هەمواركردنەوەی دەستووری میسر.. هەوڵێك بۆ مانەوەی سیسی لەدەسەڵات

جیهان

26/11/2018‌ 937 جار خوێندراوه‌ته‌وه

شارپرێس: حلمی رەسول رەزا
"تا هەتا نییە، تا هەتا كۆتایی بەتەمەنی مرۆڤ دێنێت، هیچ تا هەتایەكی رەها نییە، هەموان دەمرن، هیچ حاكمێك لەدەسەڵاتدا بۆ ماوەی سەد یان دوو سەد ساڵ نامینێتەوە"، مانگێك لەمەبەر بەم وشانە سەرۆكی مصر عەبدولفەتاح سیسی لەمونتەدای گەنجانی جیهان لە شاری شەرم شێخ وەڵامی گەنجێكی دایەوە.

دیارە ئەم وەڵامەی السیسی لێدوانێكی بیرۆزی نییە، كە خۆی و دارودەستەكەی بەهەموو شێوەیەك خەریكی هەمواركردنەوەی دەستووری میسرن، بە مەبەستی مانەوەی لەدەسەڵاتدا، كە لە 3ی تەموزی ساڵی 2013 پێی گەیشت لەرێگەی كودەتایەكی سەربازییەوە بەسەر سەرۆكی هەڵبژیردراوی پێشوو محەمەد مورسی.

پێگە ئەلیكترۆنی و سەرچاوە پەرلەمانیەكان ئەوەیان ئاشكرا كردوە، رژێمی مسر نزیك  بۆتەوە لە هەنگاوی هەمواركردنەوەی دەستور- هێشتا چوار ساڵ بەسەریدا تێنەپەڕیوە-، و لەم ماوەیەدا پەرلەمانی ئەو وڵاتە گفتۆگۆ دەربارەی ئەو بابەتە دەكات. ماوەیەكی پیش ئێستاش السیسی لە ئەیلولی 2015 دا ئاماژەی بەوە كردوە لە دەستوری ئێستای ولات رازی نیە و لەو بارەیەوە گوتی " دەستوری مصری بە نیەتی باش نوسراوەتەوە، دەوڵەتیش لەسەر بنەمای نیەتی باش بنیاد نانرێت.

پێگەی " مدی مصر" ی سەربەخۆ لە چەند سەرچاوەی جیاوازەوە لە نمونەی  سەرۆكایەتی كۆمار، دەزگای هەواڵگری گشتی، ئەنجومەنی نوێنەران ەوە گواستویەتیەوە كە، كۆبونەوەی نیمچە رۆژانە ئەنجام دەدرێت لە بینای هەواڵگری گشتی لە كوبری القبە و كۆشكی ئیتحادی سەرۆكایەتی لە مصر الجدیدە لە پێناو سەقامگیری بە شێوەی كۆتایی لەسەر ئەو مادانەی هەموار دەكرێنەوە، و دەقی مادە جێگرەوەكان و كاتێك بۆ گشتپرسی لەسەر هەموار كردنەكە.

بە پێی ئەو سەرچاوانە، حكومەت پلانی هەیە بۆ بڕیاردان لە هەمواركردنە دەستوریەكان لە نیوەی یەكەمی ساڵی داهاتودا، تیایدا سەرۆك السیسی لە سەرەوەی هەرەمی دەسەڵاتی جێبەجێكردن و لوتكەی دامەزراوەی سەربازی دەمێنێتەوە تا دوای ساڵی 2022، واتە ئەو كاتەی كۆتایی بە ماوەی سەرۆكایەتی دووەم و كۆتایی سەرۆكایەتیەكەی دێت بە پێی ئەو دەستورەی كە السیسی دوو جار سوێندی خواردوە رێزی لێبگرێت لە ساڵی 2014 و 2017.

سەرچاوەكان لەسەر ئەوە كۆكن؛ محمود السیسی كۆری سەرۆك سەرپەرشتی كۆبونەوەكان دەكات لە ئێستادا لە ژێر چاودێری رۆژانەی بەرێوەبەری دەزگای هەواڵگری "عباس كامل". و هەروەها ئاماژە بۆ ئەوە دەكەن كە رژێم مەبەستێتی ئەو هەمواكردنە بروێنێ پێش ئەوەی ماوەی سەرۆكایەتی دۆنالد ترەمپی سەرۆكی ئەمەریكا تەواو بێت، بەوەی وەك زەمان دەیبینن بۆ رواندنی ئەو هەمواركردنانە بەبێ ئەوەی كێشەی لە دەرەوەی مصردا بۆ دروست بێت.

گفتوگۆی نهێنی
ئەگەر هەموان لە مصر بزانن رژێم نیازی هەمواكردنەوەی دەستوریان هەیە، بەڵام بە شێوەیەكی ورد نازانرێ ئەو مادانه كامانەن كە رژێم بەنیازی هەموار كردنەوەیەتی، چونكە رێنمایی دەرچوە بۆ ئاژانسەكانی هەواڵ و ئەندام پەرەلەمانەكان قسە دەربارەی وردەكاری گفتوگۆكان نەكەن كە لە نێوان دەزگاكانی رژیم و كەسایەتیە سیاسی و یاسایی و پەرلەمانیەكان دەكرێت دەربارەی هەڵبژاردنی ئەو مادانە.

لەگەڵ بێدەنگی لە ئاستی فەرمیدا، سەرچاوەیەكی سیاسی گوتی پلانی حكومەت ئەوەیە زۆرینەی پەرلەمانی لە شوباتی داهاتودا رەشنوسی هەمواركردنەكە پێشكەش بكرێت و داوای گەرانەوەی ئەنجومەنی شورا بكرێت – ژوری دووەمی پەرلەمان ی هەڵوەشاوە بە پێی دەستوری 2014) وەك دەرچەیەك بۆ رێكارەكانی هەمواركردنەكە.

دیارە دەوڵەت پێویستی بە دەروازەیەكی بەرچاوی رەزامەند لەسەر هەیە لەلایەن كۆمەڵگاوە، دەكرێ ئەمە بقۆزرێتەوە لە گوتاردان بە ئاراستەی دەرەوە، هەروەها بۆ زەمانی هەمواكردنەوەی مادەكانی تر بەخێرایی، گرنگترینیان درێژكردنەوەی ماوەی سەرۆكایەتی دووەمی السیسی یە، بۆ ئەوەی بواری بۆ برەخسێت زیاتر لە جارێك هەڵبژێردرێتەوە.

وا پێشبینی دەكریت هەمواكردنەوەكان كەمكردنەوەی ئەندامانی پەرلەمان بگریتەوە بە شێوەیەك لە 350 ئەندام زیاتر نەبێت كە ئێستا 596 ئەندامە، سەرەرای كەمكردنەوەی دەسەڵاتەكانی پەرلەمان لە پێكهێنانی حكومەت و متمانە لێسەندنەوەی و پرسینەوە لە سەرۆك كۆمار، و رەتكردنەوەی مادەی 241 ی تایبەت بە دادوەری راگوزەر، كە تیایدا ئەنجومەنی نوێنەران پەیوەست دەكات بە دەركردنی یاساكان بۆ دادوەری راگوزەر.

ئەنجومەنی باڵا
مەترسیدارترین شت كە لە پرۆژەی هەمواكردنەوەی دەستورەكەدایە، پێشنیارێكە بۆ دانانی مادەیەكی راگوزەر لە دەستوردا كە دەقەكەی بریتیە لە درامەزراندنی بەناو " ئەنجومەنی بالا بۆ پاراستنی دەستور" و ئەم ئەنجومەنە دەسەڵاتی فراوانی هەیە لە پاراستنی " ناسنامەی دەولەت" و پاراستنی ئاسایشی نەتەوەیی لە حاڵەتی هاتنە سەركاری سەركردایەتی سیاسی نوێ.

بە گوێرەی سەرچاوە رۆژنامەوانیانە، وا پێشبینی دەكرێت ئەو مادە پێشنیار كراوە بریتی بێت لەوەی عبد الفتاح السیسی بكرێتەوە سەرۆكی ئەو ئەنجومەنە تا لە‌ ژیاندا بمینێت؛ ئەگەر لە دەسەلاتدا بمێنێت یاخود لە دەرەوەی دەسەڵات بێت.

جوڵە مەیدانیەكان
سەرەرای كۆبونەوەكان و ئامادەكارییەكان بۆ كۆتایی هێنان بە رەشنوسی هەمواركراوی دەستور، دەولەت لەچەند لایەكی ترەوە جوڵەی كردوە سەرەتایەك؛ لەناوخۆ و دەرەوەدا.

یەكێك لە رێگایانە ئاگادار كردنەوەی ئەندامانی كۆنی لیژنەی دارشتنەوەی دەستوری 2014 یە، بەوەی پێویستیەكی زۆر هەیە بۆ هەمواركردنەوەی هەندێك مادە، چونكە جەنگی دژی تیرۆر كۆتایی نەهاتوە و ناكرێ لە ئێستادا دەستبەرداری السیسی ببین لەم جەنگەی كۆتاییەكەی دیار نیە. و لەوەش ئاگادار بكرێنەوە؛ هەر گازندەیەك لەلایەن ئەندامانی لیژنەكەوە دەبێتە مایەی ئەوەی رژێم و راگەیاندنەكەی لێی توڕە بن.

هەنگاوێكی تری حكومەت ئەوە دەبێت داوای كۆكردنەوەی ئیمزا بكرێت لە خەڵكی بۆ ئەوەی دەستور هەموار بكرێتەوە، ئەمەش لە مانگەكانی پێشودا بینرا لە بەرژەوەندی حكومەتدا لە پارێزگاكانی روەو دەریا، لەو ئیمزایانەدا داوا بكرێت السیسی بۆ جارێكی تر هەڵبژێردرێتەوە لە دوای تەواو بونی ویلایەتی دووەمی لە ساڵی 2022 هەر نەبێت بۆ جارێكی تر، ئەمەش لە رێگەی هەڵوەشانەوەی ئەو كۆتە دەستوریەی رێگە لە ویلایەتی سێیەم دەگرێت.

رۆژنامەی گاردیانی بریتانی لە هەفتەی رابردوودا راپۆرتێكی بڵاو كردۆتەوە و تیایدا دەلێت حكومەتی مصر لە رێگەی كۆكردنەوەی ئیمزاوە كە ئێستا لە ناو دام و دەزگاكاندا بڵاوەی پێدەكرێت، دەیەوێ هەمواركردنەوەی دەستور پالپشتیەكی جەماوەری هەبیت.

بە گوێرەی گاردیان، داواكاریەكە بەشێكە لە هەڵمەتێك بەناوی " جەماوەر داوای هەمواكردنەوەی مادەی 140" دەكات، و داواكارە دەستور بگۆڕدرێت و رێگە بە السیسی بدرێت لە دەسەڵات بمێنێتەوە لەدوای كۆتایی هاتنی ویلایەتی دووەمی سەرۆكایەتیەكەی.