شارپرێس: لوقمان حاجی قادر
لەگەڵ تەواوبوونی كێبڕكێی سیاسی لەعێراق و ناونانی سێ سەرۆكایەتەییەكە ، هەرچەندەش حكومەتەكەی عادل عەبدولمەهدی هێشتا تەواو نەبووە ، بەڵام جوڵەی سیاسی دەرەكی حكومەتەكەی عێراق جیاوازترە لەوانی پێش خۆی.
سیاسەتە تازەكەی عێراق زۆر مەبەستییەتی پەیوەندییەكانی لەگەڵ دەوڵەتە عەرەبییە "كارا"كان بنیاتبنێتەوە ، بەتایبەتیش دەوڵەتانی كەنداو ، ئەمەش بەهۆی ئەو دۆخە سەختەی ، كە عێراق و ناوچەكە پێیدا تێدەپەڕن.
بەو هۆیەش، كە حكومەتە تازەكەی عێراق لە ڕووی دابەشبوونی تایەفی و بەركەوتەییەوه (محاصصە) زۆر جیاواز نییە لەوانی پێش خۆشی ، هەر پێكهاتەیەكی ناو پڕۆسەی سیاسیش هەموو هەوڵ خۆی دەدات ئەوەی دەستكەوێت كە خزمەتی پێدەكات ، ئەمەش نەك هەر لە سەر ئاستی سیاسی ، بەڵكو لەسەر ئاستی پەیوەندییە درەكییەكانیش.
چەند ڕۆژێك لەمەوبەر ، پێكهاتەی كوردی – لەسەر زاری فەلاح مستەفا بەرپرسی پەیوەندییەكانی دەرەوەی حكومەتی هەرێمی كوردستان – بە ڕوون و ئاشكریی داوایان كرد، كە زۆر پێویستە عێراق لە دەوڵەتە عەرەبییەكان بەگشتی و "كەنداو"یەكانیش بە تایبەتی نزیك بێتەوە ، بۆیە فەلاح مستەفا داوای لە سعودیە و میسر و باقی دەوڵەتانی كرد ڕۆڵێكی گەورەتر لە پرسە عێراقییەكاندا بگڕێن ، ئەم داوایە كە بەپرسی پەیوەندییەكانی حكومەتی هەرێم كردی ، بەرجەستەی وویستی هەموو پارتە كوردییەكان دەكات ، ئەمەش زۆر بە ڕوونی لە جوڵە بەجۆش و خرۆشەكانی "بەرهەم صاڵح"ی سەرۆكی كۆماری تازەدا بەدی دەكرێت بۆ نزیك بوونەوە لە دەوڵەتە عەرەبی و "كەنداو" ییەكان ، چونكە ئەو لە پێكهاتەی كوردیە و سەركردەیەكی یەكیەتی نیشتمانی كوردستانیشە كە یەكێكە لە گەورەترین حزبەكانی كوردستان.
ئەمەش پێمان دەڵێت كە صێكهاتەی كورد چەندە پێویستی بە پشتیوانی عەرەبی هەیە ، بە تایبەتیش لە دوای ئەزموونە شكستخوارددووەكەی ڕاپرسی بۆ جیابوونەوەلە عێراق كە زۆر كاریگەری هەبوو بۆ سەر گەلی كورد و پەیوەندی سیاسی كوردەكان بە دەوڵەتانی عەرەبییەوە ، بۆیە لە یەكەم سەردانی بەهەم صاڵح بۆ دەرەوە - لەو ساوەی بۆتە سەرۆك كۆمار - بە سەردانكردنی دەوڵەتێكی كەنداوی وەك كوەیت دەستیپێكرد.
پەیوەندی سونە عەرەبەكانیش لەگەڵ دەوڵەتانی كەنداو كەوتبۆ پێش پێكهێنانی حكومەتی تازەی عێراق و دانانی سێ سەرۆكایەتییەكە ، لەمەشیاندا كۆششێكی گەورەی "سعودی" هەبوو بۆ ڕێكخستنەوەی ناو ماڵی سونە و پێكهێنانی فراكسیۆنێكی پەرلەمانی بەهێز كە بتوانی كیبڕكێی فراكسیۆنە سیاسییه لاگیرەكانی ئێران بكات ، بەڵام لەبەر زۆر هۆكار ئەو كۆششانە شكستیانهێنا كە گرنگترینیان ئاشنانەبوونیان بوو بە ڕێساكانی گەمە سیاسییەكەی عێراق ، بۆیە هەژموونی ئێرانی گەمەكەی بردەووە ، زۆرڕێكیش لە سیاسییە سونەكان دایانەپاڵ فراكسیۆنە شێعەكان دوای ئەوەی بەڵێنی ئەوەیان پێدرا كە پشتیوانی لە پاڵێوراوەكەیان بۆ سەرۆكی پەرلەمان بكرێت و میلیشیا شێعەكان لە ناوچە سونییەكان بكشێنەوە و ئاوارەكانیش بگەڕینەوە زیدی خۆیان ، دۆسییەی شوێنبزربووەكانیش چارەسەر بكرێت و گیراوەكانیش ئازاد بكرێن.
سەرباری ئەوەی بەڵێنی یەكەم جێبەجێكرا ، جێبەجێكردنەكەشی هەر لە بەرژەوەندی فراكسیۆنە شێعەكاندا بوو ، بەڵام سەختە و دژوارە بەڵێنەكانی دیكەی شێعە بۆ سونە جێبەجێ بكرێن ، لەولاشەوە سونەكان ئەمەیانی پێ دەستكەوتێكی سیاسی گەروە بوو بۆ خۆیان.
سازانی سیاسییە شێعەكانیش لەگەڵ تاراندا جێگەی مشتومڕ نییە ، بەڵام دۆخی سەخت و دژواری ئێران بە هۆی سزا ئابوورییە ئەمریكییەكانەوە وای لێكردن هەوڵی نزیك بوونەوە بدەن لەگەڵ دەوڵەتانی كەنداو ، ئەمەش لە پێناو پشكداری ئابووری ئەو دەوڵەتانە بۆ دەربازبوون لەو دۆخە سەختەی عێراق تێیكەوتووە دوای ململانێی درێژخایەنی لەگەڵ داعش ، سەیریش نییە كە ئێران پاڵینان بۆ گرتنەبەری هەڵوێستێكی لەم جۆرە ، چونكە تاران لەم دۆخەدا ناتوانێت هیچیان پێشكەش بكات ، لەمەشەوە سیستەمی سیاسی عێراق سیستەمێكە بە تام و بۆنی ئێرانی ، مەیلی بەلای ئێراندایە و پشتیوانی و پاڵپشتیش لە كەنداوەوە وەردەگرێت.
بۆیە چاوەڕوانی ئەوە ناكرێت سیاسییە عێراقییەكان بۆ سعودییە و ووڵاتانی كەنداوی دابشكێنن سەبارەت بە پەیوەندییان بە رژێمی ئێرانەوە ، ئەوەی پێشیان دەكرێت تەنها ئەوەیە لە ململانیی نێوان "ڕیاز " و "تاران" لە ناوچەكەدا بێلایەنبن.
وڵاتە عەرەبی و "كەنداو" ییەكانیش سەبارەت بە عێراق بوون بە دوو بەرەوە : یەكیان سعودی و ئەوی دیكە قەتەری ، هەرچەندە هەردووكیان كۆكن لەسەر ئەوەی عێراق لەژێر باڵی ئێران بێتە دەرەوە و بە لای عەرەبەكاندا بشكێتەوە ، بەڵام هەر بەرەیە و عێراقی بۆ مەبەستێك گەرەكە ، لەسەر ئەم بنەمایەش وەزیری دەرەوەی قەتەری سەردانی عێراقی كرد كە یەكەم سەردانی بەر‌پرسێكی كەنداوە لەدوای پێكهێنانی حكومەتی عێراقەوە ، لەو سەردانەدا چاوی بە بەرپرسە گەوەكانی عێراق كەوت لە سەرۆك كۆمار و سەرۆكی وەزیران و سەرۆكی پەرلەمان ، ((محمد حەكیم)) ی وەزیری دەرەوەی عێراقیش بینی و پڕۆژە وەبەرهێنانەكانی ((دەوحه)) ی خستنەڕوو ، بەڵام ڕوون و ئاشكرایە كە مەبەستی سەردانەكەی قەتەر و پڕۆژەكانی بۆ ڕاكێشانی عێراقە بە لای خۆیدا لە ملاملانێی لەگەل سعودیەدا.
سعودیەش مەبەستییەتی لە عێراق نزیك بێتەوە ، ئەمەش بۆ گەڕێكی ململانێی دیكە لەگەڵ ئێران لەلایەك لەگەڵ ((قەتەر)) یش لە لایەكی دیكەوە ، ئەمەش لە ڕێگەی پاڵپشتیكردنی ئابووری وەك هەوڵێكی ڕیاز بۆ قەرەبوكردنەوەی شكستە سیاسییەكەی كاتێك نەیتوانی لە پێكهێنانی حكومەتی عێراقدا كاریگەری هەبێت یان ئەوەی دەستكەوێت كە خزمەت بە بەرژەوەندییەكانی دەكات لە سێ سەرۆكایەتییەكەدا ، یاخود پێكهێنانی هاوپەیمانی دژ بە هاوپەیمانییەكانی ئێران ، لە كۆتاییدا نەخشەی سیاسی عێراق وەك سعودیە دەیەویست وێنە نەكێشراو و واش پێدەچێت ڕیاز لە گەورەترین دۆڕاوەكان بێت.
سەرەڕای ئەمەش وەزیری ووزەی سعودیە لە دوای پێكهێنانی سێ سەرۆكایەتییەكە لە یەكەم سەردانی فەرمیدا هاتە عێراق ، دۆسیەی ئابوروی و وەبەرهێنانەكان تەوەری گفتوگۆی بوون لەگەڵ بەرپرسانی عێراق ، دابینكردنی ووزەی كارەباش لە پێشینەی گرنگیپێدانی سعودیە بوون بۆ وەبەرهێنان كە پێشكەشی عێراقی بكات ، چونكە پێشتر ڕیاز داوایەكی لەو جۆرەی عێراقی ڕەتكردبۆووە بۆ وەبەرهێنان لەم بوارەدا ، ئەمەش دوا ئەوەهات كە ئێران ووزەی كارەبای لە عێراق بڕی.
ئێستا عێراق دووبارە لە دۆخێكی ڕوگیریدایە دوای ئەوەی ئەمریكا مۆلەتی 45 ڕۆژی پێداوە تاوەكو جێگرەوەیەك بۆ هاوردەكردنی ووزەی كارەبای ئێرانی بدۆزێتەوە ، لە ناكاویش لە لایەن سعودیەوە ئەو گرێكوێرەیە كرایەوە و ڕەزامەندبوون ، بەمەش حكومەتەكەی عەبدول مەهدی ئەو پرسەی بۆ چارەسەر بوو ، دەكرێت سعودیە بەو وەبەرهێنانە متمانەی عێراق بەدەستبێنیت ، چونكە پرسی ووزەی كارەبا لە گەورەترین ئەو ئاڵینگارییانەیە كە توشی حكومەتی عێراق بووە ، هۆكاری سەرهەڵدانی ناڕەزاییە جەماوەریەكانیش بوو لە ناوەڕاست و باشووری عێراق لە هاوینی ڕابردوودا ، هێندەشی نەما بوو هەموو پڕۆسە سیاسییەكەی عێراق سەرەوژێركات.
سازانی سێ سەرۆكایەتییەكە لەسەر سیاسەتێكی پراگماتی
بەگوێرەی سەرچاوە فەرمییەكانی زانیاری بەرپرسانی حكومەتی عێراقی ، ئەو گەڕەی كەنداو – سەردانی سەرۆك كۆمار بۆ ووڵاتانی كەنداو – بە ڕەزامەندی هەرسێ سەرۆكایەتی كۆمار و حكومەت و پەرلەمان بووە ، ئەمەش بۆ گەیاندی پەیامی عێراقە كە ئارەزووی بەشداری هیچ جەمسەر بەندییەكی كەنداو یان گلانە ناو تەنگژەی كەنداو یاخود ململانێی ئەمریكی - سعودی دژ بە ئێران ناكات لە ناوچەكەدا ، ئەو بە یەك ماوە لە دووری هەموویان وەستاوە ، بۆ پێدانی دڵنەوایشە بە لایەنەكانی كەنداو كە عێراق وەك حكومەت و و سێ سەرۆكایەتییەكە سەر بە هیچ جەمسەربەندییەكی هەرێمی نییە ، ئەمەش ئاماژەیەكی ڕوونە بۆ ئێران.
بەڵام ئاخۆ سێ سەرۆكایەتییەكە هەڵوێستیان چۆن دەبێت بەرامبەر ئەمریكا؟ بەم زووانە ((ماسیۆ تۆلەر)) ی باڵوێزی تازەی ئەمریكا دەگاتە عێراق و كارەكانی خۆی بە گوێرەی سیاسەتە نەگۆڕەكانی واشنتۆن دەستپێدەكات كە لاگیرییە بۆ سعودیە و ئیماڕات ، دوژمنایەتی ئێران و میلیشیاكانیشیەتی ، ئەمەش داوكارییەكی ڕونی ئەمریكایە لە حكومەتەكەی بەغدا ، سیاسەتە هێرشكارییەكانی ئەم باڵوێزەش لەوەی پێش خۆی توندتردەبن ، بەڵكو دوور نییە پێكدادان لە نێوان تیمەی خۆی و هاوپەیمانانی ئێران لە عێراقدا دروست ببێت ، تۆ بڵێی چۆن عەبدول مەهدی و هاوڕێكانی ئەو پەیوەندییانە بەڕێوەبەرن؟
وتاری عێراق كە بیلایەنی هەڵدەبژێرێت پێشتر لە عەبادی و ((جەعفەری)) وەزیری دەرەوە و گوێمان لێ بووە ، بەڵام ئەو كات سیاسەتی عێراق ڕوون و ئاشكرا بوو كە گوزارەی لە وویستی سیاسی ئێران دەكرد ، وەك دۆسیەی سوریا و بەحرێن و یەمەن ، ئیدی تۆ بڵێی ئەو گەرەنتییانە چیبن كە حكومەتە تازەكەی عێراق خاوەنیانە و بۆ ڕەواندنەوەی مەترسییەكان بە " كەنداو" یان دەبەخشێ؟ لە لایەكی دیكەشەوە تۆ بڵێی بەڵێنەكانی یارمەتی و وەبەرهێنانەكانی كەنداو بە ڕێگە ڕاستەكەی خۆیاندا دەڕۆن لە دووبارە بنیاتنانەوەی عێراقی كۆستكەوتوو ، یان داهاتەكەیان هەر وەك هەموو جارانی دیكە دەچێتە گیرفانی گەندەڵكارانەوە؟
