شارپرێس: تایبەت
وەرگێران: لوقمان حاجی قادر
مەولود چاوشئۆغڵۆ وەزیری دەرەوەی توركیا رایگەیاند، ناوچە لەچەك داماڵراوەكەی ئیدلبی سوری پێكهاتووە، ئەمەش دوای كێشانەوەی چەكە قورسەكان، كە هەردوو سەرۆكەكەی ڕوسیاو توركیا لە مانگی ڕابردوو لە سوچی لەسەری ڕێككەوتن.
بەگوێرەی رێككەوتننامەكە دەبێت هەموو چەكە قورسەكانی لایەنە چەكدارەكانی ئۆپۆزسیۆن وەك تانك‌و سیستەمی ڕۆكێتی لە 10 ی ئۆكتۆبەر ئێستا بكشێنرێنەوە و چەند هێزێكی گەڕۆكی توركی و ڕوسیش چاودیری دۆخەكە بكەن.
وەزیری دەرەوەی توركیا رایگەیاند، وڵاتەكەی وەك دەوڵە‌تی گەرەنتیدەرە ئەم بەرپرسیارییەتەی هەڵگرتووە ، لەم چوراچێوەیەشدا لە 10 ی ئەم مانگە ، چەكە قورسەكانی لەناوچە لەچەك داماڵراوەكەوە كێشاوەتەوە.
پانتایی ئەو ناوچەیەش 15 - 20 كیلۆمەترەو شوێنی بەیەكگەیشتنی نێوان هێزەكانی ڕژێم‌و لایەنە ئۆپۆزسیۆنە توندڕەووەكانە.
ڕامی عبدولرەحمانی بەرێوەبەری ڕوانگەی سوری بۆ مافەكانی مرۆڤ لەو بارەوە بۆ ئاژانسی ڕۆژنامەگەری فەڕەنسا رایگەیاند "ڕۆژی چوارشەمە (10ی ئۆكتۆبەر) هیچ چەكێكی قورس لە ناوچە لە چەك داماڵراوەكە بەدینەكراوە ، چەكە قورسەكان گوازراونەوە بۆ پشتەوەی بارەگاكانی لایەنە چەكدارەكان لە قوڵایی شاری ئیدلب.
هەروەها پەیامنێر و ئاژانسی رۆژنامەگەری فەڕەنساش لەئیدلب دوینی ئێوارە بە چاوی خۆیان بینیویانە، كە لایەنە ئۆپۆزسیۆنەكان تانك‌و تۆپە قورسەكانیان لە حەشارگەكانیان بەدووری 20 كیلۆمەتر لە سنورەكانی ناوچە لە چەك داماڵراوەكە تاقەت كردووە.
لەهەنگاوێكیشدا، كە گۆمانی شرۆڤەكارانی ڕەواندووە ، سەرجەم ڕێكخراوە توندڕەووەكان و لە سەرووی هەمووشیانەوە دەستەی ڕزگاركردنی شام (بەرەی نوسڕەی جاران) ، كە سێ یەكی ئەو ناوچەیەی لەژێر دەستدایە ، وابەستەبوون بە بەندی یەكەمی ڕێككەوتننامەكەوە .
ڕێككەوتننامەكەش لە قۆناغی دووەمیدا بەدەق دەڵێت: "دەبێت ڕێكخراوە توندڕەووەكان لەدواوادە، كە دەكاتە رۆژی دوو شەممەی (15/10/2018) بە تەواوی لەو ناوچەیە بكشێنەوە، ئەمەش بەشە هەرە سەختەكەی ڕێككەوتننامەكەیە.
حاید حاید توێژەری پەیمانگای "چاتام هاوس" لەلێدوانێكی بۆ ئاژانسەكە وتی: "بێگومان پیادەكردنی بەندی تایبەت بەچەكە قورسەكان لە بەندە سوك ئاسانەكانە ، بەڵام بەندە قورسەكە كشانەوەی هێزەكانە لەو ناوچەیە"، كە دوا پەناگەی ئەو چەكدارانەیە.
هەرچە‌ندە "دەستەی ڕزگاركردنی شام" هیچ هەڵوێستێكی لەمەڕ ڕێككەوتننامە ڕوسی – توركییەكە دەرنەبڕیووە لەو ساوەی مۆركراوە ، كەچی شڕۆڤەكاران باس لەفشاری گەورەی توركیا دەكەن بۆ سەر هەموو لایەنە چەكدارەكان بە دەستەی ڕگاركردنی شامیشەوە بۆ جێبەجێكردنی ڕێككەوتننامەكە وەك خۆی بۆ بەدوورگرتنی ناوچەكە لە هێرشی هێزەكانی سوریا بەپشتیوانی ڕوسیا.
بەپێی قسەی وەلید موعەلیمی وەزیری دەرەوەی سوریاش لە سەرەتای ئەم مانگەدا ، دیمەشقیش لای خۆیەوە متمانەی بەتوانستی توركیا هەیە لە جێبەجێكردنی ڕێككەوتننامەكە، "بەو پێیەی ئاشنایەتی باشی لەگەڵ چەكدارەكاندا هەیە".
دەستەی ڕزگاركردنی شامیش بەشی هەرە گەورەی شاری ئیدلبی لەبەردەستدایە ، لایەنەكانی دیكەش، كە لەژێر باڵی "بەرەی ڕزگاری نیشتمانی" دان لە ناوچەكانی دیكەدا جێگیرین، هێزەكانی ڕژێمیش لە ناوچەی لادێنشینی باشووری ڕۆژهەلات بڵاوبوونەوە.
نیكۆلاس هیراس، تویژەری پەیمانگای ئەمەریكی بۆ كاروباری ئاسایش پێی وایە، "دەستەی ڕزگاركردنی شام" خاوەن پلانی دوور مەودایە لەئیدلب بەو پێیەی باوەڕی وایە، توركیا ڕێگەی پێ دەدات لەچالاكییەكانی بەردەوام بێت لەڕۆژئاوای سوریا بە جۆرێك ، كە بوون و چالاكییەكانی شاراوە و بەرچاونەبن.
ئەو دەشڵێت: "مانەوەی دەستەی ڕزگاركردنی شام لەژیر باڵی توركیادا ، هەلی زێڕینی باشتری بۆ دەڕەخستێنیت، كە بە شێوەیەكی بەردەوام لە ئیدلب بمێنیتەوە".
قسەكەرانی بەناو ئەو لایەنە ئۆپۆزسیۆنانەوە ڕایان گەیاندووە، كە گەرەنتی ئەوەیان لە توركیا دەستكەوتووە ئەنقەرە نیازی هەیە هێزەكانی ئەوان لەبەرەكانی پێشەوەی بەرانبەر سوپای سوریا جێگیر بكات واتە ناوچە لە چەك داماڵراوەكە.
هەر بەگوێرەی قسەكانی هێراس، توركیا لە ڕێگەی ئەو ڕێككەوتننامەوە هەوڵی ئەوە دەدات بۆ ماوەیەكی دوورمەودا شوێنپێی خۆی لە ئیدلب قایم بكات ، تاكو ئەو ناوچەیە بكاتە بەشێك لەو ناوچانەی لە سوریادا دەستی بەسەرداگرتوون)).
هێراس باوەریشی وایە ڕوسیا رێگە بەتوركیا دەدات ناوچەیەكی هەمیشەیی لەباكووری ڕۆژئاوای سوریا دابمەزرێنێت ، چونكە لەئێستادا بژاردەی باشتری نییە، ئەمەش وەك ئارەزوویەكی ڕوسیا بۆ سڕركردنی جەنگ لە ناوچەكە و بەردەوامیدان بەكارەكانی لە دووبارە بنیاتنانەوەی ناوچەكانی ژێر دەسەڵاتی ئەسەد.
سەرباری ئەوەش دیمەشق وا وەسفی ڕێككەوتننامەكەی كردووە، كە "ڕێوشێنێكی كاتی" و هەنگاوێكیشە بۆ "ئازادكردنی ئیدلب"، بۆیە وا پێ دەچێت قبوڵكردنی ڕێككەوتننامەكە بۆ ئەو تاكە بژاردەی بەردەمی بێت.
هێراس ڕوونی دەكاتەوە، ڕەنگە ئەسەد ئارەزووی دووبارە دەست بەسەرداگرتنەوەی ئیدلبی بكات ، بەڵام لە ئێستادا جگە لەو ڕێككەوتنە بژاردەیەكی باشتری نییە.
سوریا لە ساڵی 2011 وە لە ململانێیەكی خوێناوی فرەلایەندایە ، كە بووە هۆی كوژرانی زیاتر لە 360 هەزار كەس‌و وێرانبوونی ژێرخانە ئابوورییەكەی ، ئاوارە و دەربەدەربوونی نیوەی زیاتری دانیشتوانەكەشی لە ناوەوە و دەرەوەی سوریا.
