تەنیا ئاماژەیەكی فەرمانڕەوا بەسە بۆ سەرپەڕاندنی نەیارەكانیان
فەرمانڕەوای عەرەب هێشتا بەئەقڵییەتی سوڵتانەكانی سەدەكانی ناوەڕاست بیردەكەنەوە

جیهان

27/10/2018‌ 1687 جار خوێندراوه‌ته‌وه

شارپرێس: تایبەت
وەرگێران: لوقمان حاجی قادر
دانپێدانانی سعودیە بە كوشتنی خاشقچی ئەو ڕاستییانەمان بیردەخاتەوە :
یەكەم : فەرمانڕەوای عەرەبی هێشتا بە ئەقڵیەتی سوڵتانەكانی سەدەكانی ناوەڕاست بیردەكەنەوە ، تەنها ئاماژەیەكی فەرمانڕەوا بەسە بۆ سەرپەڕاندن‌و لەناوبردنی ئەوانەی ڕقیان لە سوڵتانە.

دووەم :  هاووڵاتی عەرەبی هیچ چارەیەكی نییە ، هەموو دەروازەیەكی لێداخراوە ، زۆریش ئاسانە دەستگیریكەیی و ئەشكەنجەییدەی و بیكوژی ، ئەگەر ڕای گشتی ڕۆژئاواش نەبوایە كە فاشاری خستە سەر سیاسییەكانی بۆ ئاشكراكردنی ڕاستی و دروستی كوشتنی خاشقچی ، ئەوا ڕووداوی كوشتنەكەی وەك خەڵكانی دیكە دیزەبەدەرخۆنە دەكرا.

سێیەم : كوشتنی خاشقچی بەو دڕندەییە ڕەنگدانەوەی ئەو شێوازە سەركوتكەرانەیە‌ كە هەموو ڕژێمە عەرەبییەكان پیادەی دەكەن. ئەم شێوازە بۆ ئەوەیە ئەوانی دیكە پەندی لێوەرگرن ؛ نەیارێكی ڕژێم دیاریدەكەن و زۆریش بێڕێزی پێدەكەن ، تاكو ببێتە پەند بۆ ئەوانی دیكە و خەڵكیش لە بەرەنگاربوونەوەی سەركردە بترسن.

لە بەندیخانەكانی "سیسی" دا  هەزارەها گەنج بەسەریەكدا كەڵەكەبوون چونكە دژ بە سیسی بوون ، ڕووبە{ووی قێزەونترین بێڕێزیكردن ئەشكەنجەدان دەبنەوە ، بۆیە میسرییەكان جارێكی دیكە زاتی ئەوە ناكەن لەدژی سیسی ڕاستبنەوە.

فەرمانڕەوایی عەرەبی – شا بێت یان ژەنەڕاڵ – لەناوبردنی نەیارەكانی وەك ئامرازێك دەبینێ بۆ حوكمرانیكردن ، ئەو پێی وایە ئازادی ڕادەربڕین تەنها لاساییكردنەوەیەكی ڕۆژئاوایە و لەگەڵ ڕۆشنبیری عەرەبیدا نایەتەوە.

لە ڕاستیدا ئازادی ڕادەربڕین تەنها ئازادی قسەكردن یان نووسین نییە ، بەڵكو ئامرازێكی سیاسییە بۆ حوكمڕانییەكی دیموكراسی. لە دەوڵەتە دیموكراسییەكاندا دەتوانی ووتارێكی بەڵگەدار لەسەر گەندەڵی بەرپرسێك بنووسی و داوای لێپێچینەوەی لێ بكەیت لە ڕووی سیاسی و یاساییەوە ، لە ژێر سایەی بوونی ئازادی ڕادەربڕینیشدا فەرمانڕەوا ناتوانێت تاكلایەنە بڕیارت لە دژ بدات و ناشتوانێت یەكلایەنه بڕیار لە چارەنووسی ملیونەها كەس بدات بێ ئەوەی پێشتر ڕاوێژیان پێ بكات.‌ ئازادی بیروڕا بەم واتایە هەرگیز لە جیهانی عەرەبیدا نەبووە.
 
ئێمە لێرە لە دەوڵەتی سەركردە مەزنەكەدا دەژین كە نەتەوەی ڕزگار كردووە یان لەژێر سایە و سێبەری خاوەن شكۆداین كە هەموو خیروخۆشییەكانی لەبندەستن و ژێردەستەكانیشی لە سایەی چاكە و بەخشندەیی ئەو دەژین و دەخۆن و دەخۆنەوە دەنوون. بێ هیچ دوودڵییەك نەبوونی ئازادی ڕادەربڕین ئەم گرفتانەی خوارەوەی لێ دەكەوێتەوە:

یەكەم : مەرگەساتی بڕیاری تاكگەرایی
فەرمانڕەوای عەرەبی تاكە كەسی خاوەن فرمانی بكە و مەكەیە (الامر و النهی)  لە كاروباری ووڵاتدا ، هەموو وەزیر و گزیر و پەرلەمانتارەكانیش لە خزمەتیدان. هەر كە  بڕیارێكیدا ، میدیاكان جاڕی بۆ دەدەن و ڕووی جوان دەكەن ، دەزگا ئەمنییەكانیش بێرێزی بەرهە كەسێك دەكەن نەیاری سوڵتان بێت. 

هەموو مەرگەساتەكانی عەرەب لە دوای سەربەخۆبوونیان بەرئەنجامی بڕیای تاكگەرایی فەرمانڕەوا ستەمكارەكانیان بووە. بڕیاری تاكلایەنە بوو كە لە ساڵی 1967 پاڵنەری بە "عەبدول ناسڕ" بوو  بچێتە جەنگێكەوە كە خۆی بۆ ئامادە نەكردبوو ، ئەمەش تووشی شكستێكی ئابڕووشكێنی كرد و ئیسڕائیلیش سینا و جولان و غەز ە و لێواری رۆژئاوا و قودسی ڕۆژهەڵاتی داگیركردن. هەر ئەو بڕیارە تاكلایەنەش بوو كە لە ساڵی 1973 پاڵنەری "ئەنور‌ سادات" بوو كە بە  گوێی سەركردە سەربازییەكانی نەكات و پەرە بە هێرشكردن بدات كە لە كۆتایدا بووە هۆی دروست بوونی درز و كەلێن و ئیسڕائیلیش دەورەی "سوپای سێی میسر" یاندا. هەر‌ ئەو تاكگەراییەكەش پاڵنەری‌ "سەدام حوسێن" بوو جەنگ لە دژی ئێران هەڵبگیرسێنێت و بڕست لە ووڵاتەكەی ببڕێت ، ئینجا هێرشیش بكاتە سەر كوێت كە بەهۆیەوە دەرگاكانی دۆزەخ بە ڕووی عێراقدا كرانەوە و لە كۆتایشدا داگیركرا. كەواتە هەموو بەڵاو مەرگەساتەكانی ئێمەی عەرەب سەرچاوەكەی تاكگەراییە لە بڕیارداندا.

دووەم : شێواندنی ئەقڵی گشتی 
لە سیستەمە دیكاتۆرییەكاندا بە هۆی میدیاكانی سەربە دەسەڵاتەوە مێشكی هاووڵاتییان دەشۆرێتەوه ، لە دوای شۆرشی یەنایەری میسریش ئەمەمان بینی كاتێك میدیای درۆزن سەركەووتوو بوو لە ڕشتنی ژەهرەكانی بە بانگەشەكردن بۆ ڕقلێبوونەوە دژ بە شۆڕش و باوەرپێهێنانی میسرییەكان كە ئەو گەنجانەی ژیانی خۆیان كردە قوربانی لە پێناو ئازادی و شكۆمەندیدا سیخوڕ و ناپاكن. ئەو هاووڵاتییەی بۆ ماوەیەكی دوور و درێژ میشكی دەشۆرێتەوە توانستی جیاكردنەوە ڕاستییەكان و بیركردنەوەی نامێنێت بۆ ئایندە ، زیاتریش مەیل و ئارەزووی بە لای قبوڵكردنی هزری ڕەووتی گشتیدا دەشكێتەوە كە زۆرینە باوەریان پێیەتی.

ئەو ئاسوودەیی خۆی لەوەدا دەبینێتەوە ئەو بیرڕاو بۆچوونانە  لە ‌ئەستۆ بگرێت  كە  میدیای فەرمی دەیانڵێ و دەیانڵێتەوە ، چونكە بەمە دەچێتە ژێر سایە و سێبەری زۆرینەوە ، خۆشی بە بیركردنەوە ماندوو ناكات و بەرگری لە بۆچوونێكیش ناكات بۆ ئایندە. لە ئێستادا جێگەی داخە كە ‌دەبینین لە میسر هاووڵاتی خوێندەوار و زیرەك هەن ، بەڵام بەهۆی مێشك شوشتنەوەیان‌ دەستەوەستانن لە زانینی ڕاستی بەڵگەنەویست كە هەتا منداڵان لە دەوڵەتە دیموكراسییەكاندا پەی پێ دەبەن ، وەك باوەڕبون بەوەی كە شیاو نییە بەهۆی بیروڕای جیاوازەوە خەڵك دەستگیر بكەین ، یان نابێت هیچ كەسێك ئەشكەنجە بدرێت جا هەر تاوانێكیشی ئەنجام دابێت ، یان تۆمەتبار بێتاوانە تا تۆمەتەكەی بەسەردا ساغ دەكرێتەوە.

سێیەم : شێواندنی بەها مرۆییەكان 
نەبوونی ئازادی ڕادەربڕین دەبێتە هۆی هێنانەكایی دۆخێكی تۆقێنەر كە وا لە هاووڵاتییان دەكات پاشەكشێ بكەن لە بەشداریكردن لە ژیانی گشتیدا ، هەر هاووڵاتییەك دەستی بەكڵاوی خۆیەوە گرتووە با نەیبات و خەریكی‌ پەیداكردنی بژێوی ڕۆژانەیەتی و گوێشی لەوە نییە كە لە دەرەوەی خێزانەكەیدا چ دەگوزەرێت. ئەمەش شێواندنی بەها مرۆییەكانی لێدەكەوێتەوە بەوەی:  ترس دەبێتە دانایی ، ئازایەتیش دەبێتە گەمژەیی ، دووڕوویش دەبێتە زیرەك و زیتەڵی ، فرت و فێڵیش دەبێتە لێزانی. لە یەكەم دروشمی بە مەزنزانینی سەركردەش‌ لە قۆناغی سەرەتای قوتابخانەوە دەستپێدەكات  تا دەگاتە ‌ئەو ووتارە دووڕووییانەی پەرلەمانتارەكان – كە بە ساختەكاری بوونە پەرلەمانتار - دەیدەن ، لەوێشەوە بۆ ووتار و مانشێتی  ڕووپەڕی یەكەمی ڕۆژنامەكان كە ئەفسەرانی هەواڵگری بەسەر ڕۆژنامەنووسەكانیدا دەسەپێنن ، هەموو ئەمانە وا لە هاوولاتی دەكەن هەرگیز ئەوە نەڵێت كە خۆی باوەڕی پێیەتی ، بەڵكو ئەوە بڵێت كە گونجاوە ، بەمەش‌ چەند نەوەیەك لە دووڕووەكان دروست دەبن ، درۆكردنیش دەبێتە ڕەفتارێكی ئاسایی قبوڵكراوی كۆمەڵایەتی و لە هەر‌ كوێیەكیش مرۆڤ پێویستی پی بێت هانای بۆ دەبات. 

بێ گومان نەبوونی ئازادی رادەربڕین بی هیچ ئەملاولایەك دەبێتە هۆی سەرهەڵدانی مەرگەساتەكان كە یەخەی گەل و نەتەوە دەگرن ، تووشی شێواندنی دەروونی و هۆشەكیشمان دەكات كە ناهێڵێت بگەینە بە هیچ جۆرە پێشكەوتنێك. 

سەرباری بوونی داهاتەكانی نەوت و ملیونەها خوێندەوار ، كەچی عەرەب چ لەسەر ئاستی مرۆڤایەتی یان تاك بە تاك ، بە تەواوی شكستیان هێنا لە گەیشتن بە هیچ پێشكەوتنێكی ئەوتۆ ، ئەو عەرەبانەش كە لە زانستەكاندا پێشكەوتنێكیان بەدەستهێناوە ، بە زۆری وایە كە دەبێت كۆمەڵگاكانیان جێبێڵن و كۆچ بكەن بۆ ڕۆژئاوا ، لەوێ ڕێساكانی دادپەروەری و ژینگەیەكی لەباری كاركردن دەدۆزنەوه. 

كاتێك بە تەواوی ئازادی بیروڕا فەراهەم دەبێت ، بابای عەرەبیش لە ڕێگەی هەڵبژاردنێكی ئازادەوە مافی ئەوەی دەبێت فەرمانڕەواكەی خۆی هەڵبژێرێت و لاشی بەرێت ، كاتێك دەبێتە نەیاری فەرمانڕەوا و لە بەرامبەریشدا دەستگیر ناكرێ و ئەشكەنجە نادرێ و ناشكوژرێت ، تەنها لەو كاتەدا عەرەب دەتوانن بگەن بە كاروانی ‌ دەوڵەتە شارستانییەكان، كەواتە تەنها دیموكراسی چارەسەرە.