شارپرێس: وەرگێڕان: یاسین نادر لەدوای شۆڕش لەئێران، محەمەد ڕەزا پەهلەوی لەگەڵ فەرەحی هاوسەری، كە وڵاتیان بەجێهێشت، تا دوای مردنی لەنێوان شەش وڵات ئاوارەبوو. محەمەد ڕەزا پەهلەوی لەگەڵ هاوسەرەكەی سەرەتا خاكی ئێرانیان بەرەو وڵاتی میسر بەجێهێشت، كە شاپوور بەختیاری سەرۆك وەزیران، جەواد سەعید سەرۆكی ئەنجوومەنی شۆرای نیشتمانی، عەلی نەقی ئەردەڵان وەزیری پاشایەتی‌و بەشێك خزمانی لەكۆشكی پاشایەتییەوە بەرێیانكردن. شای ئێران لەفڕۆكەخانە هۆكاری گەشتەكەی خۆی بۆ وڵاتانی دەرەوە وا باسكردووە، "ماوەیەكە هەست بە ماندووبوون دەكەم‌و پێویستم بەپشووەوە.."، لەكاتێكدا شۆڕی ئیسلامی ئێران رۆژ بەرۆژ پەرەی دەسەندو دەسەڵاتی پاشایی لەقتر دەبوو، كە هۆكاری رۆشتنەكەشی هەر ئەوە بوو، نەك ئەوەی خۆی باسی كردبوو. سێ ڕۆژ پێش لەڕاكردنی، محەمەد ڕەزا شا ئەنجوومەنی پاشایەتی پێكهێنابوو، تا ئەو ئەنجوومەنە لەبەردەوامیدانی بەحكومەتی پاشایی سەركەوتوو بێت‌و ئەگەری گفتگۆكردن لەگەڵ بەرپرسانی شۆڕش بڕەخسێنێت، كە هەڵبەت لەو ئامانجەدا سەركەوتوو نەبوو. محەمەد ڕەزا شا لەمیسر لەلایەن ئەنوەر ساداتی سەرۆكی ئەو وڵاتە پێشوازی لێكرا، كە پێشتر سەرۆكی میسر لەپەیوەندییەكی تەلەفۆنی داوای لەپاشای ئێران كردبوو، لەگەڵ خانەوادەكەی بێنە قاهیر، ئەوەش دوای تێكچوونی دۆخی ئێران. هۆكاری هەڵبژاردنی میسر وەك یەكەم شوێنی سەردان و كۆتایی شا لەقۆناغی ئاوارەبوونیدا بۆ مێژووی پەیوەندییە خێزانییەكانی پەهلەوییەكان لەگەڵ خانەدانی پاشایەتی میسردا دەگەڕێتەوە. محەمەد ڕەزا شا هاوسەرێكی میسری هەبوو بەناوی (فەوزییە)، كە كچی "مەلیك فوئاد" بوو، پاشای ئێران لەگەڵ هاوڕێكانی لەئۆتێلی ئوبیرۆی (oberoi)، كە لەدوورگەیەكی ناو ڕووباری نیلدا دروستكرابوو نیشتەجێبوون. ئەوان پێنج ڕۆژێكیان لەئاسوان بەڕێكرد، لەو ماوەیەدا یەكێك لەو كەسانەی پەیوندی پێوەكرد، كونستانتین پاشای پێشووی یۆنان بوو، هەروەها جۆرج فڵاندێرن پزیشكی فەرەنسی، كە پێنج ساڵ لەوەو بەر نەخۆشی شێرپەنجەی شای چارەسەر دەكرد لەگەڵ ئەودا دیداری سازدا، كە هێشتا خودی محەمەد ڕەزا شا نەخۆشییەكەی نەزانیبوو. محەمەد رەزا شاو هاوسەرەكەی بەچەند سەعاتێك پێش چوونیان بۆ ئەمریكا باڵیۆزی مەراكیش لەمیسر سەردانیان كردو بانگهێشتنامەی مەلیك حەسەنی دووم پاشای مەراكیشی بەمحەمەد ڕەزا پەهلەوی گەیاند، بۆیە وێستگەی دووەمی ئاوارەیی شا دیاریكرا، ئەویش مەراكیش بوو، نەك چوون بۆ ئەمریكا، وەك ئەوەی بڕیاری لێدرابوو. مانەوەی شا لەمەراكیش و گەڕانەوەی ئیمام خومەینی بەرەو ئێران محەمەد ڕەزا شا لەسەر بانگهێشتنامەی فەرمی چووە مەراكیش، كە لەڕووبات بەڕێوڕەسمی فەرمی پێشواز لێكراو پاش بینینی مەلیك حەسەن لەكۆشكی "جنان الكبیر" نیشتەجێبوو. ڕەزاشا 67 ڕۆژ لەو كۆشكەدا مایەوە و لەو ماوەیەشدا، خومەینی رابەری شۆڕشی ئیسلامی ئێرانی پاش 14 ساڵ لەنۆفێڵ شاتوو بەرەو تاران گەڕایەوەو 10 ڕۆژ پاش ئەوەش سەركەوتنی شۆڕش راگەیەنرا. لەماوەی دوومانگ مانەوەیدا لەمەراكیش، زۆربەی هاوڕێیانی محەمەد رەزا شا لەئێران دەرچووبوون، هێدی هێدی بەرەو ئەوروپاو ئەمریكا بەڕێكران، لەگەڵ ئەوەش مەلیك حوسێن، كە دەیویست پەیوەندییە سیاسییەكانی لەگەڵ حكومەتی نوێی دوای شۆڕش بپارێزێت، حەزی نەدەكرد چیدی مانەوەی شا لەوڵاتەكەی درێژە بكێشێت، ناچار محەمەد ڕەزا پەهلەوی لەهەلومەرجێكدا، كە نەیتوانیبوو وڵاتێك وەك پەناگەی خۆی بدۆزێتەوە، لەسەر پێشنیاری هاوبەشی ڕاكفێلرو كێسینجێر ناچار بوو بەرەو باهاما لەئەمریكای ناوەندی بڕوات. رۆشتن بەرەو بەریتانیاو ڕێگریكردنی لێی ئەو بەفڕۆكەی تایبەتی سوڵتان حوسێن، ڕوباتی مەراكیشی بەرەو دوورگەی باهاما بەجێهێشت، شا ماوەی 70 ڕۆژ لەو دوورگەیەكدا ژیانی بەسەر بردو هەر لەم دوورگەیە بوو، كە محەمەد ڕەزا شا بەهۆی پزیشكی نێردراو لەفەڕەنساوە لەنەخۆشی (لەنفاوی =Lymphatic) ئاگاداركرایەوەو بەپێی بەڵگەنامە بڵاوبووەكان-یش لەئەرشیفی نیشتمانی بەریتانیا، لەكاتی مانەوەی لەباهاما، بەریتانیا كەسێكی ڕاسپاردەی خۆی بۆ ئەوێ ناردووەو بۆ ئەوەی بەشای ئێران بڵێت، ئەوان ئامادەی قبوڵكردنی ئەو نین و پێشوازی لەهاتنی بۆ بەریتانیا ناكەن، كە ئەو دوورگەیە بەشێكە لەبەریتانیا. شاو پاشماوەكانی هاوڕێی بەفڕۆكەیەكی كرێ لەباهاما بەرەو مەكسیك چوون، لە ڤیلایەكدا ، كە پێشتر بۆ مانەوەی دانرابوو، جێگربوون‌و ڕەزاشا لەم ماوەیەدا بەنەخۆشی شێرپەنجەی قورس و زەردوویی توند ئازاری دەكێشا، پاش چوار مانگ مانەوە لەمەكسیك ئەو ئاگاداربووەوە، كە حكومەتی جیمی كارتەر سەرۆكی ئەوكاتی ئەمریكا بەسەردانكردنی بۆ ئەمریكا بەمەبەستی چارەسەری رازی بووەو دوای ئەوە مەكسیكۆ سیتی بەرەو نەخۆشخانەیەكی نیۆیۆرك بەجێهێشت. شای ئێران بەرەو ئەمریكا دەڕوات ڕەزاشا 54 ڕۆژ لەنەخوشخانەدا خەوێنراو ، كە لەو ماوەیەدا دووجار نەشتەرگەری بۆ "كیسەی سەفراو" سپڵی كراو كەمتر لە دوو هەفتە لەهاتنی شا بۆ ئەو نەخۆشخانەیە، باڵیۆخانەی ئەمریكا لەتاران بەهۆی خوێندكارانی زانكۆی شارەكە، كە خۆیان پەیڕەوكەری هێڵی ئیمام دەزانی، داگیركراو هەرئەمەش وایكرد كارتەر چیدی ئامادەی وەرگرتن‌و قبوڵكردنی لەمە زیاتری شا نەبێت، بۆیە ئەو وڵاتەش بۆ شای جێگەی مانەوەی تێدا نەما. مەكسیكیش هەمدیسانەوە هەواڵی بە محەمەد ڕەزاشا دا، كە لەبەر پاراستنی پەیوەندییە سیاسییەكانی خۆی لەگەڵ حكومەتی نوێی تاران نایەوێت دووبارە بۆ ئەو وڵاتە بگەڕێتەوە. خراپترین دۆخی شای ئێران ئەوكاتانە بوو بۆ خۆی و هاسەرەكە، كە لەنەخۆشخانە دەركرا، كە شوێن وارگەی تریان دیاری نەكرابوو، لەئەنجامدا بە فڕۆكەیەكی هێزی ئاسمانی ئەمریكا بەرەو تەكساسی ڕۆیشتن تا 2 هەفتەیەك لەوێدا بمێننەوە، بەڵام لەنیوەی ڕێگا پێیان ڕاگەیەندرا، كە هێشتا ئەو ئەپارتمانە ئامادە نییە بڕیاربوو تێدا بمێننەوە. شاو هاوسەرەكەی بۆ شوێنێك، كە لەدواییدا ڕوون بووەوە بران، كە سەنتەرێك بوو بۆ ڕاگرتنی نەخۆشە دەروونییەكان‌و فەڕەحی هاوسەری بۆ یەكەمجار بەهاتووه اوارەوە بەهاوڕێ ئەمریكییەكانی وت: "ئایا ئێمە لێرە بەندكراوین؟ ئایا كارتەری ئێمەی بەندو سجن كردووە؟ ئێمە لێرەدا شێت دەبین؟ دەبێت بچینە دەرەوە..". بەرپرسانی ئەمریكا بەكۆتایی هاتنی ماوەی مانەوەیان لەئەمریكا هەواڵیان بەمحەمەدو هاوسەرەكەداو رایانگەاند، بەهۆی ئاسەوار و كاریگەری داگیركردنی باڵیۆزخانەی ئەمریكا لەتاران، ئەگەری نوێكردنەوەی مانەوەی ئەو بوونی نییەو لەبەرئەوە لەپەنەما جێگایەكی شیاو بۆ مانەوەی خۆی و هاسەری دانراوە، شا كە جگە لە قبوڵكردنی ئەوە هیچ چارەیەكی تری نەبوو، لەگەڵ هاوسەرەكەی بەفڕۆكەیەكی هێزی ئاسمانی ئەمریكا لەفڕۆكەخانەی تەكساسەوە بەرەو پەنەما لە ئەمریكای ناوەندی بران. پەنەماو ترسی شا لە گەڕانەوە بۆ ئێران كاتێك محەمەد ڕەزا شاو فەڕەحی هاوسەری لەپەنەما لە فڕۆكە هاتنە خوارەوە، تەنیا كۆمەڵێك لەسەربازانی گاردی نیشتمانی پەنەما، ئەفسەرانی ئەمنی، یاریدەرەكانی سەرۆكی پەنەما و باڵیۆزی ئەمریكا نەبێت هیچ كەس لەفڕۆكەخانە نەبوو، محەمەد ڕەزا شاو هاوسەری و پزیشكی تایبەتی ئەوانیش بە كۆپتەرێك لە فڕۆكەخانەوە بەرەو بنكەیەك لەدوورگەیەك بەناوی كونتادورا گوازرانەوە. شا لەپەنەما دوو كێشەی هەبوو، یەكەم توندتربوونی نەخۆشییەكەی، كە ئەو حەزی نەدەكرد پزیشكانی پەنەما سەر لەنوێ چارەسەرییەكانی بۆ دەستپێبكەنەوە و دووەمیش ئەوەبوو، كە پلە باڵاكانی ئێران لەوەزارەتی دەرەوە لەپەیوەندی بەردەوام بوو لەگەڵ پەنەمادا تا بتوانن ڕێگایەك بۆ گەڕاندنەوەی شاو ڕادەستكردنەوەی بدۆزنەوە. لەڕاستیدا لەپەنەما باسی گەڕانەوەی شا گەرمبوو، كارتەریش حەزی دەكرد بەڕادەستكردنی شا بەئێران لەسەر بارمتەكانی باڵیۆزخانەكەی بەڕێكەوتنێك لەگەڵ تاران بگات‌و بەپێی كتێبی (كچەكەم فەڕەح)، كە لەنووسینی "فەریدە دیبا" بوو، دایكی فەڕەح پەهڵەوی، شاو هاوسەرەكەی پاش 100 ڕۆژ مانەوە لە پەنەما و لەسەر داواكاری سەرۆكی میسر، بەفڕۆكەیەكی پەنەما بەرەو قاهیرە گەڕانەوە. میسر، كۆتا شوێنی مانەوەی شای ئێران ئەوكاتەی شا لەمەكسیك بوو ئەنوەر سادات لە پەرلەمانی وڵاتەكەی داوای كرد، بڕیارنامەكەی پەسەندبكات، كە مۆڵەت بەشای ئێران بدات وەك پەنابەرێكی سیاسی بۆ هەمیشە لەمیسردا بمێنێتەوە. ئەو پێشنیارەی سادات بە 384 دەنگی بەڵێ لە بەرانبەر 8 دەنگی نەخێردا پەسەند كرا، بۆیە شا گەڕایەوە بۆ میسر. دوای گەڕانەوەشی شا لەنەخۆشخانەی مەعادی قاهیرە نەشتەرگەری سپڵ و جگەری بۆ كرایەوەو پشكنینە ئەنجامدراوەكان لەسەر ئەو دەریخست، شێرپەنجە قورسەكە تەواوی سیستەمی سوڕی خوێن و جگەری گرتووەتەوە، كە هەموو پزیشكە بەناوبانگی میسر بەسەرۆكایەتی پسپۆڕێكی ناسراوی دڵ، كە پزیشكی تایبەتی ئەنوەر ساداتیش بوو، لە نەخۆشخانەی مەعادیدا خەریكی چارەسەری بوون. بەگشتی دۆخی تەندروستی شا ڕۆژ بەۆژ و هەفتە بەهەفتە خراپ و خراپتر دەبوو، تا دوای چوار مانگ لەگەشتی دووەمی بەرەو میسر گیانی لەدەستداو لەمزگەوتی ڕفاعی قاهیرەدا نێژرا. هەر ئەو مزگەوتەی تەرمی ڕەزاشای باوكی پاش لەمردنی لە ئەفریقیای باشوور بۆ ماوەیەك لەو مزگەوتەدا بەخاك سپێردرابوو (دواتر بۆ ئێران گوزاریەوە). مەلیك فاروق فاروق پاشای پێشووی میسر و برای خانمی محەمەد ڕەزا پەهلەویش هەر لەو مزگەوتە شاردرابووەوە، كە چارەوونسی كۆتا شای ئێرانیش ئەمە بوو وەك باوكی لە ئاوارەیی و غوربەتدا ئەو دونیایە بەجێبهێڵێت.