ئەو شەڕانەی بەهۆكاری لاوەكی‌و بێ‌ مانا هەڵگیرساون

جیهان

22/11/2018‌ 1776 جار خوێندراوه‌ته‌وه

شارپرێس .. حلمی رەسول رەزا
جەنگی زۆر لەمێژوودا هەڵگیرساون، هەندێكیان هۆكارەكەی سیاسی بووە، هەندێكی تریان هۆكارەكەی ئابووری بووە، یاخود بەهۆی كێشەی سنوورەوە لە نێوان دوو وڵاتدا روویداوە، یان بەمەبەستی فراوانخوازی دەسەڵات بووە لەلایەن وڵاتێكی بەهێزەوە بۆ دەستگرتن بەسەر سامانی وڵاتێكی بچووكتردا، بەڵام هەندێك جەنگ لە مێژوودا تۆماركراون هۆكارەكانی زۆر بێماناو پروپوچ بوون.

سەگێكی سەرلێشێواو، جەنگی لەنێوان یۆنان‌و بولگاریای هەڵگیرساند
پەیوەندی نێوان یۆنان‌و بولگاریا لە ساڵی 1925 دا دژوار بوو، چونكە هەردوولا لە جەنگی جیهانی یەكەمدا دژی یەكتری بوون، لە پاش جەنگیش لە سنوورەكانیان چاودێری یەكتریان دەكرد، كەچی گرژی نێوانیان لە 22ی ئۆكتۆبەری ساڵی 1925 گەیشتە لوتكە لەشاری سەر سنوری پتریچ، كاتێك سەربازێكی یۆنانی كەوتبووە دوای سەگەكەی‌و سنووری رووەو بولگاریا بەزاندبوو، ئەمەش وای لەپاسەوانانی سنووری بولگاریا كرد تەقە لەسەگەكە بكەن و بیكوژن.

پاش رۆژێك لەو رووداوە‌ یۆنان هەستا بەداگیركردنی پتریچ، بەڵام كۆمەڵەی گەلان سزای بەسەر یۆناندا سەپاند بە پێدانی قەرەبوو بە بولگاریاو كشانەوەی هێزەكانی لەو شارە، لەپاش دە رۆژ یۆنان لە شارەكە كشایەوەو قەرەبووی بولگاریای كردەوە، كە لەو جەنگەدا 52 كەس لە هەردوو وڵات كوژران.

دزینی سەتڵێك و هەڵگیرسانی جەنگی ناوخۆ لە ئیتالیا
لەساڵی 1325، جەنگ لەئیتالیا لە نێوان دوو شاردا هەڵگیرسا، ئەوانیش مودینا و پۆلۆنیا بوون، بەهۆی دزینی سەتڵێكی دار لەلایەن سەربازانی شاری مویدناوە، بەڵام دانیشتوانی شاری پۆلۆنیا ئەم دۆخەیان بەرووداوێكی ئاسایی تەماشا نەكردو بەبێڕێزیان لە قەلەمدا، داواشیان كرد سەتڵەكەیان بۆ بگەڕێنرێتەوە، بەمجۆرە شەڕ لە نێوانیاندا هەڵگیرسا و 12 ساڵ بەردەوام بوو، لە كۆتاییشدا سەتڵەكە بۆ شاری پۆلۆنیا نەگەڕایەوە.

پاڵاوتنەكانی جامی جیهانی و جەنگ لە نێوان سلفادۆرو هیندوراس
لەكاتی یاری پاڵاوتنی جامی جیهانیدا لە ساڵی 1969، كە تێیدا سەلفادۆر سەركەوت، لە دوا یاریدا هەردوو وڵات هێزەكانیان بەدرێژایی سنورەكانیان بڵاوە پێكرد، لە 3ی یۆلیۆ فرۆكەیەكی هیندۆراس ئاسمانی سلفادۆری بەزاند، لەبەرانبەردا سلفادۆر هێرشی كردە هیندۆراس‌و بەدرێژایی 40 كلم چووە خاكی ئەو وڵاتەوە، لەپاش بەردەوام بونی شەڕ بۆ ماوەی 15 رۆژ جەنگەكە بەهۆی نێوەندگیریەكانەوە وەستێنرا.

فڕنی كێك و سەڕی نێوان مەكسیك و فەرەنسا
لە نۆڤەمبەری ساڵی 1886، كەشتیگەلی دەریایی فەرەنسی چوە ناو خاكی كۆماری مەكسیكەوە، ئەمەش لەدوای ئەو دەستدرێژیانە هات كە مەكسیكیەكان كردبویانە سەر خاوەن فڕنێكی كێك دروست كردن لە شاری مكسیكۆ و زیانی زۆریان پێگەیاندبو، دوای ئەوەی خاوەن فرنەكە ساكاڵای بردبوە لای " لویس فیلیب"ی پاشای ئەو كاتی فەرەنسا، ئەویش داوای قەرەبوكردنەوەی لە مەكسیكیەكان كردبوو، لەدوای رەتكردەوەی ئەو داوایە كەشتیگەلی دەریایی فەرەنسی هەستان بە گەمارۆدانی مەكسیك  و تۆپبارانكردن بە درێژایی سنورەكانی ئەو وڵاتە، و مەكسیك نەیتوانی بۆ ماوەیەكی درێژ بەرگری بكات، و داواكاریەكەی جێبەجێكرد و قەرەبوی خاوەن فڕنەكەی كردەوە.

سەلماندنی خود 
سەرۆكی پاراگوای "فرانسیسكۆ سولانۆ لۆبیز" لەوانە بوو كە زۆر سەرسامی "ناپلیۆن پۆناپەرت" بوو، وای گومان دەبرد هەموو سیفەتەكانی ئەو سەركردەیەی تێدایە؛ بەڵام لەبەرئەوەی وڵاتەكەی لە جەنگدا نەبو، نەیدەزانی چۆن تواناكانی خۆی بسەلمێنێ.

ئەمەش وای لێكرد لە ساڵی 1864 جەنگ هەڵبگیرسێنێ دژی سێ دەوڵەت ئەوانیش: بەرازیل و ئەرجەنتین و ئۆرگوای بون، لەپاش ئەوەی جەنگەكانی شەش ساڵی خایاند، دەركەوت گومانەكانی دەربارەی خۆی راست نیە، و وڵاتەكەی توشی شكستهێنان بوەوە و توشی برسیتی و كێشەی ئابوری یەك لەدوای یەك هات، بۆیە مێژونوسان وای دەبینن ئەو جەنگانە هەرەمەكی بوەو هۆكاری لۆجێكی نەبوە بۆ بەرپاكردنیان، هەرئەمەش بوە مایەی ئەوەی جەماوەر هەلسن بە تیرۆركردنی سەرۆكەكەی خۆیان وەك تۆڵەیەك بۆ ئەو كارەی.

گوێ بڕین و هەڵگیرسانی جەنگ
لە نێوان هەردوو ئێمپارتۆریەتی بریتانیا و ئیسپانیا جەنگێك هەلگیرسا و ماوەی 9 ساڵی خایاند، ئەمەش لەدوای ئەوە هات هێزە ئیسپانیەكان سەركردەی كەشتیەكی بازرگانییان دەستگیر كرد بەناوی " گینگنز"، و پاش لێكۆڵینەوەیەكی توند لەگەڵیدا لەلایەن سەركردەیەكی ئیسپانیەوە بەناوی ، گەیشتە ئەو رادەیەی گوێی بریتانیەكە ببڕێت و گوتی " پاشای بریتانیاش هەمان چارەنوسی دەبێت ئەگەر ئاوەكانی ناوچەی كاریبی ببڕێت كە لە ژێر دەستی ئیسپاندایە".

لەپاش ئازاد كردنی ، گینگنز گوێیە براوەكەی هەڵگرتبو بۆ ئەوەی بیباتەوە بۆ بریتانیا، و سكاڵا بكات لەو هەڵس و كەوتەی ئیسپانیەكان بەرانبەری، بەڵام بەرپرسەكان رەتیان دەكردەوە گوێ لەو سكاڵایە بگرن، ئەویش بەردەوام بوو لە داواكاری و سەندنەوەی مافەكانی، لەپاش چەند ساڵێك توانی دوو پەرلەمانتار لە ئەنجومەنی گشتی بریتانی ببینێت لە ساڵی 1738 و گوێیان لێگرت و تەماشای گوێیە بڕاوەكەیان و دەم و چاوە تێكچوەكەیان كرد، و ئیسپانیایان ئاگاداركردەوە بەوەی دەبێ داوای لێبوردنێكی تایبەت بكات لە ناوبراو قەرەبوشی بكەنەوە، بەڵام هیچ وەلامێك نەدرایەوە و پەرەلەمانیش فشاری بەردەوامی دەخستە سەر سەرۆك وەزیرانی ئەو كات، ئەویش هەڵسا بە راگەیاندنی جەنگ دژی ئیسپانیا لە ساڵی 1739.

مرۆڤ و شەڕی بالندەكانی ئیمۆ
جەنگی ئوسترالیا لەگەل بالندەكان... ساڵی 1932 سوپای ئوسترالیا شەڕی راگەیاند لەگەل كۆمەلێك لە بالندەكانی ئیمۆ لەپاش ئەوەی ژمارەیان بەرەو زیاد بونێكی بەرچاو دەچوو، لەشەرەكەدا سوپای ئوسترالیا شكستی هێنا لەبەرانبەر بالندەكان؛ ئەمەش وای كرد وەزارەتی بەرگری ئەو وڵاتە كشانەوەی خۆی لەو ناوچەیە رابگەیەنێ لەپاش شكستهێنانیان لەو چالاكیە، پاشان ئەم شەڕە بە شەڕی " جەنگی باڵندەكانی ئیمۆ" ناوبانگی دەركرد.