شارپرێس: تایبەت
وەڕگێران: لوقمان حاجی قادر
نە ئێران و نە ئەمەریكا هیچیان له عێراق براوەنین ، لە سەردەمی داگیركاری ئەمەریكاشەوە گەمەی هاوسەنگكردنی هاوكێشەكان بەردەومە ، لە هەمان كاتیشدا هیچیان نەیاندۆڕاندووە ، بەڵكو دۆڕاوكە هێزە ئیسلامییە سیاسییە شێعی و سونییەكانن.
دۆڕاو حزبی دەعوەیە كە لە ساڵی 2005 وە و تا ڕادەیەكی زۆر دەستی لە حوكمڕانی گیر كردووە ، دیارترین سیمبولەكانیشی لە گرتنەدەستی دەسەڵاتی جیبەجێكردندا جەعفەری و مالكی و عەبادی بوون. حزبی ئیسلامیش دۆڕاوە كە ڕووە دیارەكەی ئیخوان موسلمینە لە عێراق ، چی دیكەش بە هاوبەشی لەگەڵ هێزە شێعییەكانی سەر بە ئێران كلیلەكانی دەسەڵاتی یاساكارییان بەدەستەوە نەماوە و ئەمەش پەرەسەندنێكی سەرنجڕاكیشە. سازانكاری ناوخۆی نێوان ئەو جووتە هێزەی نزیك لە ئێران و ئەمەریكا ، ئەو پێكهاتە تازەی هێناوەتە بەرهەم و خودی بۆگەڕاوەی (مەرجەعیەت) نەجەفیش بەدوور نەبووە لەو ئامادەسازییە.
هەرچەندە ئەو ڕێسایانە هەر وەك خۆیانن كە داڕشتەی حوكمڕانی و بەشبەشێنەیان ڕەنگڕێژ كردووه ، بەڵام دەموچاوەكان گۆڕان . هێزە و لایەنەكانی سەر بە ئێران هەلهەلەیان بۆ بردنەوەی موحەمەد حەلبوسی پاڵێوراویان لێدا كاتێك بووە سەرۆكی پەرلەمان ، بەڵام ناتوانن بردنەوەی پۆستی سەرۆك كۆمار لە لایەن بەرهەم صالح و ڕاسپاردنی عادل عەبدول مەهدیش بۆ پێكهێنانی حكومەتی تازە ، بە بردنەوەی خۆیان و دۆڕانی واشنتۆن لە قەڵەم بدەن.
دیمەنەكە لەوە ئاڵۆزترە. ناشتوانین بەرهەم صالح و عەبدول مەهدی لە ڕیزی ئێران دابنێین ، هەر وەك ناشتوانین بلێین ئەم جووتە لە ڕیزی نەیارەكانی ئێرانن. ئەو دوو پیاوە خاوەن ئەزموون و ڕۆشنبیرییەكی سیاسی ئەوتۆن كە ڕێگریان لێ دەكات سەركێشی ئەوە بكەن كە بەرەنگاری ئەمەریكا ببنەوە یان پشت له ئارەزووەكانی كۆماری ئیسلامی ئێران بكەن. ئەوان لە دەرەوە و ناوەوە ، پەیوەندییەكی باشیان لەگەڵ ئەو لایەنە سیاسییانە هەیە كە پەیوەندیدارن بە كاروباری عێراقەوه. هەتا خودی سەرۆكی پەرلەمانیش ناتوانی هاوسەنگی هێزی ناو ئەنجومەنی نوێنەران بە هەند وەرنەگرێت.
خۆ ئەگەر لێكتێگەیشتنی هەردوو كوتلە گەورەكە (سائیرون و فەتح) تای تەرازووەكەیان بەلای ئەودا خستبێت ، بەڵام باش دەزانێت كە هەردووكیان (بەرهەم صالح و عەبدول مەهدی) سەرەڕمن و یەكەمیان لە بەرامبەر دەستتێوەردانی ئێرانی و دووەمیشیان لە هەمبەر دەستخستنەناوەوەی ئەمەریكا. هەردووكیشیان لە ئان و ساتی هەڵبژاردنەكانی مانگی مایۆی ڕابردوو پەیامی دۆستانەیان ئاراستەی واشنتۆن كرد ، واتە هاوپەیمانی نێوان كوتلەكانی ناو پەرلەمان ڕێگە بەوە نادات سەنگ و پێگەی ئەو دوو دەوڵەتە فەرامۆشبكرێن.
وڵاتە یەكگرتووەكانی ئەمەریكا كە ئەمجارە لە ململانێیەكی یەكلاییكەرەوەدایە لەگەڵ تاران ، ئەو هێزانە ناكشێنێتەوە كە بە پاساوی هاوپەیمانی نێودەوڵەتی هاتوونەوە بۆ عێراق بۆ جەنگان لەگەڵ داعش ، بەڵكو دەستیان پێوە دەگرێت بەو تەرزەی كە لە سوریا كردی تا ساتەوەختی وەدەرنانی هێزەكانی ((پاسەوانی شۆڕش)) و میلیشیا پاشكۆكانی لە سوریا لە ئایندەدا ، واشنتۆن بە پەرۆشە بۆ بەردەوامی جەنگەكەی دژ بە تیرۆر كە هێشتا تەواو نەبووە ، بەردەوامیش دەبێت لە ڕاهێنانی ئەو هێزە سەربازییانەی كە بە لێكتێگەیشتن لەگەڵ عەبادی دووبارە بنیاتیناونەوه و بونەتە هێزێكی بەرابەریش بۆ بەرەنگاربوونەوەی ئەو میلیشیایانەی كە ژەنەڕاڵ قاسم سولەیمانی و دەست و پێوەندەكەی جڵەویان لەسەر داماڵیون لە عێراقدا.
سەختە بۆ حكومەتی ئایندەی عێراق داوا لە هێزە ئەمەریكاییەكان بكات ووڵات جێبێڵن ، بەڵكو ڕەنگە لە بەرژەوەندیدا بێت - لەژێر هەر پەردەیەكدا - ئەو هێزانە بمێنننەوه ، جا چ بە پاساوی بەردەوامی جەنگ دژ بە پاشماوەكانی داعش یان ڕاهێنانی هێزە سەربازییە نیشتمانییەكان ، ئەمەش بۆ ڕاگرتنی هاوسەنگی لە نێوان گروپەكانی حەشدی شەعبی كە ئێران دەتوانی وەك كارتی فشار بەكاریان بێنێت دژ بە پڕۆسەی حوكمڕانی لە عێراقدا. شاراوەش نییە كە واشنتۆن پێی وایە ئەو هەڵوێستەی ئێران قۆرتوقولاپێكە بۆ خۆبواردن لە سزا سەپێنراوەكانی ئەمەریكا كە پێشتریش و لە سەردەمی حوكمڕانی دەوڵەتی یاسا هەمان شتی كردووە.
لەمەشیاندا هێزەكانی پاسەوانی شۆڕش سوودبەخش بوون ، چ بە ئامادەباشیان لە گۆرەپانی سیاسی عێراقدا و چ بە بوونیان لە نووسینگەكانی حكومەت و بەڕێوەبردنی ئەو نووسینگانە بۆ پارەداركردنی (تمویل) چالاكییەكانیان لە ناوەوە و دەرەوەی عێراق. ئیدارەی تڕەمپیش پەی بەوە دەبات كە سیاسەتی سەپاندنی سزاكان كە هەندێك لە گروپەكانی حەشدی پێ دەترسێنێت بەرهەمێكی نابێت وەك ئەوەی خۆی دەیەوێت ، چونكە سەركردەكانی حەشد بە درێژایی زیاتر لە دەساڵ لە حوكمڕانی حزبی دەعوە لە دامەزراوه پەروەردەیی و ئاینییەكاندا ، كارو چالاكی خۆیان لە ڕێگەی زیاتر لە كوتلەیەكەوە لەناو گۆڕەپانی ناوخۆ لە داڵانەكانی پەرلەمان و فەرمانگە حكومییەكاندا قەتیس كردووه ، بۆیە نیمچەمەحاڵە بكرێنە دەرەوەی گۆرەپانی سیاسییەوە.
لەمەشەوە عێراق ناتوانی پەیوەندییەكانی لەگەڵ كۆماری ئیسلامی ئێراندا بپچڕێنێت كە هاوبەشێكی گەورەی بازرگانییەتی بەو پێیەی ساڵانە سێ ملیۆن هاووڵاتی لە حاجییانی ئێرانی سەردانی مەرقەدی ئیمامەكان دەكەن لە بەغدا و باشووری عێراق ، لە ڕێگەی دەرامەتەكانی گازی سرووشتیشەوە پشت بە ئێران دەبەستێت لە دابینكردنی سێیەكی كارەباكەی. جێی باسیشە كە پچڕانی تەزووی كارەبا لە دیارترین هۆكارەكانی پشت ناڕەزاییە جەماوەركەی بەسڕەوە بوو لە مانگی ڕابردوودا.
لە سایەی بوونی هێزی میلیشیاكان كە ڕۆڵی گەورەیان لە سەركوتكردنی نارەزاییەكانی بەسڕەدا هەبوو ، تەرازووی هێز لە عێراقدا بەلای ئێراندا دەشكێتەوه. بەڵام ئەم درز و كەلێنە لە لایەن شەقامەوە پڕكرایەوە كاتێك بەتەواوی پارتە ئاینییەكانی ڕەتكردنەوە و بێزاریشی خۆشی دژ بە چینە سیاسییەكەی عێراق و میكانیزمەكانی دابەشكردنی پۆست و دەستكەوتەكان دەربڕی.
ئەمەش بە ڕوون ئاشكرایی لە نزمی ئاستی بەشداربووانی هەڵبژاردنە پەرلەمانیییەكەی ئەم دوایە و سەركەوتنی ئەو هێزانەی دژ بە دەستتێوەردانی ئێرانن دەركەوت. ڕووداوەكانی بەسڕە و سوتاندنی كونسوڵخانەی ئێرانی لەو شارە باشترین گوزارە بوون لە ڕەتكردنەوەی ئەو دەستتێوەردانە. جا لەوانەیە بەرهەم صالح باشترینی ئەو كەسانە بێت بۆ پارێزگاریكردن لەو داوە دەزووە باریكەی پڕۆسەی سیاسی بەغدای لەسەر بەندە ، بەو پێیەی ناوبراو هاوڕێی سەرۆكی كۆچكردوو جەلال تاڵەبانییە كە لە زۆر بۆنەدا و بە هۆی پەیوەندی نایابەكانی لەگەڵ هەر یەك لە تاران و واشنتۆن ، دەیزانی چۆن پارێزگاری لەو داوە دەزووە بكات بێ ئەوەی هاوسەنگییەكە تێك بدات و ووڵاتیش بخاتە مەترسییەوە.
سەرۆك كۆماری تازەش دەتوانی ئەو ڕۆڵە بگێڕێت و ببێتە نێوانگیرێكیش لە نێوان ئەو دوو هێزەی لە ململانێیەكی یەكلاییەكەرەوەدان. عادل عەبدول مەهدیش لە بینینی ڕۆڵێكی لەم جۆرە لە بەرهەم صالح كەم تواناتر نییە. هەتا عەبادیش كە یەكێكە لە سەركردەكانی حزبی دەعوە سەركێشی ئەوەی نەكرد كە ئەمەریكا توڕە بكات ، بەڵكو لەناكاوەكە ( مفاجئە) ئەوە بوو كە بە درێژایی چوار ساڵ ختوكەی هەستەكانی ئێرانی دەدا ، دوا وویستگەی هەڵوێستەكانیشی ڕاگەیاندنی وابەستە‌بوونی عێراق بوو بە سزا ئەمەریكاییەكانەوە ، بەمەش بەرژەوەندی ووڵاتەكەی خستە سەرووی بەرژەوەندی ووڵاتانی دیكەوە ، هەرچەندە دواتر لە هەوڵی ئەوەدا بوو ئەم گووتارەی پێشووی نەرمونیانتر و روونتر بخاتەڕوو.
سەرۆكی حكومەتی راسپێردراویش لە شارەزایی دبلۆماسی و فرە ئەزموونی سیاسی و حزبی كەم نییە ، بەمەش دەتوانێت پەیڕەوی لە سیاسەتی خۆپارێزی لە ڕێكردن بەسەر كێڵگە مینەكاندا بكات كە هەموو لایەكی عیراقیان تەنیووە... تەنها مەگەر كاربەدەستە سیاسییەكانی عێراق قسەیەكی دیكەیان هەبیت و شێلگیریشبن لەسەر تێكوپێكشكاندنی هاوكێشەی (( نە براوە و نه دۆڕاو )) دا!
قسەبەدەستانی ئیدارەكەی تڕامپ پەی بەو ڕاستی و دروستی دیمەنی سیاسی عێراقی و مەحاڵی دەستهەڵگرتنی ئێران لە بەغدا دەبەن ، بەڵام بێ هیچ دوودڵی و گومانێك گرە و لەسەر كارایی و تۆكمەیی سزا سەپێنراوەكانی ئایندە دەكەن كە لە سەرەتای مانگی ئایندە دەچنە بواری جێبەجیكردنەوە ، بە ڕوون و ئاشكرایش دیارە كە ئەو سزایانە بە هۆی لێكەوتە ئابووری و كۆمەڵایەتییەكانیانەوە دەستەبژێرە فەرمانڕەواكەی ئێرانیان هەراسان كردووه.
عەلی خامەنەیی پێشەوای باڵای كۆماری ئیسلامی ئێرانیش بە ڕاشكاوی گوزارەی لەو تەنگەتاویانە كرد و بۆ یەكەمجاریش لە بارەی ئەو قۆناغە سەختەوە دوا كە ووڵات پیایدا تێپەڕ دەبێت. ڕووشی نەداوە كە پیشتر تاران فشارێكی دەرەكی و ناوەكی وەك ئێستای لەسەر بووبێت ، هەر چەندە ئەو باڵە سەربازییەكانی خۆی لە چەند دەوڵەتێكی عەرەبی جێگیر كردووە ، بەڵام ئەو باڵانە تووشی جەنگێكی تاقەتپڕوكێنی كراوەبوون كە ئابووری تاران بەرگەی لێكەوتەكانی جەنگێكی لەو جۆرە ناگرێت. لە یەمەن شەڕی دژ بە حوسییەكان لە هەڵكشاندایە ، لە سەنعا و شار و شارۆچكە و گوندەكانی ژێر كۆنتڕۆڵی خۆیان توڕەیی جەماوەریان بەسەردا دەبارێت و ناكۆكی خوێناویشیان لە نێواندایە. ئامادەباشی ئێرانیش لە سوریا ڕووبەڕووی ئاڵینگاری جۆراوجۆر دەبێتەوە كە بەرژەوەندی زلهێزە هەرێمی و نێودەوڵەتییەكانی تێدا دژیەكن. ئەوەندەش بەسە كه ئیدارەكەی سەرۆك تڕەمپ لە دوای قایمكردنی بیست بنكە سەربازییەكەیی و جێگیركردنی نوێنەرە دبلوماسییەكانی ، مكوڕە لەسەر چوونەدەرەوەی هێزە ئێرانییەكان و هاوپەیمانەكانی لە ووڵاتی شام. (جیمس جیفری) نوێنەری تایبەتی ئەمەریكاش بۆ كاروباری سوریا دیمەنەكەی لەوەدا كورت كردەوە كە سێینەی (سوری – ئیرانی – ڕووسی) دەستیان بەسەر نیوەی خاكی سوریا و دانیشتوانەكەیدا گرتووە ، بەڵام كیڵگەكانی نەوت و گازی ئەو ووڵاتەیان لەژێر دەستدا نییە. ئەوان لە سووریا "بێ ئەوەی تروسكایەك هیوایان هەبێت ، لەسەر گردۆلكەیەك لە داروپەردوو لێی پاڵكەووتوون".
بەڵام لە بەرامبەر ئەو گەشبینییەی ئەمەریكادا ، ناوەندە سیاسی و میدیاییەكانیان مەترسی ئەوەیان هەیە كە توندڕەووەكانی ئێران دەست بەسەر بڕیارسازی تاراندا بگرن ، پاسەوانی شۆڕشیش هەر وەك پێشتر لە ڕێگەی دەستبەسەرداگرتنی كەرتی نەوت و پەنابردنەبەر بەقاچاخبردن و فرتوفێڵ و قۆرتوقولاپ دژ بە سزاكان لە چەندەها گۆرەپانی هەرێمیدا كردی و چەند ساڵێكیش پێش ئێستا لە عێراق بۆیان چۆسەر ، دەتوانێ خۆی لەو گەمارۆ ئابوورییە دەرباز بكات. ئێرانیش پەی بەوە دەبات كە ناتوانی پشت بە قەرەبووكردنەوەی هاوبەش و هاوپەیمانەكانی ببەستێت لە هەمبەر ئەو زیانانەی لەو سزایانەوە تووشی دەبن. لەم چەند ڕۆژەی پێشتریش ئەنجومەنی شورا یاسای بەرەنگاربوونەوەی تیرۆری دەركرد ، بە گووتەی موحەمەد جەواد زەریفی وەزیری دەرەوەی ئێرانیش ، تاران بەم كارەی ڕێگری لە واشنتۆن دەكات فشاری زیاتری بخاتەسەر. خامەنەئی مورشیدش چەندڕۆژێك لەمەوپێش لە ڕاگەیاندنێكیدا دەرگای گفتوگۆی بەسەر ووڵاتە یەكگرتووەكانی ئەمەریكادا دانەخست ، بەڵام نەیشاردەوە كە ئەوان گفتوگۆ لەگەڵ ئیدارەكەی ترەمپدا ناكەن. پرسیارەكەش ئەوەیە : ئایا هەڵكشانی سزاكان و شێلگیری سەرۆك تڕەمپ و بەرزبوونەوەی ناڕەزایی جەماوەر‌ی شەقامی ئێرانی بەرهەمداردەبن لە هێنانەكایەی نەرمونیانییەكی پلەبەندی ڕەووتە كۆنەپارێزەكەی ئێران ؟ ئایا ئەو ڕەووتە پەند لە ئەزموونی هەرەسهێنانی یەكیەتی سۆڤیەتی جاران وەردەگرێت؟
