شارپرێس: تایبەت
ئامادەكردنی: ئەردەڵان عەبدوڵڵا
فەرەیدون عەبدولقادر یەكێكە لە سەركردە دێرین و ناسراوەكانی یەكێتی نیشتمانی كوردستان‌ و رۆڵێكی بەرچاویشی لەسەردەمی شاروشاخ دا هەبووە، ئەو لە دامەزرێنەرانی كۆمەڵەی ماركسی لینینی بووە، كە بەبەردی بناغەی یەكێتی نیشتمانی دادەنرێت، لەهەمانكاتیشدا هاوڕێی زیندانی سەركردەی نەمر شێخ شەهاب بووە، دواتریش كە ئازاد كراوە، یەكێك بووە لە سەركردەكانی سەردەمی خەباتی پارتیزانی و بەشداری جددی لە سەركردایەتیكردنی راپەرین كردووەو لەدوای راپەڕینیش، پۆستی پارێزگار و وزارەت و تا جێگری سەرۆك وەزیرانیشی دیوە. بەگشتی یەكێكە لەوكەسانەی كە لەبڕیاری سیاسی كوردیدا، رۆڵی بەرچاوی هەبووە.

بەندە پێش چەند ساڵێك لەنزیكەوە ناسیم و چەند دانیشتنێكمان سازكرد، ئەویش بە مەبەستی ئامادەكردنی بەرنامەیەكی دۆكۆمێنتاری لەسەرمێژووی بزووتنەوەی چەپ و دروستبوونی كۆمەڵە، زۆر قسەوباسمان كردو زۆریش سوودم لەبۆچوون و تێڕوانیینەكانی بینی، بەش بەحاڵی خۆم لەكاتی دانیشتن لەگەڵیدا، زۆر ئاسوودەبوم.

لەماوەی پێشوودا كاك فەرەیدون بیرەوەرییەكانی خۆی نووسی، بە داخەوە من درەنگ ئەم كتێبەم دەستكەوت، بەڵام بەخۆشحاڵییەوە خوێندمەوەو بەشێكی زۆری ئەو بابەتانەش كە كاك فەریدون نووسیویەتی‌، پێشتر لە دانیشتنەكانماندا باسیكردووە. دیارە بمانەوێت یان نا، ئەو وەكو كەسایەتییەكی دیاری ناو كۆمەڵەو یەكێتی، رۆڵی گرنگی گێڕاوە لەرووداوەكاندا، لەبەرئەوە چ لەرووی مێژوویی یان سیاسییەوە، گرنگە ئەو كتێبە بخوێنرێتەوە، بەتایبەتی بۆ ئێمەی نەوەی نوێ، كەئاگاداری ئەو رووداوانە نەبووین یان تێیدا نەژیاون، لێرەشدا پێمخۆشە وەكو هەموو كتێبێكی تر كە خوێندومەتەوە، چەند سەرنجێكی خۆم دەرببڕم.

شێوازی نووسین
لەرووی شێوازی نووسینەوە، نووسەر زیاتر پشتی بەگێڕانەوەی ئەو رووداوانە بەستووە كە خۆی تێیدا ژیاوە. لەلایەكی ترەوە نووسەر هەوڵیداوە بەزمانێكی ئاسان بنووسێت، كەهەموو چین‌و توێژێكی گەلەكەمان لێی تێبگات و خۆشی لە دەستەواژەی قوورس و فەلسەفییانە، دوورخستۆتەوە.

رۆڵی ئازاد تۆفیق
كاك فەرەیدون لە پێشەكی كتێبەكەیدا دەڵێت: كاك ئازاد تۆفیق رۆڵی بەرچاوی هەبووە لە داڕشتن و نووسینەوەی ئەم كتێبە،گەر ئەویش نەبوایە، ئەم كتێبە چاپ نەدەكرا» واتە كاك ئازاد تۆفیقیش بەشدارییەكی كارامەی لەم كارەدا كردووە، ئەمەش ئەوەمان پێدەڵێت، كە تەنها كاك فەریدون خۆی بەشداری نووسینەوەی ئەم بیرەوەریانەی نەكردووە، بەڵكو كاك ئازاد تۆفیقیش رۆڵی لەم كتێبەدا گێراوە.

شێوازی ئەدەبی
ئەوەی جێگەی خۆشحاڵی من بوو، لەچەند شوێنێكدا نووسەر هەوڵیداوە شێوازی ئەدەبی تێكەڵی نووسینەكە بكات، بۆ نموونە زۆرجار رەگەزی دیالۆگی بەكارهێناوە، لە لاپەرە 193 دا باسی گفتوگۆی خۆیان لەنێوان خاڵە شەهاب و داروی شێخ نوری دەكات، كە شێوازی دیالۆگی بەكارهێناوە، كەئەمەش زیاتر لەژانری چیرۆك و رۆماندا بەكاردێت، بەدڵنییایەوە بەكارهێنانی ئەم جۆرە تەكنیكە، چێژی تایبەت دەدات بەخوێنەر بەتایبەتی ئەوانەی حەزیان لە ئەدەبە.

مێژوو كێشەی كورد
سەرەتا نووسەر هەوڵیداوە گەشتێكی كورت بەناو مێژووی كۆن و نوێی كورددا بكات و باس لەپێگەی جوگرافیی كوردو هۆكاری نەبوونی دەوڵەتیش بخاتە روو، هەموو ئەمانەش گوزارشت لە دیدی نووسەر دەكەن بۆ كێشەی كورد، كەزیاتر پانۆرامایەكی خێرایی مێژووی كوردە لەچەند سەدەی رابردوودا.

مێژووی چۆنێتی دروستبونی كۆمەڵە
دیارە كۆمەڵەی ماركسی لینینی كوردستان كە دواتر بوو بە كۆمەڵەی رەنجدەران، یەكیكە لە رێكخراوە سیاسییە گرنگەكانی مێژووی نوێی گەلەكەمان، بەدڵنیایشەوە بە بەردی بناغەی یەكێتی نیشتمانی و شۆرشی نوێی گەلەكەمان دادەنرێت، چونكە گەر كۆمەڵە نەبوایە، یەكێتیش نەدەبوو. بەداخەوە لەماوەی پێشوودا چەندین كتێب لەبارە‌ی ئەم رێكخراوەوە نووسراوەو زۆركەسیش خۆی كردۆتە دامەزرێنەری ئەم رێكخراوە سیاسییە گرنگە، هەندێكیش هەوڵیانداوە بەپێی ویست و ئارەزوی خۆیان باسی چۆنێتی دورستبوونی ئەم كۆمەڵەیە بكەن.

خۆشبخەتانە كاك فەرەیدون كە خۆی یەكێكە لە دامەزرێنەرانی ئەم رێكخراوە سیاسییە، له ‌نزیكەوە ئاگاداری ووردەكارییەكانی بووەو لەگەڵ سەركردەكانی شارو زیندان و دواتریش شاخ، بەشداری بڕیاری سیاسی بووە. بە درێژی باسی چۆنێتی دروستبوون و خلافات و شێوازی كاركردنی سیاسیی‌و فكری ئەوكاتی ئەو هەڤاڵانەی بە راشكاوانە دەرخسستوە، ئەمەش گرنگترین خاڵی بەهێزی ئەم كتێبەیە كە سەرنجی زۆرێك لە خوێنەرانی كێشاوە. راستییەكەی هێندە مێژووی ئەم رێكخراوە شێوێنراوە، بەجۆرێك كاتێكیش كەسێكی وەكو كاك فەرەیدون بڵێت من لە دامەزرێنەرانی ئەم رێكخراوەبووم، لەوانەبێت خەڵكانێك باوەڕ نەكەن، چونكە زۆركەس نان‌و پیازییان بە دروستكردنی ئەم رێكخراوەوە خواردووەو زۆركەسیش خۆی بە دامەزرێنەری داناوە بەڵام لەڕاستیدا وانییە.

خاڵە شەهاب
خاڵە شەهاب یەكێكە لەدامەزرێنەرانی كۆمەڵەی ماركسی لینینی‌و یەكێتی نیشتمانی كوردستان، جگه ‌لەوەش رابەڕێكی مەزن و دیاری گەلەكەمان بووە، رۆڵێكی ئێجگار گەورەشی هەبووە لە جۆشدانی خەبات و تێكۆشان بەتایبەتی پاش هەرەسی شۆرشی ئەیلوول. كاك فەرەیدون بەحوكمی ئەوەی زۆر لێوەی نزیك بووە لەكاتی خەباتی ژێرزەمینیی ناو شارەكان‌و دواتریش، پێكەوە زیندانی دەكرێن. لەبەر ئەوە زۆر زانیاریی ووردی لەبارەی ئەم سەركردە مەزنەوە لایەو، لەم كتێبەشدا باسی زۆر خاڵی گرنگی خاڵە شەهابی كردووە، كەلەڕووی مێژووییەوە گرنگی زۆری هەیە. لەهەمانكاتیشدا ئەندێشەی سیاسیی دەرخستووە.

لەوتەیەكیدا خاڵە شەهاب دەڵێت: تێكۆشەری ئەم رێبازە دەبێت یەكەمین شەڕ لەگەڵ خۆی بكات و خەبات بكات لەگەڵ دەروون‌و دژی خواست‌و حەزە شەخسیەكانی خۆی، دەبێت كەسێكی خۆنەویست و خەڵك ویست و گیانبازبێت. ل151

كاتێك ئەم وتانەم خوێندەوە، هەستمكرد كە خاڵە شەهاب نەك سەركردەیەكی سیاسیی بووە، بەڵكە كەسێكی خەباتگێرو بیرمەندێكی گەورەش بووە، چونكە ئەوە هزروبۆچوونەكانی خاڵەشەهاب بوون، كەبوونە وزەیەكی گەورە بۆ هەزاران گەنج و لاوی تری كوردستان‌ و رێبازەكەی بگرنەبەر. بەبڕوای من لەدەستدانی ئەم رابەرە مەزنە، گەورەترین زەربەی لە یەكێتی و گەلەكەمان داوە، چونكە گەر ئەو بمایە، لەوانەبێت مێژووی یەكێتی‌و كوردیش بەشێوەیەكی تر هەنگاوی بنایە.

زیندان
زیندان بەشێكی گرنگی مێژووی سیاسی كورد پێكدەهێنێت، چونكە هەمیشە داگیركەرانی كوردستان، بەزەبری هێزو زیندان و ئەشكەنجەدانی شۆرشگێرەكان وەڵامی داخوازییە رەواكانی گەلەكەمانیان داوەتە. كاك فەرەیدونیش وەكو هەموو تێكۆشەرەكانی تری گەلەكەمان، بەشێكی ژیانی لەناو زیندانەكانی رژێمی بەعسدا بردۆتە سەر. لەم كتێبەدا نووسەر بەوپەڕی ووردییەوە باسی شێوازی ئازاردان‌و ئەشكەنجەدانی جەلادەكانی بەعس بەرامبەر خەڵكانی شۆرشگێر كردووە، لەهەمانكاتیشدا باسی قۆناغی سەردەمی رژێمی بەعس دەكات، كە عیراق لەسایەی بەعسدا بۆتە زیندانێكی گەورە. لە لاپەرە 272 نووسەر دەڵێت:

«ئیتر بۆم دەركەوت جگە له حیزبی بەعس و سەركردەكانی حیزبی شیوعی، كەس نییە لەعیراقدا بتوانێت بە ئاسوودەیی هەناسەیەكی ئازاد هەڵمژێ .

بەداخەوە هەندێك لە نەوەی نوێ بەحوكمی ئەوەی ئێستا لە حوكمی خۆماڵی ناڕازییەو ئاگاداری شێوازی تۆقێنەرانەی بەعسیەكان نەبووە، پێیان وایە، كە رژێمی بەعس و سەدام، حوكمێكی باشیان كردووە، بەڵام لەراستیدا، عیراق و كوردستان لەسایەی ڕژێمی بەعسدا، وەكو كاك فەریدون دەڵێت: زیندانێكی گەورە بووە.

دان نان بە هەڵەدا
بەداخەوە كەم سەركردەی كوردم دیوە دان بەهەڵەی خۆیدا بنێت، زۆربەی ئەوانەی بیرەوەرییەكانیانم خوێندۆتەوە، باس لە ‌هەڵەكانی خۆیان ناكەن، بگرە بەپێچەوانەوە ئاكامی هەموو شكست و هەڵەكان دەخەنە ئەستۆی خەڵكی تر. بەپێچەوانەوە ئەوەی لەم كتێبەدا بەلامەوە جوان بوو، كاك فەریدون لە زۆر شوێندا، دان بەهەڵەی خۆیی و هەڤاڵەكانیدا دەنێت، ئەمەش داهێنانێكی جوان و باشەو سوود بە گەلەكەمان دەگەینێت.

بۆ نموونە كاتێك باسی هەڵوێستی سەركردایەتی یەكێتی بەرامبەر بەلێكترازانەكەی مەلا بەختیار و هەڤاڵەكانی دەكات، لەلاپەڕە 510 و 511دا دەڵێت: من خۆم یەكێك بووم لەو بەرپرسە باڵانەی یەكێتی كە شەریكی هەموو ئەو بریاڕانە بووم كەدەرهەق بە مەلابەختیار و سەرجەم ئەو هاورێیانەكرا.

هەرخۆشی دواتر پێمان دەڵێت چیان كردووە: ئەوەبوو ئەو هاورێیانەمان لەزینداندا هێشتەوەو پاشان رێگەماندا بە گرتنەبەری ترس و تۆقاندن و ئەشكەنجەدان،،، بەو شێوەیە سوكایەتی بە مەلا بەختیارو هاورێكانی كرا.

دەشڵێت: هێندە كارەكانمان توندڕەویی و كاڵفامی گرتەخۆ، ئێساش كەبیرم دەكەوێتەوە لەخەجاڵەتی بەولاوە ناتوانم هەستێكی ترم هەبێت. دەشڵێت: نەریتێكی خراپمان داهێناو ئاكامی ئەم كارەش شتی خراپی لێكەوتۆتەوە. هاوكات نەریتێكی خراپیشی لەرێرەوی خەبات و لەكاری حزبیی و پێشمەرگایەتی جێكردەوەو دەروازەیەكیشی بۆ سەرهەڵدان و پەرەسەندنی زەبرو زەنگ وگیانی چزكردنی یەكتریی و تاكڕەویی و تەنانەت دیكتاتۆریشی كردەوە.

ئەمەش لەڕووی مێژووییەوە زۆر گرنگە، كە سەركردەیەك دان بەهەڵەی سیاسیی خۆیی و پارتەكەیدا بنێت، چونكە زۆر گرنگە دان بەهەڵدا بنێیت بۆ ئەوەی دووبارە هەمان هەڵە دووبارە نەكەیتەوەو نەوەی نوێ سوود لەهەڵەكانی نەوەی پێش خۆیان بكەن‌و دووبارەی نەكەنەوە.

لەمبارەیەوە ماركس قسەیەكی جوانی هەیە دەڵێت: هەڵەی مێژوویی لەیەكەم جاریدا وەكو كارەسات دەردەكەوێت، بەڵام كاتێك هەمان هەڵە دووبارە بێتەوە، وەكو گاڵتەجارییەك دەردەكەوێت.

هەڵگیرسانەوەی شەڕ لەگەڵ رژێم
لەلایەكی ترەوە لەبارەی كۆتایی هێنان بە گفتوگۆ و قۆناغی ئاشتی لەگەڵ رژێمی بەعس و دووبارە هەڵگیرسانەوە شەڕ ، لێرەشدا دان بەهەڵەی خۆیاندا دەنێت و دەڵێت: بە بڕوای من ئەو بریارە، بریارێكی پەلە و دوور لە لێكدانەوەی بابەتی و سیاسیی و ژیرانەبوو.

هەرخۆشی روونی ده كاته وه بۆچی هەڵەیان كردووە ده لیت: ئێمە باش تەماشای تەرازویی هێزی سیاسیی و سەربازیی‌و ئابووری و دیپلۆماتیی‌و پەیوەندییە نێودەوڵەتییەكانی عیراق‌و وڵاتانی دونیاو ناوچەكەمان نەكرد، هاوكات هەڵسانگاندنێكی وردیش بۆ تواناو هێزی لۆجستیكیی و پێشمەرگەكانی یەكێتیشمان نەكرد. سوپای عیراق خاوەنی سێ فەیلق بوو، كەلە 50 فیرقە پێكهاتووەو خاوەنی 5 هەزار تانك و 600 فرۆكەی جەنگی و 7 هەزار تۆپ بوو، داهاتی عیراقیش لەزیادبووندابووەو دەوڵەتانی كەنداو بڕی 120 ملیار دۆلار قەرزیان بە عیراق داوە، لەكاتێكدا كۆی گشتی ژمارەی پێشمەرگە بە هەموو لایەنە كوردییەكانه وه نەگەیشتۆتە 7 هەزار پێشمەرگەو چەكی سووك و كەمیان پێبووە، لەرووی دارایشەوە هەرگیز بۆ بەراورد نەدەشیا. ل505

دانوساندن لەگەڵ رژێمی بەعس
لەبارەی گفتوگۆ لەگەڵ رژێم، كاك فەرەیدون زانیارییەكی گرنگ باس دەكات، لەیەكەمین جەولەی دانوسانەكەدا، سەدام ئامادەیی ده ربریوه كە بەشێكی زۆری مافی كورد رازیی بێت، بەڵام مام جەلال دوودڵ بووە لە ئیمزاكردنی رێكەوتنەكە. لەمبارەیەوە دەڵێت: لەو كۆبوونەوەیدا خۆم سەرم سوڕما لە وەرامەكەی «مام جەلال» بۆچی ئەو دەرفەتەی نەقۆستەوە بۆ بەدەستهێنانی بەڵگەیەكی مێژوویی بۆ كوردستانی باشوورو بۆ نەتەوەی كورد،،، ئەوەی لەو دەرفەتەدا دەكرا بەدەست بێت، رەنگە لەكاتێكی تردا مومكین نەبێ، لەوكاتەدا عیراق گیرۆدەی جەنگێكی سەخت و وێرانكەربوو، تەرازووی هێزەكانیش لەشەڕەكەدا هەڕەشەو مەترسیەكی گەورەی لەسەر عیراق و ئایندەی رژێمی عیراق دروست كردبوو. دواتریش دەڵێت: بەرای من ئەو هەلومەرجە دەیتوانی دەرفەتێكی لەباربێت، بۆ ئەوەی سەدام حسێن رێكەوتنێك لەگەڵ كورددا ئیمزا بكات، كە یەكێتی نیشتمانی هێزە گەورە كاریگەرەكەی نێو گۆڕەپانەكە بوو. ل482

كیمیابارانكردنی هەڵەبجە
كارەساتی هەڵەبجە بەقۆناغێكی گرنگی مێژووی گەلەكەمان دادەنرێت، هەرچەندە ئەمیش وەكوو رووداوەكانی تری مێژووی گەلەكەمان، لەزۆر كتێبدا بەهەڵە باسی لێوەكراوە. راستە لە كارەساتی كیمیابارانكردنی هەڵەبجە بەپلەی یەكەم سەدام و رژێمەكەی تاوانبارە، بەڵام ناكرێت هەڵەی خۆمان لەبیر بكەین، كاك فەرەیدون بە ووردی باسی چۆنێتی ئەم كارەساتە دەكات‌و دەڵێت: من لە ئێران بووم كاك نەوشیروان جوابی بۆ ناردم بچم لەگەڵ كاك شەوكەتی حاجی موشیرو حامیدی حاجی غالی هاوكاری بكەم بۆ ئەوەی شەرێك لە قۆڵی هەڵەبجەوە دابمەزرێت و كارێكی وابكرێت، كە بتوانێت گوشاری هێرشەكەی عیراق بۆ سەر سەركردایەتی كەم بكاتەوەو تاعیراق ناچار بێت هەندێك لە هێزەكانی بكشێتەوە بۆ ئەو قۆڵەی هەڵەبجە. ل559

دیارە هەمووشمان دەزانین ئاكامی ئەم هێرشە، كارەساتی هەڵەبجەی لێكەوتەوە.

ئازاد هەورامی
من بیرەوەری زۆرێك لە سەركردەی و پێشمەرگەكانی شۆرشی نوێ لەهەموو حزبەكان خوێندۆتەوە، زۆربەیان رق‌وكینەی زۆریان بەرامبەر بە كۆمەڵێك سەركردە لەشۆرشەكە هەبووە، بەڵام ئەوەی جێگەی سەرنجە، هەرهەموویان زۆر بەرێزەوە باسی شەهید ئازاد هەورامی دەكەن. ئەمەش لای من و زۆرێكیش لەمێژوونوسان بۆتە مایەی پرسیار. بەدڵنیاییەوە ئێمە ئەو سەركردەیەمان نەدیوە، لەبەرئەوە ناتوانین لەخۆمانەوە قسەی لەبارەوە بكەین. لەمبارەیەوە ‌ كاك فەرەیدونیش وەكو هەموو ئەوانی تر زۆر وەسفی ئەم سەركردەیە دەكات و دەڵێت: كەسێكی شۆرشگێرو ئازاو لەخۆبوردەبوو، شەهیدبونی كاك ئازاد كارەساتێكی ناخۆش بوو، لەپاییزی شۆرشەكەماندا روبەرومان بویەوەو رووداوێكی جەرگ بڕو ئەژنۆ شكێن بوو ، هەرگیز هێندەی ئەو كاتە پێویستیمان پێ نەبوو. ل574

خەباتی شاخ و ڕووداوەكانی ساڵانی حەفتاو هەشتاكان
لەم كتێبەدا نووسەر هەوڵیداوە بەشێوەەیكی خێراش بێت، رووداوە گرنگەكانی ساڵانی حەفتاو هەشتاكان لەناوچەكە باس بكات و بۆچوون‌و تێبینی خۆی بڵێت، بەتایبەتی «شۆرشی ئێران، جەنگی عیراق‌و ئێران، كودەتای سەربازی لەتوركیا، دانوسان لەگەڵ ڕژێم، پەلاماردانی سووپای ئێران بۆ رۆژهەڵاتی كوردستان، جەنگ لەدژی رژێمی بەعس و كارەساتی هەڵەبجە و ئەنفال، كۆتایی هاتنی جەنگی عیراق و ئێران، جەنگی كوێت و راپەرین» هەموو ئەمانەش نووسەر هەوڵیداوە بەشێوەیەكی خێرا باسیان لێوە بكات.

چەند سەرنجێك
دیارە ئەم كتێبە هەروەك چۆن كۆمەڵێك خاڵی جوانی تێدایە، بەهەمانشێوەش لەكۆمەڵێك خاڵی نێگەتیف بەدوور نییە، لێرەدا هەوڵ دەدەم بەكورتی باس لەهەندێكیان بكەم.

نووسینەوەی مێژوو بە شێوازێكی دیپلۆماتی
پێش هەموو شتێك دەبێت هەركەس دەستدەكات بەنووسینەوەی بیرەوەییەكانی بەتایبەتی گەر كەسێك بێت كاریگەری لەسەر بریاڕیی سیاسیدا هەبووبیت، دەبێت باش ئەوە بزانێت، كە تەنها مێژووی خۆی نانووسێتەوە بگرە بەشێكیش لەمێژووی گەلەكەی دەنوسێتەوە ئەمەش دەبێت بەئەمانەتەوە بینووسێتەوە، لەهەمانكاتیشدا مێژوو زانستێكی گرنگە‌و كۆمەڵێك یاساو رێسای خۆی هەیە، ناكرێت تۆ لەبەر ئەوەی دڵی خەڵكی تر لەخۆ نەرەنجێنیت، باسی هەڵە مێژووییەكان نەكه یت و رەخنە لەكەس نەگریت. هەروەها دیپلۆماتی شتێكەو مێژووش شتێكی ترە.

كاك فەرەیدون بەحوكمی ئەوەی ساڵانێكی زۆر رۆڵی هەبووە لەبڕیارە سیاسییەكانی شاخ و شارو حكومەتی هەرێمی كوردستاندا، دەیتوانی زۆر خاڵی شاراوە هەیە، باسیان لێوەبكات، ئەوەش تەنها بۆئەوەی نەوەی نوێ ئاگاداری هەڵەكانی نەوەی كۆن بێت‌و سوودی لێوەربگرێت. لێ بەداخەوە كاك فەرەیدون هەوڵیداوە بەزمانێكی دیپلۆماتیانە بیرەوەرییەكانی بنووسێتەوەو دڵی زۆركەس رازی بكات، ئەمەش وایكردووە كە كتێبەكە سەركەوتنی گەورە بەدەستنەهێنێت. لەمبارەیەوە فەرەنسییەكان پەندێكی جوانیان هەیە دەڵێت: گەر بتەوێت دڵی هەموو كەس لەخۆت رازی بكەیت، ئەوا دڵی هەمووكەست لێ دەرەنجێت.

هەموومان دەزانین یەكێتی لەوەتەی دروستبووە واتە لەساڵی 1975 ەوە لەكێشە و گرفتدا بووە لەگەڵ ماڵی بارزانی و پارتی، هەتا ساڵی 1986 ئەویش بەفشاری ئێران پارتی ئاشتی قبوڵكرد. دواتریش لەساڵی 1994 تاوەكو 2006 ، كێشەو جەنگ لەنیوان هەردولا هەبووە، بەواتایەكی تر سێبەشی ژیانی سیاسی یەكێتی، لەكێشەو گرفتدابووە لەگەڵ لایەنەكانی تر بەتایبەتی پارتی. بەڵام كاتێك ئەم كتێبە دەخوێنیتەوە، وادەزانیت هیچ كێشەیەك نەبووەو هەموو لایەن و كەسەكان بەچاوی رێزەوە سەیری یەكتریان كردووە، بەڵام راستیەكەی بەجۆرێكی ترە.

نەبوونی رێرەوی مێژوویی
من پێموایەن دەبوایە كاك فەرەیدون ئەم كتێبەی پیشانی مێژوونوسێك بدایەو هەندێك رێنمایی گرنگیان پیشان بدایە، بەتایبەتی لەبارەی شێوازی نووسینەوە. كاك فەرەیدون زۆرجار بەشێوازێكی بەردەوام، رێرەوەی مێژوویەكان باس ناكات و سالەكان پاش وپێش دەخات، بۆ نموونە لەل. 347،دا،كاتێك باسی جەنگی عیراق- ئێران دەكات، بەدوایدا لە ل.350 دا، باسی چۆنێتی دروستبوونی یەكێتی نیشتمانی دەكات، ئەمەش لەرووی زەمنییەوە پێش و پاش كەوتووە. یان باسی كۆنفرانسی سێهەمینی كۆمەڵە دەكات، كەچی گەڕاوەتەوە بۆ سەرەتاكانی خیلافاتی ناو كۆمەڵەو پرسی عیراقچێتیی و چەپگەرایی ناو كەساییەتییەكانی ناو كۆمەڵە دەكات.

حەڵكردنی كۆمەڵە
دروستكردنی كۆمەڵەو چۆنێتی گەشكردن خیلافاتە فكریی و دواتریش گرتنی سەركردەكانی و سەركەوتن‌و شكستی ئەم رێكخراوە دەبێتە بەردی بناغەی ئەم كتێبەو بەدڵنیاییەوە بەشێكی گرنگی ژیانی كاك فەرەیدونیش پێكدەهێنێت، لێ ئەوەی جێگەی سەرنجە، كاك فەرەیدون تەنها بەپەرەگرافێك باس لەحەلكردن و هەڵوەشانەوەی ئەم رێكخراوە دەكات كەسێ چارەكی كتێبەكەی بۆ تەرخانكردووە، بەبێ ئەوەی هۆكارو چۆنێتی هەڵوەشانەوەی باس بكات. هەرچەندە كۆمەڵەش لەدوا ساتەكانیدا چیتر ئەو رێكخراوە چەپ و جەماوەرییە نەمابوو، تەنها نەوشیروان موستەفا خۆی بریاردەربوو، هەربۆیە زۆر بەسووك و ئاسانیش هەڵیوەشاندەوە كەسیش ناڕەزایی لەو كارەی كاك نەوشیروان دەرنەبڕی. ئەمەش لەمێژوودا كێشەیەكی گەورەی بریاڕی سیاسی كورد بووە، كاتێك هەموو بریارە سیاسییەكان بچێتە دەستی كەسێكەوە، ئیتر كارەسات دەخوڵقێت، كاتێك سەرۆك بڵێت شۆڕش بكەن دەبێت شۆرش بكرێت، كاتێكیش ووتی شۆرش تەواو، ئیتر تەواو.

نەبوونی سەرچاوە
لە لاپەرە 367 و لاپەرەكانی تردا باسی جەنگی ناوخۆی ئەمریكا‌و پاكستان و ئیسپانیا دەكات، بەبێ ئەوەی ئاماژە بەیەك سەرچاوەی ئەكادیمی بدات. یان لە لاپەرە 441 باس لە كێشەی جەزائیر دەكات‌و كۆمەڵێك باسی مێژووی خەباتی جەزائیریەكان لەدژی فەرمنسییەكان دەكات، بەبێ ئەوەی ئاماژە بەهیچ سەرچاوەیەك بكات.

یان كاتێك لە لاپەڕە 535 دا داهاتی نەوت‌و سوپای عیراق دەكات، كۆمەڵێك ئاماری نووسیوە، بەبێ ئەوەی هیچ سەرچاوەیەك باسبكات . ئەمەش خاڵێكی نێگەتیفی بەم كتێبە بەخشیوە.

دانوساندن
بەشێكی گرنگی تری ئەم كتیبە باسكردنە لە قۆناغی دانوساندن، پێش هەموو شتێك لەرووی زمانەوانییەوە كاك فەرەیدون كیشەی زۆری لەگەڵ ئەم وشەیە هەیە دەمێك دەنووسێت دانوساندن، دەمێكیش دان و ساندن، یان دانوسان راستیەكەشی دانوساندن یان مفاوەزاتی بنووسیایه ئیتر خۆی تووشی ئەم كێشەیه ناكرد.

دواتر كاك فەرەیدون وەكو ئوستازێكی زانستە سیاسییەكان باس لەئامانج و شێواز و چۆنێتی دانوساندن دەكات، هەرخۆشی پێمان دەڵێت: كورد هەمیشە ئەوەی بەجەنگ دەستی كەوتوە لەكاتی گفتوگۆدا دۆڕاندوویویەتی. لەكاتێكدا كاك فەرەیدون خۆشی یەكێك بووە لەو كەسانەی كەرۆڵی سەرەكی هەبووە لەو دانوساندنەی ساڵی 1984، كە خۆی پێمان دەڵێت شكستی هێناوە.

تووڕەبوونی مام جەلال لەتاریق عەزیز
لەلاپەرە 478 دا باسی تووڕەبوونی مام جەلال دەكات گوایە مام جەلال لە تاریق عەزیز تووڕەبووەو پاكەتە جگەرەكەی تێگرتووە، بەڵام مام جەلال لە دیدارەكەی لەگەڵ سەلاح رەشیدا لە بەشی دووەمدا لە ل156 دا بەشێوەیەكی تر باسی ئەم ڕووداوە دەكات‌و دەڵێت: توورەبوم‌و هەموو شتەكانی بەردەمم كۆكردەوەو عەینەكەكم و لەچاوكردەوەو كورسیەكم وەرگێراو بەتاریق عەزیزم گوت: ئەمن قسە لەگەڵ تۆ ناكەم.

ئەوكەسەش كە بەمام جەلالی ووتوە بچۆ بۆلای قەزافی پارەی لێوەرگرە، سەرۆكی ئەركانی سوپای عیراقی بووە نەك تاریق عەزیز.

راپۆرت شوبات
بەدڵنییایەوە ئەم راپۆرتە زۆر كاری كردۆتە سەر كاك فەرەیدون و هاورێیانی زیندان. لەلاپەرە 266 دا دەڵێت: لەو راپۆرتەدا باسی هاورێ گیراوەكانی زیندان كرابوو، هێرشێكی بێجێ و رێ و بەپەلەیان تێدابوو لەهاورێیانی زیندان. دواتر وەڵامی زۆرێك لەبەندەكانی راپۆرتەكە دەداتەوەو داكۆكی لەخۆیی و هاورێیانی زیندان دەكات. بەڵام پارادۆكس لەوەدایە لە لاپەڕە 320 و 321 دا دەڵێت: ئەو راپۆرتە زۆر نان و پیازی پێوە دەخورا! بڕوا دەكەن ئێستەشی لەگەڵدا بێت، نەدیومەو نەخوێندوشمەتەوە!.

پێش كۆتایی
بەدڵنییایەوە ئەم كتێبە یەكێكە لەكتێبە مێژووییە گرنگەكانی یەكێتی نیشتمانی كوردستان و گەلەكەمان، بەتایبەتی بۆ نەوەی نوێ زۆر گرنگە بیخوێننەوە، تاوەكو ئاگاداری رەوشی ژیانی سیاسیی و خەبات و تێكۆشانی نەوەی پێشتر بن.

لێرەدا جێگەی خۆیەتی دەستخۆشی لەكاك فەرەیدون بكەین و هیوای لەشساخیی و تەمەندرێژی بۆ دەخوازین و چاوەڕێی بەشەكانی تری بیرەوەرییەكانین.

سەرچاوە:
فەرەیدون عەبدولقادر. هەڵۆ سوورەكانی قەندیل. چاپی یەكەم. چاپخانە سەردەم. سلێمانی.2017.