شارپرێس:
داواكەی "ماكرۆن" ی سەرۆكی فەڕەنسا بۆ "پێكهێنانی سوپایەكی ئەوروپی یەكگرتوو" دەمەتەقێ و مقۆمقۆیەكی هەڵكشاوی نایەوە ، ئەمەش لەژێر سایەی ڕەخنەگرتن لەو بیرۆكەیە لە لایەن "تڕەمپ" ی سەرۆكی ئەمەریكاوە كە داوای لە دەوڵەتە ئەوروپییەكان كرد خەرجی تێچوونی بەرگری هاوپەیمانی ناتۆ بگرنەئەستۆ. گرنگترین پاڵنەرەكانی پێكهێنانی ئەو سوپایەش بریتین لە : شڵەژانی سیاسی ووڵاتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا لە هەمبەر كارلێكە نێودەوڵەتییەكان ، هەڕەشە بەردەوامەكانی بە خۆدزینەوە لە بەرپرسیاریەتە نێودەوڵەتییەكان ، هەڵكشانی هەڕەشە ناباوەكان كە ئەوروپا ڕووبەڕوویان دەبێتەوە.

سەربەخۆیی ئەوروپا 
سەرۆكی فەڕەنسا لە نۆڤەمبەری 2018 پێكهێنانی سوپایەكی ئەوروپی بە پێویست زانی بۆ بەرگریكردنی ئەوروپا لە خۆی لە دەرەوەی دەسەڵاتی وویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمەریكا ، "تڕەمپ" ئەم داوایەكاریەی سەرۆكی فەڕەنسای بە شەرمهێنەر وەسف كرد ، بە تایبەتیش كە "ماكرۆن" لەمەیاندا ئەمریكای خستە ڕیزی چین و ڕوسیاوە وەك سەرچاوەیەكی هەڕەشەی شیمانەئامێز بۆ دەستوەردانە ناو پڕۆسەی دیموكراسی و ئاسایشی "سیبرانی = پاراستنی زانیارییە ئەلەكترۆنییەكان" كەرتەی ئەوروپا.

"پۆتن" ی سەرۆكی ڕوسیاش دەستخۆشی لەو هەنگاوەی "ماكرۆن" كرد و ووتی"ئەو بیرۆكەیە تازە نییە و سەرۆكی فەرەنسا زیندوی كردۆتەوە ، كارێكی سرووشتی و ئاساییە ئەوروپا بیەوێت سەربەخۆ بێت و خاوەن سەروەری خۆی بێت لە بەرگریكردن و پاراستنی ئاسایشی خۆی".  هەرچی"ئەنجێلا مێركل" یشە لە ووتارێكیدا لە 13 ی نۆڤەمبەر لە بەردەم پەلەمانی ئەوروپادا ڕایگەیاند" پێویستە ئامرازەكانی بەرگریكردن لە خۆمان پەرەپێبدەین و كار بۆ بەرژەوەندی هاووڵاتییەكانمان بكەین ، دەبێت كاریش بكەین بۆ بینینی سوپایەكی ئەوروپی ڕاستەقینە" ، جەختیشی لەوە كردەووە كە ئەو بیرۆكەیە لەگەڵ هاوپەیمانی ناتۆ لە ئەوروپا دژیەك نییە. 

ئەمەی دەگوترێت دەمەتەقێی سەبارەت بە میكانیزمەكانی بەدەستهێنانی "ئاسایشی ئەوروپی" دێنێتەوە بەرباس و خواس كە لە دوای جەنگی دووەمی جیهانییە تاوەكو ئێستا لەگەڵ هەر‌ پەرەسەندنێك لە دۆخی نێودەوڵەتیدا دێتەوەگۆڕی. هەندێك پێیان وایە دەبێت دامەزراوە ئەمەنییەكانی یەكیەتی ئەوروپا سەربەخۆبن ، چونكە ناكرێت بە تەنها پشتبەستن بەلایەنی ئابووری پڕۆژەیەكی ئەوروپی بنیاتبنرێت لە كاتێكدا بوارە ئەمنییەكەی پەیوەست بێت بە لایەنی دەرە‌كییەوە. هەندێكی دیكە پێان وایە تەنها بە هاوبەشییەكی كارا لەگەڵ ئەمریكادا دەتوانرێت ئاسایشی ئەوروپا بونیادبنرێت ، هەر كاتێكیش ئاسایشی ئەوروپا دەكەوێتە مەترسییەوە ( هەر وەك لە شەڕی سارد و تەنگژەی یوگسلافیادا ڕوویدا) پێویستی هاوكاری ئەمریكا سەرهەڵدەداتەوە وەك بەردێكی بنچینەیی هاوكێشەی ئاسایشی ئەوروپی.

پاڵنەرەكانی دامەزراندن
بەزۆی وایە ئەو كاتانە‌ پێشنیارە ئەوروپییەكان بۆ بەدەستهێنانی سەربەخۆی ئەمنی ئەوروپا دێنەگۆڕێ كە ڕوسیا لاوازە و سەرقاڵی گرفتە ناوخۆییەكانیەتی وەك سەردەمی یەكیەتی سۆڤیەتی جاران ، كەچی ئەمجارە پێشنیارەكان هاوشانی هەڵكشانی هێزی ڕوسیایە ، ئەو پێشنیارەش چەند فاكتەرێكی لە پشتەوەن:
1-وەرچەرخانەكانی سیاسەتی ئەمریكا 
لەگەڵ هاتنی "تڕەمپ" بۆسەر حوكم ، مەترسییەكانی هاوپەیمانە ئەوروپییەكان زیادیان كرد ، بەتایبەتیش كە سەرۆكە تازەكەی ئەمریكا هەڵمەتی هەڵبژاردنی خۆی لەسەر كۆمەڵێك بیرۆكە داڕشت كە ڕەنگە هەڕەشە بێت بۆ سەقامگیری ووڵاتەكانیان وەك ( سەرچاوەی ئەو گرفتانەی ئەمریكا بەدەستیانەوە دەناڵێنێت ئەوەیە كە سەركردایەتی جیهان دەكات ، هەڕەشە بە كشانەوە لە ناتۆ ، دواتریش ڕایگەیاند كە پاراستنی هاوپەیمانە ئەوروپییەكان پەیوەستە بەوەی كێ زیاتر پارە دەدات ، دەبێت ئەمریكا خۆی لە سواربووانە ڕزگاركات كە بەلاشەیان دەوێت (Free Riders) ، ئەمەش لە لایەن سەرۆكی فەڕەنساوە ڕەتكرایەوە كاتێك لە نۆڤەمبەری 2018 بۆ تۆڕی هەواڵی (CNN) ووتی" دەبێت ئەوروپا سەربەخۆیی ئاسایشی بەرگری خۆی بونیادبنێت لە بری ئەوەی چەك لە ئەمریكا بكڕێت ، ئەگەر بشمانەوێت بودجەكەمان زیاد بكەین دەبێت سەربەخۆی خۆمان بونیادبنێین".
 
ڕۆژنامەی ((گاردیان)) لە ووتارێكیدا لە نۆڤەمبەری 2018 ڕایگەیاند كە "برنار كازنۆڤ" ی سەرۆكی پێشووی فەڕەنسا و ئەمینداری پیشوووی هاوپەیمانی ناتۆ ڕاپۆرتێكیان ئامادەكردووە و تیایدا هاتووە كە "تڕەمپ" ئاراستەی دوژمنكارانەی بەرامبەر ئەوروپا گرتۆتەبەر ، دەبێت بەریتانیا و فەڕەنسا هاوكاری نێوانیان زیاد بكەن ، جەختیشیان لەوە كردۆتەوە كە لە ئێستادا ناكرێت پێشبینی سیاسەتی ئەمریكا بكرێت".

2-هەڕەشە ناباوەكان 
دیدگاكانی ئەمریكا و ئەوروپا سەبارەت بە میكانیزمەكانی ڕووبەڕووبوونەوەی هەڕەشە ناباوەكان لێكجیاوازن ، بەتایبەتیش كە هەندێك لەو هەڕەشانە ڕاستەوخۆ كارناكەنە سەر ئاسایشی ووڵاتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا وەك تەنگژەی ئاوارەكان ، بۆیە ئەوروپا بە گوێرەی بەرژەوەندییەكانی لە هەوڵی بەرەنگاربوونەوەی ئەو هەڕەشانەدایە بەوەی بنكەی ئەمنی بۆ پێشوازی لە داواكارانی پەنابەری لە ئەوروپا دروست دەكات تاوەكو دوای كۆتاییهاتنی تەنگژەی دەوڵەتەكانیان بگەڕێنەوە بۆ ووڵاتەكانی خۆیان ، ئەمە سەرباری خێراكردنی چارەسەری سیاسی لە سوریا. سەرباری ئەوەش كە لە فبرایەری 2018 ئاژانسی یەكیەتی ئەوروپ بۆ كاروباری پەنابەران كەمبوونەوەی ژمارەی ئەو كەسانەی ڕاگەیاند كە لە ساڵی 2017  هەوڵی بەدەستهێنانی پاراستنی نێودەوڵەتییان داوە و ئەگەر بەراورد بكرێت بە پەنابەرانی 2016 ‌ دوو ئەوەندە بوون ، بەڵام هەندێك لە نووسینەكان هۆشداری ئەوە دەدەن شیمانەی (احتمال) سەرهەڵدانی شەپۆلێكی دیكەی پەنابەران لە ئەفریقیایەوە بەڕێوەیە ،"ستیڤن سمس" یەكێكە لەو نووسەرانەی لە پەرتووكەكەیدا كە ناودارە بە "خزان بەرە و ئەوروپا" و لە فبرایەری 2018 دەرچووە ،  هۆشداریداوە سەبارەت بە شەپۆلێكی دیكەی كۆچكردن لە ئەفریقیاوە بەرە و ئەوروپا كە مانندی نەبووە لە مێژوودا ، چونكە ژمارەی دانیشتوانی ئەفریقیا لە ماوەی 30 ساڵی ئایندەدا بۆ 2.4 ملیار كەس بەرزدەبێتەوە ، ئەمەش گرفتی كەمی دەرامەتەكان لەو ووڵاتانە دروست دەكات و دەشبێتە هۆی كۆچكردنیان بەرە و ووڵاتانی دیكەی جیهان بە تایبەتیش دەوڵەتە ئەوروپییەكان ، بە گوێری هەندێك لەو شیمانانەی نووسەر لە پەرتووكەكەیدا باسی كردوون 25% دانیشتوانی ئەوروپا ئەفریقین.

3-پشتیوانی لە بەرژەوەندییەكانی فەڕەنسا 
ماكرۆن پێی وایە ئەوروپایەكی بەهێز خزمەت بە بەرژەوەندییەكانی فەڕەنسا دەكات و ئەمەش هەمان دیدگایە كە هەندێك لە سیاسەتمەدارانی دیكەی فەڕەنسی بانگەشەی بۆ دەكەن وەك "هۆبیرت فیدرین" ی وەزیری دەرەوە لە پاساوهێنانەوەی بۆ پێویستی مانەوەی فەڕەنسا لە سەركردایەتیكردنی پەیمانی ناتۆدا ، ئەمەش دوای ئەوەی لە لایەن "فڕانسوا هۆڵاند" ی سەرۆكی فەڕەنساوە ڕاسپێردرا ڕاپۆرتێك سەبارەت بە ئاكامەكانی بەردەوامی فەرەنسا لە مانەوە لە ناتۆدا بنووسێت ، ئەویش شیكردنەوەیەكی تێروتەسەلی دیدگای خۆی لە ئیپریلی 2013  و لە ووتارێكدا لەژێر ناونیشانی" پەیمانی ناتۆ: زەوی هەژموونی فەڕەنسا" كە لە ڕۆژنامەی "جیهانی دبلۆماسی"دا بڵاوكرایەوە خستەڕوو ، ئاماژەی بەوەش كرد كە ئەنجامە ئەرێنییەكای بەردەوامبوون لە ناتۆدا زیاترن لە مەترسییەكانی مانەوە ، بەتایبەتیش ئەگەر تواناكانی فەڕەنسا و ئەوروپا بەرزبكرێنەوە.

4-هەڵوەشاندنەوەی پەیماننامە نێودەوڵەتییەكان: 
هەڵوەشاندنەوەی پەیمانە نێودەوڵەتییەكان لەلایەن"تڕەمپ" ەوە لە بەرزبوونەوەدان ، ئەو زۆرێك لەو پەیماننامانەی هەڵوەشاندنەوە و هەڕەشی كشانەوەشی كرد لە هەندێكی دیكە بە مەبەستی فشارخستەسەر هەندێك دەوڵەت وەك ( هەڕەشەی كشانەوە لە پەیماننامەی موشەكە مەودا ماناوەندەكان ، لە ئەگەر ڕوودانی هەر ڕووبەڕووبوونەوەیەكی ئەتۆمیش ، خاكی ئەوروپا دەبێتە شوێنە هەرە دیارەكەی ئەو ڕووبەڕووبوونەوانه. 

بەرهەڵستكاری ئەمریكا 
ئەگەر ئەمریكا بەرهەڵستكاری ئەو بارگرانییە ماددی و سەربازییانەیە كە بە هۆی پاراستنی ئەوروپاوە كەوتوونەتە‌ ئەستۆی ، ئەوا دەبێت پێشوازی لە دامەزراندنی سوپاسەكی ئەوروپی بكات ، چونكە ئەو بارگرانییە ئابووریانەی لەسەر شان لادەبات ، گەچی سەرۆكی ئەمریكا و ئیدارەكەی بەرهەڵستكاری خۆیان بۆ ئەو  هەنگاوە ڕاگەیاند ، بەرهەڵستكارییەكەش دەگەڕێتەوە بۆ ئەم هۆكارانەی خوارەوە:

1- پارەداركردنی ناتۆ 
ئەمریكا لە هەموو دەوڵەتانی دیكە زیاتر پشكدرای دەكات لە خەرجییەكانی ناتۆدا ، لە ساڵی 2017 خەرجییەكانی گەیشتنە 686 ملیار دۆلار ، ئەمەش ڕیژەی 71% خەرجییەكانی ناتۆ پیكدێنێت ، ئەمەش بە گوێرەی ڕاپۆرتێك كە ناتۆ لە ساڵی 2018 بڵاویكردۆتەوە. "تڕەمپ" پێی وایە كە ناتۆ ئامانجە سەرەكییەكەی پاراستنی ئاسایشی ئەوروپایە ، بۆیە دەبێت ئەندامە ئەوروپییەكانی خەرجی سەربازی خۆیان بۆ ئەو هاوپەیمانییە زیادبكەن كە رێژەكەی بگاتە نزیكەی 2% ی تێكڕای بەرهەمی لۆكاڵی ووڵاتەكانیان ، جگە لە ئەمریكا و بەریتانیا و ئیستوانیا و یۆنان و بۆلەندا هیچكام لە دەوڵەتەكانی دیكە ئەو بڕەیان بۆ ناتۆ تەرخان نەكردووە ، بۆیە ئەمریكا پرسیاری هەیە لە چۆنییەتی پارەداركردنی سوپایەكی ئەوروپی سەربەخۆ لە كاتێكدا زۆرینەی دەوڵەتە ئەوروپییەكان بۆڵەبۆڵی ئەوەیانە كە خەرجییەكانیان بۆ ناتۆ زیادیكردووە ، بۆیە پشكدارییان لەو سوپا تازەیەدا لەسەر هەگبە و كەوڵی پارەداركردنی ناتۆ دەبێت.

2-هەڕەشەكردن لە هەژموونی ئەمریكا
هەندێك لە شڕۆڤەكاران پێیان وایە كە دەبوو لەگەڵ كۆتاییهاتنی شەری سارد و هەڵوەشانەی یەكیەتی سۆڤیەت و هەرە‌سهێنانی پەیمانی وارشۆ ناتۆ هەڵوەشابایەوە ، ئەمریكاش بۆ هێشتنەوەی هەژموونی خۆی بەسەر ئەوروپاوە ئەو پەیمانەی هێشتۆتەوە. هەر لەم سۆنگەیەشەوە ئەمریكا دژایەتی هەر‌ هەوڵێك دەكات بۆ سەربەخۆی لەناو یەكیەتی ئەوروپادا ، ئەمەش پێشتر ڕوویدا كاتێك فەڕەنسا و ئەڵمانیا دژ بە بڕیاری جەنگی عێراق بوون ، ئەو كات ئەمریكا دەوریدان و تینی بۆهێنان و وویستی گەمارۆیەكی ئەوروپیان بخاتەسەر و بانگەشەی ئەوەشی كرد كە ئەوروپایەكی هاوچەرخ و ئەوروپایەكی دیكەی كۆن هەیە ، قورسایی هێزیش بەرەو ڕۆژهەڵاتی كەرتەی ئەوروپا هەنگاو دەنێت ، دیارە كە واشنتۆن هێشتا هەمان سیاسەت پەیڕەو دەكات ، بۆیە سەرۆك وەزیری هۆلەندا "ماڕك رۆتە" بەخیرایی بەرهەلستكاری خۆی بۆ بیرۆكەی سوپایەكی ئەوروپی نیشاندا بەو پێیەی ناتۆ بەردی بناغەی ئاسایشی ئەوروپایە ، ئەم هەڵوێستەش واپێدەچێت كە دەنگدانەوەی دەنگ و ڕەنگی ووڵاتە یەكگرتووەكانی ئەمریكایە.

3-دەورەدانی هەڕەشەكانی ڕوسیا
پەرتووكی "پلانی مارشاڵ : سەرتای شەڕی سارد" ئاماژە بەوە دەكات كە ئەمریكا بۆیە لە ڕێگەی پڕۆژەی مارشاڵەوە ئەوروپای پارەدار نەكرد تاكو یارمەتییان بدات ، بەڵكو بۆ ئەوە بوو نەكەونە ناو باوەشی شیوعیەتەوە تاوەكو هەلی سەركەوتن بە سۆڤیەت نەبەخشێت. لە هەمان ئەو سۆنگەیەشەوە ، پشتیوانی ئێستای دەوڵەتانی بەڵتیق و پۆڵەندا پشكداری دەكات لە دەروەدانی ڕوسیا ، بۆیە گەیشتنی ئەوروپا بە قۆناغی سەربەخۆیی خودی لە ڕووی ئەمنی و بەرگرییەوە ، هەڕەشەیە بۆ پلانەكانی ئەمریكا كە ئامانجیەتی بەسەر ئەوروپادا زاڵ بێت و دەورەی ڕوسیاش بدات.

ڕێڕەوەكانی ئایندە 
سەرباری ئەو ئاستەنگە گەورانەی لەبەردەم پێكهێنانی سوپایەكی ئەوروپی بەهێزدان لە ڕووی پارەداركردن و ڕاهێنان و دۆزینەوەی باوەرێكی سەربازی هاوبەش و سەركردایەتییەكی یەكگرتوو؛ بەڵام ئەوروپا بەو هەنگاوانە دەستپێدەكات كە پیشتر لە ناو یەكیەتی ئەوروپا بڕیاریان لێدراوە ، هەر لە پەیماننامەی "ماسترێخت" ی ساڵی 1991 كە بە دەق باشی لە دارشتنی ساسەتێكی ئەمنی و بەرگری هاوبەش كردووە ، تا دەگاتە پەسەندكردنی پێشدەستی دەستتێوەردانی ئەوروپی لە ساڵی 2018 كە 9 دەوڵەت لەسەری ڕازیبوون و تیایدا هاتووە كە هێزێكی تێكەڵ بۆ دەستتێوەردانی سەربازی تا دەرەوەی كەرتەی ئەوروپا دابمەزرێت.

لە ساڵانی ئایندە كۆششەكان لەسەر پەرەپێدانی بیرۆكەی دامەزراندنی سوپایەكی ئەوروپی چڕدەبنەوە كە پێشتر" جان كڵۆد وینكەر" سەرۆكی كۆمیسیۆنی ئەوروپی و دوای ئەوەی ڕوسیا نیوە دوورگەی قەرمی داگیركرد خستییەڕوو ، بەزۆریش وایە كە فەڕەنسا لەگەڵ ئەڵمانیا سەركردایەتی پێشدەستییەكی لەوجۆرە دەكەن و ووردە ووردەش فراوانی دەكەن.

لە لایەكی دیكەوە هەندیك لە شڕۆڤەكاران پێیان وایە ‌"تڕەمپ" لە سیستەمێكی نێودەوڵەتی فرەیی دەترسێت ، چونكە پێی وایە بەرژەوەندییەكانی ئەمریكا نایەنێتەدی ، ئەمەش وایكردووە  كەڵكەڵە (نزعە) تاكگەراییەكەی زیاد بكات ، ئەمە پاڵی بە"جۆزێف نای"ەوە نا كە بڵێت" ئەو چینی پێ مەترسی نییە بۆسەر سیستەمی نێودەوڵەتی بەو ئەندازەیەی "تڕەمپ" ی پێ مەترسییە. بۆیە لەوانەیە نیازی ئەوروپا لە بنیاتنانی سوپایەكی ئەوروپی یەكگرتوو دانوستانی لەگەڵ واشنتۆن لێبكەوێتەوە تاوەكو لە كەڵكەڵە تاككگەرایەكەی تڕەمپ كەمبكاتەوە ، هەروەها پەرەپێدانی پەیمانی ناتۆ بەشیوەیەك كە بەرژەوەندییەكانی ئەوروپا لەبەرچاو بگرێت ، ڕۆڵێكی گەورەتریش بە دەوڵەتانی ئەوروپا بدرێت لە جیهانێكی فرەییدا ، ئەمەش بە پێچەوانەی ئەو نیازەی ئەمریكایە كە دەیەوێت دەوڵەتانی ئەوروپی پاشكۆی واشنتۆنبن.

دیارە كە واشنتۆن بەرەو بژاردەی دانوستان دەچێت ، ئەمەش لە لێدوانەكەی  "جۆردن سوندلاند" ی باڵوێزی ئەمریكا لە یەكیەتی ئەوروپا هەست پێدەكرێت كە لەبەردەم لیژنەی كاروباری دەرەوە خستیەڕوو و ووتی:" ئەم پرسە  بۆ ئیمە زۆر هەستیارە  ، ئێمە ساڵانە دەیەها ملیار دۆلار دەنێرینە ئەوروپا بۆ پاراستنیان لە ڕوسیا و هێزە نادۆستەكانی دیكە ، سەرباری هەموو گرفتەكانی خۆشمان و سەرەڕای ئەوەی دەكرێت ئەو پارانە بڕژێنە خزمەتی دابینكردنی پێداوویستییە ناوخۆییەكانی ئەمریكاوە. مادام یەكیەتی ئەوروپاش بەشێك لە توانستە خودییەكانی خۆی ڕانواندووە بۆ بەرگریكردن  لە خۆی ، بۆیە ئومێد دەكەین ئەو كارە بە ڕێككەوتن بێت لەگەڵ ناتۆدا و جێگرەوەی ناتۆش نەبێت.