شارپرێس:
وەرگێڕان: حلمی رەسول رەزا
لەگەل یادی رۆژی جیهانی خەتەكردنی كچاندا، كە بە یەكێك لە خوو نەریتە كۆمەڵایەتییە خراپەكان دادەنرێت و كاریگەری نێگەتیڤی لەسەر تەندروستی‌و دەروونی هەیە، لەگەڵ ئەو هەموو كاریگەرییە خراپانەی لەسەر تەندروستی هەیەتی كەچی هەندێك ناوچە تائێستاش نەشتەرگەری خەتەنەكردن دەكەن‌و ژیانی ژمارەیەك كچ دەخەنە مەترسییەوە ئەمەش بەهۆی نائاگایی رۆشنبیری و ئایینی.

سەرژمیرییەكان
دەربارەی ژمارەی قوربانیەكان، ئەنجومەنی نەتەوەیی بۆ دانیشتوان كۆمەلێك ژمارەی خستۆتە بەردەست، بە شێوەیەك ژمارەكە لە نێو ئەو ژنانەی پێش هاوسەرگیری و تەمەنی منداڵبوندا لە نێوان 15 و 49 ساڵاندا گەیشتۆتە 92%، خەتەنەكردنی كچانی خوار تەمەن 15 ساڵ 61%، و زۆربەی حاڵەتەكانیش لە تەمەنی 10 ساڵیدا ئەنجام دراون، حاڵەتی ناوازەش هەیە لە پێش تەمەنی شەش ساڵیدا كراون.

لەبەر ئەو هۆكارانە وردەكاری پەیوەست بە خەتەنەكردنی مێینە دەخەینە رو لەلایەنی ئاینی و دەرونی و ئەندامی، ئەمەش بە مەبەستی روبەروبونەوەی ئەو نەریتە خراپەیە كە كاریگەری دەخاتە سەر كچانی میسر.


لایەنی ئایینی
لای خۆیەوە دكتۆر حامد ئەبو تالب جیگری سەرۆكی زانكۆی ئەزهەر باسی لەوە كرد، دیاردەی خەتەنەكردنی مێینە ستەمێكە لە كچان دەكرێت بەبێ تاوان، هەروەها هەندێ نەزان ئەم نەریتە دەدەنە پاڵ ئیسلام و پالپشتی دەكەن بە هەندێ قسەو گوتەی هەڵە، لەبەرئەوە زانكۆی ئەزهەر دژی ئەو توندو تیژیانەیە دە دەكرێتە سەر ئافرەت.

د. حامد ئەبو تالب دەڵێ: ئەزهەری شەریف هەموو جۆرەكانی توندو تیژی دژی ژنان رەتدەكاتەوە جا ئەگەر توندو تیژی مێرد بێت یاخود خەتەنەكردن، و داوا لە پیاوان دەكات پێویستە رێزی ژن بگرن و بە جوانی هەڵس و كەوتیان لەگەل بكەن، چونكە ئیسلام هۆشداری دەدات لە مامەڵەی باش ژندا هەتا ئەگەر رقیشی لێبێتەوە، بە هەموو شێوەیەكیش مومارەسەی خەتەنكردن رەت دەكاتەوە كە هەندێ نەزان بەو كارە هەلدەستن و تەندروستی دەرونی جەستەیی 

لایەنی دەرونی
دكتۆر سعید عبدالعەزیم مامۆستای پزیشكی دەرونی لە كۆلیژی پزیشكی قەسرالعەینی ئەوەی دووپاتكردەوە چالاككردنی هەمواكردنەوەی ئەم یاسایە بە هەنگاوێكی باش دادەنرێت بۆ سنوردانان دەربارەی ئەم دیاردە خراپە، كە مەترسیەكی گەورە لەسەر دۆخی دەرونی ئەوانە دروست دەكات ئەم نەشتەرگەریەیان بۆ دەكرێت، چونكە ژمارەیەكی زۆر كێشەی هەیە لەوانە كاریگەری دەرونی و سێكسی.

ناوبراو ئاماژەی بەوە كرد خەتەنە بە شێوەیەكی زۆر كاریگەری لەسەر دەرونی كچ دروست دەكات، لەوانە توشی شۆكی دەرونی و ترسی زۆر و دڵەراوكێی بەردەوامی دەكات، سەرەرای كاریگەری لەسەر پەیوەندی هاوسەرگیری بەهۆی ئەوەی ئافرەتەكە توشی كێشەی سێكسی دەبێتەوە وەك ساردی لە سێكس و نەجولانی هەستی سیكسی، ئەمەش وا دەكات هەست بە ئاسودەیی نەكات لەكاتی جوت بوندا كە رۆلێكی كاریگەری هەیە لەسەر لایەنی دەرونی لای ژن و هاوكاری دەكات لە گونجانی دەرونی نێوان ژن و پیا و هەست بە ئاسودەیی و گونجانی بەردەوام. جگە لەوەش ئەم كارە هۆكارێكی سەرەكیە بۆ هەلوەشانەوەی ژمارەیەكی زۆری پەیوەندی هاوسەرگیری، بەهۆی نەگونجانی لایەنی سێكسیەوە و ژێچ وەرنەگرتن لەو پەیوەندیە سروشتیە.

لایەنی ئەندامی
بە گوێرەی لێدوانەكانی رێكخەری پەیوەندیی و راهێنان لەبەرنامەی نەتەوەیی بۆ تەواوكاری خێران و دژی خەتەنەی مێیەنە لە وەزارەتی تەندروستی و دایشتوان – فیفیان فۆاد-، سوودی یاسای قەدەغەكردنی خەتەنەی نوێی رون كردەوە؛ كە كار دەكات بۆ زیادكردنی سزای تاوانی خەتەنە و پێناسەیەكی دیاری كراوی بۆ دادەنی لەناو دەقێكی یاسایی بەوەی بریندار كردن یاخود لێكردنەوەی هەر پارچەیەك ئەندام لە ئەندامەكانی زاوزێی دەرەوەی ئافرەت دەگرێتەوە.

ناوبراو ئەوەشی گوت: یاسا نوێیەكە سزای هەركەسێك دەدات نەشتەرگەریەكە ئەنجام دەدات یان بەشدارە یان هاوكارە یان هاندەرە بە زیندانی كردن، نەك راگرتن و سزای دەسكەوت لە خەتەنەو هەلوەشانەوەی سزای قەرەبوكردنەوە، هەروەها لە حاڵەتی مردنی ئافرەتەكەدا بەهۆی نەشتەرگەریەوە سزاكە دەبێتە زیندانی هەتا هەتایی.

دكتۆر عبد الحمید عەتیە دەربارەی زیانە جەستەیی و دەرونیەكانی ئەم پرۆسەیە دەلێت: خەتەنە شێواندنە نەك چاككردنی جەستەی ئافرەت كاتێ پارچەیەكی ساغ لە جەستەی لێدەكرێتەوە و دەبێتە هۆی دروست بونی گرێ، ئەمەش كیشەی جۆراو جۆر دروست دەكات لە كاری ئەندامی و ئەندامەكانی زاوزێ بە درێژایی تەمەن.

ناوبراو زیانی جەستەیەكانی بەم شیوەیە خستە روو:
- ناتەواوی لە یەكێك لە گرنگترین كارەكانی ئەندامی زاوزێ ی كچ دروست دەكات، ئەویش پارێزگاریە لە میكرۆب و بەكتریا.
- رێگرتن لە رژانی كیسی رۆنی كە كار دەكات بۆ پاراستنی پێست و رژاندنی ترشەلۆكی ئەندامی زاوزێ.
- دروست كردنی ناتەواوی لە هەستی چێژ لەكاتی جوت بوندا.
- رودانی خوێن لەبەر رۆیشتن كە دەبێتە هۆی مردن، ئەگەر نەتوانرێ خوین بەربونەكەی بوەستێنرێ.
- دروست بونی ئازاری لەناوچە هەستیارەكانی جەستەی مرۆڤ.
- دروست بونی پیس بون و هەوكردنی زۆر لە ئەنجامی ئەو ئامێرانەی لە نەشتەرگەریەكە بەكارهاتوە.
- دروست بونی گرێی شێرپەنجە لە شوێنی بڕینەكە.

هەروەها دكتۆر عمرو حسن مامۆستاو راوێژكاری ژنان و مناڵ بون و نەزۆكی لە زانكۆی قاهیرە گرنگترین  پرسیار و وەلامەكانی  سەبارەت بە خەتەنەكردن خستۆتە ‌ روو:
-خەتەنەكردنی مێیەنە چیە؟
بریتیە لە برینی بەشێك یان هەمووی ئەندامی زاوزێ ی دەرەكی مێیەنە بەبێ هۆكاری نەخۆشی.
-ئایە سودی تەندروستی هەیە و زانستی پزیشكی دەڵێ ئەم نەشتەرگەریە بكرێت؟
دیارە خەتەنە هیچ سودێكی تەندروستی نیە، بەلكو دەبێتە هۆی دروست كردنی جۆرەها كێشە لە جەستەی ئافرەتدا.
- زیانە تەندروستیەكانی ئەم نەشتەرگەریە چیە؟ 

هەلەی گەورەیە ئەگەر هەندێ برویان وابیت جۆرەكانی خەتەنە زیانی تەندروستی نیە.. سەرجەم جۆرەكانی زیانی هەیە، هەتاكو ئەگەر دكتۆریش ئەنجامی بدات، توێژینەوە باوەر پێكراوەكان چەندین حاڵەتیان تۆماركردوە كە بۆتە هۆی مردن و هەوكردن و تێكچونی دۆخی دەرونی.. تد.

لە كۆمەلگەدا قسەیەك هەیە بەوەی ئەو ئافرەتانەی خەتەنە نەكراون لە پیاو دەچن، ئەمە راستە؟

ئەندامی زاوزێی مێینە وەكو هی پیاو نیە گۆرانكاری بەسەردا بێت و قەبارەی بگوڕێت، و سنورێكی دیاری كراوی هەیە بۆ گەشە، ئەم قسەیە لە روی زانستیەوە هیچ بنەمایەكی نیە بەلكو خورافاتێكی بۆ ماوەییەو ماوەتەوە.

بۆچونی دامەزراوە پزیشكیەكانی جیهان دەربارەی ئەم كردارە چیە؟
یەكێتی جیهانی بۆ كۆمەلەكانی نەخۆشیەكانی ژنان و مناڵبون ئامۆژگاری دەكات، بەوەی خەتەنە پیشلێكردنی رێكەوتنەكانی مافی مناڵ و ÷ەلوەشانەوەی سەرجەم شێوەكانی جیاكاریە دژی ئافرەتان، داواش دەكات هەمو رێكارێك بگیرێتە بەر بەمەبەستی رزگار بون لە پیادەكاریە كلاسیكیەكان كە خۆی لە توندوتیژی دژی منال و ژن دەبینێتەوە.

نەریتی خەتەنە كردن لە كوێوە هاتوە؟
خەتەنەی مێینە لە میسر پێش هاتنی ئاینە ئاسمانیەكان پیادە كراوە، ئەم پیادەكاریە رەگێكی ئەفریقی هەیە نەوەك ئایینی، 28 وڵاتی ئەفریقی هەن ئەم دیاردەیەی تیدایە، گەلانی ئەم وڵاتانە یەك ئاینیان نیە، موسلمان و مەسیحی و ئاینی تریشیان بونی هەیە، و لەهەمان كاتدا ژمارەیەكی زۆر لە ولاتانی عەرەبی و ئیسلامی هەیە، ئەم دیاردەبەی تێدا نیە.

سەرچاوە: الیوم السابع