شارپرێس: حلمی رەسول رەزا
پێنج شەممەی رابردوو بەحرەین رایگەیاند، كاركردنی بالوێزخانەكەی لە سوریا بەردەوام دەبێت، ئەمەش پاش چەند سەعاتێك لەدووبارە كردنەوەی بالوێزخانەی ئیمارات لە دیمەشق هات. 

هەروەها یەكەم گەشتی فرۆكەوانی لە فرۆكەخانەی دیمەشقی نێودەوڵەتییەوە گەیشتە فرۆكەخانەی "الحبیب بورقیبە"ی نێودەوڵەتی لەشاری منستیری كەناریی لەتونس.

پێش ئەوەش سەرۆكی سودان عومەر حەسەن بەشیر لە ناوەڕاستی ئەم مانگەدا سەردانێكی لەناكاوی بۆ دیمەشق ئەنجامدا و سەرۆكی سوریا بەشار ئەسەد پێشوازی لێكرد، ئەمەش یەكەم سەردانی سەرۆكی وڵاتێكی عەرەبی بوو لەپاش دەستپێكردنی شۆرشی ساڵی 2011.

هەنگاوە ئاشكراكان خێران لەپاش لێكتێگەیشتنە نهێنییەكان، لەچەند رۆژی داهاتوودا چاوەڕوانی هەنگاوی لەم جۆرانەی سەرەوە دەكرێت، ئەمەش قەبارەی كرانەوەو گۆرانكاری عەرەبی دەردەخات بەرانبەر رژێمی ئەسەد، كە هەزاران هاووڵاتی كوشت و دەربەدەر كرد.
 
پرۆسەی كرانەوەكە هاوكاتە لەگەڵ راگەیاندنی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمەریكا بە كشانەوەی هێزەكانی لە سوریا، كەواتە ئاماژەكانی پشت ئەم گۆرانكارییانە چین و چی ئامانجێكیان هەیە؟

بەحرەین بەخێرایی هەنگاو دەنێت
وەزارەتی دەرەوەی بەحرەین رایگەیاند بالویزخانەكەی بەردەوام دەبێت لە سوریا، ئاماژەی بەوەش كردوە كاروبارەكانی بالوێزخانەكانی لە مەنامە بەردەوام دەبێت، و گەشتی نێوان هەردولا بەبێ پچران بەردەوام دەبێت، ئیمارتیش رایگەیاند پەیوەندیە دیبلۆماسیەكانیان لەگەڵ سوریا دەست پیدەكەنەوە.

وەزارەتی دەرەوەی بەحرەین باسی ئەوەی كرد، منامە دەیەوێ بەردەوامی بدات بە پەیوەندیەكانی لەگەڵ سوریا و گرنگی رۆڵی عەرەبی و چالاككردنەوەی گرنگی تایبەتی خۆی هەیە، ئاماژەی بەوەش داوە ئەم هەنگاوە بۆ پاراستنی سەربەخۆی سوریاو سەروەری و یەكپارچەیی خاكەكەیەتی، لەهەمان كاتدا رێگە بگێرێت لە مەترسیەكانی دەستێوەردانی هەرێمایەتی لە سوریا.

ئەم هەنگاوە زۆر نزیكە، بەتایبەتی لەدوای ئەو باوەشپێداكردنە ناوازەیەی نێوان وەزیری دەرەوەی بەحرەین خالد بن احمد ئال خەلیفە و وەزیری دەرەوەی سوریا ولید المعلم، لە پەراوێزی گەڕی كۆتایی كۆمەڵەی گشتی نەتەوە یەكگرتوەكان لە ئەیلولی رابردودا، پاش رۆژێك لەو چاوپێكەوتنە ئال خەلیفە لە كەناڵی – العربیە- دا دەركەوت و المعلم ی بە برا ناو هێنا و لەماوەی چەند چركەیەدا چەندین جار ستایشی كرد، دیارە ئەم دیدارە یەكەمجار بو لە دوای هەڵگیرسانی شورشی سوریا لە ساڵی 2011، و ئەوەشی گوت ئەم دیدارە زۆر جیاواز بوە چونكە جیهانی عەرەبی وەرچەرخانی پۆزەتیڤ بەخۆیەوە دەبینی بە ئاراستەی رۆڵی عەرەبی چالاك لە سوریا و زیاتر لە هەموو لایەك پەیوەندی بە ئومەی عەرەبیەوە هەیە.

بەدوای ئەم باوەشپیداكردن و دەركەوتنی ئال خەلیفە، سەردانی سەرۆكی نوسینگەی ئاسایشی نیشتمانی سوری – علی مەملوك- ی بەدواداهات بەمەبەستی دانانی پلانی كۆتایی دووبارە كردنەوەی بالوێزی سوریا لە مەنامەو گەڕانەوەی فەمانبەرەكان بۆ بەحرەین.

ئیمارات بە فەرمی پەیوەندییەكانی ئاسایی دەكاتەوە
پێش راگەیاندنی بەحرەین، ئیمارات رایگەیاند – خوشك و دایكی ئەسەد لەو وڵاتە نیشتەجێن- بالویزخانەكەی لە سوریا دەكاتەوە، ئەبو زەبی گوتی ئەم هەنگاوە جەختكردنەوەی حكومەتی ئیماراتە بۆ دووبارە بنیادنانەوەی پەیوەندیەكان لە نێوان دوو وڵاتی برا بە ئاراستەی رێچكەی راستەقینەی خۆی و بەهیزكردنەوەی رۆڵی عەرەبی لە پاڵپشتی كردنی سەربەخۆی و سەروەری كۆماری عەرەبی سوریا و یەكپارچەیی خاك و سەلامەتی هەرێمایەتی، و پێشپێگرتنی مەترسیەكانی دەستتێوەردانی هەرێمایەتی لە كاروباری سوریادا.

وەزارەتی دەرەوەی ئیمارات رایگەیاند كارەكانی بالوێزخانەكەیان لە دیمەشق دەست پێدەكاتەوە و – عبدالحكیم النعیمی- ئەو ئەركە دەگرێتە ئەستۆ، ناوبراو لە لێدوانیدا بۆ ئاژانسەكانی هەواڵی فەرمی سوریا گوتی بالوێزخانەی ولاتەكەی لە دیمەشپ دەكرێتەوەو پەیوەندییەكان ئاسایی دەبنەوە.

ئەبو زەبی پێش ماوەیەك رایگەیاندبو -پەیوەندیەكانی لەگەل دیمەشق هەلپەساردبو لەسەرەتای دەستپێكردنی جەنگی سوریاوە لە ساڵی 2011 لە ژیر فشاری عەرەبستانی سعودیەدا- لەم ساڵدا دانوستان لەسەر دووبارە كردنەوەی بالوێزخانەكەی دەكات لە دیمەشق و پەیوەندی تەواوەتی لەگەل رژێمی بەشار ئەسەد دەبەستنەوە.

ماوەیەك پێش ئێستا جێگری سەرۆكی ئەنجومەنی بالای ئاسایشی نیشتمانی لە ئیمارات – علی محمد بن حماد الشامسی- لە مانگی تەموزدا سەردانی دیمەشقی كرد، رۆژنامەی ئەخباری لوبنانی دووپاتی ئەوەی كردەوە ئیمارات لە ماوەی چەند مانگێكدا زیاتر لە تیپێكی چاككردنەوەی ناردوە بۆ تەماشاكردنی بالوێزخانەكەی لە دیمەشق و ئاماژە بەوە كراوە كە دەتوانرێ كاری تێدا بكرێت. پێش ئەوەش وەزیری دەولەت بۆ كاروباری دەرەوەی ئیمارات – ئەنوەر قرقاش- لە چاوپێكەوتنێكی رۆژنامەوانیدا لە مانگی حوزەیرانی رابردو دووپاتی كردبوەوە هەڵەیەكی گەورەیە سوریا لە كۆمكاری عەرەبی فەرامۆش بكرێت و جیهانی عەرەبی لەسەری پێویستە بە زوترین كات كار لەگەل دیمەشقدا بكات.

تونس پێشوازی لە یەكەمین گەشتی ئاسمانی سوریا دەكات
فرۆكەخانەی الحبیب بورقیبەی نێودەوڵەتی لە شاری منستیری كەناری لە تونس پێشوازی لە یەكەم گەشتی ئاسمانی كرد كە لە دیمەشقەوە فڕیبوو، ئەمەش پاش وەستانی گەشتەكان هات بۆ ماوەی هەشت ساڵ بەبریاری سەرۆكی پێشوو- المنسف المزروقی- لە بریارەكەدا پەیوەندیە دیبلۆماسیەكانی لەگەل رژێمی ئەسەددا پچراند.

فرۆكەكە 150 گەشتیاری لە خۆ گرتبو كە پێك هاتبون لە - دیبلۆمات، راگەیاندكار، پاریزەر، دكتۆر-، ئەمانە ماوەی هەفتەیەك لە تونس دەمێننەوە بۆ ئاهەنگ گێران بەبۆنەوەی سەری ساڵی نوێەوەو چەندین گەشت ئەنجام دەدەن بۆشوێنە گەشتیاریەكانی تونس، سوریەكان وێنەی سەرۆكی سوریاو هەردوو ئاڵای سوریاو تونسیان بەرز كردبوەوە، وەك دەربڕینی شادی بەبۆنەی دووبارە كردنەوەی هیڵی ئاسمانی نێوان هەردوو وڵات.

سودان رێگاكە دەكاتەوە
پێش ئەم هەنگاوانە، سودان هەنگاوی نا كە خۆی لە سەردانی كردنی سەرۆكەكەیدا عمر حسن البشیردا بینیوە لەناوەراستی ئەم مانگەدا بۆ دیمەشق، تیایدا چاوی كەوت بەهاوتا سوریەكەی بەشار ئەسەد و بوە یەكەمین سەرۆكی عەرەبی سەردانی سوریا بكات لە كاتی هەلگیرسانی شۆرشەوە لەو ولاتە لە ئازاری ساڵی 2011.

سەرۆكایەتی سوریا باسی ئەوەی كرد، هەردوو سەرۆك گفتوگۆیان دەربارەی پەیوەندیەكانی نێوان هەردوو وڵات و پەرەسەندنەكانی دوخی سوریا و ناوچەكە كرد. ئەسەدیش رایگەیاند: سەردانی كردنی بەشیر دەبێتە پاڵنەرێكی بەهێز بۆ گەرانەوەی پەیوەندیەكان لە نێوان هەردوولا و ئاسایی كردنەوەی وەك پێش هەڵگیرسانی جەنگ لە سوریا.

هەردوو لایان لە گفتوگۆكانیاندا جەختیان لەوە كردەوە " ئەو دۆخ و كێشانەی ژمارەیەك وڵاتی عەرەبی پێیدا تێپەر دەبێت پێویستی بە لێكنزێك بونەوەیەكی نوێ هەیە بۆ كاری عەرەبی كە تیایدا رێزی سەروەری وڵاتان و دەست نەخستنە كاروبارە ناوخۆیەكان ببینێتەوە، ئەمەش دەبێتە مایەی باشتركردنی پەیوەندی وڵاتانی عەرەبی و خزمەتكردنی بەرژەوەندی گەلی عەرەب". (بەگوێرەی زانیاریەكانی ئاژانسی سانا).

بەشیر ئەوەشی رون كردەوە سوریا وڵاتێكی روبەروبونەوەیە، بێهێز بونی مانای بێهێزبونی كێشەكانی عەرەبە، ئەوەشی لەماوەی چەمد ساڵی رابردوودا رویانداوە نابێ لەم واقیعەی داببرین، لەگەل ئەوەی لە جەنگشیدا بوە بەلام پەیوەست بوە بە بنەماكانی ئومەی عەرەبیەوە، هیوای ئەوەشی خواست سوریا بگەرێتەوە سەردەمی خۆی و رۆڵ بگێڕێ لە ناوچەكەدا بە زوترین كات، گەلەكەشی بڕیار لە چارەنوسی خۆی بدات دوور لە هەمو دەست تێوەردانێكی دەرەكی.

ئوردن ئامادەیە بۆ دانانی نوێنەر
ئوردن لای خۆیەوە ئامادەیە بۆئەوەی لە نزیكترین كاتدا پەیوەندیەكانی لەگەڵ رژێمی سوریادا ئاسایی بكاتەوە، كاربەرێخەری بالوێزخانەی سوریا لە عەمان – ئەیمەن عەلوش- داوای لە ئوردن كرد دەستەی بالوێزخانەكەی لە دیمەشق تەواو بكات.

ئەلوش لە لێدوانیدا بۆ ئاژانسی –سپوتنیك-ی روسی گوتی " هیواخوازین بالوێزخانەی ئوردنی لە سوریا بێت بە تەواوی ستافەكەیەوە، تا ئێستا ئەو فەرمانبەرانەی لێرەن تەنها ئیدارین و نازناوی دیبلۆماتیان پێدراوە لەكاتی ئیشكردندا".

ناوبراو لە پەراوێزی كردنەوەی دەروازەی سنوری –جابر نسیب- لە نێوان هەردوولادا داوای كرد وەزارەتی دەرەوەی ئوردن ئاستی نوێنەرایەتی بەرز بكاتەوە و رەوەی رون كردەوە پلەی ئیداری نزمترین قۆناغە، لەگەڵ رێزمان بۆ هەركەسیك كە نوێنەرایەتی ئوردن دەكات، بەلام پلەی ئیداری بچووكە.

پاشای ئوردن لە میانی چاوپێكەوتنی لەگەڵ ژمارەیەك رۆژنامەڤانانی ئوردن لە رۆژی یەك شەممە هیوای خواست دۆخی سوریا و عێراق بەرەو باش بوون بچێت و گوتی " پەیوەندیەكانمان لەگەڵ سوریا وەك جاران باش دەبێت، هیوای هەمو باشیەك بۆ سوریا دەخوازم، كارەكانمان وەك كاتی پێشوی لێدێتەوە".

ئوردن میوانداری بارەگای ژوری پرۆسە نێودەوڵەتیەكانی كرد بۆ تەنسیقی توانای سەربازی هەرێمایەتی و نێودەوڵەتی دژی رژێمی ئەسەد، لە ناوەراستی ساڵی 2017 ی رابردوەوە نزیك بوەنەوە لە نێوان هەردوولادا رویداوە لە شێوەی دیدار لە نێوان سەرۆكی نوسینگەی ئاسایشی نیشتمانی سوری – علی مملوك- و سەرۆكی بازنەی هەواڵگری گشتی ئوردنی –عدنان الجندی-، لە كەناڵێكی ئەمنیدا كە سەرەتای ئەمساڵ كرایەوە بە هاوكاری روسیا.

دەربارەی سعودیە 
جولەكانی عەرەبی روەو سوریا، سەری نەدەگرت ئەگەر رەزامەندی سعودیەی لەسەر نەبوایە، هەندێ پێنوێن هەیە دەریدەخات ریاز پالنەری پایتەختە عەرەبیەكان بوە بۆ گۆرانكاری لە هەڵوێستیاندا بەرانبەر رژێمی بەشار ئەسەد، لەگەڵ ئەوەی لەسەردەمی شۆرشدا لایەنی سەرەكی بو كە داوای پچڕاندنی پەیوەندیەكانی دەكرد لە گەڵ سوریا

لەسەرەتا مانگی تشرینی دووەمی رابردو، ماڵپەری – المصدر- ی نزیك لە رژێمی سوریا چەند زانیاریەكی دركاند بەوەی سوریاو سعودیە لە كەناڵە نهێنێەكانەوە و لە رێگەی ئیماراتی عەرەبیەوە كاردەكەن بۆ گەیشتن بە رێكەوتنێكی سیاسی.

لە كۆتایی ئازار رابردو، شازادەی جێنشینی سعودیە محمد كوری سەلمان لە لێدوانێكیدا بۆ گۆڤاری – تایم- ی ئەمەریكی دوپاتی كردەوە " ئەسەد دەمێنێتەوە"، ئەمەش هاوكات بو لەگەل لێدوانی بەشار ئەسەد بۆ رۆژنامەی –الشاهد- ی كوەیتی و تیایدا گوتویەتی " گەیشتۆتە لێكتێگەیشتنی گەورە لەگەڵ وڵاتە عەرەبیەكان".

كۆمكاری عەرەبیش ئەندامەتی سوریای لە تشرینی دووەمی ساڵی 2011 ەوە هەلپەسارد، لە ئەنجامی فشارەكانی وڵاتانی عەرەبی، و بەتایبەتی وڵاتانی كەنداو،لەسەر‌ باكگراوندی هەڵوێستەكان له ململانێی ناو ئەو وڵاتە، و پاش ئەوەی حكومەتی ئەسەد بەرپرسێتی كوشتنی مەدەنیەكانی ئەو وڵاتەی گرتە ئەستۆ.

میسر رێچكەی هەنگاوەكان دەگرێت
میسر لەسەردەمی عبد الفتاح السیسی هەنگاوێك نانێت دوور بێت لە سعودیەو ئیمارات، لەبەرئەوە لەم دوایەدا مصر ویستی رژێمی سوریا بەلای خۆیدا رابكێشێ و بیكاتە كێشەیەكی عەرەبی، مالپەرە هەواڵیەكانن ئاشكرایان كرد مصر پەیوەندیەكانی چركردۆتەوە لەگەل نوێنەرە فەرمیەكانی رژێمی ئەسەد.

لە 22ی ئەم مانگەدا، سەرۆكی ئاسایشی نیشتمانی لە سوریا- علی مملوك- سەردانی مصری كرد لەسەرداوای سەرۆكی دەزگای هەواڵگری گشتی مصر –عباس كامل-، لە دیدارەكەدا گرنگی بە بابەتە هاوبەشەكان درا، لەوانە روبەروبونەوەی تیرۆر، ئەمەش بە گوێرەی ئاژانسی هەواڵی ناسای سوری.

چاوەروان دەكرێ قاهیرە لە ماوەیەكی كورتدا بالوێزخانەكەی لە دیمەشق بكاتەوە، شایەنی باسە سەرۆكی مصری لەكارلادراو محمد مرسی لە 15 حوزەیرانی 2013 بریاریدا هەموو پەیوەندیە دیبلۆماسیەكان لەگەڵ رژێمی ئەسەددا بوەستێنێ و بالوێزخانەی سوریای لە قاهیرە داخست.

ترس لە فراوانخوازی ئێران 
ولاتە عەرەبیەكان و لەسەرویانەوە كەنداویەكان دەستیان بە جوڵە كردوە، پێدەچێ پاڵنەرەكەیان ترس بێت لە زیاد بونی هەژمونی ئیران لە ناوچەكەدا و هەبونی ترسە لەوەی رژێمی ئێرانی دەست بەسەر سوریادا بگرێت بە تەواوەتی، بەتایبەتی لە پاش بریاری كشانەوەی هێزەكانی ئەمەریكا لە سوریا.

سەرۆكی ئەمەریكا دۆناڵد ترەمپ لە 19ی كانونی یەكەم بریایدا بە كشانەوەی هێزەكانی وڵاتەكەی لە سوریا، ئەمەش بوە مایەی نیگەرانی لەناو ئیدارەكەیدا و لەسەروی هەمویانەوە وەزیری بەرگری – جیمس ماتیس- دەستی لەكاركێشایەوە.

لەلایەكی ترەوە ئەم بڕیارە بوە هۆی ترسی ولاتانی كەنداو لەوەی ئیران جێگای ئەمەریكا بگرێتەوە لەناوچەكانی سنوری لەگەل ئوردن و عیراق و توركیا. ژمارەی هێزەكانی ئەمەریكا دەگاتە 2000 شەركەر بە شێوەیەكی بنەرەتی لەناوچەكانی رۆژهەلات و باكوری ئەو وڵاتە نیشتەجێن، ئەو ناوچانە دەولەمەندن بە نەوت و هێزەكانی سوریای دیموكرات كە كورد رەگەزی بنەڕەتیە تیایدا بەسەر ئەو ناوچانەدا زاڵن.

سعودیە نیازی هەیە سوریا بەلای خۆیدا رابكێشێ- نزیك ترین هاوپەیمانی ئێران- لەناو رێزی عەرەبیدا، ئەم نیازە لە بەرانبەر نیازی سوریادایە بەوەی دەیەوێ رێژەیەكی گونجاو پارەی دەست بكەوێ بۆ رزگاركردنی ئابوریە كەڵەكەبوەكەی كە لە ئەنجامی بەردەوام بونی ململانێدا كە لە ماوەی 8 ساڵدا دروست بوە.

تیرەكە بەهەمان شێوە روەو توركیایە
لەم هەنگاوانەی وڵات عەرەبیەكان تەنها ئێران مەبەستی سەرەكی نیە، بەڵكو توركیاش بەهەمان شێوەیە، پایتەختە عەرەبیەكان لەوە دەترسن ئەنقەرە هەژمون بەسەر ناوچەكەدا بكات، بۆیە دەیانەوێ دەرگاكانی لەسەر دابخەن و رێگەكانی لەبەردەمدا ببڕن. هەریەك لە سعودیەو ئیمارات دەیانەوێ هاوپەیمانیتیان لەناو سوریا پەرە پێبدەن لە پێناو بەرگرتن لە هەژمونی توركیا . هەروەها وڵاتانی كەنداو لە هەبونی مامەڵە دەترسن لە نێوان ترەمپ و ئەردۆگان سەبارەت بە بریارەكەی ئەم دوایەی ئەمەریكا، بریارەكە دوای پەیوەندیەكی تەلەفۆنی هات لە نێوان سەرۆكی ئەمەریكا و توركیا، تیایدا لەسەر ئەوە رێككەوتن رۆكێتی پاتروێت بە نرخی 5.3 ملیار دۆلار بدات بە توركیا، لە پێنوێنێكی گرنگدا بۆ چاككردنی پەیوەندی هەردوو هاوپەیمانی ئەتلەسی، بەمانای ئەوەی دۆخەكە گونجاوە بۆ بەستنی مامەڵەی ستراتیژی لە نیوان هەردولایاندا.

وڵاتانی كەنداو وای دەبینن واشنتۆن چرای سەوزی بۆ ئەنقەرە هەلكردوە بۆ دەستپێكردنی پرۆسەی سەربازی و جێگرتنەوەی لەكاتی پاشەكشەیدا، هەروەها بڕواشیان وایە ئەم بریارە گریمانیەكی بەهێز دروست دەكات بۆ گۆرینەوەی رۆڵەكان لە نێوان ئەمەریكاو توركیادا، بەتایبەتی لە ژێر رۆشنایی بەرزبونەوەی ئاستی هەرەشەی توركیا بە هێرش كردنە سەر كوردەكان.

لەو شیكاركاریانەی پێشوو دەركەوت رژێمەكانی عەرەب و لەسەرویانەوە كەنداویەكان، لەماوەی هەشت ساڵی جەنگی سوریادا سیاسەتەكانیان شكستیان هێناوە، لەبەرانبەردا هەریەك لە تاران و ئەنقەرە دەسكەوت هەژمونی مەزنتریان لە وڵاتانی عەرەبی بەزیادەوە دەسكەوتووە.