شارپرێس: تایبەت
ئامادەكردن:حلمی رەسول رەزا
ئیسرائیل لە جوانترین‌و گەشاوەترین سەردەمەكانیدا دەژی، كە چل ساڵە بە خۆیەوەی نەدیوە، ئەوەش لە پاش ئەو كرانەوەیەدا دێت، كە سەرۆكی وڵاتانی عەرەبی و ئیسلامی پێشوازی لەسەركردەكانیان دەكەن بەو پەڕی گەرمییەوە لە پایتەختەكانیان. 

ئەمە سەرەرای ئامادەبوونی سەركردەكانی تری عەرەب و خۆ ئامادەكردنیان بۆ ئەنجامدانی ئاهەنگ‌و رێورەسم بۆ دووبارە نووسینەوەی مێژوو لەگەڵ دوژمنی دوێنێ و هاورێی ئەمڕۆ تەنانەت گرێدانی هاوپەیمانیش لەگەڵیدا "ئیسرائیل".

چاخی زێڕین، ئەو زاراوەیەیە لێپرسراوە ئیسرائیلیەكان بەكاری دەهێنن، بۆ ئەو ماوەیەی وڵاتەكەیان بەخۆیەوە دەبینێ لە ژێر سێبەری ئەو نزیك بونەوەیە لەعەرەب كە چاوەڕواننەكراوبوو، و زۆربەی وڵاتانی عەرەب لەسەروی هەموشیانەوە "سعودیە، ئیمارات، بەحرەین، قەتەر، عومان" ئامادەن بۆ هەڵدانەوەی لاپەڕەیەكی نوێ ی سپی لەگەڵ ئیسرائیل سەرەرای هەموو تاوانەكانی.

سەردانی مێژوویی و لەناكاوی سەرۆك وەزیرانی ئیسرائیل بنیامین ناتانیاهۆ بۆ سەلتەنەی عومان لە رۆژی پێنج شەمەی رابردوو 22ی ئۆكتۆبەر، و ئەو پێشوازیە گەرمەی لەلایەن سولتان "قابوس بن سعید" ەوە لێیكرا، شەپۆلێكی نارەزایی میللی فەلەستینی و عەرەبی و ئیسلامی بەدوای خۆیدا هێنا، بەڵام بە شێوەی نهێنی و ئاشكرا پالپشتی لێكرا لەسەر ئاستی سیاسی و بڕیاربەدەستەكانی وڵاتانی عەرەبی و بە هەنگاوێكی گەورەیان دانا بەرەو هێوركردنەوەیەكی ئاشكرا.

سەردانی كردنی لێپرسراوە ئیسرائیلیەكان و لەسەری هەموشیانەوە ناتانیاهۆ بۆ سەلتەنەی عومان یەكەم و كۆتایی نابێت لە مێژووی پەیوەندی ئسیرائیلی –عەرەبی راگەیەنراوو ئاشكرا، سەرچاوەكان لەسەر ئاستی بەرز لە دەسەڵاتی فەلەستین ئەوەیان ئاشكرا كردوە ئەم سەردانە سەرەتایەكە بۆ قۆناغێكی نوێ و تیایدا ئیسرائیل دەبێتە هاوپەیمان و هاوڕی بۆ وڵاتە عەرەبی و ئیسلامیەكان.

قۆناغیك ناونیشانەكەی "ئیسرایل"ە
دۆخە ئیجابیەكەی لە سەردانەكەی ناتانیاهۆدا بینرا لە عومان و پێشوازی كردنی سەركردەكانی عەرەب لەو سەردانە و پالپشتی كردنیان بۆ كردنەوەی پەیوەندی نوێ لە گەڵ ئیسرائیل، وای كرد سەرۆكی حكومەتی ئیسرئیل خشتەیەك بۆ سەردانی كردنی وڵاتانی تری عەرەبی بخاتە كارنامەكەیەوە بۆ داهاتوو.

بە پێی سەرچاوە راگەیاندنەكانی ئیسرائیل ناتانیاهۆو نمایندەیەكی ئەمنی و سیاسی ئیسرائیلی لەسەر ئاستێكی بەرز لە ماوەی پازدە رۆژدا سەردانی شانشینی بەحرەین دەكەن و لە مەنامەی پایتەختدا چاویان بە شا "حمد بن عیسی بن سلمان ئال خەلیفە" دەكەویت و كۆتا پەرەسەندنەكانی ناوچەكە تاوتوێ دەكەن، و باس لە پەیوەندیە دوو قۆڵیەكانیان و بەرەو پیشبردنیان لە قۆناغەكانی داهاتودا دەكەن.

بەم شێوەیە "مەنامە" دەبێتە پایتەختی دووەم بۆ پیشوازی كردنی ناتانیاهۆ لەماوەی مانگێكدا، سەرچاوە فەلەستینیەكانیش ئاماژە بۆ ئەوە دەكەن پایتەختی سێیەم لە خشتەی كاری سەرۆكی حكومەتی ئیسرائیل بۆ كەنداوی عەرەبی "ئەبو زەبی" دەبێت، و دووپاتی ئەوەش دەكەنەوە سەرۆك وەزیرانی ئیسرائیل رازی بوونی تەواوەتی لە حاكمی دەوڵەتی ئیماراتی عەرەبی یەكگرتو وەرگرتوە و پێشوازی لێ دەكرێت. هەروەها باسی ئەوەشیان كردوە ناتانیاهۆ بەرز خوازی و نیەتی هەیە بۆ سەردانی كردنی "ریاز" بۆ ئەوەی ببێتە پایتەختی چوارەم لە سەردانەكانیدا بۆ وڵاتامی عەرەبی، بەڵام بەهۆی دۆخی ناهەمواری ریازەوە بەهۆی كوژرانی رۆژنامەنوس "خاشقچی"، سەردانەكە دوادەخریت بۆ كاتێكی تر.

هەمان ئەو سەرچاوانە رونیان كردۆتەوە وەفدێكی ئیسرائیلی لەسەر ئاستێكی بەرز روو لە سعودیە دەكەن لەماوەكانی داهاتودا بۆ باسكردنی پەرەسەندنەكانی پەیوەندیەكانیان لەگەل ئەو وڵاتە، پێدەچێت سەردانی كردنی وەفدەكە بۆ سعودیە كت و پر دەبێت بۆ هەموان و ماسكی سعودیەی راستەقینە لە پەیوەندیەكانی لەگەل ئیسرائیل بۆ هەموو لایەك روون دەبێتەوە.

هەرلەبەرئەوە، سەرچاوە فەلەستینیەكان پێشبینی دەكەن، سەردانی ناتانیاهۆ وا بكات سەرۆكی ئەمەریكا ترەمپ روو لە سعودیە بكات، و ئامادەكاری بۆ كۆنگرەیەكی نیودەولەتی گەورەی تایبەت بە پرۆسەی ئاشتی بكرێت بەوەی ناتانیاهۆ داوای كردبێت، بەمەش سعودیە هەنگاوێكی گەورە لە مێژووی پەیوەندیەكانی لەگەڵ ئیسرائیل دەنێت.

پەیوەندیەكانی سعودیە- ئیسرائیل بەتایبەتی پەرەسەندێكی بەرچاوی بەخۆیەوە بینیوە لە ماوەكانی دواییدا، سەرەتا بە نهێنی دەستی پیكردوەو تا گەیشتۆتە پتەوكردنی پەیوەندیەكان لە رووی سەربازی و بازرگانی و رۆشنبیریەوە.

بە شێوەیەكی گشتی، ئەم رۆژانەی دوایی پەرەسەندێكی بەرچاو بینرا لە پەیوەندی "ئیسرائیل-عەرەب"، و هەڵویستی عەرەب لە نزیك بونەوەیان لەگەڵ ئیسرائیل ترس و دڵەراوكێی لای فەلەستینیەكان هێناوەتە ئاراوە، هەروەك لیپرسراوێكی فەلەستینی "محمد ئاشتیە" وەها وەسفی دەكات كە " سەرەتای ئاسایكردنەوەی ئاشكرای پەیوەندیەكانەو كۆتایی دەستپێشخەری ئاشتی عەرەبیە" كە لە ساڵی 2002 ەوە لە دایك بوبو.

دروست كردنی مێژوویەكی رەش
دەربارەی ئەم پەرەسەندنانە، جێگری دووەمی سەرۆكی ئەنجومەنی یاسادانانی فەلەستینی "حسن خریشە" دووپاتی كردەوە كە وڵاتانی عەرەبی دەستیان بە دروست كردنی مێژوویەكی رەش كردوە لەگەل وڵاتی داگیركاری ئیسرائیل، و تاوانباری كردن بەوەی دەیانەوێ پەیوەندیەكی بەهێز دروست بكەن لەگەڵ بوونی ئەو هەمو تاوانانەی ئیسرائیل ئەنجامی داون دەرهەق بە گەلە فەلەستین، و بەوەشی داناوە ئەم هەنگاوە " ناپاكیەكی عەرەبیەو نابێ فەلەستینیەكان پێی رازی بن".

باسی ئەوەشی كرد وڵاتانی عەرەبی دەوڵەتی داگیركار بە هاوپەیمانی خۆیان دەزانن نەك دوژمن و وای دادەنێین پەیوەندی سیاسی و سەربازی و بازرگانی و رۆشنبیری لەگەڵیدا كارێكی پێویستەو بە سەردەمی زێڕینی دەزانن، بەڵام بە نسبەت فەلەستینیەكانەوە كەوتنێكی نوێیە"

داواشی لەو وڵاتە عەرەبیانە كرد كە پشتیوانی كێشەی فەلەستینن پاڵپشتی ئیسرائیل نەكەن لە رێگەی ئاسایی كردنەوەی پەیوەندیەكانیان لەگەڵیدا، چونكە زیان بە كێشەی فەلەستین دەگەیەنیت و روی داگیركەر جوان دەكات.

نوسەرو شیكاركاری سیاسی "عبد المجید سویلم" دەربارەی ئاسایكردنەوەی ئاشكرای پەیوەندیەكان دەڵێت " لێدانێكی جەرگبرە" لە دەستپێشخەری ئاشتی عەرەبی بەوەی مەرجی دانابوو كە پەیوەندیەكانی نیوان ئیسرائیل و عەرەب ئەنجامێكی لۆجیكیە بۆ هێنانەدی ئاشتیەكی دادگەر لەسەر بنەمای شەرعیەتی نێودەوڵەتی و گرەنتی دروست بوونی دەولەتێكی فەلەستینی لەسەر سنوری 4ی حوزەیران و چارەسەركردنی كێشەی گەرانەوەی ئاوارەكان و بڕوای وایە " ئاسایكردنەوەی ئاشكرا، سەرەتایەكە بۆ گۆڕینی ستراتیجی هەندێ وڵاتی عەرەبی لەگەڵ ئیسرائیل و هەڵس و كەوت لەگەڵیدا".

هەرچی دەربارەی ئامانجی ئاسایكردنەوەكەیە لەگەڵ ئیسرائیل، سویلم بڕوای وایە ئامانجی راگەیەنراو شاراوە نیە، بە ئاماژەدان بەو كۆنگرەیەی كە سەرۆكی ئەمەریكا داوای دەكات لەسەرەتای ساڵی داهاتوو بە ئامادەبونی شەش دەوڵەتی كەنداو و مصرو ئوردن، ئەوەشی گوت " مەبەست لە گۆنگرەكەی ترەمپ، جێ گرتنەوەی ئەو كۆنگرەی نێو دەوڵەتیەیە كە رێكخراوی ئازادی فەلەستینی دەیەوێ بە ئامادەبونی وڵاتانی جیهانی كە شەرعیەتی نێو دەوڵەتیان هەیە ئەنجامی بدات". ئەوەشی دووپاتكردەوە سەرەرای هەوڵەكانی ئیدارەی ئەمەریكا بۆ گریدانی كۆنگرەیەكی نێو دەوڵەتی لە بەرژەوەندی چارەسەری هەرێمایەتیدایە، ئەوا رێكخراوی ئازادی فەلەستین بریار دەدات كۆنگرەكە سەركەوتو دەبێت یان نا، برواشی وایە ریكخراوەكە نایەوێ كۆنگرەیەكی جیهانی بە كۆنگرەیەكی هەرێمایەتی بگۆڕێتەوە.

ئەوەشی پەیوەندی بە كاتی ئاسایی كردنەوەكەوە هەیە بە تایبەت سەڵتەنەتی عومان كە بەردەوام بێ لایەن بوە، نوسەری ناوبراو وای دەبینێ سەڵتەنەت تەنها لە كێشە هەستیارو كاتە هەستیارەكاندا دێتە پێشەوە، بڕواشی وایە ئەم كارەی لەسەر ئەم بنەمایە، بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە چونكە دۆخی دیبلۆماسیەتی لە دۆخێكی هەستیار یان مەترسیدار دایە.

سویلم بروای وایە دەستوەردانی عومان، لەسەر داوای ئەمەریكا بوە و دەڵێ " ویلایەتە یەكگرتوەكان پێی گوتوە كە دەستێوەردان بكات لە دوا چركەكاندا، چونكە سەركردایەتی فەلەستینی رازی نەبوە بە گەرانەوە بۆ هیچ داڕشتنێكی رێككەوتن بە بێ مەرجی گەڕانەوە و دەڵێ " لەگەڵ ئەم ئاسایی كردنەوە ئاشكرایەدا، دانیشتنەكان هەرگیز سەخت نەبوون لەگەڵ ئیسرائیل پێش بەدەستهاتنی مەرجەكانی رێكخراوەكە" و دەڵێ " ئەگەر دۆخی فەلەستین پتەوو یەكگرتو بونایە، هیچ لایەنێك نەیدەتوانی هەنگاوێك بەرەو ئاسایكردنەوەی ئاشكرا بنێت، بڕواشی وایە كێشەی دابەش بوونی فەلەستینیەكان بە دەستی خۆمانە نەك عەرەب".

لەلایەكی ترەوە " محمد مسلح" شارەزا لە كیشەكانی ئیسرائیلدا گوتی " وڵاتە عەرەبیەكان بە شێوەیەكی راستەقینە قۆناغی ئاسایكردنەوەیان بڕیوەو دەستیان بە قۆناغێكی زۆر مەترسیدار كردوە كە خۆی لە دروست كردنی هاوپەیمانێتی ئەمنی و ستراتیجی و ئابوری دەبینێتەوە لەگەڵ ئیسرائیل، ئەمەش بە نسبەت ئیسرائیلەوە بە سەركەوتن ئەژمار دەكرێت، بەوەی بە رەزامەندی وڵاتە عەرەبیەكان و سەركردەكانیان ئەنجام دراوە. ناوبراو پێی وایە ئەم پەرەسەندنە مەترسیدارە لە پەیوەندی وڵاتانی عەرەب و ئیسلامی لەگەڵ ئیسرائیل بەوەی لێدانێكی بە ئازارە بۆ كێشەی فەلەستینی، و ناپەیوەست بوونی وڵاتانی عەرەبی دەردەخات لەسەروی هەموشیانەوە سعودیە كە بە كێشەی فەلەستینیەوە دەولەمەند دەبێ و كەچی قسە لەسەر هاوكاریەكانی دەكات بۆ فەلەستینیەكان.

ئەم شارەزایە لە كاروباری ئیسرائیل ئەوەش زیاد دەكات " ئیسرائیل وەكو دوژمنی زۆر لە وڵاتانی عەرەب نامێنێتەوە، بەڵكو بۆتە هاوپەیمانێكی گرنگ لە ناوچەكەدا، و لەناو پلانی "رۆژهەڵاتی ناوەراست" ی نوێدایە و لە "مامەڵەی سەدەدا" دەردەكەوێ كە لەماوەی چەند مانگی داهاتودا پێشنیار دەكرێت، و ئەم مامەڵەیە كار لەسەر پەراویزخستنی كێشەی فەلەستینی دەكات و دوورە لە دامەزراندنی دوو دەولەتەكە و ئاوارەكان و پتەوكردنی پەیوەندی عەرەبی و كەنداو بە ئیسرائیلەوە.

ناتانیاهۆ باس لە پەرەسەندنی پەیوەندیەكانیان دەكاتەوە لەگەل وڵاتانی عەرەبی میانڕەو، وەها وەسفیشی دەكات " گرنگ و زۆر پێشكەوتوە"، كەچی یەكێتی جیهانی زانایانی موسلمان پێیان وایە ئاسایی كردنەوەی پەیوەندی لەگەڵ دەوڵەتی داگیركەر دیاریەكە بۆ داگیركاری بەوەی "قودس"ی داگیركردوەو بەشدارە لە جێبەجێكردنی "مامەڵەی سەدە"، لەهەمان كاتدا ئاسایی كردنەوەكەی ئەم دوایە رەت دەكەنەوە لەگەل ئیسرائیل لەژێر سایەی داگیركاریدا بۆ سەر خاكی فەلەستین، و داوا لە ئومەی ئیسلامی و سەركردەكانی دەكات لەگەل كیشە گەورەكاندا بوەستن و دەستبەرداری قودس و زەویە داگیركراوەكان نەبن.

بە شێوەیەكی فەرمی ئیسرائیل پەیوەندی دیبلۆماسی لەگەل ئوردن و مصر هەیە، بەلام ئەم ماوەیەی دوای نزیك بونەوەیەكی چاوەڕواننەكراوی بەخۆیەوە بینی لەلایەن سعودیەو ئیمارات و بەحرەین، ئەمانە لەسەر رێگای ئاسایی كردنەوەی ئاشكرا دەرۆن لەگەل ئیسرائیل، بەردەوامیش ئیسرائیل ناوی ئەو وڵاتە عەرەبیانەی شاردۆتەوە كە پەیوەندی سیاسی و ئابوری و ئەمنی لەگەڵیان هەیە، ئەمەش لە ترسی هەڵوێستی میللیی و رەسمی كە بەردەوام داگیركاری رەت دەكەنەوە.