شارپرێس:
وەرگێران: لوقمان حاجی قادر
دوای پاشەكەشەیەكی گەورەی ئازادییەكان و سەركوتكردنی ڕۆژنامەنووسان‌و بەندكردنیان و دەستگیركردنی نەیارانی حكومەت، ئایندەی ڕەجەب تەیب ئەردۆغانی سەرۆك كۆماری توركیا گومانی زیاتری دەكەوێتە سەر.

نەخۆشی "شێتی مەزنی" ئەردۆغان، توركیای پڕ كردووە لەترس و تۆقاندن، پێناچێت ئایندەی ئەو پیاوە پرشنگدار بێت، هەر وەك نووسەری ئەو وتارە لەپێگەی ئەلەكترۆنی واشنتۆن ئەسیمنەر - دا نووسیوویەتی‌و  پێشبینی كردووە.

مایكل ڕۆبنی نووسەری وتارەكە دەڵێت: ئایندەی ئەردۆغان وەك سەرۆكی سەرۆكی دەوڵەتی توركیا لە 4 سیناریۆ بەدەر نییە، یان مردن، یان چوونە تاراوگە، یان بەندكردن یان لەسێدارەدان.

ڕۆبن دەشڵێت: "هیچ گفنوگۆیەكی ڕاستەقینە لە ئارادا نەماوە سەبارەت بە سرووشتی ڕاستەقینەی ڕژێمەكەی ئەردۆغان، كە ساڵی پار ئاماژەكانی هاوس بۆ ئازادییەكان پلەبەندی توركیای دابەزاندە بۆ بنی بنەوەی ریزبەندییەكە، بەمەشە ئەنقەرە چووە ریزی روسیا و ئێران و كۆریای باكوور و فەنزویلاوە، هەروەها لە ساڵی 2012 ڕێكخراوی پەیامنێری بێ سنوورەكان وا وەسفی توركیای كردووە، كە گەورەترین بەندیخانەی ڕۆژنامەنووسانە، دەستەی باجەكان وردبینی لە تۆماری هەر كەسێكدا دەكەن كە كۆمەك‌و هاوكاری پێشكەش بەنەیارە سیاسییەكانی ئەردۆغان بكات، بەندیخانەكانی توركیاش پڕپڕن لە بەندكراوە سیاسییەكان".

زۆرینەیەك لەو توركانەی سەردانی ئەمریكا و ئەوروپا دەكەن، باسی ئەو ترس و تۆقاندنە دەكەن، كە ئەردۆغان لەپێناو گەیشتنی بە خەونی "شێتی مەزنی" كۆمەڵگای توركی تێوەگلاندووە،  وەك هەر سیستەمێكی ستەمكاری دیكەی جیهانیش، توركەكان ترسیان لەو وتنی نوكتەیەكی سادە، یان قسەیەكی هاكەزایی هەیە، كە ڕەنگە تووشی لێپرسینەوە، یان دەستگیركردن یان بەندیخانەیان بكات،  هەر وەك توێژەرێكی ئەمریكی دەڵێت.

توێژەرەكە وتیشی: دوای 15 ساڵ لە حوكمڕانی ئەردۆغان لەسەرۆكایەتی كۆمار و سەرۆكایەتی ئەنجوومەنی وەزیران، پێدەچێت متمانەی بەخۆی هەبێت، بەڵام ئەو ڕووداوانەی دوایی توركیا وا نیشان دەدەن حوكمرانییەكەی بەرەو كۆتاییە.. بەڵام چۆن؟ چوار گریمانە هەن:

لەگۆڕنانێكی فەرمی
"ئەردۆغان ئەوەی پێ باشە" ‌، هەر وەك مایكل ڕۆبنی توێژەر‌‌ دەڵێت: بە تایبەتیش كە سەرۆكی توركیا ئەوەی هیوای بۆ دەخواست هێناویەتییەدی، دوای چەندەها ساڵ لەهەژاری، ئێستا سەرۆكی توركیا خاوەن سامانێكە، كە بە ملیارەها دۆلار دەخەمڵێندرێت، هەر لەو پێناوەشدا سەرۆكی توركیا دەستی بە دەسەڵاتەوە گرتووە، دوودڵە و ناوێرێت دەستبەرداربوونی دەسەڵات.

ڕۆبن دەشڵێت: "لەواتەیە پاڵنەری هەرە گەورەی ئەردۆغان بۆ مانەوە لە دەسەڵات بۆ گەرەنتی دەستەبەركردنی سامانی خێزانەكەی بێت"، توێژەر بەوەش پاساو بۆ ئەم بۆچوونەی دێنێتەوە، كە ئەردۆغان زۆر گوێ بە پەرەپێدانی پارتی داد و گەشەپێدانی فەرمانڕەوا نادات.

نووسەر پێی وایە دكتاتۆرەكانی جیهان پێشبینی مردنی ئاسایی ناكەن، ئەمەش لەوانەیە باشترین بژاردەبێت، كە ئەردۆغان هیوای بۆ دەخوازێت، دەشڵێن بیرات بەریرەق – ی زاوای ئامادە دەكات بۆ گرتنەدەستی دەسەڵات، ئەمەش دوای ئەوەی ئایندەی خێزانەكەی دەستەبەر كردووە.

ڕۆبن ئەوەش دەڵێت: "ئەردۆغان كاری بۆ دەستەبەركردنی ئایندەی خێزانەكەی كرد، ئەحمەد و بیلالی كوڕی تەرخان كردن بۆ بەرێوەبردنی سامانی خێزانەكەی، كە بە چەند ملیارەها دۆلار مەزەندە دەكرێت، دەشڵێن بیرات ئەلبیرق – ی زاوای، كە ئێستا وەزیری داراییە، ئامادە دەكات بۆ جیگرتنەوەی خۆی".

تاراوگە
"شێتی مەزنی" زەفەری بەئەردۆغان بردووە، وای لێكردووە پێی وابێت لە وڵاتەكەی خۆیدا وەك پێویست ئاسایشی پارێزراو نییە، هەروەك مایكڵ ڕۆبن–یش دەڵێت: "توركیا دەفەرێكی پەنگخواردووە، هێزە ئەردۆغانیش سەرقاپەكەیەتی، لەگەڵ هەر كردەیەكی گرتن و دەستبەسەرداگرتن‌و لەكارخستن و پاشەكشەیەكی ئابووری، كە لە ئاسۆ دەردەكەون، فشارەكان زیاتر دەبن. ڕەنگە پرسەكە تەنیا كات بێت، ئێنجا لە ناكاوێك دەتەقێتەوە".

ڕۆبن دەپرسێت: "ئەگەر گەلی تورك ڕاپەڕن، ئەردۆغان چی دەكات؟ ڕەنگە باشترین بژاردەی هەڵاتن بێت بۆ تاراوگە، بەڵام ڕەفتارە نامۆكانی ئەردۆغان لەوانەیە بژاردەكانی سنووردار بكەن، ڕوسیاش ئەسپێكی باش نییە گرەووی لەسەر بكرێت، ڤلادیمێر پوتینی سەرۆكی ئەو وڵاتە پێی وایە ئەردۆغان سوودبەخشە، بەڵام لە كۆتایدا لە هەوڵی هەراسانكردنی ڕۆژئاوا دایە، كە ئەردۆغان سوودبەخش نەما، پوتین خۆی لێ ڕزگار دەكات وەك ئەو پشیلەیەی خۆی لە لاشەی مشكێك دەرباز دەكات، ئەمما برادەرە فەنزویلا – یەكەی (نیكۆلاس مادورۆ) ڕەنگە زۆر لە فەرمانڕەوایدا دەمێنێتەوە، ئەمەش دوو بژاردە بۆ ئەردۆغان دێڵێتەوە؛ یان قەتەر یان ئازەربایجان، ئەو پێویستی بەوە دەبێت بیر لە كڕینی موڵك و خانوبەرە بكاتەوە لەو دوو دەوڵەتەدا، پێش ئەوەی دوژمنەكانی لە كۆمەڵگای نێودەوڵەتی هەژمارە داراییە زۆر و زەوەندەكانی بلۆك بكەن".

بەندیخانە
ئەگەر توڕەیی گشتی بگاتە بینەقاقا لەتوركیا، دەكرێت داواكاران ئەوەی حەزیان لێبێت لە لیستی تاوانەكاندا ڕیزیكەن‌و ئەردۆغانی پێ تۆمەتبار كەن، "كاتێك ئەردۆغان هەڵبژێردرا بە سەرۆك وەزیران، دۆسیەی گەندەڵی هەڵپەسێردراوی سەردەمی ئەو لە گۆڕێ بوون لەو كاتەی سەرۆكی شارەوانی ئەستەمبوڵ بوو، سامانە زۆرەكەی یارای لێكدانەوەیەكی یاسایی ڕاست و دروست هەڵناگرێت‌، هاوڕێكانی لە پارتی داد و گەشەپێدان گەواهی ئەوەی لەسەر داوە، كە خاوەن هەژماری‌ داراییە لە‌ بانكە بیانییەكانییەكان، لە دۆسیەی سپیكردنەوەی پارەوە گلاوە، وێرانكردنی شارو شارۆچكە كوردییەكان، گریمانەی ئەوەی لێ دەكرێت بە تاوانی دژ بە مرۆڤایەتی هەژمار بكرێن".

ئە‌وەشی نووسیوە: "بەكورتی و بە پوختی، ئەگەر ئەردۆغان بۆ ماوەیەكی زۆر لە فەرمانڕەوایدا بمێنێتەوە و لە بەرەنگاربوونەوە پشێوەییە مەدەنییەكانیدا بەردەوام بێت، ڕەنگە بە دەیەها ساڵ بەندكردن فەرمانی بەسەردا بدرێت، ئەوە ئەگەر لەوە خراپتریشی بەسەر نەیەت". 

لە سێدارەدان
ڕۆبن دەڵێت: "ئەردۆغان یەكەم سەرۆكی بەندكراوی توركیا نابێت، خۆ ئەگەر ئەوانەی ڕەخنەی لێدەگرن چاوی تۆڵەسەندنەوەیان هەبێت، سیستەمی دادوەریش ڕیگە بەو كارە بدات، ئەوا لەوانەیە لە سێدارە بدرێت".

ڕۆبن دەشڵێت: "لە ساڵی‌ 1950 كاتێك عەدنان مند‌ریس – لە یەكەم هەڵبژاردنی ئازاد لە وڵاتدا بە سەرۆك وەزیران هەڵبژێردرا. بۆ ماوەی 10 ساڵ سەرۆكایەتی حكومەتی گرتەدەست، سەركردایەتی توركیای كرد بۆ چوونە ناو هاوپەیمانی باكوری ئەتڵەسی (ناتۆ)، گەشەسەندنێكی ئابووری هێنایە ئاراوە، كە پێشتر هاوشێوەی نەبوو. بەڵام لە ساڵی 1960 ، سوپای توركیا لێی هەڵگەڕایەوە و لەكاریخست و بەندیكرد. لە كۆتایشدا، دادگا بۆ دەركەوت كە مندیس لە دزینی ماڵی دەوڵەتەوە (اختلاس)‌ گلاوە و دەستوریشی پێشێلكردووە. لە 17 سێبتێمبەری 1961 سوپای توركیا لە سێدارەیدا".

سەرچاوە:  SKY NEWS