شارپرێس: حلمی رەسول رەزا
دەیان وڵات هەن لەجیهان، كە زۆربەیان خاوەن سەروەری و سەربەخۆیین، سنووری جوگرافی دیاریكراویان لەسەر نەخشە هەیە و زۆربەشیان ئەندامن لە رێكخراوی نەتەوە یەكگرتووەكان، بەڵام ئەوەی جێگای سەرەنجە هەندێك لەو وڵاتانە هیچ سوپایەكیان نییە بۆ پاراستنی سنوری وڵات و بەرژەوەندیەكانیان.

ئەو وڵاتانەی تا ئەو رادەیەی ناتوانن هاوڵاتیەكانیشیان بپارێزن، ئەمەش كۆمەڵێك هۆكاری هەیە، لەوانەیە هۆكارەكە مێژوویی بێت، یاخود بگەڕێتەوە بۆ ململانێی كۆن یان سیاسی، یاخود پەیوەندی هەبێت بەدۆخێكی ناوەندی رۆحی و باوەڕەوە یان كەمی رووبەرەكەی.

رەنگە نەزانرێت، كە پازدە وڵات هەیە بەبێ بوونی هیچ جۆرە سوپایەك لەسەر ئاستی جیهان و ئەمانە پشت بە رێككەوتنەكانیان دەبەستن لەگەل هەندێك وڵات بۆ پارێزگاری لێكردنیان، پێگەی Army technology  ی ئەمەریكی پازدە وڵاتی دیاریكردووە، كە هیچ جۆرە هێزێكی چەكداریان نییە لەسەر ئاستی جیهان و بریتین لەم وڵاتانە:

دومینیكا
ئەم وڵاتە هیچ سوپایەكی رێكخراوی نیە لە ساڵی 1981ەوە، هۆكارەكەشی بۆ ئەو كودەتایە دەگەڕێتەوە كە سوپا بەسەر دسەڵاتدا كردی. هەرچی بەرپرسی بەرگریەكەیەتی " لاێكخراوی ئاسایشی هەرێمیە". سەرۆك كۆمار لە هەرەمی دەسەڵاتدایە و سیستەمەكەی دیموكراتی پەرلەمانیە و ئەندامە لە رێكخراوی نەتەوە یەكگرتوەكان، حكومەتیش لەلایەن سەرۆكی ئەنجومەنی وەزیرانەوە بەرێوە دەبرێت و بەرپرسە لە دەسەڵاتی جێبەجێكردن.

گرینادا
ئەم وڵاتە لە چەند دورگەیەكی بچوك پێكهاتوە و دەكەوێتە دورگەكانی هیندی رۆژئاواوە لە باكهوری رۆژهەڵاتی دەریای كاریبی، كەناری فەنزویلای باكور 140 كم لێوەی دوورە، وڵاتەكە دەكەوێتە دورگە سەرەكیەكەوە، و هەروەها نزیكە لە دورگەی " كاریاكۆ" و چەند دورگەیەكی بچوكی تر.

لە سالی 1983 ەوە هیچ هێزێكی چەكداری نیە و هۆكارەكەشی بۆ ئەو اگیركاریە دەگەڕێتەوە كە لەلایەن ئەمەریكاوە كراوەتە سەری، پاراستنی ئاسایش لە ئەستۆی "هێزی پۆلیسی مەلەكیدایە"، هەرچی كاری بەرگری نیشتمانیە، لە ئەستۆی " رێكخراوی بەرگری هەرێمیدایە".

پالاو
كۆماری پالاو دەكەوێتە زەریای هێمنەوە لە دووری 3200 كم لە تۆكیۆی پایتەختی یابان، و 800 كم رۆژهەڵاتی فلپین، لە ساڵی 1978ەوە ، واتە لە پاش 30 ساڵ لە ژێر دەستی بۆ بەرنامەی وصایەی نەتەوە یەكگرتوەكان، دانیشتوانەكەی بریاریاندا سەربەخۆ بن، لە جیاتی ئەوەی دوگەكەیان بەشێك بێت لە ویلایەتەكانی " میكرونیسیا"، پەیماننامەیەكی ئازادیان مۆركرد لە ساڵی 1986، بەڵام ئەم پەیماننامەیە پشت راستنەكرایەوە تاكو ساڵی 1993، لە پاش ساڵێك پەیمانناكە چوە بواری جێبەجێكردنەوە، و بەمەش بوە بچوكترین و نوێ ترین وڵاتی خاوەن سەروەری.
ویلایەتە یەكگرتوەكانی ئەمەریكا بە پێی رێكەوتنی " هاوكاری ئازاد" دەیپارێزێ، ئەم وڵاتە هێزێكی پۆلیسی دەریایی هەیە بۆ پاراستنی ئاسایش و ژمارەیان 30 چەكدارە و چەكەكانیان لە جۆری سووكە.

 سانت ڤینسنت والگرینادین
ئەم وڵاتە دەكەوێتە بەشی باكوری دورگەی ویندوارد، و لە زنجیرە دورگەكانی ئەنتیلی بچوكە، لە باكوری سنوری رۆژهەڵاتی دەریاەی كاریبی كە بەیەك دەگەن لە گەڵ زەریای هێمن.
ئەم وڵاتە هیچ سوپایەكی نیە، و پشت بە پاسەوانی مەلەكی و پۆلیس دەبەستێت، كە هەردوكیان یەكەی خزمەتی تایبەت لە خۆ دەگرێت، سەرەرای بونی میلشیای تری هاوكار لە سەقامگیری و كاركردن بۆ رێكخستنی كاروبارەكان لە دورگەكەدا.

دورگەكانی سلیمان
ئەم دەوڵەتە له زیاتر لە 900 دورگە پێك هاتوە، دەكەوێتە باكوری زەریای هێمن، هەڵوەشانەوەی سوپاكەی لە پاش ململانێ رەگەزیەكانەوە هات، بەڵام لە روی پاراستنی ئاسایشەكەیەوە هیچ كیشەیەكی نییە، هیزێكی پۆلیسی گەورەی هەیە، لەگەڵ هێزی " رامسی" نێودەوڵەتی هەڵدەستن بە پاراستنی سەروەریەكەی.

توفالو
شوێنەكەی دەكەوێتە زەریای هێمن، لە نێوان هاوای و ئوسترالیا، و بەشێكە لە دورگەكانی بۆلینیزیا، ئەم وڵاتە جگە لە هێزێكی پۆلیسی بچوكی خاوەن چەكی سووك كە بە بەلەم هات و چۆ دەكەن، هیچ جۆرە هێزێكی چەكداری تری نیە.

دورگەكانی مارشال
كۆمەڵێك دورگەن دەكەونە سنوری زەریای هێمنی رۆژئاوا، پارێزگاری كردن لە سنورەكانی ئەم وڵاتە لە ئەستوی ویلایەتە یەكگرتوەكانی ئەمەریكایە، هاوكاریەكانی ئەمەریكا بۆ ئەم دورگانە بە پالپشتی ئابوری ئەم وڵاتە دادەنرێت و پەبارەی ئیجگار بچوكە، داهاتی سەرەكی پشت بە كێلگەی كشتوكاڵی بچوك دەبەستێت، بەلام ئێستا گەشت و گوزار سەرچاوەیەكی گرنگە بە شێوەیەكی رێژەیی بۆ دراوی بیانی، بەلام ئەم كەرتە تەنها 10% ی هێزی كاری لە خۆ گرتوە.
پاراستنی ئاسایشی ناوخۆی لە ئەستۆی پۆلیسدایە، و ئەمەریكاش هەلدەستێ بە پاراستنی دورگەكان بە پێی رێككەوتننامەی " هاوكاری ئازاد".

ئەندورا
ئەندورا دەكەوێتە ناوەراستی چیاكانی برانسی رۆژهەڵات لە باشوری رۆژئاوای ئاسیا، هیچ جۆرە سوپایەكی تایبەتی نیە، بەلام چەند رێككەوتنێكی مۆر كردوە لەگەڵ وڵاتە ئەوروپیەكان لە پێناو پاراستنیدا، سەرەرای ئەوەی رێكخراوی " جیبا" ی نیمچە سەربازی پاراستنی ئاسایشی ناوخۆ لە ئەستۆ دەگرێت، بێجگە لەوەش یەكەیەكی سەربازی هەیە كاروباری تەشریفاتی ئەنجام دەدەن.

ساموا
بەشێكە لە دورگەكانی بۆلینیزیا و دەكەوێتە زەریای هێمن، پاراستنی ئاسایشەكەی لە ئەستۆی هێزێگی پۆلیسی بچوكدایە، كە خاوەن چەكی مامناوەندو یەك بەلەمن بۆ سوڕانەوە كەناریەكان، هەرچی بەرگریە لە سنورەكەی "نیوزیلندا" بە پێی رێكەوتنی ساڵی 1962 بەو ئەركە هەڵدەستێ.

دەولەتە شاری ڤاتیكان
روبەرەكەی ئێجگار بچوكە و بچوكترین دەولەتە لەسەر ئاستی جیهان، شوێنەكەی لە ناوەرساتی شاری رۆمای ئیتالیایە، پاراستنی ئاسایشی ناوخۆی لە ئەستۆی یەكەیەكی " جەندرمە" یاخود "پاسەوان" دایە، بەڵام پاراستنی بەشە زۆرەكەی نەك شارەكە لە ئەستۆی یەكەیەكی پاسەوانی سویسریدایە، لە راستیدا ئیتالیا كار بۆ پاراستنی سەروەرەیەكەی دەكات، لەگەل ئەوەی ڤاتیكان پەیوەست نیە بە پەیماننامەی بەرگرییەوە لەگەل ئیتالیا.

سانت لوسیا
یەكیكە لە دورگەكانی " ویندوارد"، لەلایەن فەرەنسیەكانەوە ناونراوە وەك رێزگرتن بۆ پیرۆزی قدیسە "لوسی" لە سیراقوسە، فەرەنسەیەكان بۆ یەكەمجار كردیانە داگیرگەی خۆیان، ئەم دورگەیە لەلایەن ئینگلتەراوە لە ماوەی 1663 و 1667 داگیر كراوە، پاشان لە دۆخی جەنگدا بوە لە گەل فەرەنسا بۆ 14 جار، هەربۆیە ئەم دورگەیە دەسەڵاتی جۆارو جۆری بەخۆیەوە بینیوە، پۆلیسی سانت لوسیای مەلەكی كار بۆ پاراستنی ئاسایش و یەكەی خزمەتگوزاری دەكات، رێكخراوی ئاسایشی هەرێمییش لایەنی بەرگری لە ئەستۆ گرتوە.

لیشتینشتاین
لیشتینشتیان یاخود لیختشتاین، دەولەتێكە دەكەوێتە ئەوروپای ناوەراستەوە لە چیاكانی ئەلب و دەوڵەتێكی كەناری نیە، سویسرا ئەكەوێتە رۆژائاواو باشوریەوە، لە رۆژهەڵاتیەوە نەمسایە، روبەرەكەی تۆزێك لە 160كم چوارگۆشە زیاترە، ژمارەی دانیشتوانی دەگاتە 35 هەزار كەس، پایتەختەكەی ناوی "فادۆز"، و گەورەترین شاری ناوی "شان"ە، لە روی بێ كاری و قەرزی دەرەكیەوە تێكراكەی زۆر نزمە، بەهەمان شێوە لە روی بەرهەمی ناوخۆوە زۆر بەهێزە.
ئەم دەوڵەتە هیچ هێزێكی چەكداری نیە و لە ساڵی 1968 ەوە هەلوەشاوەتەوە، بەوەی تێچویەكی زۆری دەوێت، بەلام تیپێكی ئاسایشی هەیە بۆ پاراستنی یاسا و ئەم تیپە خاوەن چەكی سووكن، كە تەنها بۆ پاراستنی ئاسایشی ناوخۆ دەشێن.

ناورا
ئەم دەوڵەتە چەندین دورگە لە خۆ دەگرێت و شوێنەكەی دەكەوێتە مایكرۆنیزیا لە زەریای هێمن، نزیكترن دورگە لەم وڵاتەوە "بانابا" یە كە دەكەوێتە كۆماری "كیریباس" كە كۆمارێكی سەربەخۆی بچووكە، شایانی باسە ئەم وڵاتە پایتەختێكی رەسمی نیەو لەم روەوە لە جیهاندا ناوازەیە، بەڵام شاری "یارین" یەكێكە لە شارە ناوەندیەكانی ئەم دەوڵەتە.  پاراستنی ئاسایشی ناوخۆ دەكەوێتە ئەستۆی هێزێكی پۆلیسەوە، هەرچی لایەنی بەرگریە لەلایەن ئوسترالیاوە بەرێوەدەبرێت بە پێی رێكەوتنێكی نارەسمی لە نێوان هەردولادا.

ویلایەتە یەكگرتوەكانی میكرۆنیسیای یەكگرتو
دەوڵەتێكی سەربەخۆیە و پێك هاتوە لە كۆمەڵە دورگەیەك و دەكەوێتە زەریای هێمن لە باكوری رۆژهەڵاتی بابوا گینیای نوێ، پایتەختەكەی " بالیكیر" ە، لێپرسراوێتی بەرگری كردن لێی لەئەستۆی ئەمەریكادایە، هەرچی هێزی پۆلیسە لایەنی ئاسایشی بچوكی گرتۆتە دەست. لە ساڵی 1979 دەستورێكی نوێی دانا بۆ ئەوەی سەربەخۆیی رابگەیەنێت لە پاش حەوت ساڵ بەوەی بەشێكە لە ناوچەی میكرونیزیا؛ كە ژمارەیەكی زۆر هەرێم و دورگە لە خۆی دەگرێت.

كیریباتی
دەكەوێتە زەریای هێمنی ناوەراست و 32 دورگەی مەرجانی لە خۆ دەگرێت، ژمارەی دانیشتوانی لە 100 هەزار كەس زیاترە بە پێی سەرژمێری ساڵی 2011. دابین كردنی پاراستنی بەرگری لەو وڵاتە دەكەوێتە ئەستۆی ئوسترالیا و نیوزلندا، هەرچی بەرگری ناوخۆی دورگەكەیە پۆلیسی ئەو وڵاتە بەو ئەركە هەلدەستێت.