شارپرێس:
ئامادەكردن‌و وەرگێڕان: حلمی رەسول رەزا
بەپێی دەستووری كۆماری عێراق ئەنجوومەنی نوێنەران بەرزترین دەسەڵاتی یاسادانان‌و چاودێرییە و هەر چوار ساڵ جارێك لەلایەن هاووڵاتییە عێراقییەكانەوە هەڵدەبژێردێن، بەڵام ئەوەی بوو بەئەندامی ئەو ئەنجوومەنە، ئیتر بە وەرگرتنی موچەیەكی بەرز دەرگای بەختەوەری لێدەكرێتەوە.
پەرلەمانی عێراقی لەو پەرلەمانانەیە بەرزترین تێچووی هەیە لەسەر ئاستی جیهان، لێرەدا هەوڵ دەدەین ئاماژە بۆ ئەوە بكەین، یەكەمجارە لە مێژووی مرۆڤایەتیدا نوێنەر موچەی لەوانە زیاتر بێت، كە هەڵیانبژاردووە، ئەوانیش عێراقییەكانن.
رۆژنامەی "الصباح"ی عێراقی ئاشكرایكرد، موچەی ئەندامانی پەرلەمانی عێراقی بە بەرزترین موچە دادەنرێت لەنێوان موچەی ئەندام پەرلەمانەكانی جیهان.
بەپێی رۆژنامەكە ئەندام پەرلەمانێكی ئەمەریكی ساڵانە كەمتر لە 165 هەزار دۆلار واتە نزیكەی 190 ملیۆن دیناری عێراقی وەردەگرێت، ئەندام پەرلەمانێكی بەریتانی نزیكەی 170 هەزار دۆلار واتە 200 ملیۆن دیناری عێراقی دەكات، كەچی موچەی ئەندام پەرلەمانێكی عێراقی دەگاتە 384 ملیۆن دینار.
لەسەرەتای ئەمساڵدا دانیشتنی كردنەوەی پەرلەمان بۆ ماوەی 25 ، بڕی 20 ملیۆن دۆلاری ئەمەریكی تێچوو، بە شێوەیەك هەر ئەندام پەرلەمانێك 10 ملیۆن دینار وەك موچەی مانگانە (8500 دۆلار) و 30 ملیۆن دینار وەك موچەی پاسەوانە تایبەتەكان بۆ هەر یەكێكیان (25000 دۆلار) و 90 ملیۆن دینار بۆ باشتركردنی ئاستی ژیانیان (77000 هەزار دۆلار).
لەناوەراستی مانگی رابردووش رۆژنامەی "المدی"ی عێراقی خەرجی‌و تێچووەكانی ئەنجوموەنی نوێنەرانی لە ماوەی سێ خولەكەی رابردوودا ئاشكرا كرد، كۆی سەرجەم خەرجییەكان گەیشتە 7 تریلیۆن دینار، واتە بۆ هەریەك ئەندام پەرلەمانێك 2 ملیار دینار لەسەر بودجەی دەوڵەت كەوتووە، (زیاتر لە 166 ملیۆن دیناری مانگانە).
بەگوێرەی تێچووە گشتییەكانی ئەنجوومەن، بەڵام كۆی موچەی پەرلەمانی لەیەك خولێكدا (4 ساڵ) نزیكەی 700 ملیۆن دینار بووە.
لەلایەكی ترەوە، نزیكەی مانگێك پێش ئێستا بەڵگەنامەیەكی فەرمی سەرۆكایەتی پەرلەمان دزەی پێكرا و تیایدا ئاماژە بە دابین كردنی پارە لە جێگای " كرێی شوێنی مانەوە" بە 3 ملیۆن دیناری مانگانە بۆ هەر ئەندامێكی دەرەوەی دانیشتوی بەغدا كرا، پاشان ئەم بڕیارە هەمواركرایەوەو ئەوانەی دایشتووی پایتەختیشی گرتەوە، واتە ئەو كۆی ئەو بڕە پارەیە بۆ سەرجەم ئەندام پەرلەمانەكان بۆ ئەم خولەی ئێستا دەگاتە 5 ملیار دیناری عێراقی.
جگە لەمانەش پەرلەمان وەك دەزگایەك خەرجی خەیاڵی دەكات لەژێر ژمارەیەك لەبەندەكان لەنموونەی "بودجەی كارپێكرد"، ئەمە جگە لەخەرجی زیادەی تریش، پاشەوانانی گشتی‌و تایبەتی، كرینی 350 ئۆتۆمبیل و ئیفادكردنەكان‌و...هتد.
دور لە هەموو ئەم بە فیڕۆ دانانە، ئەم خەرجییەی پەرلەمان لەكاتێكدایە رێژەی هەژاری لەسەرتاپای عێراق گەیشتووتە نزیكەی 30%، لەناوچە ئازادكراوەكانی ژێر دەستی داعش گەیشتووەتە 40%..
بەوەبیرهێنانەوەی ئەم ژمارە سەرسوڕهێنەرانە بۆ دەرخستنی ئەوەیە، كە جیهانی پەرلەمانتار زۆر جیاوازی لەجیهانی خەڵكی ئاسایی، لەبەرئەوە دەبنینین زۆربەیان درێژە بەدانیشتنەكان دەدەن و دوای دەخەن و بڕیاری ناكارایی نەگونجاو لەگەڵ واقعی عێراقدا دەردەكەن، چونكە ئەوان لەجیهانیكی ترن و لەگەڵ واقعی عێراقدا بەرۆحییەتی دڵنیابوونەوە هەڵسوكەوت دەكەن ، وەك ئەوەی لەباشترین ئاستی ژیان و پێشكەوتن و ئاسایش و ئاوەدانكردنەوەو تەكنەلۆجیادا بژین.
لەبەرانبەر ئەم خێرو خۆشییەی لە پەرلەماندا هەیە شەپۆلێكی هەژاری بەنزیكی سێیەكی هاوڵاتییانی گردووەتەوە، نازانین چۆن لەم نایەكسانیە تێبگەین لە نێوان دۆخی هەژارێك و نوێنەرەكەی لەپەرلەمان، كە لەجیهانی دەوڵەمەندان‌و تێروپڕیدا دەژین.
لەشوباتی رابردوودا پەرلەمانتار مەشعان جبوری وتی: "هەر ئەندامێك مووچەكەی لە مانگێكدا دەگاتە 45 ملیۆن دینار ر، واتە 37 هەزار دۆلار، كەچی بچووكترین پلەی فەرمانبەری لە عێراقدا موچەكەی 200 دۆلارە".
لەمانگی ئازاری 2018 دا، بانكی نێودەوڵەتی پێشبینییەكانی خۆی بۆ ئابووری عێراق لە ساڵی 2018دا خستەڕوو، تێیدا ژمارەی سەرسوڕهێنەری تێدا بوو لەبارەی رێژەی هەژاری‌و پێداویستییە گشتییەكانەوە و لە راپۆرتەكەیدا هاتووە، ژمارەی دانیشتوانی عێراق دەگاتە 38.5 ملیۆن كەس‌و كۆی بەرهەمی ناوخۆیی 197 ملیار دۆلارە، كۆی گشتی هەژاری بەگوێرەی هێڵی دیاركراو بە 3.2 دۆلار لەرۆژێكدا 17.9% یەو رێژەكە بەرز دەبێتەوە بەئەژماركردنی 5.5 دۆلار داهاتی رۆژانە بۆ 57.3%، بەڵام هێڵی هەژاری نیشتمانی بە 22.5% دا دیاریكراوە.
لەسەرەتای ساڵی 2018 دا، وەزیری پلاندانانی عێراق سلمان جومەیلی ستراتیژییەتی سنوورداركردنی هەژاری راگەیاند لەعێراق و تا ساڵی 2022 بەردەوام دەبێت، ستراتیژەكە پشت دەبەستێت بەوەی گەشە بە چینی هەژار بدرێت، لە میانی پرۆژەی ستراتیژی و رەخساندنی هەلی كار بۆ ئەوانەی كاریان نیە، جگە لە پێشكەش كردنی هاوكاری لە ریگەی تۆڕی چاودێری كۆمەڵایەتیەوە.
جومەیلی هەروەها وتی: "پێداچونەوەی كۆتایی دەری خستوە هەژاری لە ئاستێكی بەرزدایەو لەسەر حكومەت پێوستە هەڵس و كەوت لەگەل ئەم بابەتەدا بكات و چارەسەری بۆ بدۆزێتەوەو شوینەوارەكانی كەم بكاتەوە!"، لە قسەكانیدا ژمارەی هەژارانی لە ولاتدا نەخستە پێش چاو، نازانین دەكرێ حكومەت وەزارەتی پلاندانانی هەبێ و تەنانەت ژمارەی نزیكەیی نەبێت دەربارەی ژمارەی هەژارەكانی لەسەر خاكەكەی خۆیدا".
هەروەها ناكرێت لەم جۆرە میكانیزمە هێواشە تێبگەین، "ئێمە قسە لەسەر ملیۆنان هەژار دەكەین كە پێوستیان بە هاوكاری دارایی و شتی تری بەپەلە هەیە و لەدۆخێكی زۆر هەستیاردان ، بەتایبەتی هەزاران كەس لەناو خاكی خۆیاندا ئاوارەن، پاشان چۆن ئێوە ستراتیژ بۆ سنوردار كردنی هەژاری رادەگەیەنن لە كاتێكدا ژمارەیەكتان دەربارەی ئەوان لەبەردەستدا نییە".
ئەم بابەتە هەرگیز عەقڵ قبوڵی ناكات
ئەمڕۆ عێراقییەكان پێویستییەكان بە بڕیاری رزگاركەر هەیە لەشارە وێرانكراوەكاندا، بەتایبەتی لە وەزری بارانی ئێستادا، و بڵاو بونەوەی چەكی نایاسایی لە دەرەوەی چوارچێوەی یاساو بلاوبونەوەی دیاردەی خزم خزمێنەو گەندەڵی بەهەمو جۆرەكانیەوە لە سەرجەم جومگەكانی دەولەتی عێراقیدا؛ كوا رۆڵی ئەنجومەنی نوێنەران، ئێمە باس لە خولی نوێ دەكەین لە زنجیرەیەك خولدا كە هیچ بەرهەمێكی راستەقینەو روونی لە گۆرەپانی عیراقدا نەبووە؟
ئەم راستیانە، پێویستە عێراقیەكان لە خولانەوەیەكی ناكۆتاییدان، وا گومان دەبەین ئێستا كاتی ئەوە هاتوە دۆخی عێراق لە خراپیەوە بەرەو قۆناغی ئاوەدانكردنەوە ببرێت، یان هێشتا خەونەكانمان پەیوەستە بەو بڕیارە نێودەوڵەتیانەی كە تا ئێستاش دەیەوێ ئەم پاشاگەردانیە بێ بەرهەمە بەردەوام بێت لە وڵاتی دو روبار (عێراق)؟.
