هەژموونكردن لەسەر جیهان.. ستراتیژی ئەمەریكا لەرۆژهەڵاتی ناوەڕاست

جیهان

07/11/2018‌ 1253 جار خوێندراوه‌ته‌وه

شارپرێس: تایبەت
ئامادەكردن: حلمی رەسول رەزا
لە سایەی ئەو دۆخە نێو دەوڵەتیە پڕ لە كێشمەكێشمەیەدا‌‌، و ئاراستەی ئەمەریكا بەرەو‌ هەژمونكردن لەسەر جیهان، سروشتیە ناوچە ستراتیجیەكان و لە پێشەوەیاندا رۆژهەڵاتی ناوەراست هەستیاریەكی دیاری هەبێت و بكەوێتە ژێر هەركاریگەرییەك لە گۆرانكاریەكاندا  لە پەیكەری سیستەمی نێو دەوڵەتیدا، چونكە پەیوەندیەكی پتەوی  لە گۆرینەوەی پەیوەندیەكانی سیستەمی نێو دەولەتیدا‌ هەیە لە كۆتایی جەنگی جیهانی دووەمەوە، ئەمە جگە لەوەی هاوسەنگیەكان‌ لە جیهاندا كاریگەری هەیە لەسەر هاوسەنگی هەرێمایەتی و بە پێچەوانەشەوە، ئەنجامی  ئەم  ئالوگۆرانەش  بوە مایەی ون بونی یەكێك لە بلۆكەكان لەم ناوچەیە، لە پێشدا یەكێتی سۆڤیەت  یەكێك بوو لە جێگرەوەكان بۆ رووبەری هەژمونی رۆژئاوا، بەڵام بەهۆی لاواز بوونی تواناكانی لە ئالوگۆڕەكاندا وای كرد پاشەكشە بكات لە گرنگیدانی بەكێشەكان و هەژمونی وویلایەتە یەكگرتوەكان زیاتر زاڵ بوو لە پاش هەرەس هێنانی یەكێتی سۆڤیەت.

بەریتانی و فەرەنسیەكان لە پاش جەنگی جیهانی دووەمەوە رۆژهەڵاتی ناوەراستیان دابەش كردو ژمارەیەك دەوڵەتی بچوكی و قەبارە مامناوەندی بەكرێگیراویان دروست كرد بۆ زەمانی پاراستنی بەرژەوەندیەكانیان لە ناوچەكەدا. لەم پرۆسەیەدا بنەمایەكیان بۆ سیستەمی رۆژهەڵاتی ناوەراست دانا تاكو جەنگی جیهانی دووەم، سەرەتای جەنگی ساردیش لەكاتی دەركەوتن و هەژمونگەرایی دوو دەوڵەتی بەهێز "یەكێتی سۆڤیەت و ئەمەریكا" لەسەر گۆرەپانی  سیاسی و لەسەر پاشماوەی جەنگی جیهانی دووەم سیستەمی یەك بلۆكییان كۆتایی پێ هێنا. 

لەو كاتەدا هەندێ گۆرانكاری له ‌ناوچەكەدا رویانداو و ژمارەیەك كودەتا و شۆرش بەرپا بوون‌، بە شێوەیەك ژمارەیەك سیستەمی پاشایەتی لابران لەلایەن سیستەمە نەتەوەیی عەرەبیەكانەوە یان گۆرانی دۆخی ئێرانی پێش كۆماری ئیسلامی. لەو كاتەدا ململانێی سنور و جەنگی درێژ خایەن هاتنە كایەوە وەك جەنگی ئیسرائیل لەگەڵ عەرەب و پاشانیش جەنگی "ئیران عێراق".

ئەو واقیعەی كە باسمان كرد، پێویست بوو سیستەمی رۆژهەڵاتی ناوەراست هەرەس بێنێ پاش  هەرەسی یەكێتی سۆڤیەت لە ساڵی 1989،  بەهەمان شێوە لە دوای  كۆتایی هاتنی جەنگی سارد هەمان سیستەم لە ئەوروپای رۆژهەڵاتیش كۆتایی هات بەلام بەهۆی ئیرادەی نێودەوڵەتیەوە توانی خۆی رابگرێت. هەروەها بەهۆی دەركەوتنی كێشەی گەورەترەوە وای كرد هەردوو هێزەكە قورسایی بخەنە‌ سەر گۆرانكاری لە نەخشەكان یاخود جەنگەكان . 

لای هەندێك وا پێشبینی دەكرا جەنگی ئەمەریكی-عێراقی لە ساڵی 2003 گۆرانكاریەكی سەرتاسەری بهێنێتە دی، كەچی بەرپابوونی "گۆرانكاری"‌ لە تونسەوە دەستی پێكرد لەگەل جوڵانەوەكانی كە بە "بەهاری"ی عەرەبی ناسرا لەگەڵ كۆتایی هاتنی ساڵی 2010، لەو ماوەیەدا هەندێ لە هێزە جیهانی و هەرێمایەتیەكان و ناوخۆییەكان كارا و كارلێكیان لەگەڵدا كرد و نەیانتوانی خۆیان لەو كێشەو دەستێوەردادانە رزگار بكەن.

ئاسان نیە بە شێوەیەكی یەكلاكەرەوە وێنەیەكی روونی سیاسەتی ئەمەریكا بەرانبەر سەرجەم مەلەفەكان بزانین، بەتایبەتی بەرانبەر پەرەسەندنەكانی سوریا كە چەندین ساڵێكی خایاندوە و بۆتە كێشەیەكی نێودەوڵەتی، بەتایبەتی لەگەڵ زیاد بوونی یاریچیەكان لەسەر نەخشەكەی "ناوخۆیی=هەرێمایەتی-نێودەوڵەتی". ئەمەریكا هیچ كارێكی نەكردوە بۆ ئەوەی لە رووی سیاسیەوە ئەم كێشەیە كۆتایی پێ بهێنێ ئەمە لەلایەك، لەلایەكی ترەوە دەستێوەردانی سەربازی لەم وڵاتە بەناونیشانی "جەنگ دژی تیرۆر"ەوە بەرپا كردوە.

رەگی ئەم كێشەیە لە رووداوەكانی 11ی سیپتمبەری 2001ەوە دەستی پێكردوە، پاشان بە داگیركردنی عێراق و ئەفغانستان كۆتایی هات و قۆناغێكی نوێ دەستی پێكرد لە ژێر ئیدارەدانی پارێزگاره نوێیەكان زاراوەی "لێدانی پێشوەختە" و "جەنگ دژی تیرۆر" و "بەرەی شەڕ" یان داهێناو ئێرانیان بە باڵی رۆژهەڵاتی ناوەراست دانا. ئێران سودی لە ستراتیجیەتی ئەمەریكا وەرگرت، بەوەی دەستێوەردانە سەربازیەكانی ئەمەریكا لە عێراق و ئەفغانستان كە هەردووكیان هاوسنوری بوون، وەرگرت. لەم سۆنگەیەوە تاران شەرعیەتی بەخۆیدا سیاسەتێكی بەرنامە بۆ دارێژراو لەو دوو دەرچەوە بگریتە بەر، ئەوەی واشنتن نەیتوانی سەركەوتو بێت لە رێكخستنیاندا تا ئەو كاتەی لێیان كشایەوەو چەند گرێبەستێكی سەربازی لەگەڵ حكومەتەكانی دوای خۆی مۆر كرد و ئەمەش سەقامگیری درێژخایەنی نەهێنایە ئاراوە‌.

پاشماوەی ئیدارەكانی ئۆباماو بۆشی كوڕ
كێشەكان لە ئێستادا پەیوەندی بە هاتنە سەركاری سەرۆك ترەمپەوە نییە، بەڵكو لە هەمان كاتدا پەیوەندییان بەو كێشە كەلەكەبوانەوە هەیە كە لەسەردەمی بۆشی كوڕو ئۆبامادا جێماون، كە هەر یەكێكیان ماوەی دوو ویلایەت حوكمرانییان كرد، واتە 16 ساڵ. ئەگەر بۆش و ئیدارەكەی حكومەتی جەنگ بوبێتن، ئەوا ئۆباما پەنای بۆ بژاردەكانی دانوستان و لایەنی سەربازیان وەلاوە نا، و بوە مایەی نەرێنی بە ئەنجامی كێشەكان.


هەردوو ستراتیجیەتەكە، بە نەرێنی شكایەوە بۆ زلهێزێكی جیهانی وەك ئەمەریكا، ئیدارەی بۆش ی كوڕ لە گۆرەپانی نێودەوڵەتیدا چەمكی "جەنگی جیهانی دژی تیرۆر" و دابەش كردنی دەولەتەكانی لە نێوان لایەنگرو دژدا خستە روو، ئەمەش دوور لە سیستەمی نەتەوە یەكگرتوەكان و شەرعیەتی یاسای نێودەوڵەتی، ئەنجامەكەشی بەم شێوەیە بوو، ناوچەكان وا جێهڵدرا نە ئاگرەكەیان بۆ كوژایەوە یاخود لەهەر چركەیكدا بێت ئامادەیە بۆ تەقینەوە، هەروەك ئەفغانستان و عێراق كە ماوەیەكی درێژە سەقامگیری تێدا نەماوە.


بە پێچەوانەی ئەوەی پێشوو، ئیدارەی ئۆباما تا رادەیەك خۆی دوورگرت لە بژاردەی سەربازی راستەوخۆ، لە ژێر ناونیشانی ئاوڕدانەوە لە ناوخۆ و چاككردنی ئەو كێشانەی ئیدارەی پێشوو جێی هێشتوە. لێرەوە ستراتیجیەتی ئۆباما رەنگدانەوەی نەرێنی لە گۆرانكاری  پەیكەریی سیستەمی نێودەوڵەتی هێنایە كایەوە، ئەمەش بەهۆی ئەو نەرمیەی هەیبوو لەگەڵ كێشە گەرمەكان، ئەوانەی مانەوەو پێویستیان بە چارەسەر هەبوو، بە شێوەیەك لەماوەی هەردوو ویلایەتەكەیدا ئۆباما هیچ دەسكەوتێكی لە سیاسەتی دەرەوەدا تۆمار نەكرد كە شایەنی باس كردن بێت. ئەمەش بوە هۆی كشانەوەی ئەمەریكا لە كێشەكان جا چ لە رۆژهەڵاتی ناوەراست بێت یان ئەفریقیا  كە ژمارەیەكیان كەوتبونە بازنەی روداوەكانی "بەهاری عەرەبی"ەوە، لەوەش خراپتر تاكو ئێستا كێشەی سوریایە. بۆیە سەرۆكی ئەمەریكا ئۆباما بانگەشەی ستراتیجیەتەكەی بەوە كرد، كە هێزی سەربازی گرنگ نیە بۆ چارەسەر كردنی سەرجەم كێشەكان و ئەو ئاڵینگارانەی رووبەروی ویلایەتە یەكگرتوەكان دەبێتەوە. 


لە كاتی دەستبەكاربونیشی وەك سەرۆكی ویلایەتە یەكگرتوەكان لە ساڵی 2009، بانگی لە نەیارانی ئەمەریكا كرد " دەستتان بۆ درێژ دەكەین ئەگەر ئێوە ئامادەبن". بەو مانایە و بە گوێرەی باوەڕی ئۆباما پێكدادانی دیبلۆماسی لەگەڵ نەیارانی ئەمەریكا باشترین كارە لەوەی سزاو كەنارگیری بسەپێنی. بۆیە ئیدارەكەی دەستی بە كرانەوە كرد لەسەر هەریەك لە بۆرما، كوبا، ئێران. دیارە ئەم سیاسەتەشی بەرامبەر ئێران وێنەی ئەمەریكی لە خراپترین دۆخیدا پیشان دەدات و كۆماری ئیسلامیش سودێكی زۆری لێ بینی.


بە خویندنەوەی هەڵس و كەوتی ئیدارەی سەرۆكی پێشوی ئەمەریكا، وا دەبینرێ گرنگترین میكانیزمەكانی سیستەمی سیاسەتی دەرەوە لەسەردەمی ئەودا، میكانیزمی ستاتیكیە "دانیشتن" كە خۆی لە نەبونی كاردنەوەدا دەبینێتەوە بەرانبەر رووداوەكان، جا چ بچوك بن یان گەورە. لەبەرئەوە ستراتیجیەتی ئۆباما، كە پێچەوانەی سەرۆكی پێش خۆی بوو "بۆشی كوڕ" دۆخێكی لاوازی لە جیهانی سیاسەتی نێودەولەتیدا هێنایە كایەوە بە شێوەیەكی گشتی، و رۆڵی ئەمەریكی پێچەوانە كردەوە، ‌ سەرەتا لە "سەركەوتن"ەوە "جیهانی یەك بلۆكی" لەسەردەمی یەكەمی ئۆبامادا بۆ بنەمای "سەركردایەتی كردن لە پشتەوە"، هەروەك هەڵس و كەوت كردنی ئەمەریكاو هاوپەیمانەكانی لە "ناتۆ"دا لەگەڵ كێشەی لیبیا، و لە گرنگترین ئەنجامەكانی هەڵس و كەوتی ئەمەریكا، دەركەوتنەوەی روسیا بوو لە ئاستی جیهانیدا.
جێگیر نەبوونی سیستمی جیهانی


لەماوەی دەیەی رابردودا، بەتایبەتیش لە كاتی هەرەس هێنانی سیستەمی یەكێتی سۆڤیەت و چونە ناوەوەی ژمارەیەكیان بۆ ژێر سێبەری رۆژئاوا تاكو دەستپێكردنی جەنگی ئەمەریكی راگەیەنراو بۆ سەر "تیرۆر"، كە كاردانەوەیەكی ئەمەریكی و بە پالپشتی وڵاتانی تری رۆژئاوا لە روداوەكانی 11ی سیپتەمبەری 2001،  لەم ماوەیەدا سیاسەتی نێودەولەتی نیمچە قۆناغێكی گواستنەوە بو و تیایدا كۆتایی بە نیشانەكانی بلۆكی شیوعی و دەركەوتنی بیردۆزەكانی كۆتایی مێژوو بو، لەهەمان كاتدا  سەركەوتن بۆ سیستەمی سەرمایەداری جیهانی بوو، كە تاكو ئێستا ئەمەریكا رابەرایەتی دەكات بەبێ بوونی نەیار.


لەگەل سەرەتای ویلایەتی یەكەمی جۆرج بۆشی كوردا و پاشان روداوەكانی 11ی سیپتەمبەر ی 2001، ئەمەریكا قۆناغێكی پێشكەوتوی بڕی لە دەستوەردان لە زۆر ناوچەی جیهان و لە رۆژهەڵاتی ناوەراستەوەو بەتایبەت لە ئەفغانستان و عێراقەوە دەستی پێكرد، ئەوەش زۆر لەسەر ئەمەریكا كەوت بە زیندوكردنەوەی دوو سیستەمی سیاسی لەو وڵاتە و گەرانەوەی ئەمن و ئاسایش كە ماوەی چەندین ساڵ پێوەی دەناڵان.


لەگەڵ نزیك بونەوەی روداوەكانی "بەهاری عەرەبی" و ئەو گۆرانكاریانەی تا ئێستا ئەنجامەكەی دیار نیە، روسیای پۆتینی خۆی ئامادەكرد بۆ گەرانەوەی بەشێك لەو پێگەیەی لە هەرەس هێنانی یەكێتی سۆڤیەتەوە لە دەستی دابوو، ئەمەش لە دوو رێگاوە: یەكەمیان نەبونی توانای واشنتن لە یەكلایی كردنەوەی كێشەكاندا لە جیهان و رۆژهەڵاتی ناوەراست لەوانە "عێراق و ئەفغانستان"، دوەمیان: بەرزخوازی پۆتین و هەڵس و كەوتەكانی بوو. ئەمەش‌بە ئاشكرا لە كێشەی ئۆكرانیا و دورگەی قرمدا دەركەوت، كە خاڵی ناكۆكی بو لەگەڵ رۆژئاوا و جیگای مەترسی ئەوروپیەكان بو بەوەی درێژبونەوەی دەسەڵاتی روسیایە بۆ ناو ماڵی ئەوروپا، بەڵام رۆڵی دیاری روسیا و ئاڵینگاریەكەی بۆ رۆژئاوا زیاتر لە سوریادا دەركەوت لە ماوەكانی جەنگدا، مۆسكۆ بە هێزە سەربازیەكەی و ئیدارەدانی ئەو جەنگە، و بە گونجان لەگەڵ ئێران بەوەی لەسەر زەوی بونی هەیە و رۆڵی گەورە دەبینێ لەناو رژێمی سوریا یاخود بە ریككەوتنە تەكتیەكیەكانی لەگەل توركیای تایبەت بەسوریا و پاشان پێكەوە بەستنی ئەمە بە ململانێكانی لەگەل ویلایەتە یەكگرتوەكان و پچراندنی پەیوەندی توركیا بە هاوپەیمانی "ناتۆ".


لە ئەنجامی دەستێوەردانە دەرەكیەكان لەلایەن ویلایەتە یەكگرتوەكان بە شێوەیەك كێشەكانی كۆتایی پێ ناهێنێت و بوار كراوە دەبێت بەرانبەر هەر پەرەسەندنێكی دراماتیكی لەهەر كاتێكدا، وا دەكات گومان  دروست بێت تەنانەت لای ئەوانەشی خۆیان بە هاوپەیمانی ئەمەریكا لە قەلەم دەدەن،  بۆ نمونە شانشینی سعودیە لەماوەیەكی دیاریكراودا گومانی پەیداكرد لە واشنتن سەبارەت بە هەلوێستەكانی دەربارەی ئێران، بەتایبەتی پاش نزیك بونەوەی هەژمونی ئێران لەو ناوچانەی ‌ سعودیە بە چوارچێوەی ئاسایشی نەتەوەیی راستەوخۆی دادەنا، هەمان دۆخیش لە یەمەن هاتە كایەوە لە مەلەفی حوسیەكانی سەر بە ئێران.. ساڵانی رابردووش واشنتن رێگەی پێنەدرا لەلایەن هاوپەیمانێكیەوە "توركیا" بەوەی خاكی بەكاربهێنێت بۆ داگیركردنی عێراق ئەمەش بەهۆی ترسی توركیا لە كوردەكان، هەمان سیناریۆش دووبارە دەبێتەوە بەرانبەر پاڵپشتی كردنی واشنتن بۆ هێزەكانی سوریای دیموكرات لە سوریادا.


دیارە لە ئیستادا و لە حساباتی ویلایەتە یەكگرتوەكاندا رۆژهەڵاتی ناوەراست بە پڕگرفتی ماوەتەوە، نە هەژمونێكی گەورەی تیایدا هەیەو نە دەیەوێ لێشی بكێشتەوە، هەروەها بەوەی لە پشتەوەی روداوەكانی "بەهاری عەربی" ەوە نەبوو، نەیتوانی بەشداربێت لە گۆرانكاریەكانیدا، هەرچەندە هەوڵیدا شەپۆلەكانی بقۆزێتەوە بۆ ئەوەی نەخشەی رۆشنبیری و فكری و جیۆسیاسیەكەی دوور نەبێت لە كاریگەریەكانی. ئەمەش وای كرد سەرلەنوێ دەست وەرداتە مەلەفەكانی ناوچەكە، بەڵام بەبێ ئەوەی خاوەنی یەكلاكردنەوەی كێشەكان بێت، هەموو ئەمانە وای كرد تواناكانی ئەمەریكا لاواز بكات، لەگەڵ ئەوەی بەردەوام ئاراستەی واشنتن وەهایە ئەم تێچوە ستراتیجیە گرانبەهایە كەم بكاتەوە.


كەمێك بگەڕێینە دواوە، بەتایبەتیش سەرپەرشتنی كردنی ئۆباما بۆ كشانەوەی ئەمەریكا لە عێراق لە كۆتاییەكانی ساڵی 2011، كە بەسەركەوتنی ئەژماركرد لە سیاسەتی دەرەوەی ئیدارەكەیدا، كەچی بە زیانێكی زۆر گەورە شكایەوە، ئەمەش لەگەڵ گەڕانەوەی هێزەكانی ئەمەریكا بوو بۆ عێراق لە ئەیلولی 2015 بۆ روبەروبونەوەی رێكخراوی دەوڵەتی ئیسلامی. هەمان شت لە ئەفغانستان دووبارە بویە بە بڕیاری كشانەوەی تەواوەتی هێزەكانیان لەو وڵاتە لە كۆتاییەكانی ساڵی 2016، ئەمەش هاوكات بوو لەگەڵ زیاد بونی هێرشەكانی بزوتنەوەی تالیبان و نەتوانینی بەرەنگاربونەوەی حكومەتی ئەفغانی كە لەلایەن رۆژئاواوە پالپشتی لێدەكرا. 


سەرەرای ئەمە، ئیدارەی ئۆباما چاودێری گۆرانكاریەكانی لیبیا، سوریا ، یەمەنی دەكرد، ئەنجامەكەشی لە جیاتی ئەوەی بەسەر مەترسیەكانی قاعیدەدا زاڵ بێت، دەستی كرد بە روبەروبونەوەی لقەكانی ئەو رێكخراوە كە لە رۆژهەڵاتی ناوەراست و ئەفرقیادا بڵاوبوبونەوە، سەرەرای مەترسیەكانی رێكخراوی دەوڵەتی ئیسلامی كە لەهەناوی رێكخراوی قاعیدەدا هاتبوە دەر. ئەوەی تایبەت بوو بە رێكخراوی دەوڵەتی ئیسلامی، واشنتن جدی بوو لە روبەروبونەوەی و نەهێشتنی لەناوچەكانی عێراق ئەمەش بە پاڵپشتی حكومەتی ناوەندو هەرێمی كوردستان و لە سوریاش بەهەمان شێوە سەركەوتوبو لە ئەنجامی پاڵپشتی كردنی هێزەكانی سوریای دیموكرات.
كۆتایی سەرجەم قسەكان ئەوەیە، سیستەمی جیهانی روالەتەكانی روون نیە لە پێك هاتەیداو بەڵام لەگەڵ مانەوەی ویلایەتە یەكگرتوەكان لە كێشە زۆرەكاندا كە لە هەندێكیان لاسەنگەو هەندێكیشان هاو‌تەریبە‌ هەروەك مەلەفی سوریا كە زۆر بەرەو ئالۆزی رۆیشتوە. ئەمەش رۆڵی روسیای لەم وڵاتە بە بەهێزی پیشانداوە بەهۆی روونی لە مەبەست و روئیای لە دەستێوەردان و پالپشتی كردن بۆ مانەوەی رژێمی سوریا تاكو كاتی گۆرانكارییەكانی داهاتو بە گوێرەی كاتدانانی مۆسكۆ. ئەم دۆخە میكانیزمەكانی واشنتنی لەبار بردوە لەلایەنی سیاسیەوە تاكو ئەم چركەیە، بەوەی هەر ئەو قسانەی "جنیف" دووبارە دەكاتەوە بە بێ ئەوەی تەرجەمەی بكەن بۆ سەر زەوی لەلایەكەوە، پاساویش بۆ مانەوەیان دەهێننەوە لە سوریا بە بیانوی دژایەتی كردنی "تیرۆر" لە ژێر سێبەری نەبونی پاڵپشتیەكی سیاسی بۆ هاوپەیمانەكەی لە سوریا كە خۆی لە هێزەكانی سوریای دیموكراتتدا دەبینێتەوە و لەهەمان كاتیش خاتری هەستیاری توركیا دەگرێت بە ئاراستەی هەر هەنگاوێكیدا.
دیاردەی ترەمپ، ستراتیجیەتێكی نوێ لە گۆرەپانی نێو دەوڵەتی


بادام رەنگڕێژكردنی ئیدارەی كۆشكی شپی سیستەمی سەرمایەداری بەڕێوە دەبات لە جیهانی هاوچەرخماندا، ئەمەش مانای وایە‌ سیاسەتی دەرەوەی ئەمەریكا بەم شێوەیە تەرجەمەی ئیدارەیەكی سەرمایەداری جیهانیە و رێچكەیەكی راستەقینەیە بۆ هەمو كارێكی دەرەكی سەرەرای ئەوەی بە سروشتیش هەمان سیاسەت لەناوخۆدا رەنگ دەداتەوە. دیارە ‌ كیشەكان و دۆخەكان هەمان شتە لەسەردەمی ترەمپدا لەگەڵ جیاوازی ئەوەی كە ترەمپ گوزارشت لە دەرونی خۆی دەكات بە شیوەیەكی راستەقینە دوای ئەوەی كە لە كۆشكی سپی لەسەر كورسی دانیشتوە‌ بە وەكالەتی "سەرمایەدار". 


ئەمە لێكدەدرێتەوە لە گوتاری سەرۆكی ئەمەریكا لە ژمارەیەك لێدوانەكانیدا لەسەر تویتەر و تیایدا بە روونی نامەكانی دەگەیەنێت و بە شێوەیەكی روون و ئاشكرا كە لە پێشدا ئەم جۆرە رونیانە نەبوون. ئەم بنەمای گوتارە گوزارشتە بە شێوەیەكی راستەوخۆ لە ئیدارەی سەرمایەدار كە ترەمپ نوێنەرایەتی دەكات بەوەی بازرگانە نەك سەرۆكی وڵاتێكی زلهێز و لە راستیدا پیویست بوو دیبلۆماسی تر بیت لە پەیامەكانیدا.


ئەم دیاردە ناوازەیە لە جیهانی سیاسەتدا بەتایبەتی ئێمە كە باس لە دەولەتێكی زلهێز دەكەین ‌ سەرپەرشتیاری سیستەمی جیهانی دەكات و تاكو ئەم چركەیەش زاڵە بەسەر پەیوەندییە نێودەوڵەتیەكان و هاوسەنگی هێزەكان. هەرچۆنیك بێت، هەر سیاسەتێكی دەرەكی پێویستی بە پلانێكی بۆ داڕێژراو هەیەو دەبی كارە یەكەمینەكانی دیاریبكرێت بە شێوەیەكی ئاشكرا یاخود بە تەرجەمە كردنی كرداری لەسەر زەوی. لە دۆخی ئەمەریكیدا لەسەردەمی ترەمپ و ئیدارەكەی، ستراتیجیەكەی راگەیەنراوە بەناوی ستراتیجیەتی ئاسایشی نەتەوەیی ئەمەریكی لە كۆتایی ساڵی رابردووداو دروشمی هەڵمەتی هەڵبژاردنی ترەمپ بوو بەناوی "یەكەمجار ئەمەریكا". لە ستراتیجیەتی نوێدا هاتوە كە سەرچاوەكانی هەرەشەو مەترسی بۆ سەر ئەمەریكاو هاوپەیمانەكانی لە سێ شوێنەوەیە: یەكەم "روسیاو چین" یاخود هێزە ململانێكەرەكان لەسەر گۆرەپانی نێودەوڵەتی، دووەم: "ئێران و كوریای باكور" یاخود میحوەری شەر بە گوێرەی ئیدارەی بۆش، سێیەم: "رێكخراوە جیهادیەكان و تیرۆریستیەكان".


ستراتیجیەتی سەرۆك ترەمپ لەسەر چوار بنەمای سەرەكیە، ئەوانیش: یەكەم: پاراستنی زەویەكانی ویلایەتە یەكگرتوەكان و خەلكەكەی و ژیانیانە لە رێگەی بەرەنگاربونەوەی توندرەوی بەرپێگرتنی لەناو ئەمەریكاداو بەستنەوەیەتی بە دیارەدەی كۆچ و چۆنیەتی هەلس و كەوت كردن لەگەڵ ئەوانەی جێگای گومانن بەوەی رێگایان لێ بگیرێت بێنە ناو سنوری ئەمەریكا. دووەم: بەدەستهێنانی خۆشگوزەرانی بۆ ئەمەریكیەكان. سێیەم: سەپاندنی ئاشتی بە بەكارهێنانی هێز، و پەرەپێدانی پەیكەری هێزە چەكدارەكان و سیستەمە بەرگریەكانی رۆكێتی. چوارەم: بەهێزكردنی لایەنی ئابوری لەسەر ئاستی جیهان ئەمەش بە پالپشتی كردن لەكەرتی تایبەت و وەبەرهێنان. هەرچی دوو میحوەرەكەی كۆتاییە پەیوەستن بە بەبەهێزكردنی پێگەی ئەمەریكا لەسەر ئاستی نێو دەوڵەتی لە میانی چاوخشانەوە بە ئاراستەكردنی هەژمونی ئەمەریكی و گرێدانی بە هەژمونی ئابوریەوە بە پێی بەرنامەكانی ترەمپ.


وەسیقەی ئاسایشی نەتەوەیی ئەمەریكا رایگەیاند كە ئەمەریكا ناوچەیەكی دەوێت دوور بێت لە دەسەڵاتی رێكخراوە تیرۆریستیەكان و هێزە بەرهەڵستكارەكانی ئەمەریكا، و بەشدار بێت لە سەقامگیری بازاری وزەی جیهانی. هەروەها ستراتیجیەتی ئەمەریكا ئەوەی روون كردۆتەوە كە واشنتن دوو مەترسی لەناوچەكەدا دەبینێ: رێكخراوە تیرۆریستیەكان و ئێران، بەمەش وازی لەو فكرەیە هێناوە كە هۆكاری سەرەكی بۆ كێشەكان ململانێی عەرب- ئیسرائیلە، لەهەمانكاتیشدا وازی لە فكرەی بە دیموكراتیكردنی جیهانی سێیەم هێناوە لەنێوانیاندا ئەو وڵاتانەی روبەروی بەهاری عەرەبی بوونەوە.


پێدەچێ گرنگترین ئەو خاڵانەی ستراتیجیەتەكە ئاماژەی پێكردبێ تارادەیەكی زۆر لەگەڵ دیاردەی ترەمپدا یەك دەگریتەوە و سەرەرای ئەو هاوپەیمانیەتیانەی لەگەڵ ئەمەریكادا بوونی هەیە، ستراتیجیەتی نوێ دەیەوێ ئەمەریكا نەچێتە ناو هاوپەیمانێتی نێودەوڵەتی نوێوە، قسەی كۆتاییش بۆ ترەمپ دەمێنیتەوە. بەڵام بە شیوەیەكی نادیار ئەم ستراتیجیەتە دان بە كۆتایی یەك بلۆكیدا دەهێنیت و گەرانەوەیە بۆ ململانی لەگەل زلهێزەكان، ئەم بیردۆزەش هاوپەیمانەكانی ئەمەریكا توشی دڵەراوكێ دەكات لەم جۆرە سیاسەتە لە نمونەی چۆنیەتی هەڵس و كەوت كردن لەگەڵ ئیران و هەرەشەی رێككەوتننامەی ئەتۆمی هەروەها دڵەراوكێ و مەترسی سعودیە / كەنداویەكان و ئیسرائیل. ئەمەش پێش دڵنیایی ریازو تەل ئەبیب، هەریەكەیان بەهۆكاری خۆیان، لە میانەی هەڵوەشانەوەی رێككەوتننامەی ئەتۆمی كە لەسەردەمی ئۆباما مۆر كراوە سەرەرای رەزامەندی رێگاپێدانی ئیسرائیل و بەرەزامەندی روسیا- لە ئامانج گرتنی ئێران لە سوریا. هەموو ئەمانەش پێچەوانەیە لەگەڵ ئاراستەی دیموكراتەكان كە لەسەرەتادا بەوە دەستی پێكرد لەوەی پێویستە بگەنە رێككەوتنی ئەتۆمی "هەروەك كرا"، پاشان دانوستان لەگەڵ ئێران لەسەر كێشەكانی تر، لەوانە كێشەی سوریا، حزب الله، یەمەن، كێشەكانی تیرۆر، بەلام ئیدارەی ترەمپ ئەم بەشەی لە مەلەفەكانی وەدەرنا.


بە كورتی، ئیداری بۆش هەوڵی دا ستراتیجیەتی "بەدیموكراتی كردن" ی رژێمە دەسەڵاتدارەكانی ناوچەكە پەیرەو بكات، پاشان ئیدارەی ئۆباما ستراتیجیەتی واز هێنان و پچراندنی پەیوەندیەكانی لەگەل ناوچەكەدا  پەیرەو كردو  سیاسەتی "سەپاندنی دیموكراتیەت" رەتكردەوە، ئەمرۆش ئیدارەی ترەمپ ستراتیجیەتی "یەكەمجار ئەمەریكا"ی راگەیاندوە، كە لە راستیدا چارەسەری بۆ كێشەكانی ناوچەكە پێ نیە، هەروەها هەردوو ئیدارەی پێشوو لێپرسراوێتی بەرانبەر كەم بونەوەی هەژمونی ئەمەریكا لە بەرژەوەندی ئێران و بلاوبونەوەی بیری جیهادی لەناوچەكەدا لە ئەستۆ دەگرن.