شارپرێس: نیقاش
لەسەر دیواری باخچەیەكی ساوایانی لەناوچەی مەنسوری بەغدا لافیتەیەك هەڵواسراوە ریكلامە بۆ قەرزی ئاسانكراو، كە نووسینگەیەكی تایبەت دەیداتە دوكانداران.

ریكلامەكە ئاماژە بۆ ئەوە دەكات كە دەتوانن قەرز لە بڕی هەزار دۆلاری ئەمریكییەوە تا دەگاتە پێنج هەزار دۆلار بدەن بەو مەرجەی بە قیستی رۆژانە بدرێتەوە بۆ ماوەی سەد‌و حەوت رۆژ واتە نزیكەی سێ مانگ‌و نیو وەك لەریكلامەكەدا هاتووە.

بەپرۆسەیەكی حسابی سادە روون دەبێتەوە ئەو نووسینگەیەی قەرزەكە دەدات سوودێكی دەستدەكەوێت، كە نرخەكەی دەگاتە زیاتر لە 33% لەماوەی دانەوەی قەرزەكەدا، چونكە نووسینگەكە داوا دەكات رۆژانە بڕی 15 هەزار دیناری عێراقی بدرێتەوە بۆ ماوەی 107 رۆژ لەبەرانبەر پێدانی قەرزێك بەبڕی 1000 دۆلاری ئەمریكی بە كەسی سوودمەند واتە لەماوەی دانەوەی قەرزەكەدا بڕی ملیۆنێك‌و شەش سەد هەزار دینار بەدەستدەهێنێتەوە لەبەرانبەر ئەو قەرزەی كە لە بنەڕەتدا تەنیا ملیۆنێك‌و دوو سەد هەزار دەكات.

دیارە ئەو رێژەیە زۆر بەرزە بۆ ئەو بڕە قەرزە سادەیە‌و ماوەی دانەوەكەی، كە دوور‌و درێژ نییە‌و شێوازی دانەوەكەشی پێویستە سوودمەند قیستەكانی بەشێوەیەكی رۆژانە بداتەوە.

پەیوەندیمان بەو نووسینگەیەوە كرد، كە قەرزەكەی راگەیاندووە، بەڵام فەرمانبەرەكانی رازی نەبوون هیچ زانیارییەكمان پێبدەن سەبارەت بە میكانیزمەكانی پێدانی ئەو قەرزە‌و دانەوەی‌و ئایا نووسینگەكە مۆڵەتی رەسمی هەیە یاخود نییەتی‌و گرەنتییە داواكراوەكانیش بۆ پێدانی قەرزەكە بە كەسی سوودمەند چین.

بەڵام یەكێك لەو كەسانەی پێشتر پەیوەندی بەنووسینگەكەوە كردبوو پێی راگەیاندین، كە میكانیزمی پێدانی قەرزەكە پێویستی بە پێشكەشكردنی داواكارییەكە بۆ كارگێڕی نووسینگەكە بۆ ئەوەی لەلایەن خۆیەوە لەوە بكۆڵێتەوە كە ئایا كەسی سوودمەند دەتوانێت قەرزەكە بداتەوە‌و گرەنتییەكی هەیە وابكات نووسینگەكە قەرزی بداتێ.

ئەو گرەنتییانەی نووسینگەكە دەیەوێت خۆیان لەوەدا دەبیننەوە، كە كەسی سوودمەند كۆمپیالەیەك یان پسوڵەیەكی دڵنیایی یان بەڵێننامەی كەسێكی ناسراو لەلای كارگێڕی نووسنگەكە ئیمزا بكات یاخود تەنیا سەیری بارودۆخی بازرگانی ئەو دوكانە دەكەن، كە كەسی سوودمەند بەڕێوەی دەبات بەوپێیەی قەرزەكە لە بنەڕەتدا بۆ دوكاندارانە.

لەناوچەی گەڕەكی عامل نزیك لە ناوچەی مەنسور رەوشەكە زۆر جیاواز نییە، چونكە دانیشتووانی ناوچەكە ئەو (حاجیە) دەناسن، كە قەرزی تا 10 هەزرا دۆلار بگرە لە هەندێك حاڵەتیشدا 20 هەزار دۆلار بە خەڵك دەدات.

(حاجی) كە زۆرێك لە دانیشتووانی ناوچەكە ناوە راستەقینەكەی نازانن، مەرجی ئەوەیە داواكاری قەرزەكە ناسراو بێت لەلای خۆی یان لەلای یەكێك لە پیاوماقوڵانی ناوچەكە تا كەسێك هەبێت كەفیلی كەسی سوودمەند بكات‌و قەرزەكەی بداتەوە لە حاڵەتێكدا ئەگەر نەتوانێت پابەندی دانەوەی ئەو قیستانەی قەرزەكە بێت كە (حاجی) خۆی دیارییان دەكات.

شێوازی پێدانی قەرزەكە‌و دانەوەی لە هەردوو حاڵەتەكەدا جیاوازن، چونكە لە یەكەمیاندا پشت بە بوونی قەوارەیەكی بازرگانی دەبەستێت كە كەفیلی وەرگری قەرزەكە بكات، بەڵام لە دووەمیاندا دەبینین پەیوەندی كەسی‌و كۆمەڵایەتی كەفیلێكە دەكرێت پشتی پێ ببەسترێت.

هەردوو حاڵەتەكە فاكتەرێكی سەرنجڕاكشێن بۆ ئەو كەسانەی بیر لە دەستكەوتنی قەرز دەكەنەوە ئەگەرچی بڕەكەی كەمە‌و سوودەكەیشی زۆرە‌و ماوەی دانەوەكەشی درێژ نییە.

عەلی روبەیعی كە یەكێكە لە سوودمەندانی قەرزێكی هاوشێوە، دەڵێت: "گرنگترین شت ئەوەیە بەدەستهێنانی قەرزەكە پێویستی بە كەفالەتی فەرمانبەرێكی حكومی نییە".

وتیشی: " ئەگەر بمەوێت قەرزێك لە بانكێكی حكومی یان تایبەت وەربگرم ئەوا دوو كەفیلم دەوێت كە فەرمانبەری دەوڵەت بن، ئەگەر كەفیلێكیشم هەبووایە ئەوا قەرزێكی زیاترم هەڵدەبژارد وەكو قەرزی كڕینی یەكەی نیشتەجێبوون یان ئۆتۆمبێل كە ئەو بانكانە دەیدەن".

زۆربەی بانكەكان بەتایبەتی حكومییەكان مەرجیان ئەوەیە ئەو كەسەی دەیەوێت قەرز وەربگرێت كەفیلێكی هەبێت فەرمانبەری دەوڵەت بێت ئیتر بڕی قەرزەكە هەر چەندێك بێت، ئەمەش بارگرانییەكە بۆ ئەوانەی خوازیاری وەرگرتنی ئەو قەرزەن لەبەر گرانی دۆزینەوەی كەفیلەكە.

فەرمانبەری حكومیش زۆربەی كات ناتوانێت ببێتە كەفیلی زیاتر لە یەك سوودمەند لەبەرئەوەی مەرجەكانی پێدانی قەرز لە بانكەكان داوادەكەن مووچەی كەفیلەكە دوو هێندەی قیستی مانگانەی قەرزەكە بێت.

لەبەرئەوە زۆرێك لە عێراقییەكان بەتایبەتیش ئەوانەی داهاتیان سنووردارە، پەنا بۆ قەرزكردن لە لایەنی دیكەی نا بانكی دەبەن وەكو نووسینگەكانی قەرزپێدان كە بەم دواییانە بەشێوەیەكی بەرچاو بڵاوبوونەتەوە یاخود لەو كەسانەی دەیانەوێت بەوشێوەیە پارەكانیان بەگەڕبخەن.

لەڕووی یاساییەوە رێگرییەك نییە بۆ پێدانی ئەو قەرزانە ئەگەر بەڕەزامەندی هەردوو لایەنەكە بێت، وەك عەلی تەمیمی شارەزای یاسایی دەڵێت، تەنیا لە حاڵەتێكدا نەبێت كە قەرزەكە زیان بە یەكێكیان بگەیەنێت، چونكە ئەو كاتە دادگا وەكو جۆرێك لە فێڵ‌و تەڵەكە مامەڵە لەگەڵ ئەو جۆرە قەرزەدا دەكات بەپێی ماددی 456 لە یاسای سزادان، سزای ئەو جۆرە كارانەش دەگاتە بەندكردن یان غەرامەكردن بە مەرجێك سكاڵایەك پێشكەش بە دادگا بكرێت.

بۆیە مامەڵەكردن لە نێوان كەسەكاندا جیاوازە لە مامەڵەكردنی دامەزراوە‌و بانكەكان كە یەكەمیان ناچێتە ژێر باری مەرجی یاسایی مەگەر فێڵ‌و تەڵەكە یاخود سەرپێچی بڕگەكانی گرێبەستەكەی تێدا بێت وەكو شارەزا یاساییەكە دەڵێت.

وادیارە بانكە حكومییەكان‌و كۆمپانیا سوودمەندەكان لەقەرز بەجددی بیر لە گۆڕینی مەرجەكانی پێدانی قەرز بە هاووڵاتیان دەكەنەوە لەڕێی دۆزینەوەی جێگرەوە بۆ بڕگەی كەفیل كە زۆرێك لە هاووڵاتیان لەو قەرزانە دووردەخاتەوە‌و بەو پێیەش لەدەستی دەدەن‌و بانكەكەش سوودی دیاریكراوی سەر قەرزەكەی لەدەست دەچێت، ئەمە جگە لەوەی كۆمپانیا سوودمەندەكان ئەو كڕیارانە لەدەستدەدەن كە دەیانەوێت بەپێی ئەو قەرزانە مامەڵەیان لەگەڵ بكەن وەكو كۆمپانیاكانی ئۆتۆمبێل‌و كۆمپانیاكانی جێبەجێكردنی پرۆژەی یەكەی نیشتەجێبوون‌و هی دیكە.

لەو بارەیەشەوە فەیسەڵ هومەیس بەڕێوەبەری بانكی بازرگانی عێراقی بە "نیقاش"ی وت: "بانكەكەمان بیر لەوە دەكاتەوە مەسەلەی قەتیسبوونی قەرز لە چوارچێوەر فەرمانبەرانی دەوڵەتدا تێبپەڕێنێت".

ئەو بانكە دواین بانكی حكومییە كە چووەتە پاڵ ئەو بانكانەی ئێستا قەرزی كەسی دەدەن‌و پێشتر كارەكانی تەنیا پشتیوانیكردنی سپۆنسەری بازرگانی‌و كۆمپانیا بیانییەكانی دەگرتەوە‌و ئەمڕۆش بەنیازە جێگرەوەی دیكە بدۆزێتەوە بۆ كەفیلی فەرمانبەری دەوڵەت بۆ پێدانی قەرز.

هەرچی كۆمپانیا بازرگانییەكانیشە ئەوا نایانەوێت توێژێكی بەرفراوان لەدەست بدەن كە رەنگە پاڵپشتێك بن بۆ فرۆشیان لە بارێكدا ئەگەر ئەو توێژە كە خۆیان لە خاوەن داهاتە سنووردارەكاندا دەبیننەوە كارئاسانی پێویستیان بۆ نەكرێت بۆ بەدەستهێنانی قەرز، بەدڵنیاییشەوە لەسەروو هەموویانەوە هەڵوەشاندنەوەی مەرجی كەفیلی فەرمانبەرانی دەوڵەت دێت.

لەو بارەیەشەوە سەباح جەنابی بەڕێوەبری فرۆشتن لە كۆمپانیای لاند رۆڤەر – جاكوار بۆ بازرگانی ئۆتۆمبێل لەعێراق دەڵێت: "كۆمپانیاكەمان پێشنیاری كردووە بۆ بانكی ناوەندی عێراق‌و بانكە حكومییەكانی دیكە لە عێراق مەرجی كەفیل هەڵبوەشێنرێتەوە لەبەرئەوەی یەكێكە لەو مەرجانەی زۆرترین كاریگەری لەسەر خواستی كڕیاران‌و توانایان هەیە".

جەنابی بە "نیقاش"ی وت: "بانكی ناوەندی‌و بانكە حكومییەكانی دیكە لە عێراق بە سنگفراوانیەوە پێشنیارەكەمانیان وەرگرتووە‌و پێشبینی دەكەین گۆڕانكارییەك لەو مەسەلەیەدا رووبدات".

تا ئەو كاتەش رەنگە زۆرێك لە عێراقییەكان پێویستیان بە قەرزی مەرج ئاسان بێت تەنانەت ئەگەر پێویستیش بكات پارەی زیاتر وەكو سوود بدەن لەماوەیەكی كەمدا.