شارپرێس: تایبەت
ئامادەكردن: حلمی رەسوڵ رەزا 
ناوی ئەم وڵاتە لەپەیوەندییە نێودەوڵەتیەكاندا بە كەمی دەهێنرێت، بەڵام لەراستیدا ئاماژە بۆ ئەوە دەكرێت لە بەهێزترین هاوپەیمانەكانی "تەل ئەبیب"ە لەناوەراستی ئاسیا، ئەویش ئازەربێجانە. 

سەرۆكی ئەركانی سوپاكەی جەنەراڵ "نهجمەدین سادقۆف" لە 24 تشرینی یەكەمی 2018 سەردانی ئیسرائیلی كرد بەمەبەستی پتەوكردنی پەیوەندییەكانی نێوانیان.

ئەم سەردانە لە روی جۆریەوە بەیەكەم سەردان دادەنرێت و مەبەست لێی گرێدانی چەندین مامەڵەی ئەمنیە لە نێوان هەردوو وڵاتدا، لە كاتی دامەزراندنی پەیوەندی دیبلۆماسیەوە لە نێوایاندا، چەندین مامەڵە لە نێوانیاندا ئیمزا كراوەو ناورۆكەكەی بریتیە لە یارمەتی دانی ئیسرائیل بۆ ئازەربێجان لە روی هۆمارەكانی پڕچەككردنەوەو تا ئێستاش سەدان ملیۆن دۆلاری تێچوە، لەوانە فرۆكەی بێ فرۆكەوانیش لە مامەڵەكەدایە.

لەم چوارچێوەیەدا، پرسیارێك دێتە ئاراوە: نهێنی نزیك بونەوەی ئەم دوو وڵاتە بەم شێوەیە چیە؟ دیارە هۆكارەكان زۆرن، بەڵام لە خوارەوە ئاماژە بە گرنگترینیان دەكەین:

پەیوەندی ئاڵوگۆرو پشت بەیەك بەستن
سروشتی پەیوەندی نێودەوڵەتی لەسەر پەیوەندی دیبلۆماسی-سیاسی و جۆری لە تواناكان و پێویستی بۆ گۆرینەوەی ئەو توانایانە بە پێی پێویستیەكانی بەرژەوەندی نەتەوەیی دادەمەزرێ، لە جەوهەری پەیوەندی سیاسیدا سودو بەرژەوەندیە، بەم جەوهەرەش رووی سروشتی پشت بەیەك بەستنی ئالوگۆر دەردەكەوێ، بە واتای ئەوەی دەوڵەتی یەكەم بەرژەوەندی دیاریكراو پێشكەش دەكات بۆ دەوڵەتی دووەم و دەوڵەتی یەكەمیش بەرژەوەندی جۆراوجۆری هەیە.

لەم رووەوە، ئیسرائیل 40% پێویستیەكانی نەوتی لە ئازەربێجانەوە دابین دەكات، و دەوڵەتی دوەمیش پێویستی بە تەقەنیاتی سەربازی ئیسرائیلی پێشكەوتو هەیە بۆ روبەروبونەوەی ئەو ئاڵینگارە جیۆسیاسیەكانی ئەرمینیا، كە بەشێكی لە خاكەكەی و هەندێ دەوڵەتانی تری ناوەراستی ئاسیای داگیركردوە، بە شیوەیەك ئاراستەی سیاسی ئازەربێجان لەم وڵاتانە جودایە، و زیاتر لە بلۆكی ئەمەریكیەوە نزیكە، هەرچی وڵاتانی تری ناوەراستی ئاسیایە لە فەلەكی "روسی- چینی" دەسوڕێنەوە.

تەرازوی هێزە هاوسەنگەكان
لە چوارچیوەی پێداویستیە ئالوگۆرەكانی تردا، ئازەربێجان پێویستی بە تەقەنیانی سەربازی پێكشەوتو هەیە و پێویستی بە پشتگیریكردنی ئەمەریكاو ئیسرائیلە بۆ روبەروبونەوەی ئەرمینیا، بەوەی ئازەربێجان تۆمەتی تاوانی دژ بە هاوڵاتیانی بێ دەسەڵاتی ئازەری دەخاتە پاڵ لە ناوچەی خۆجالی لە ساڵی 1992، ئەمە جگە لەوەی تاوانباری دەكات بە داگیركردنی هەریمی "قەرەباغ"، لە هەمان كاتدا بەهۆی ئەوەی ئەرمینیا بە هاوپەیمانێكی دلسۆزی روسیا لە قەلەم دەدرێت، بۆیە ئازەربێجان پێویستی بە بلۆكێكی ململانێكەری روسیا هەیە، بۆ ئەوەی روبەروی لایەنی ئەمنی و دیبلۆماسی و مافەكانی لای ئەرمینیا ببێتەوە.

دیارە ئازەربیجان هیچ پەیوەندیەكی لە گەل ئێران نیە، ئەمەش وا لە ئیسرائیل دەكات وەها سەیری ئازەربێجان بكات بەوەی دەوڵەتێكی دەتوانێ لەگەڵیدا رێكبەكەوێ هاوپەیمانێتی لەگەڵدا ببەستێ لە روی دیبلۆماسی و ئابوری و ئەمنی بۆ روبەروبونەوەی هەژمونی ئێرانی، بەم هۆكارە جێۆسیاسی و ئەمنیانەی كە هەردولا كۆدەكاتەوە وا دەكات پەیوەندیەكی پتەو ببەستن، ئەم پەیوەندیەش وای لە ئیسرائیل كرد لە هەڵوێستی پێشنیار كردن بۆ "كەنیست" و دان پیدانانی لە بەرانبەر "سەربڕینی ئەرمەنەكان" (1915 و 1923) لەلایەن دەوڵەتی عوسمانیەوە پەشیمان ببێتەوە.

وا پێدەچێ جوڵانە ئەمنی و جیوسیاسیەكانی ئیسرائیل لەگەل "ئازەربێجان" بە نەرێنی بشكێتەوەو بەتایبەتی لە ژێر سایەی ئەو پەیوەندیە مێژوویی و رەگەزی و ئەمنی و ئابوریە هاوبەشەی لە نێوان ئازەربێجان و توركیادا هەیە، بەزۆری وا دەكات ئیسرائیل حسابی بۆ بكات.

لەم چوارچێوەیەدا، ناكرێ هەندێ هۆكاری تریش پشتگوێ بخەین لەوەی ئیسرائیل دەیەوێ لەم پەیوەندیە سارد ببێتەوە، لە پێش هەمویانەوە ترسی ئەوەی هەیە پەرلەمانەكانی دەوڵەتانی دان بەو تاوانانەدا بنێن كە دەرهەق بە فەلەستینیەكان دەیكات و ترسی لە هەرەس هینانی پەیوەندیەكانی "خاو بوەوە" هەیە لەگەڵ توركیا مە ئاراستەی ستراتیجی پێكەوەیان دەبەستیت بۆ ناردنی "غاز" روەو ئەوروپا لە رێگای توركیاوە، ئەمەش زیاتر بەرەو خاو بونەوەی بەرێت.

ئاراستەی ستراتیجی لە نێو سیاسەتەكانی ویلایەتە یەكگرتوەكان

وەك پێشتر باسكرا، پەیوەندی ئازەربێجان بە ئەمەریكا و ئیسرائیل بە هۆی پێداویستی پالپشتی نێودەوڵەتیەوەیە بۆ روبەروبونەوەی ئەرمینیا، و ئاراستەی ستراتیجی ئەمەریكی لەناوچەكە رۆڵێكی گەورەی هەیە كه ئەمەریكا بەلای ئازەربێجاندا بڕوات، ئەمەش لە ئەنجامی سەردانی كردنی راوێژكاری سەرۆكی ئەمەریكا جۆن بۆلتون ەوە دێت بۆ ئازەربێجان لە پێناو پتەوكردنی پەیوەندیەكانی نێوان هەردولادا.

واشتنتن پاڵپشتیەكی گەورەی پرۆشەی دروست كردنی " رێرەوی باشور" دەكات بۆ گواستنەوەی گازی سروشتی لە كیڵگەی شا دنیز "دەریای قەزوێن" 2 ئازەربێجانی، هێڵی گواستنەوەی گاز لە ئازەربێجانەوە بە جۆرجیادا و لە توركیادا بە هێڵەكانی بۆری گازی سروشتی بە ئەنادۆڵدا "تاناب" یەكدەگرێت، لەوێشەوە بەرەو باشوری ئەوروپا، بەتایبەتی ئیتالیا، ئەم پرۆژەیە بە ململانێكەری بنچینەیی پرۆژەی سیلی باكوری -2 ی روسی ئەژمار دەكرێت.

ئەم هۆكار و تایبەتمەندیە ئابوریە وا دەكات ئەمەریكا پارێزگاری لە پەیوەندی لەگەڵ ئازەربێجاندا بكات لەسەر ئاستێكی بەرز، و بەردەوام هەوڵ دەدات پەیوەندی نێوان ئازەربێجان و ئەرمینیا بەرەو باش بوون بەرێت، و نایەوێ پرۆژە جیۆئابوریە ستراتیجیەكان روبەروی هیچ هەرەشەیەكی ئەمنی ببێتەوە، ئەم ستراتیجیە پالپشتی كراوەش لەلایەن "ئەمەریكا-ئیسرائیل" بۆ نزیك بونەوەی توركیاو ئازەربێجانە، لە پێناو گواستنەوەی گازی سروشتی بۆ ئەوروپیەكان.

لەگەڵ لایەنی وزەدا، پێویستە ئاماژە بۆ ئەوە بكەین ئەمەریكا دەیەوێ ئازەربێجان رازی بكات بۆ ئەوەی پشتگیری سزا سەپێنراوەكانی سەر ئێران بكات، ئەمەش بەهۆی ئەو سنورە زۆرەی ئازەربێجان لەگەڵ ئێران هەیەتی و هەندێ راوێژیشی هەیە لەگەل ئێران بۆ مەسەلەی هەناردەی گازی سروشتی بۆ ئەوروپا، لە ئێستاشدا ئەو راوێژانە وەستان بە فشاری ئەمەریكی و كاریگەری زۆریش لەسەر ئێران دروست دەكات.

لەم چوارچێوەیەدا، پێویستە ئاماژە بۆ ئەوە بكەین ئیدارەی ئێستای ئەمەریكا لەسەر ستراتیجیەتی " گۆچانی قورس" دەروات، بەمانای دامەزراندنی شوینە جوگرافیەكان بۆ ئەوەی بتوانێ دەستێوەردان لەسەر بنەمای هاوكاری لەگەل هاوپەیمانەكانی بكات بۆ دروست كردنی " پشتێنەی ئەمنی"، ئەمەش كاریگەر دەبێت لە دەورەدانی لایەنی ململانێكەر یان نەیار، ئەمەش ئێران و روسیا دەگرێتەوە، و لەم چوارچێوەیەدا ئەمەریكا هەوڵ دەدات بنەماكانی هاوكاری بەهێز لەگەڵ وڵاتانی باشوری قەوقاز بنیاد بنێت لەسەروی هەموشیانەوە ئازەربێجان.

وڵاتان لەسەر گۆرەپانی نێودەوڵەتی لەسەر بنەمای بەرژەوەندی و ئاراستەی ئاڵوگۆر، پەیوەندیەكانیان بنیاد دەنێن كە ئایا بەهێزە یاخود لاوازە، هەرچەندە قەبارەی سودی ئالوگۆر زیاد ببێت، ئەوا پەیوەندیەكە بەهێزو ستراتیجیە، ئەمەش نهێنی نزیك بونەوەی ئازەربێجن و ئیسرائیلمان بۆ دەردەخات، بەوەی بەرژەوەندیەكی زۆر و ئاراستەی ئالوگۆری هاوبەش لە نێوانیاندا هەیە.