شارپرێس: لوقمان حاجی قادر
توركیا بەردەوامە لەو هەڕەشانەی ، كە ماوەیەكە بۆ هێرشكردنە سەر ناوچەكانی ژێر دەسەڵاتی یەكینەكانی پاراستنی گەل یەپەگە، لەباكووری سوریاو رۆژئاوای كوردستان دەیكات.
لەگەڵ هەڕەشەكانی سوپای توركیا بەردەوامە لەناردنی هێزی پشتیوانی سەربازی بۆ بەرەكانی باب‌و جەڕابلس‌و گرێی سپیی، كە ئەمە ئەو پرسیارە دەكات، كە ئایا "هەر بە ڕاستی توركیا دەتوانێت ڕژێمی سوریا تێپەڕێنێت كاتێك دەچێتە رۆژهەڵاتی فوڕاتەوە و كردەی سەربازی تێدا ئەنجامبدات؟".
پێدەچێت وەڵامە نزیكەكە، كە لەلۆژیك و واقیعەوە نزیكە "نەخێرە" بێت، چونكە جوڵەی ڕژێمی سوریا بۆ هەندێك ناوچەی رۆژهەڵاتی فوڕات بڕیارێكی سەربەخۆی سوریا نییە، بەڵكو بەهەماهەنگییە لەگەڵ مۆسكۆ، كە دۆخی نێودەوڵەتی بۆ ئەو جۆرە جوڵەیە سازو ئامادە دەكات، لەوانەشە ئەمە یەكێك لەو بەربەستانە بێت، كە ڕێگرە لەوەی ئەنقەرە بتوانێت ئەو هاوكێشەیە تێپەڕێنێت.
ئەگەر دۆخەكە وەك ئەوە بڕوات، كە قسەی لەبارەوە دەكرێت، چەند فاكتەرێكی دیكەش هەن ڕێگرن لەوەی ئەنقەرە بتوانێت ئەو جوڵەیەی ڕژێمی سوریا تێپەڕێنێت، سەرباری ئەو ویستە سیاسییەی لەو بارەشە‌وە هەیەتی.
نەبوونی پاساوی شەرعییەت
سەرباری ڕادەی پێشێلكارییەكانی ڕژێمی سوریا دژ بە گەلەكەی، كەچی هێشتا خاوەن شەرعییەتێكی نێودەوڵەتییە بەوەی كورسییەكەی لەنەتەوە یەكگرتووەكان لەدەست نەداوە، ئەمە جگە لەوەی بوونی هەیە لەسەرجەم ئەو ڕاوێژكارییانەی پەیوەستن بەو تەنگژەوە، بۆیە ئەگەر توركیا بیەوێت دیمەشق تێپەڕێنێت و لەگەڵیدا پێكدابدات، وا هەژمار دەكرێت، كە پێشێلكردنێكی بێئابڕوویانەی سەروەری سوریایە، بگرە پێشێلكارییەكی زەقی بەڵگەنامەی نەتەوە یەكگرتووەكانیشە، ئەمەش ئەنقەرە تووشی هێرشێكی دبلوماسی و یاسایی دەكات، كە ناتوانێت ڕووبەڕووی ببێتەوە.
ئەمەی ئێستا جیاوازی هەیە لەكردە سەربازییەكەی "لقە زەیتونەكە"ی سەر عەفرین، كە بە هەماهەنگی بوو لەگەڵ مۆسكۆ، كە ڕێگەی بەتوركیادا لە بەرانبەر بێدەنگبوونی لە ئیدلیب دەستوەردان لەعەفریندا بكات، بۆیە بەگرتنەبەری رێكاری دبلۆماسی لە میدیاكانی ڕژێمی سوریاوە سەبارەت بەكردە سەربازییە چاوەڕوانكراوەكە بەوەی كونسوڵخانەی سوریا لەئەستەمبوڵ دەیگرێتەبەر بەگوێرەی بەندی 51 لە بەڵگەنامەی نەتەوە یەكگرتووەكان، كە ڕێگە بە دەوڵەتان دەدات جوڵەی هاوبەش بكەن لەپێناو بەرەنگاربوونەوەی ئەو ڕێكخراوە چەكدارانەی ئاسایشی نەتەوەیی یەكێكیان یان هەردوولا دەخەنە مەترسییەوە.
لەولاشەوە ئاماژە میدیایی و دبلۆماسییەكان ئەوە نیشان دەدەن، كە ئاراستەیەكی ڕوسی بەرەو ڕیگەدان بە ئەنقەرە بەدی ناكرێت لەوەی لەجوغزێكی فراواندا لەڕۆژهەڵاتی فوڕات بكەوێتە جوڵەی سەربازی.
خۆ ئەگەر توركیا پەنا بۆ بنەمای "بەرپرسیارییەتی پاراستن" بەرێت هەروەك لە "قەلغانی فوڕات" و "لقە زەیتونەكە" پێی هەستا، ئەوا ئەو بنەمایە تەنیا ڕێگەی ئەوەی پێدەدات لە "گرێ سپی" ئەو كردەیە ئەنجام بدات، چونكە زۆر ڕاپۆرت لەلایەن نەتەوە یەكگرتووەكانەوە بڵاوكراونەوە و بەتایبەتیش لە لایەن ڕێكخراوی لێبووردنی نێودەوڵەتییەوە ئاماژە بەوە دەدەن، یەكینەكانی پاراستنی گەل كردەیی "پاكتاوی نەژادی"یان دژ بە عەرەبەكانی ئەو ناوچانە ئەنجامداوە، لەوانەشە توركیا بە هاریكاری چەند هۆزیكی عەرەبی دەستكەلای خۆی، كە لە 19 ی نیسانی ساڵی ڕابردوو لەژێر ناونیشانی "گردبوونەوەی هۆزەكانی ڕۆژهەڵات"، یان "گردبوونەوەی قەلغانی فوڕات" قوتیكردوونەوە و دایمەزراندوون بەرەو گرێ سپی جوڵە بكات، چونكە دەتوانێت بە پاساوی پشتیوانی مرۆیی‌و یاسایی لە دانیشتوانی ئەو ناوچانە دەستتێوەردان بكات.
پێگەی دبلۆماسی ئەنقەرە لەگۆرەپانی نێودەوڵەتیدا
ئەنقەرە لەگۆڕەپانی نێودەوڵەتیدا وەك دەوڵەتێكی هەرێمی هەڵدەسەنگێنرێت، بۆیە هەمیشە پێویستی بە سایە و سیبەری دەوڵەتێكی گەورە و مەزن هەیە بۆ ئەنجامدانی كارو كردەوەكانی، تاوەكو بتوانێت جوڵە بكات بێئەوەی تووشی فشاری دبلوماسی و ئابووری و یاسایی، یان میدیایی بێتەوە كە ڕوگیری بكەن.
باوەڕبوونی ئەنقەرە بەچارەسەری مامناوەند و ترسی لە لەدەستدانی دەستكەوتەكانی
ئەوەی تا ئەمڕۆ ئەنقەرە لە سوریا بەدەستیهێناوە لە هەماهەنگی دەوڵەتە گەورەكان بووە، ئەمەش دوای ئەوەی پاشەكشەی لەهەندێك لە هەڵوێستەكانی خۆی كردووە وەك ئەوەی گلانی حەلەبی بەهێڵی سور دەزانی‌و داوای ڕووخانی ڕژێمی دەكرد و شتی دیكەش، كەچی ئێستا ئەنقەرە بەچاوی ئەقڵانییەت و هەستیكی ستراتیژی خودییەوە وایدەبینێت، كە دەرچوونی لە چارەسەرە مامناوەندەكان، یان ئەو یەكلاییكردنەوانەی ئێستا، كە لەسەر پێویستی هەماهەنگكاری ویستە سیاسییەكانی دەوڵەتانی دیكەش بەندە، لەوانەیە تووشی لەدەستدانی هەندێك دەستكەوتی بكات وەك لە دەستدانی ئیدلب.
لەوانەیە ئێرانیش پەنا بۆ چەند شێوازیكی هەواڵگری بەرێت وەك شەڕی پارتیزانی و جوڵاندنی شانە نووستووەكانی لەناوچەكانی ژێردەسەڵاتی توركیا و پاڵنانی هەندێك لەمیلیشییاكانی لەژێر سایەی شەرعییەتی ڕژێمی سوریادا، ئەمەش لەترسی فراوانبوونی مەیدانی و هەژموون سیاسی توركیا.
پێكەیشتنی چێشتەكە لەچێشتخانەی دەوڵەتە گەروەكاندا
لەو سۆنگەوە، كە ئەنقەرە دەوڵەتێكی هەرێمییە، بۆیە ڕۆڵی لەپێگەیاندنی هاوكێشەی تایبەت بە ناوچەكە زۆر سنووردارە، ئەو دەوڵەتێكی چاوەڕێ و چاودێریكەرە و بەگوێرەی جوڵەی دەوڵەتە گەورەكان هەوڵی پێشبینیكردنی هاوكێشە نێودەوڵەتییەكان دەدات، ئەو ناتوانێت بەتەواوی ڕووداوەكان بخوڵقێنێت، بۆیە ڕۆڵی توركیا گرێدراوی ڕاویژكاری و ڕێككەو‌تنەكانی نێوان ڕوسیا و ئەمریكایە، كە هێشتا بە تەواوی پێنەگەیشتوون و ئامادە نەبوون، چەند پێنوێنێكیش (مۆشر) ئەوە نیشان دەدەن، كە ڕژێمی سوریا و یەكینەكانی پاراستنی گەل و بكەرە ناوخۆییەكانی دیكە ڕۆڵێكی ئەوتۆیان پێدەد‌رێت، كە توركیا نەتوانێت كردە سەربازییەكەی ئەنجام بدات و جوڵەكانی ڕژێمی سوریاش تێپەڕێنێت، ئەمەش بۆ خۆپارێزی لەو ئەگەرانەی، كە نازانرێت لە ئایندەدا بەرەو كوێمان دەبەن.
پەكخستنە ڕاستەوخۆ و ناڕاستەوخۆكانی ڕوسیا
كاتێك مۆسكۆ ویستی لە كاتی ئەنجامدانی كردەی "قەلغانی فوڕات" جوڵەی توركیا بۆ دوای قۆناغی باب پەكبخات، سەر‌بازەكانی سوپای سوریای ڕووبەڕووی سەربازانی توركیا كردەوەو هێزەكانی خۆشی بەرەو ناوچەی لادێنشینی ڕۆژئاوای حەلەب جوڵاند ، ئینجا لە ڕێگەی بەئامانجگرتنی كۆمەڵێك سەربازێكی توركەوە بە هەڵە لە 9ی فبرایەری 2017 وە ، ئەمڕۆش هەمان شێواز پیادە دەكات لەڕێگەی خۆسازدانی سوپای سوریا و چوونە منبجەوە، كە دەروازەی سەرەكی هاتنەناوەوەی هێزەكانی توركیایە بەرەو ڕۆژهەڵاتی فوڕات، هەروەها لە ڕێگەی ڕاوێژ و ڕاگۆڕینەوە لەگەڵ یەپەگە و واشنتۆن بۆ بڵاوەپێكردنی هەندێك لەهێزەكانی ڕژێمی سوریا لە ناوچەی ڕۆژهەڵاتی فوڕات.
هەروەك پێشتر باسكرا، لە ئەگەر بوونی هێزەكانی ڕژێمی سوریا لەبەردەم هێزەكانی توركیادا، ئەوا توركیا ناتوانێت بەئامانجیان بگرێت‌و تێیانپەڕێنێت، چونكە ئەمە كارێكی دژمنكارانەی داگیركارانەیە.
جوڵەی هەواڵگری ئێران
لەوانەیە ئێران پەنا بۆ چەند گرتنەبەری چەند شێوازێكی هەواڵگری بەرێت وەك شەڕی پارتیزانی، جوڵاندنی شانە نووستووەكانی لەناوچەكانی ژێردەسەڵاتی توركیا، پاڵنانی هەندێك لەمیلیشیاكانی لەژێر سایە و سیبەری شەرعییەتی ڕژێمی سوریا، ئەمەش لەترسی فرانبوونی جوغزی مەیدانی‌و هەژموونی سیاسی توركیا كە لەوانەیە نەرێنییانە كاریگەری جیوسیاسی‌و ئابووری خۆیان لە سەر پڕۆژەكانی ئایندەی سوریا دروست بكەن.
توركیا دەوڵەتێكی هەرێمییە و كاریگەری هەیە بۆسەر ئاراستە و ڕەوتی هاوكێشە هەرێمی و جیهانییەكان و پەیوەستیشە بە ئاراستە و ڕەووتی دەوڵەتە گەورەكانەوە و بە تایبەتیش مۆسكۆو واشنتۆن، لەمەشەوە، بەدوور دەزانرێت ئەنقەرە بتوانی ئاڵێنگاری ویسی ڕوسیا و ئەمریكا بكات ئەگە ئەم دوو زلهێزە بەچارەسەرێكی مامناوەند ڕازیبن بۆ سورویا و لەسەری ڕێكبكەون بەوەی هەندێك لە هێزەكانی سوپای سوریا بە هاوبەشی هێزە ناوخۆییەكانی ڕۆژهەڵاتی فوڕات (یەپەگە) لە سەر سنور بڵاوەپێ بكەن هەر وەك لە منبج ڕوویدا كاتێك توركیا دوای ئەوەی ((باب)) ی گرت وویستی منبجیش بگرێت.
