شارپرێس: حلمی رەسول رەزا
عێراق خۆی ئامادە دەكات بۆ رۆڵگێڕانی گەورە و فراوان لەكێشەی سوریادا، دوای ئەوەی سەرۆكی ئەمەریكا دۆناڵد ترامپ بڕیاری كشانەوەی هێزەكانی لەو وڵاتە راگەیاند.

بۆ ئاشكراكردنی بەشێك لەو رۆڵگێڕانە، سەرۆك وەزیرانی عێراق عادل عەبدولمەهدی وتی: وڵاتەكەی دەستی بە جۆڵەی راستەقینە كردووە بۆ ڕۆڵگێڕان لە كێشەی سوریادا لەدوای كشانەوەی هیزەكانی ئەمەریكا و ئاماژەی بەوە كرد بەرپرسە ئەمنییەكانی عێراق چاویان بەسەرۆكی سوریا بەشار ئەسەد كەوتووە بە ئاراستەی رۆڵگێڕانی فراوان لە رووبەرووبوونەوەی داعش و پاراستنی سنوور دوای ئەوەی هیزەكانی ئەمەریكا دەكشێنەوە. 

سەرەتای رۆڵی عێراق لە سنوری هاوبەشەوە دەست پێدەكات لە نێوان هەردولا كە نزیكەی 600 كلم ە. و كاتی خۆی داعش توانی ئەم سنورە ببەزینێ و بۆ ماوەیەكی زۆر دەستی بەسەردا بگرێت، ئەمەش وا دەكات عێراق رۆڵی گەورە ببینێ لەسەر سنور لە كاتی كشانەوەی ئەمەریكادا.

گومانی تێدا نییە شوێنی جوگرافی عێراق رۆڵێكی گەورەی پێدەبەخشێ لەماوەی كشانەوەكەدا، و پێدەچێ ئەم رۆڵگێرانە سەرەتا بە زیادكردنی هێرشە ئاسمانیەكان دەست پێبكات دژی داعش، ئەمەش بابەتێكی نوێ نیە و چەندین جار سوپای عێراق داعشی لەناو خاكی سوریادا كردۆتە ئامانج، كۆتا هێرشیش فرۆكە جەنگیەكانی عێراق شوێنی كۆبونەوەیەكی داعشیان كردە ئامانج كە 30 سەركردەی رێكخراوەكەی تێدا بو لە گوندی –سوسە- سەر بەشاری دیر الزور لە رۆژهەڵاتی سوریا، ئەم پرۆسەیەش دوای كۆبونەوەیەكی بەرپرسە ئەمنیەكانی عێراق بو لەگەل سەرۆكی رژێمی سوریا. 

لەگەڵ پرۆسەی كشانەوەی هێزەكانی ئەمەریكاشدا روبەری مانۆری فرۆكەكانی عیراق لەسەر سنوری سوریا فراوانتر دەبێت و ئاستی بەرپرسیارێتی لە روبەروبونەوەی داعشدا زیاتر دەبێت، بەوەی نزیكەی 2000 چەكداری رێكخراوەكە لەسەر سنوری عێراق- سوریا بونیان هەیە، بۆیە پێدەچێ هیرشە ئاسمانیەكان لەناو خاكی سوریادا فراوان ببن.

لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی، رۆڵی عێراق لە داهاتوی كێشەی سوریادا بەستراوەتەوە بە پلانی ئەمەریكاوە، ئەو پڵانەی دامەزراوەی –راند- بۆ توێژینەوە لە لێكۆلینەوەكانی " پلانی ئاشتی لە پێناو سوریا- 4 "، رۆڵی كاراكتەرەكانی تێدا ئاشكرا كراوە لە كێشەی سوریادا. بە كورتی لەوەوە دەست پێدەكات؛ پاش كشانەوەی هێزەكانی لە سوریا ئەمەریكا دەیەوێ دۆسیە سیاسیەكان بجوڵێنێ ئەوانیش پرۆسەكانی دووبارە بنیاد نانەوەو پەنابەرەكانن وەك كارتێكی فشار دژی روسیا و سنوردانانێك بۆ هەژمونی ئێران كە هەرەشە لە ئاسایشی ئیسرائیل و كەنداو دەكات. هەروەها پلانەكە داوا دەكات رێگا بە هێزە ناوخۆییەكانی رۆژهەڵاتی فورات بدرێت ئەنجومەنی ناوخۆیی ئیداری دروست بكەن، بۆ ئەوەی سوریا بتوانێ پەیوەندیەكی هاوسەنگ دروست بكات لەگەڵ هێزە ململانێكەرەكانی سەر گۆرەپانەكە.


پلانەكە جەخت لەوە دەكاتەوە؛ ئەمەریكا پێویستیەكی زۆری بە توركیا و عێراق هەیە بۆ بەئامانج گەیاندنی – بڵاوبونەوەی تەواوكاری- ، كە رێگا بە وڵاتە هەرێمایەتیەكان دەدات رۆڵێكی هاوسەنگ بگێڕن و تیایدا خزمەتی خۆیان و بەرژەوەندیەكانی ئەمەریكا بكەن بە پێی توانا، لەبەرانبەردا ئەمەریكا تێچوەكانیان بۆ دابین بكات بەمەبەستی رێگرتن لە دەركەوتنەوەی هۆكاری نوێ بۆ سەرهەلدانەوەی رێكخراوی داعش و مانەوەی هەژمونی خۆی لە رۆژهەڵاتی فورات، و رێكارەكان بەدەست خۆیەوە بێت بۆ روبەروبونەوەی هەژمونی ئێران.

بەڵگەش لەسەر ئاراستەی ئەمەریكا بۆ جێبەجێكردنی ئەم پلانە، بە شێوەیەكی رێژەیی پەیوەندیەكانی لەگەڵ ئەنقەرەدا باش كردوەو دەیەوێ هێزەكانی ئەنجومەنی نیشتمانی كوردی كە ركابەری یەكینەكانی پاراستنی گەلە و بزوتنەوە عەرەبیەكان و توركمانی سریانیەكانی نێو هێزەكانی –قسد- ئەنجومەنە ئیداریەكان دابمەزرێنن، و بنكەش بە درێژایی سنور لەگەڵ توركیادا دابمەزرێنێ و ترەمپ رایبگەیەنێ هێزەكانی بە شێنەیی لە توركیا دەكشێنێتەوە. ئەم ئاماژانە ئەوە دووپات دەكاتەوە بەبێ گومان ئەمەریكا بەئاراستەی كشانەوەی بەشێك لە هێزەكانی هەنگاو دەنێت، و بەدرێژایی سنوری توركیا-سوریا لە رێگەی بنكە سنوریەكان و بنكەی ئەنجەرلیك دەمێنێتەوە، هەروەها بە درێژایی سنوری عێراقی –سوری لە رێگەی بنكە سنوریەكانەوە و هەردو بنكەی تەنەف لە سوریا و ئەسەد لە عێراق بونیان دەبێت.

بەدەست پێكردن لە خاڵی كۆتاییەوە، روون دەبێتەوە رۆڵی عێراق بنەرەتی و ستراتیژیە لە كێشەی سوریادا، و گەیشتن بە یەكلایی كردنەوە؛ خۆی لە فەراهەم كردنی پاڵپشتی لۆجستی هێزە ئەمەریكیەكان دەبینێتەوە، لە میانی بنكە و فرۆكەخانە سەربازیەكان و هەندێ پێداویستی سەربازی لە نمونەی فرۆكەی جەنگی و هێزی سەربازی لە پێناو بڵاوبونەوە بەدرێژایی سنور لەگەڵ سوریادا و ئەمەش بە گونجان لەگەل جوڵەی ئەمەریكا.

لەژێر رۆشنایی ئەم پلانەدا، دەردەكەوێت گونجانێكی توركی عێراقی بەهێز هەیە و ئەنقەرە لە بەغدا زیاتر پەرۆشە، بەوەی سەرۆكی عێراق دكتۆر بەرهەم صاڵح  لەسەر داوای سەرۆكی توركیا رەجەب تەیب ئەردۆگان سەردانی ئەنقەرەی كرد. پێدەچێ ئەم ویستەی ئەنقەرە بە بەرزكردنەوەی ئاستی گونجان لەگەل بەغدا لەسەر ئاستێكی بەرز بەمەبەستی دوو بابەت بێت؛ یەكەمیان رێگە گرتن بێت لە پارە یان هیزە سیاسی و سەربازیەكانی كەنداو كە لە رێگەی عێراق و هەرێمی كوردستانەوە دێتە ژورەوە، ئەمەش لە پێناو بەدەست هێنانی هاوسەنگی و كەمكردنەوەی گرنگی جیوسیاسی توركیا لە بەرانبەر ئەمەریكادا دێت، پاشان واشنتۆن رازی بكات بە مانەوە لە روی سەربازی و راوێژكاریەوە بە شێوەیەكی رێژەیی كە لە میانەیدا رێگا لە هەژمونی ئیران بگرێت.

هەرچی بابەتی دووەمی پەیوەندی بە داهاتوی پەیوەندیەكانی نێوان (عێراق-كوردستان) و ناوچەی رۆژهەڵاتی فوراتەوە هەیە، بەوەی توركیا دەیەوێ هاوكاریەكی فراوانی لەگەڵ عێراق هەبێت لە پێناو بەدەستهێنانی بەرزترین ئاست لە كۆنترۆڵكردنی رێگە ئابوریەكان لەگەڵ رۆژهەڵاتی فورات، بۆ ئەوەی چەكێك بێت و دژی یەكینەكانی پاراستنی گەل بەكاری بهێنێت لەپاش كشانەوەی هێزەكانی ئەمەریكا. لەبەر ئەوە توركیا هەوڵ دەدات عێراق رازی بكات بە چالاككردنەوەی دەروازەی – الیعربیە- بۆ رایی كردنی ئالوگۆرە بازرگانیەكان لەگەل ناوچەی رۆژهەڵاتی فورات وەك جێگرەوەیەك بۆ دەروازەی –سیمالكا- ی نێوان هەرێمی كوردستان رۆژهەڵاتی فورات.

بانگهێشتنامەی سەرۆك ئەردۆگان بۆ سەرۆك بەرهەم صاڵح كاندیدی یەكێتی نیشتمانی كوردستان بۆ ئەو پۆستە، بەڵگەیەكی ترە لەسەر ئەوەی توركیا دەیەوێ ئاستی هاوكاری یەكێتی نیشتمانی بەهەماهەنگی لەگەڵ بەغدا بەرز بكاتەوە، بەوەی یەكێتی رۆڵی هەبوە لە بەتاڵ كردنەوەی ئاراستەی پارتی بەرەو سەربەخۆیی لە ساڵی 2017 دا، ئەو سەربەخۆییەی بەپاڵپشتی هەندێ لە ناوەندە توێژینەوەییەكان و ریكخستنەكانی ئیمارات بوو، ئەمەش مانای ئەوەیە ئەنقەرە دەیەوێ ئاستی گونجاندن لەگەڵ بەغدا و یەكێتی نیشتمانی بەرزبكاتەوە كە هەردوو كیان هاوپەیمانی ئێرانن؛ واتە توركیا لە كۆتاییدا بەرەو گەمەی هاوسەنگی دروست كردن هەنگاو دەنێت نەك بە تەنها لە نێوان واشنتۆن و مۆسكۆ، بەڵكو لە نێوان واشنتۆن- كەنداو – ئێران.

لە كۆتاییدا، عێراق سنورێكی 600 كلم لەگەل سوریادا هەیە، ئەمەش وا دەكات رۆڵێكی گەورە بگێڕێ لە سوریا پاش كشانەوەی هێزەكانی ئەمەریكا، و بەهۆی پشت بەشتنی واشنتۆن بە جوگرافیا و دەوڵەتی عێراق وەك پردێكی لۆجستی بۆ ئیدارەدانی هەژمونی خۆی له ناوچەی رۆژهەڵاتی فورات لە باكوری سوریا گرنگی و رۆڵگێڕانەكەی زیاتر دەكات، هەروەها پشت بەستنی توركیا بە بەغدا بۆ ئیدارەدانی دۆسیەی ناوچەی رۆژهەڵاتی فورات و هەرێمی كوردستان لەدوای كشانەوەی هێزەكان روەو خزمەت كردنی بەرژەوەندیەكانی هەردوولا دەبێت.