ئێران رووبەڕووی سزا قورسەكانی ئەمریكا دەبێتەوە

جیهان

18/11/2018‌ 6126 جار خوێندراوه‌ته‌وه

شارپرێس: لوقمان حاجی قادر
هەڕەشەكانی ئەمریكا دژ بەئێران چوونە بواری جێبەجێكردنەوەو واشنتۆن بەهەموو هێزی خۆیەوە فشار دەكات بۆ جێبەجێكردنی ستراتیژییەتی "دوناڵد ترامپ" بەخنكاندنی دەوڵەتی مەلاكان بەو سزایانەی ئامانجیانە ئابوورییەكەی ئیفلیج‌و وێران بكەن. 

ئەمەش لەڕێگەی سفركردنەوەی هەناردە نەوتییەكانی بۆ شكاندنی شكۆو بەچۆكداهێنانی ئێران بۆ بەدەستهێنانی ئامانجە باڵا‌كەی ترامپ بە دووبارە بارگاویكردنی شەقامی گڕگرتووی ئێران دژ  بەحكومەتەكەی.

ئەمریكا لەهەنگاوی یەكەمیدا هەوڵی سەپاندنی "یاساكانی شای دارستان" دەدات بۆ شكست پێهێنانی خۆگونجاندنە نێودەوڵەتییەكانی تاران، بەتایبەتیش جیهان لەمەڕ سزاكانی سەر ئێران دابەشبوون‌و كۆك‌و تەبانین. 

ئەو سزایانەی لەوانەیە ناوچەكە بەرەو گڕكانێكی دیكەی ئاگرین بەرن، كە زۆر خراپتر دەبێت لەلێكەوتەكانی بەهاری عەرەبی، كە هێشتا ڕۆژئاوا باجی پەنابەرەكانی دەدات.

پێدەچێت لەمەیاندا ترامپ سەركەوتوو بووبێت ، بەوپێیەی پێش ئەوەی هەڵوێستی جیهان لەبارەی ئێرانەوە ساغبێتەوە ، واشنتۆن كۆمپانیا جیهانییەكانی وەك "تۆتاڵی فەڕەنسی ، واینی ئیتاڵی" ناچاركرد لەبازارەكانی كەرتی نەوتی ئێرانی بكشێنەوە، كۆمپانیاكانی "بیجۆی فەڕەنسی ، دایملەری ئەڵمان"یشی ناچاركردن لەكەرتی ئۆتومبیل پاشەكشە بكەن، ئەمە جگە لە كشانەوەی دامەزراوەی دیكە لە بوارە جۆراوجۆرەكاندا.

ترامپ باش دەیزانی تەنیا ئاماژەیەكی "پەنجەتووتەی" بەسە، كە سەرمایە بێسنوورەكان بەپەلە هەڵێن ، ئەم گورزەش پێشتر پلانی بۆ داڕێژرا بوو، كەچی هێشتا پاڵپشتی كراوەی چین بۆ تاران لەشوێنی خۆیەتی، كە دەرگای بازاڕەكانی بۆ زێرە ڕەشەكەی ئێران خستۆتەسەرپشت.

توركیا و ڕوسیا و هندستان-یش پشتیوانی تارانن ، "ژاپۆن و كۆریا"ش هاوهەڵوێستن لە مامەڵەكردن لەگەڵ تاراندا ، بەو ئومێدەی فشارەكانی سەر ترامپ ناچاری بكات خۆی لەگەڵ ئێراندا بگونجێنێت، تاوەكو بێ ترسی ئەمریكا كارەكانی خۆیان دەستپێبكەنەوە.

لەنگەرگرتووی ئابووری ئێران و بەرەنگاربوونەوەی بەهێزی سزا یەك لەدوای یەكەكان، جێگەی سەرسامی ئیدارەكەی ترامپ بوو، ئەمەش بەهۆی قورسایی سەنگی تاران‌و هاوپەیمانییەكانی لەگەڵ دەوڵەتانی جیهان ، كە هەلێكە بۆ تاران كە لەژێر سایە و سێبەری  یاخیبوونی هێزە جیهانییە هاوپەیمانەكانی ئێرانی وەك چین و بەرزبوونەوەی نرخی نەوت لە بازاڕەكاندا ، مێزەكەی بازاڕی نەوت‌ بەسەر تڕمپدا ئاوەژوو (سەرەوژێر) بكەنەوە ، لێرەوە ئەمریكا هەوڵیدا گورزێكی تەواو لە "كاغە داراییە"  ئێرانییەكان بوەشێنێت ، لەمەشدا سەركەوتوو بوو بەوەی بانكی "كۆنلۆن"ی چینی ناچار كرد مل بدات بۆ ئەو سزایانەی بەسەر تاراندا سەپاون ، ئەمەش كاریگەر‌ی كردە سەر مامەڵەكانی چین لەكڕینی نەوتی ئێرانی لە ماوەكانی مانگی ڕابردوودا لەوەی بتوانی ئەو بڕە پێویستە بكڕێت، كە پێویستی بازاڕە ناوخۆییەكانی پڕدەكەنەوە ، دامەزراوە و كۆمپانیای دیكەی چینیش چوونە ژێرباری پیادەكردنی ئەو سزایانەوە.

گورزێكە دیكەی ئەمریكا، كە وەشاندی بیلایەنكردنی هندستان بوو، هاوپەیمانە بەهێزەكەی ئێرانە و پێشتریش ڕایگەیاندبوو، پابەندی سزاكان نابێت ، ئەمە وایكرد نیودەلهی دوودڵ بێت لەقەرەبووكردنەوەی تاران لەزیانەكانی ئەو سزایانەی چوونە بواری جێبەجێكردنەوە ، ئەمەش بۆ خۆپارێزی لەوەی بەرەنگاری ترامپ ببێتەوە ،  ئەمەش ئامانجە ڕوون و ئاشكراكەی ئیدارەكەی ترامپ بوو، كە دەبێت نیودەلهی لێیان حاڵی بێت تا ئەو كاتەی واشنتۆن بەدەری دەكات لەمامەڵكردن لەگەڵ تاراندا. 

لەمەدا نیودەلهی ناچار بوو میكانیزمێكی دیكە بدۆزێتەوە بۆ مامەڵەكردن بە "ڕوپییە"  لەگەڵ ئێراندا ، ئەمەش لە ڕێگەی بانكێكی ناوخۆییەوە، كە هیچ  پەیوەندییەكی نێودەوڵەتی نییە تاوەكو دەستی ترامپی بگاتێ  ، كە كەمێك فشارەكان لەسەر ئێران كەمدەكاتەوە و لەهەمان كاتیشدا ڕێگەی پێدەدات دەروازەیەكی پشتەوە بۆ خۆی بكاتەوە و پێداویستییەكانی لێوە بێنێت، بەمەش هند سەركێشی ئاڵینگاریكردنی ترامپی لەكۆڵ دەبێتەوە، ئەمەش هەمان میكانیزمە ئەوروپا دەیەوێت بیگرێتەبەر تاكو ئێران بە هاوپەیمانی خۆی بیڵێتەوە و شكۆمەندی و سەروەرییەكەشی بپارێزن لەدێوەزمەی ترامپ بەوەی پارێزگاری لەڕێككەوتننامە ئەتۆمییەكی بكرێت ، لە هەمان كاتیشدا ئێران بێبەش بكەن لەدۆلاری ئەمریكی هەر وەك واشنتۆن دەیەوێت.

ئەوەی جێگەی سەرسامییە، كە ئەوروپا بە سنورە فراوانییە جوگرافییەكەی‌و سیمبولییەتی ئابووری و سیاسی وڵاتەكانیشی ، كەچی هێشتا میكانیزمێك نادۆزێتەوە توانست بداتە كۆمپانیاكانی بۆ مامەڵەكردن لەگەڵ ئێران و خۆپاراستن لە توڕەیی ئەمریكا  ، ئەمەش ڕێگەخۆشكەرە بۆ ترامپ ، كە هەموو جیهان كۆنتڕۆڵ بكات بە هاوپەیمانەكانیشییەوە.

ئەوە زیرەكی لەڕادەبەری ترامپ دەردەخات، كە وای لێدەكات پەی بەوە بەرێت چۆناوچۆن بێ ترس هەموو كارتەكانی بەكاربێنێت ، ئەم تەنگژەیەش لاوازی ئەوروپای دەرخست بەهۆی وابەستەیی ئۆرگانیكی ئابوورییەكەی بە واشنتۆنەوە، كە ڕێگەی نادات ئاراستەیەكی سەربەخۆی خۆی هەبێت ، ئەمەش ئەو ڕەهەندە ترسناكەیە سەركردەكانی كەرتە پیرەكە بەتایبەتیش گەنجەكانی وەك ماكرۆن هەستیان پێكردووە، كە داوای پێكهێنانی سوپایەكی‌ ئەوروپی یەكگرتووی كرد بتوانێت بێ پشتبەستن بەئەمەریكا و سیاسەتەكەی ئەوروپا بپارێزێت ، بەتایبەتیش لەژێر سایە و سیبەری سەرهەڵدان و هەڵكشانی جوڵانەوە شەعبەوی و نەتەوەپەرستە توندڕەوە‌كانی ئەوروپا كە ئاستەنگ لەبەردەم پڕۆژەكانی ئاشتی و سەقامگیری دروست دەكەن‌ و جیهانیش تووشی مەترسییەكی گەروە دەكەن.

ماكرۆن، كە دەیەوێت لەسەر گۆڕەپانی نێودەوڵەتی و لەسەر نەخشەی هێزە جیهانییەكان شكۆدارییەكانی فەڕەنسا بگێڕێتەوە ، بە ئاشكرا ڕەخنەی لە بڕیارەكانی ترامپ گرت و بە خۆگیڤكردنەوە و باڵەشۆڕەی لەقەڵەمدا بەسەر هاوپەیمانەكانییەوە و پێیوایە ئاڵینگارییە لەبەردەم سەروەری ئەوروپادا ، ئەوەی ماكرۆن وتی: ڕەنگدانەوەی هەبوو بەسەر بەیاننامە هاوبەشەكەی وەزیرانی دەرەوەی "بەریتانیا و ئەڵمانیا و فەڕەنسا و بەرپرسی پەیوەندییەكانی دەرەوەی یەكیەتی ئەوروپا" سەبارەت بە سزاكانی ئەمریكا دژ بەئێران ، هەمووشیان كۆكن لەسەر دۆزینەوەی میكانیزمێك، كە ئابووری ئەوروپا بەدوور بگرێت لە لە خولانەوە لە بازنەی ئابووری ئەمریكادا، كە لە كۆتایدا پەیوەندییە نێودەوڵەتییەكان ئاڵۆزتر دەكات و هاوبەشبەندی نێوان دەوڵەتانی جیهان و ئەوروپاش لاواز دەكات. 

ئێران .. چاوەڕوانی بەسە بۆ خاوبوونەوەی تەنگژەكە 
تاوەكو ئێستا واپێدەچێت، كە ڕێگەچا‌رەكانی ئێران بۆ قۆرتوقولاپ دژ بەسزاكانی ئەمریكا لەدەست هاوپەیمانەكانی دایە ، تا ئەوەش ڕوودەدات ڕژێمی ئێران هەمووی ئەزموونی خۆی دەخاتەگەڕ بۆ ئامادەكردنی شەقام، كە باجی بەرەنگاربوونەوەی ترامپ بدەن ، بارگاویكردن و سازدانەوەی خەڵكی ئێرانیش بۆ ئامادەباشی بۆ سزای دیكەی ئایندە ، ئەمانەش خزمەت بەئامانجەكەی سەرۆكی ئەمریكا دەكەن ، كە لە تەنگژەیەكی دەروونیدایە لەگەڵ ئێران بەهۆی هەڕەشەكردنی تاران لە ئیسڕائیل.

ئێران باش دەزانێت، كە جێبەجیكردنی سزا ئەمریكییە تازەكان دژ بە كەرتی نەوت و باركردن و بانكەكان لە ئێران ، هەنگاوێكە بەرەو ڕووبەڕووبوونەوە گەروەكە لەگەڵ سەرۆكێك، كە پاشەكشە نازانی و بای تاڵەموویەكیش لە هەڵوێستەكانی خۆی لانادات بە ئامانجی شێواندنی سەقامگیری ڕژێمی ئێران و لاوازكردنی تا ئەوپەری ڕادە ، ئەم هەنگاوەشی بەكشانەوە لە رێككەوتننانە ئەتۆمییەكەی ئێران دەستپێكرد، كە لە ساڵی 2015  لەژێر سایەی ئیدارەكەی ئۆباما واژۆكراوە. 

بەگوێرەی ڕێككەوتننامەكە واشنتۆن هەندێك بەدەركردنی بەئێران بەخشی، كە ئازادی مامەڵەكردنی لەگەڵ 8 دەوڵەت دایە تاران ، ئەمەش پەیوەندییەكی ئابووری باش و تیروتەواوی بۆ ئەو دەوڵەتانە لەگەڵ‌ تاران ڕەخساند كە بەردەوامبن لە هاوردەكردنی نەوتی ئێران.

بۆ ورەبەرزكردنەوە و زاڵبوون بەسەر تەنگژەكەشدا ، ئێران ئاهەنگێكی ناباوی لە یادەی دەستبەسەرداگرتنی باڵوێزخانەی ئەمریكی لە تاران لە ساڵی 1979 سازدا ، دەسەڵاتداران ئەو هەلەیان قۆزتەوە بۆ بیرخستنەوەی ئەو مەترسییانەی ڕووبەڕووی كۆماری ئیسلامی ئێران دەبنەوە لە لایەن ئەمریكاوە ، ئەمەش جۆشدانی هەستی ئاینی بوو كە پێویستە بۆ تیپەڕاندنی تەنگژەكه.

ئێران بێ ئەوەی زمانی زبر و توندیش بەكاربێنێت لەسەر ئاستی هەرێمی و جیهانی  ، بەوپەڕی تواناوە لە كۆششدایە ، ئەمەش بۆ نەورژاندنی تڕەمپ و گێڕانەوەی ڕێككەوتننامە ئەتۆمییەكەیە‌ ، ڕاگەیاندنی ئابووری بەرەنگاری كە شارەزا جیهانییەكان پێێان وایە ئەو سیستەمەی ئێران پیادەی دەكات سیستەمیكی تێكەڵە لە دروشمی ئاینی و سیاسی ، بەڵام سەرباری ئەوەش دۆخەكە‌ كەلێنی گەورە دەخاتە ناو سیستەم و كۆمەڵگای ئێرانییەوە لە ڕووی ئابووری و سیاسیییەوە.