شارپرێس:
وەرگێران : حلمی رەسول رەزا
سەركەوتنی شۆڕشی ئیسلامی دۆخی جیۆسیاسی رۆژهەڵاتی ناوەراستی هەڵگێرایەوەو پاش 40 ساڵ لەو رووداوە، تا ئێستاش كاریگەرییەكانی بەردەوامە.

لەرزینی شۆڕشەكە زۆر گەورەتر بوو لەسەركەوتن (پێشبینی نەكراو) بۆ "ایە الله خومەینی" لە شوباتی 1979 دا، هەروەك توێژەر (كلیمان تیرم) لەپەیمانگەی نێودەوڵەتی بۆ ڵێكۆلینەوەی ستراتیژی تێبینی كردووە.

تیرم بۆ ئاژانسی "فرانس پرێس" دەڵێت: سۆپرایسەكە زۆر گەورەبوو لە رۆژهەڵاتی ناوەراست و جیهان لە دوای سەركەوتنەكە و ئاماژەی بەوەش كردووە ئێران لەسەردەمی شادا بەجەمسەرێكی سەقامگیر ئەژمار دەكرا و لە شەڕی سارددا ئەو وڵاتە یەكێك بوو لە پایەكانی سیاسەتی ئەمەریكی لەناوچەكەدا دژی یەكێتی سۆڤییەت.

بەڵام یەكێك لە واقیعەكانی دامەزراوە بۆ سیاسەتی دەرەوەی رژێم دیبلۆماسیە ئەمەریكییەكانی وەك بارمتە بۆ خۆی برد لەبالوێزخانەی ئەمەریكی لە نێوان تشرینی دووەمی 1979 و كانونی دووەمی 1981، ئەمەش ئاماژەبوو بۆ دەركەوتنی دوژمنداری نێوان ئەو دوو وڵاتە بە گوێرەی بۆچونی تێرم.

لەو كاتەدا پەیوەندی دیبلۆماسی نێوان ئەو دوو وڵاتە پچڕاو ئەمەریكا یەكێك لەهاوپەیمانە سەرەكییەكانی لەناوچەكەدا لە دەستدا، لەو كاتەوە دووبارە رێكخستنەوەی دۆخی جیۆسیاسی لەناوچەكەدا رێكخرایەوە.

ناوبراو ئەوەش دەڵێت: بە بەراورد بە بزووتنەوە ئیسلامییە سونییەكان و كەمینە شیعییەكان لەناوچەكەدا، پەیامە شۆرشگێرییەكەی ئەو شۆڕشەی ئێران ‌ بووە سەرچاوەی سروش.

لەگوتاری فەرمی ئێراندا شۆڕشی ئیسلامی رووداوێك نەبوە لە ساڵی 1979 دا وەستا بێت لەگەڵ هەڵكەندی رژێمی شادا و كۆتایی هاتبێت، بەڵكو پرۆسەیەكە تا ئێستاش بەردەوامە.

رۆژنامەنوس "عبدالله غانجی" لە رۆژنامەی "جوان"ی ئێرانی پارێزگارخواز بۆ فرانس پرێس دەڵێت: ئیمام خومەینی شۆرشی ئیسلامی جیهانییەو بە سێ قۆناغدا تێدەپەڕێت، یەكەم ئێران پاشان جیهانی ئیسلامی و لە كۆتاییدا لاوازو بێ دەسەڵاتەكان.

غانجی دووپاتیدەكاتەوە لە سەرەتای شۆرشدا نیەتیان نەبووە ئەو شۆرشە بنێرینە دەرەوە لەسەر رێگای نموونەی سۆڤییەتی، بەڵام ئەوەی لەو وڵاتە روویدا بووە سەرچاوەی سروش بۆ دەرەوە. 

بەگوێرەی غانجی، كە باسی زنجیرەیەك رووداو دەكات لەو كاتەدا لەجیهانی ئیسلامیدا هاتنەكایەوە، وەك دەستدرێژكردن بۆ سەر بالوێزخانەكانی ئەمەریكا و ناڕەزایەتەیەكانی شیعەكان لە سعودیەو عێراق و تیرۆركردنی سەرۆكی میسر ئەنوەر سادات، كە هەندێك لە ولاتە عەرەبییەكان جۆرێك لە ترسیان لا پەیدا بوو بەوەی شۆڕشەكە دەبێتە مایەی ناسەقامگیری لە وڵاتەكەیاندا و یەكێك لەو هۆكارانەش بوو عێراق جەنگی دژی ئێران راگەیاند لەئەیلولی ساڵی 1980، هەروەك تێرم دەڵێت.

وڵاتان بە ماندوێتی دەرچوون لە ململانێی ساڵی 1988
توێژەر لەبەردەوامی قسەكانیدا دەلێت: جیهانی عەرەبی لە نێوان پشتیوانی‌و بەرهەڵستكاریدا دابەش بوون  و كۆماری ئیسلامی میحوەری رەواجی بە بەرگری دا ئێران و سوریا و "حزب الله"ی لوبنانی لە خۆ گرت.

خەبات دژی سەهیۆنییەت
غانجی دەڵێت: پاش كۆتایی هاتنی جەنگ لەگەڵ عێراق، ئێران پەرەی بەستراتیژیەتێكی نوێدا لەسەر بنەمای رێگەنەدان بە ویلایەتە یەكگرتووەكان بەوەی جێ پێ لە رۆژهەڵاتی ناوەراستدا هەبێت و ماوەیەی سی ساڵە ئەم ستراتیژیەتمانە، هەر ئەمەش بوە هۆی ئێستا نرخەكە دەدەین، وەك ئاماژەیەك بۆ سزا نێودەوڵەتیەكان لەسەر ئێران.

لای خۆیەوە، شرۆڤەكارو سیاسەتمەداری ئێرانی پارێزگارخواز "ئەمیر محبیان" وای دەبینێ ئەو فرۆشتنە زۆرەی چەك لەلایەن رۆژئاوەوە بۆ وڵاتانی كەنداو وا دەكات تا ئێستا ئێران لەبەردەم مەترسیدا بێت، بەهۆی پلانەكانی ئەمەریكاوە.

بەگوێرەی قسەی غانجی، ستراتیژیەتی ئێرانی بەرهەڵستكار بەرانبەر ئەمەریكا و خەمخۆری بۆ یەكێتی موسڵمانان، لێكدانەوەی پاڵپشتیكردنی ئێرانە بۆ سوریا و عێراق دژی جیهادیەكانی داعش، لەهەمان كاتدا ئێران پێی وایە دروست كراوی ئەمەریكایە، ئەوەشی دووپاتكردەوە، ئەوەی لە سوریا روودەدات لە بنەڕەتدا هەرەشەیە لە ئێمە.

ناوبراو ئەوەشی روون كردەوە ئەمەریكا دوژمنداری لە نێوان شیعەو سونەدا دروست كرد بۆ ئەوەی سونەكان وا لێبكات هێرش بكەنە سەر شیعە، چونكە خۆیان توانای ئەوەیان نیە روبەرومان ببنەوە.

بەڵام تێرم وتی : ئەگەر خەبات دژی سەهیونیەت یەكێك بێت لە سەوابتی سیاسەتی دەرەوەی ئێران، ئەوا یەكێك لە ئامانجە جیۆسیاسیەكانی ئێستای ئێران گرەنتی بەردەوام بونی كۆماری ئیسلامیە.

سەرچاوە: رأی الیوم