شارپرێس:
هەڵكشانی بارگرژییەكانی نێوان قاهیرە و ئەنقەرە گەیشتووە‌تە چڵەپۆپە، ئەمەش دوای ئەوەی بۆ ماوەیەك ئاگربەستی میدیایی دوورودرێژ لە نێوانیاندا وەستێنرا، كە هەندێك پێیان وابوو پەیوەندییەكانیان بەرەوباشتر چووە، بەتایبەتی دوای ئەوەی مانگی پێشوو، ئەنقەرە داواكراوێكی ڕادەستی قاهیرە كردەوە.
لەسەرەتاوە وادیار بوو، كە هەڵكشانی بارگرژییەكە پەیوەستە بەدەركردنی بڕیارەكەی دەسەڵاتی دادورەی میسری بەلەسێدارەدانی تۆمەتبارانی تیرۆركردنی هیشام بەڕەكاتی جێگری داواكاری گشتی میسری لە ساڵی 2015 ، بەڵان ناوەندە عەرەبییەكان پێیان وایە ئەم بارگرژییانە پاڵنەری سیاسی لەپشتن، بە تایبەتیش كە ئەنقەرە مافی ئەوەی نییە وانەی مافەكانی مرۆڤ بە میسر بدات بە هۆی تۆمارە ڕەشەكەیەوە لە بواری مافەكانی مرۆڤدا.
سەرۆكی توركیا ڕەجەب تەیب ئەردۆغان لە سێدارەدانی 9 تۆمەتبارەكەی قۆزتەوە كە سەر بە ئیخوان موسلینی میسرن و هێرشێكی توندی كردەسەر ڕژێمی میسر. لە چاوپێكەوتنێكیشدا لەگەڵ هەردوو كەناڵی ئاسمانی "سی ئین ئین و تورك" ئەو پڕۆسەیەی ڕەتكردەوە و بە "تاوانی دژ بە مرۆڤایەتی لە قەڵەمدا".
ئەردۆغان وتی: "ڕژێمەكەی سیسی لەو ساوەی دەسەڵاتی میسری گرتۆتەدەست 42 كەسی لە سێدارە داوە كە 9 كەسیان گەنجن، ئەمەش جێگەی قبوڵكردن نییە". سەرۆكی توركیا پرسیاری ئەوەشی كرد "ڕۆژئاوا لە كوێی ئەم ڕووداوانەوەیە؟ ئایا گوێتان لە دەنگی ڕۆژئاوایە؟ ئایا هیچ شتێكیان لەبارەی ئەو پرسەوە كردووە؟ ".
ئەردۆغان وتیشی : "ووڵامم بۆ ئەوانەی دەپرسن بۆچی نامەوێت چاوم بە سیسی بكەوێت، ئەوەیە من هەرگیز كەسێكی وەك ئەو نابینم، ئەگەر بیشیبینم، دەبێت پێش هەموو شتێك بە لێبووردنێكی گشتی، هەموو گیراوە سیاسییەكان ئازاد بكات، تا ئەو كارەش نەكات ناكرێت یەكتر ببینین".
لەوساوەی فەرماڕەوایی ئیخوان هەرەسیهێناوە، قاهیرە و ئەنقەرە لە دوولای دژ بەیەك وەستاون، میسر بەهێدی و هێمنی پەیوەندییەكانی لەگەڵ ئەنقەرە درێژە پێ دەدات، گرەویش لەسەر پراگماتییەتی ئەردۆگان دەكات تاوەكو لەگەڵیدا پێكدانەدات، چونكە ئەنقەرە چاوی لە گازی ڕۆژهەڵاتی دەریای ناوەڕاستە كە قاهیرە توانی لە ڕووی ئابوری و سیاسی و ئەمنییەوە دژ بە ئەنقەرە بیخاتەگەڕ.
سەرقاڵی ئەردۆغان بە گێرمەوكێشەكانی سوریا و عێراقەوە، بووە هۆی سوككردنی بەیەكداچوونی گرفتەكانی لەگەڵ میسر ، بەڵام هەڵوێستی خۆی لەبارەی ڕژێمەكەی سیسی – یەوە نەگۆڕیوە، بۆیە كاتێك بینی پەیوەندییەكانی لەگەڵ ڕۆژئاوا پاشەكشەی كردووە، لە بەرامبەریشدا میسر لەو بوارەدا پەیوەندییەكانی بەرەوپێشەوە چوون، گەڕایەوە سەر باوبالۆرەكەی جارانی.
ئەردۆغان لە چاوپێكەوتنە تەلەفزیۆنییەكەی نیگەرانی خۆی لە بەرەوپێشچوونی پەیوەندییەكانی سیسی و زۆرێك لە سەركردەكانی دەوڵەتە ڕۆژئاواییەكان دەربڕی، بە تایبەتی دوای ئەوەی سیسی بانگهێشتی چەند كۆنگرەیەكی نێودەوڵەتی كراو كە دوا كۆنگرەیان گۆنگرەی میونخی ئەمنی بوو، ئەدرۆغانیش لە بەرامبەردا پەراوێزخرا ، ئەمە جگە لە پەرەسەندنەكانی سەوداو مامەڵەكانی تایبەت بە چەك و هەماهەنگی و هاریكاری شەڕی دژ بە تیرۆر و كۆچكردنی ناشەرعی نێوان قاهیرە و زۆرێك لە ووڵاتە ڕۆژئاواییەكان.
ڕەخنەكانی ئەردۆغان هاوكاتیش بوون لەگەڵ میوانداری یەكەمجاری شاری شەرم شێخ بۆ لوتكەی عەرەبی– ئەوروپی، كە پامێك بوو بۆ نرخاندنی ڕۆڵی میسر و ئەگەری هەڵكشانی ڕۆڵی قاهیرە ، لە كاتێكدا ڕژێمەكەی ئەردۆغان لە چوارچێوەی دۆسییه ڕەشە‌كانی هەرێمیدا ماخۆلانییەتی.
ئەردۆغان هێرشی كردەسەر دەوڵەتە ڕۆژئاواییەكان و وتی: "فەرشی سوور بۆ سیسی ڕادەخەن و چاویش لە لەسێدارەدانەكانی گەنجانی میسر دەپۆشن.. كاتێكیش پرسەكە پەیوەست بێت بە چەند ڕاگیراوێكی ووڵاتەكەی ئێمە، بە هەموو هێزی خۆیانەوە هاوار دەكەن".
وەزراتی دەرەوەی ئەمریكا لە بەیاننامەیەكیدا نیگەرانی خۆی دەربڕی سەبارەت بە ئاراستەكردنی تۆمەت دژ بە دەیەها سەركردە و چالاكوانی بوارەكانی كۆمەڵگای مەدەنی و ووتی: "داوا لە توركیا دەكەین ڕێز لە ئازادییەكان بگرێت و سەرجەم ئەوانەش ئازاد بكات كە بە شێوەیەكی ستەمكارانە دەستگیر كراون".
لێدوانەكانی ئەردۆغان لە بەرگریكردنە باوەكەی لە ئیخوان موسلمینی میسر تێپەڕی و گەیشتە وێستگەیەكی سیاسی دوورمەوداتر كە پەیوەستە بە ڕۆڵی توركیا لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، لە ئیستادا میسر بەشێك لە گرنگیپێدانەكەی توركیای بۆخۆی بردووە لەوەی سەركەوتوو بوو لە دامەزراندنی پەیوەندی هاوسەنگ لەگەڵ چەند دەوڵەتێكی هەرێمی و نێودەوڵەتیدا، ئەمەش نەرێنیانه شكاوەتەوە بەسەر ئەنقەرە و بەرزەفڕییەكانیدا.
محەمەد عوبیودوڵا توێژەری توركی كە لە قاهیرە نیشتەجێیە لە لێدوانێكیدا بۆ "عەرەب" ووتی زۆر لە ناوەندە ڕۆژئاواییەكان پێیان وابوو ئەردۆگان هاوپەیمانییانە كاتێك بینیان توانی لە ناوخۆدا ئیسلام و دیموكراتییەت بەیەكەوە كۆبكاتەوە، لە دەرەوەش هێزی نەرمی بەكارهێنا، بەڵام دواتر ڕژێمەكەی ئەردۆگان وازی لەو میتۆدە هێنا و بەرەبەرە بووە بارێك بەسەر ئەو دوو دۆسیەوە.
پەرەسەندنە سیاسی و ئەمنی و ئابوورییەكان كە سیسی لە چوارچێوەی بەرژەوەندی باڵاكانی میسردا پەیڕەوویان لێدەكات، پشكداربوون لەوەی دووبارە میسر بكەنەوە یاریزانێكی بەرچاو لە ناوچەكەدا كە بتوانی لەگەڵ هاوبەشی دیكەدا جڵەوی ناوچەكە بگرێتەدەست، بێ ئەوەی پێویستیان بە دەوڵەتی دیكەی وەك توركیا هەبێت بۆ ئەم مەبەستەی باسكرا.
پەیوەندییەكانی قاهیرە و ئیدارەی ئەمریكای ئێستا پەرەیان سەندووە، لە كاتێكدا پەیوەندییەكانی ئەنقەرە و واشنتۆن لە زۆر بوار و دۆسیەی ناوچەكە پاشەكشەیان كردووە، سیسی توانی تۆڕێكی پەیوەندی باش لەگەڵ دەوڵەتانی ڕۆژئاوادا دروست بكات. ئەمەش وایكرد پرسی مافەكان لە میسر ببێتە پرسیكی لاوەكی و بخرێتە ئەستۆی ڕێكخراوەكانی كۆمەڵگای مەدەنییەوە.
كۆمەڵەی ئیخوان موسلمین لەم چەند ڕۆژەی دوایدا تیشكی زیاتری خستەسەر پرسی مافەكانی مرۆڤ لە میسر ، لە هەوڵی ئەوەشدا بوو پرسی لە سێدارەدانی 9 گەنجە میسرییەكە بكاتە پاساوێك بۆ فشار خستنەسەر ڕژێمەكەی میسر لە لایەن ڕۆژئاواوە.
ئەردۆغان كۆمەڵەی ئیخوان موسلمین و هاوشێوەكانی بە درێژبووەوەی خۆی دەزانێت لە دەوڵەتە عەرەبییەكاندا، وەك ئامرازێكیش بۆ كۆنترۆڵكردن و سەپاندنی هەژموونی خۆی بەكاریان دێنێت، تێڕوانینیشی بۆ خیلافەتی ئیسلامی وەك ئەوە نییە كە ئیسلام دەیەوێت، بەڵكو كردوویەتییە هۆكارێك بۆ فراوانخوازی لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست.
عوبیودوڵا ئەوەشی بۆ "عەرەب" دووپات كردەووە كە: "پەیوەندی ئەردۆغان لەگەڵ ئیسلامییەكان ئایدۆلۆژیا نییە هەر وەك هەندێك پێیان وایە، بەڵكو بەرژەوەندییە ، بۆیە هەر كات بەرژەوەندییەكانی ئەردۆغان لەگەڵ ئیسلامییەكاندا تێكبگیرێت، ئەردۆگان بێ دوودڵی دەستبەرداریان دەبێت، زۆر لە ڕووداوە پەرەسەندووەكانیش ئاماژە بەوە دەدەن كە لە كۆتایدا ئەردۆغان ناچار دەبێت دەستبەردارییان بێت، ئەمەش دوای ئەوەی لە ئێستادا و لە تەنگژەی سوریادا، ڕوسیا ئەنقەرەی خستۆتە گۆشەیەكی تەنگ و تەسكەوە، بە تایبەتیش لە پرسی ڕێكخراوە توندەڕەوەكانی ئیدلبدا".
ئاماژەی بە سەختی باش بوونی پەیوەندییەكانی قاهیرە و ئەنقەرەش كرد لە سایەی بوونی ئەردۆغان كە كارتی ئیخوانەكان بە باشی دژ بە میسر بەكاردێنێت، هەتا ئەگەر ئەردۆغان دەستبەرداری ئیخوانەكانیش بێت، هێشتا پەیوەندییەكانیان وەك جارانی لێ نایەتەوە، چونكە وا وێران بووە ، سەختە چاك بكرێتەوە.
گەڕانەوەی پەیوەندییەكانیشی گرێداوە بە دەستوەرنەدانی ئەردۆغان لە كاروباری ناوخۆی دەوڵەتانی ناوچەكەوە و لێدانی بەرژەوەندی دەوڵەتە عەرەبییەكانەوە، وە باوەڕبوون بە هاوبەشبەندییەكی بێگرێوگۆڵ (شفاف)، ئەم گۆڕانكاریەش وا بە ئاسانی لە سیاسەتی توركیادا ڕوونادات، دوای ئەوەی ئەنقەرە پەیوەندییەكانی خۆی لەگەڵ زۆرینەی دەوڵەتانی ناوچەكە تێكدا و وێرانیكردن.
وەرگێڕان: لوقمان حاجی قادر