداخوازەكان‌ و سەركەوتنیان لە خۆلادان لە پێكدادان لەگەڵ ڕژیمی سوریادا ، ئەمە سەرباری هەڵوێستی هێزە ئەوروپاییەكان و ووڵاتە یەكگرتووەكانی ئەمەریكا لەمەڕ پێكهێنانی هاوپەیمانێتی‌ نێوان ئەو سێ دەوڵەتە و كەلێن تیخستنی‌ بۆ سەرنەگرتنی ڕێككەوتننامەكەیان ، لێرەشەوە بە دیاریكراوی و تایبەت بەم پرسە ، ئاماژە بە  پەیوەندییەكانی ئەمەریكا و توركیا دەدەین و ئەوەیش كە دەكرێت ئەمەریكا بیكات بۆ لێكدوورخستنەوەی ئەو نزیكبونەوەیەی لە نێوان توركیا و ڕوسیا و ئیراندا هەیە.