رووبەرووبوونەوەیەكی مەترسیدار.. تێڕوانینی روسیا بۆ رۆژهەڵاتی ناوەراست

جیهان

28/02/2019‌ 2485 جار خوێندراوه‌ته‌وه

شارپرێس:
لەجیهانێكی گۆڕاودا، روسیا خۆی وەك زلهێزی یەكەم دەبینێنت لەباكووری جەمسەری ئۆراسای مەزندا، لە جێگەی خۆیەوە تەماشای رۆژهەڵاتی ناوەراست دەكات وەك بەشێك لەدراوسێیەكی فراوان، كە مۆسكۆ لە دڵی رۆژهەڵاتی ناوەراست دوور نییە، بەتایبەتی ئەگەر قسە لەسەر قەوقاز بكەین، ئەوا هەر زۆر نزیكە.

دیارە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست دەگەڕێتەوە بۆ بەشێكی موسلمان لەجیهاندا و ئیسلامیش یەكێكە لە ئاینە رەسەنەكان لە روسیا، لەبەر ئەوە، ئاراستەی ئیسلامی لە نێوان هەندێ وڵات و كۆمەڵەی رەگەزیی نێو فیدرالیەتی روسیادا پێكیانەوە دەبەستێتەوە، هەروەها لەگەڵ دراوسێكانی باشوردا.

رۆژهەڵاتی ناوەراست ناوچەیەكی دینامیكییە، لە زۆربەی بەشەكانیدا سەروەت و سامان بونی هەیە و هەل بۆ پەیوەندی و پرۆژەی بازرگانی دەدات بۆ روسیا، لەهەمان كاتدا ناوچەیەكی پڕ لە مەترسیە. لەوێ توندرەوەكان و گروپی تیرۆریستی زۆری تێدایە، سەبارەت بەم گروپانە دەكرێ روسیا ئامانجێكی تری هەبێت. بۆیە، روسەكان تەماشای ناوچەكە دەكەن هەم وەك دراوسێ و هەم وەك هەل و لەهەمان كاتدا وەك مەترسیەكی ئەمنی، هەموو ئەم بابەتانە لەیەك كاتدا پێكەوە كۆبونەتەوە.

رێگایەكی زۆر مەترسیدار
روسیا بەمجۆرە تەماشای پەیوەندییەكانی دەكات لەگەڵ ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمەریكا، پەیوەندیەكەیان خراپ دەبێت پێش ئەوەی بەیەكجاری تێك بچێت. 

بابەتەكەكان بە ئاراستەی ساناییدا ناڕوات، ئەو فشارانەی ئەمەریكا و هاوپەیمانەكانی دەیكەن پێدەچێت بەرەو زیاد بوون بروات. روسەكان بڕوایان وایە سزاكانی سەریان بەم نزیكانە لانابرێت. رەنگە تا هەتایە بەردەوام بێت لە ژیانی ئەوانەی ئێستا لەو ولاتەدا دەژین، بەلام پێدەچێ ئەمساڵ گوڕەكە زۆر بەهێز بێت.

لە چوارچێوەی روووبەرووبونەوەی نێوانیاندا رەنگە تەقینەوەیەكی لەناكاو رووبدات. سیاسەتەكانیان لە سوریادا زۆر لە یەكتری جیاوازە و هەندێ جاریش پێچەوانەی یەكترین. ململانێ لە ئۆكرانیادا هێمن نابێتەوە بەهۆی هەلبژاردنەكانی سەرۆكایەتی ئۆكرانیاو پاش ئەوەش هەلبژرادنی پەرلەمانی ئەو ولاتە.

ساڵی 2018، لە دوو حاڵەتدا بەلای كەمەوە، رەنگە بابەتەكە روەو رووبەرووبونەوەی راستەوخۆ بچێت لە نێوان هەردوولادا، و زۆر بە زەحمەت لەمە رزگاریان بوو.

لەو بارەیەوە رووداوێكی مەترسیدار بینرا لە نێوان پاسەوانەكانی كەناری روسی و ئۆكرانی لە دەریای –ئوزوف-، دۆخەكە لە دونباس بە سروشتی ناجێگیرە، بە شێوەیەك ئیستفزازات و هەوڵی گۆڕینی دۆخەكە ئەدرێت.

لە كۆتاییدا، مەترسی پێشبڕكێی خۆپڕچەككردن هەیە بەهۆی ئەوەی ئەمەریكا رایگەیاندوە لە پەیماننامەی رۆكێتە ئەتۆمیە ناوەند مەوداكان بكشێتەوە و روسیاش هەمان ئەم هەنگاوە مەترسیدارەی نا.

لەبەرئەوە، لە حاڵەتی گەرانەوەی رۆكێتەكان بۆ ئەوروپا، ئەمەریكا و روسیا بە شێوەیەكی گەورە لە لێواری ململانێیەكی قورس نزیك دەبنەوە. ئەو رۆكێتە ئەمەریكیانەی لەسەرەتای هەشتاكانی سەدەی رابردوو لە ئەوروپا بڵاوەی پێكرا توانای ئەوەی هەیە بگاتە رۆكێتە روسیەكان و ناوەندەكانی كۆنترۆڵ و سەركردایەتی روسیا لە ماوەی چەند خولەكێكدا.

ئەم بابەتە زۆر مەترسیدارە ئەگەر بێت و بابەتەكە بەم شێوەیە گوزەر بكات، و نازانرێ چی روودەدات. ئەمەریكا دەڵێ نایەوێ ئەو جۆرە رۆكێتانە لە ئەوروپا بڵاو بكاتەوە، بەلام دەبێ ئەم ئەگەرە لەبەرچاو بگیرێ.

جەنگێكی تێكەڵ
ئەمرۆ لە رۆژێكدا دەژین دەتوانین ناوی بنێین جەنگێكی تێكەڵەیە، وەكو جەنگی سارد خراپە بەلام بەشێوەی جیاواز. جەنگی سارد جێگیر بوو، لەو كاتەدا شتێك هەبو پێیان دەگوت دیواری بەرلین، شتێك هەبو ناوی دیواری ئاسنین. لەبەرانبەر هاوپەیمانەكانی ئەمەریكا یەكێتی سۆڤیەت هاوپەیمانی هەبوو، جەنگەكە بە جۆرەها شێوە رێكخرابوو، و دەتوانرا هاوپەیمانەكانی هەردوولا لە یەكتری جودا بكرایەتەوە.

لە جیهانی ئەمرۆدا رێكخراوەیی نییە، هێڵی جیاكەرەوەش نییە، گۆرەپانە سەرەكیەكانی جەنگەكان لە راستیدا لە چوارچێوە ‌ هاوبەشەكانی دارایی و ئابوری و زانیاری و ئەلیكترۆنیە، خەلك لەم چوارچێوەیەدا بەبێ رێكخستنی ئەو لایەنانە دەجەنگن.

بە پێوەری هێز، فیدرالیەتی روسیاو ئەمەریكا و هەتا یەكێتی سۆڤیەت لەیەكتری ناچن، ئاماژەكان بۆ ئەوە ناچن روسیا زۆر لە ئەمەریكا بێ هێزتر بێت، كەواتە ئەم دۆخە نا رێكخراوە. لەبەرئەوە دلنیایی نییە لەوەی لە رووبەرووبونەوەكەدا ئەمەریكا سەردەكەوێ. ئەنجامەكەی كراوەیە و چوارچێوەكە زۆر جیاوازە لە ماوەیەك پێش ئێستا، و لەوانەیە زۆر مەترسیدار بێت بە رێگای جیاواز.

نزیكبوونەوەی نێوان مۆسكۆ و بەرلین
هەندێك وای دەبینن جۆرێكی تایبەت لەنزیك بونەوە هەیە لە نێوان ئەلمانیاو روسیا لەسەر بنەمای جیوسیاسیەكی بەهێز، لەبەرانبەردا بەرلین لە زۆربەی كاتەكاندا هەڵویستی توندی هەیە لەگەل ئەوروپیەكان لەبەرانبەر مۆسكۆ. چۆن لەمە تێبگەین؟

ئەوروپا زلهێز نییە، و زۆربەی بنەماو شێوەو هەلس و كەوتی زلهێزەكان رەت دەكاتەوە، ئەمە پاساوەكەیانە. ئەوروپیەكان شانازی بەوەوە دەكەن سەركەوتو بوونە لە بنیادنانی كۆمەلگەیەكی ئاشتیخواز لە نێو ئەو ولاتانەی خۆیان بە جۆرێك لە بەهاوە هەڵواسیوە، ئەوەی لە پێشدا لەسەری نەبوون كاتێ دوو جەنگی جیهانییان ئەنجامدا.

لەگەڵ ئەوەدا، نرخێك هەیە لەبەرانبەر هەرسەكەوتنێكیدا. نرخەكەش لەم حاڵەتەدا ئەوەیە كە ئەوروپا شێوەی هونەری دەسەلاتی كلاسیكی رەتكردۆتەوە، ئەمەش مانای ئەوەیە، ئەوەی ئێستا بنیادی ناوە، ناكرێ یاریزانێكی ستراتیژی بێت لەسەر ئاستی جیۆسیاسی، بەم مانایە تا ئێستا ئەوروپا بەهۆی ئەو واقیعەی تێیدایە لەلایەن ئەمەریاكاوە دەپارێزرێ و چەتری ئەمنی دەرەوەی پێكدەهێنێ.

لە نێو ئەوروپادا، دیدگای جۆراوجۆر هەیە دەربارەی چۆنیەتی هەڵس و كەوت كردنیان ؟ واتە جۆرێك لە یەكێتی ئەوروپای پێشوازی لێكراو؟ وەلامدانەوەی ئەم پرسیارانە وا دەكات لە ناوخۆدا ئەوروپا دابەش ببێت.

لەم روەوە هەندێ لەوان ئەزمونی پۆزەتیڤ تری هەیە لەوانی تر لەگەڵ روسیا، و بەرژەوەندی گرێدراویان بە مۆسكۆوە هەیە. دیارە ئەلمانیا ژمارەیەك بەرژەوەندی ئابوری هەیە كە بە روسیای دەبەستێتەوە، بەلام ناتوانێ و جارێكی تر نابێتە هێزێكی مەزن. هەروەها ناتوانێ سیاسەتەكانی دەرەوەیی و بەرگری و ئەمنی بە شێوەیەكی سەربەخۆ دابڕێژێتەوە و پێویستە بگەڕێتەوە بۆ ولاتانی یەكێتیەكە؛ ئەوانیش هەلوێستی نێگەتیڤیان بەرانبەر روسیا هەیە. هەندێ ولاتی تریش هەیە تاكو ئێستا ئایدۆلۆژیا لەبەرانبەر روسیا دەیانجوڵێنێ كە لە بیروەریەكانیاندا بابەتی خراپ هەیە و هەرگیز ناتوانن لەبیری بكەن و تا هەتایە هەڵوێستیان بەرانبەر مۆسكۆ باش نابێت.

لەبەرئەوە، لێك نزیك بونەوەیەكی سادە لە سەر بنەمای ئابوری لە نێوان ئەڵمانیا و روسیادا هەیە، بەهەمان شێوە فەرەنساو روسیا، بەلام بە هیچ شێوەیەك هیچیان ستراتیژی نین.

ئەسەد هاوپەیمانە ... بەڵام ..
روسەكان پێوستیان بە یاریەكی دورو درێژ هەیە لە سوریا، خۆیان ئەمە دەزانن. ئامانجەكەیان بەم نزیكانە ناپێكن، هیچ شتێك روونادات لەوەی روسەكان حەزی پێدەكەن، تێوەگلانی لە سوریا پێویستی بە ئارام گرتنێكی زۆر هەیە.

ئامانجی كۆتایی بریتیە لە ولاتێكی سەقامگیر تا رادەیەكی باش كە خزمەتی روسیا بكات وەك دەرگایەك بۆ ناوچەكە و سەكۆیەك بۆ هەبونی سەربازی كە هاوتای هەژمونی سیاسی بێت. بەلام جارێكی تریش ئەمە لەم نزیكانەدا روونادات.

روسەكان ئەوەیان بینی هەلس و كەوت كردن لە گۆرەپانی جەنگ و لەگەڵ دوژمندا زۆر ئاسانترە لەهەلس و كەوت كردن لەگەل هاوپەیمانەكانیدا، لە نمونەی سەرۆك بەشار ئەسەد.

روسیا هەوڵی ئەوەی دا وا لە ئەسەد بكات نەرمی زیاتر بنوێنێ لەگەڵ ركابەرە ناوخۆییەكان لەسەرەتای رووداوەكانی سوریا لە ساڵی 2011، بەلام بۆیان ئاشكرا بوو كە حزبی بەعس؛ بنەمای هێز ئەسەد، دەستخۆشی لە دابەش كردنی دەسەڵاتی سیاسی دەكات، وەك هەر حزبێكی سۆسیالیستی لە رابردوودا.

رەنگە هاوپەیمانت هەبێت بەناو بەلام ئەمانە هاوبەشی جدی نین، ئەمەش وا دەكات بابەتەكە بەلای روسەكانەوە زۆر قورس بێت. بروا وایە روسیا زیاتری لە ئەسەد دەوێ كاتێ هەست بكات شایەنێتی، هەرچی لایەنەكانی ترە؛ هەرێمایەتی و ناوخۆیی بەرهەلستكار و هەتا نێودەوڵەتیش، ئامادەن كار بۆ روسیا بكەن ئەگەر روسیا ئامادەبێت كاریان لە سوریا بۆ بكات، بەلام ئەمە تا ئێستا دوورە. دیارە شتێكی خەیاڵ نیە ئەگەر بیر لە چارەسەكردنێكی وەها بكرێتەوە بەرژەوەندی یاریچیە بنەڕەتیەكان رەچاو بكات،، ئەمە رێی تێدەچێت بەلام كاتێكی زۆری دەوێت.

تا ئێستا جەنگ لە سوریا كۆتایی نەهاتوە، كێشەی ئیدلب چارەسەر نەبوە، هەندێ مەسەلەی تر هەیە رەنگە سەر هەلبداتەوە، ئیستفزازەكان لەلایەنە جیاوازەكانەوە بەردەوامە. هەڵەیە ئەگەر وا بیر بكرێتەوە سەرجەم لایەنەكان لە سوریا یاخود لە ناوچەكە دەیانەوێ بگەنە چارەسەر. هەندێ لایەن هەیە كێشەكەی بەلاوە گرنگ نییە و دەتونێ بچێتە هەندێ كاری تێكدەرانەوە بۆ ئەوەی رێگا لە یاریچیەكانی تر بگرێت نەگەنە رێككەوتن لە نێوان خۆیاندا.

بابەتێكی تر هەیە كە جێگای گرنگی هەموانە، و لەبەرهۆكاری جۆراوجۆر، ئەوروپی و روسەكان یەكن دەربارەی گەڕانەوەی پەنابەران، بۆیە ناكرێ چارەسەری بەش بەش هەبێت بە درێژایی رێگاكە. بروا وایە پرۆسەی سیاسی كەمێك چالاكی بەخۆیەوە ببینێ بە بەراورد لەگەل پێشوو، بەلام چارەسەری كۆتایی لە ساڵی 2019 دا نابێت، و پێدەچێ نزیك ترین كات وەك چارەسەرێكی سیاسی لە سوریا لە ساڵی 2020 یان 2021 دا بگاتە ئەنجام.