شارپرێس:
گەشتەكەی جارید كۆشنری ڕاوێژكاری كۆشكی سپی لە هەفتەی ڕابردوودا، كە هەر یەك لە سعودیە و ئیماڕات و سوڵتاننشینی عومان و توركیای گرتەوە، ئامادەسازییەك بوو بۆ دانانی بەردی بناغەی "گرێبەستی سەدە"، كە ئەمریكا سەرپەرشتی دەكات لەڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا. 

ئەمریكا بۆ جێبەجێكردنی ئەو دیدگایەی واشنتۆنیش سەبارت بەدۆسییەی ململانێی فەڵەستین – ئیسڕائیل، كۆشنر لەپلانەكەیدا هەوڵی ئەوە دەدات، لەدەروازەی ئابوورییەوە بێتە ژوورەوە و پلەی لە پێشینەشی بداتێ، تاوەكو دواتر ببێتە ڕێخۆشكەرێك بۆ ڕاستەڕێكردنی ڕێڕەووی سیاسی دۆسییەكە. 

دیدگای كۆشنری ڕاویژكارەكەی كۆشكی سپی و ڕاسپێردراوی دۆناڵد تڕەمپی سەرۆكی ئەمریكا بۆ پێشدەستی ئاشتی لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست كە ‌ بە ((سەوداو مامەڵەی سەدە)) ناسراوه، لەوەدا كورت دەكرێتەوە كە ((لەسەر چەند داشكاندنێكی گونجاوی هەردوولای فەڵەستینی و ئیسڕائیلی بەندە بۆ هەڵدانەوەی لاپەڕەیەكی تازە كە هەلی زۆر گەورە و مەزن دەبەخشێتە ناوچەكە)) ، ئەمەش بە هۆی دیزاینكردنی ڕێڕەوێكی ئابووری كە دواتر دەبێتە دەروازەیەك بۆ دەستپێكردن و كەوتنەسەر شاڕێگەی ڕێڕەوێكی سیاسی.

كۆشنر لە گەشتەكەی ئەمجارەیدا بۆ ناوچەكە ئەو پێشدەستییەی ڕانەگەیاند، بەو هیوایەی لە دوای هەڵبژاردنەكانی ئیسڕائیل لە 9 ی ئەپڕیڵی ئەمساڵدا بە فەرمی ڕایبگەیەنێت. كۆشنر پێی وایە ئەو پێشدەستییەی ئاشتی كە عەرەبەكان لە لوتكەی بەیروت لە ساڵی 2002 ڕایانگەیاند،  سەركەوتوو نەبوو لە بەدیهێنانی ئاشتی، كەچی هێشتا عەرەبەكان دەستیان پێوەگرتووە وەك بنچینەیەك بۆ هەر یكلاییكردنەوەیەكی سیاسی نێوان فەڵەستینی و ئیسرائیلییەكان، پێشدەستییەكە‌ لەسەر چەند كۆڵەكەیەك بەنده وەك‌ دامەزراندنی دەوڵەتی فەڵەستینی سەربەخۆ كە پایتەختەكەی قودسی ڕۆژهەڵات بێت، مافی پەنابەران بە گەڕانەوە بۆ فەڵەستین، سڕینەوەی نشینگه ئیسڕائیلییەكانی دەرەوەی سنوری 4 ی یۆنیۆی ساڵی 1967. 

بە گوێرەی میدیا ئەمریكییەكان ئەو پێشدەستییە تازەی ئاشتییە لە بوارێك لە بوارە ئابوورییەكانیدا وەبەرهێنانی زەبەلاح بە بەهای ملیارەها دۆلار لەخۆ دەگرێت بۆ فەڵەستینییەكانی لێواری ڕۆژئاوا و كەرتی غەزە و میسر و ئوردون و لەوانەیە لوبنانیش بگرێتەوە.

كۆشنر هەوڵدەدات پێشدەستییەكەی لەسەر گریمانەی جیاكردنەوەی هەردوو ڕێڕەووی ئابووری و سیاسەت بنیات بنێت كە پشت بە بنەمای ((زەوی بەرامبەر ئاشتی)) دەبەستێت، هەوڵ دەدات ڕێڕەووی ئابووری زاڵ بكات و لەپێشینەیی پێببەخشێت وەك دەروازەیەك بۆ ڕێڕەووی دووەم كە بوارە سیاسییەكەیە، تا ئێستاشی لەگەڵ بێت،  سەركردە عەرەبەكان ئەمە رەتدەكەنەوە.

بە گوێرەی سەرچاوەكانی میدیاكانی ئەمریكا، پێشدەستی ئاشتییەكە لە بوارە‌ ئابوورییەكەیدا، خەرجكردنی بڕی 65 ملیار دۆلار لەخۆ دەگرێت، 25 ملیار دۆلار بۆ لێواری ڕۆژئاوا و كەرتی غەزە، 40 ملیار دۆلاریش بۆ دەوڵەتانی دەوروبەری پەیوەندیدار بە پێشدەستییەكە (میسر و ئوردون و لوبنان).

بە گوێرەی بەیاننامەكانی كۆشكی سپی، كۆشنر لە شانشینی سعودیە گفتوگۆی لەگەڵ شا سەلمان  و محەمەدی جێنشینی كردووە بە مەبەستی كۆكردنەوەی پاڵپشتی بۆ پلانەكەی ووڵاتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا بۆ چارەسەركردنی كێشەی فەڵەستین.

سعودیە پابەندی هەڵوێستەكەیەتی بە گێرانەوەی مافە شەرعییەكانی گەلی فەڵەستین و لە سەرووی هەمووشیانەوە دامەزراندنی دەوڵەتی فەڵەستینی سەربەخۆ بە گوێرەی گەڕانەوە بۆ سنوری ساڵی 1967  كە پایتەختەكەی قودسی ڕۆژهەڵاتە.

كۆشنر لە ئەنقەرە لەگەڵ ڕەجەب تەیب ئەردۆغانی سەرۆك كۆماری توركیا تاوتوێی كۆششەكانی ئاشتی ووڵاتە یەكگرتووەكانی ئەمریكایان كرد لە نێوان فەلەستینی و ئیسڕائیلییەكان، هەروەها باسی ((ڕیبازەكانی باشتركردنی دۆخی ناوچە بە گشتی كرا لە ڕێگەی وەبەرهێنانی ئابوورییەوە)).

شاندە ئەمریكییەكە لە مەسقەتی پایتەخت، چاوی بە سوڵتان قابوسی سوڵتانی عومانیش كەوت بۆ باسكردنی كۆششەكانی ئاشتی لە ناوچەكە.

لە میرنشینی ئیماڕاتیش ڕۆژی سێشەممەی ڕابردوو، كوشنر چاوی بە  شێخ محەمەد بن زایدی جێنشینی ئەبوزەبی كەوت بە مەبەستی ((تاوتوێكردنی هاریكاری نێوان ووڵاتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا و ئیماڕات، وە كۆششەكانی ترەمپ بۆ ئاسانكردنی ئاشتی نێوان ئیسڕائیلی و فەڵەستینییەكان، هەروەها ڕێبازەكانی باشتركردنی دۆخی ناوچەكە لە ڕێگەی وەبەرهێنانی ئابوورییەوە)). 

كۆشنر لە چاوپێكەوتنێكی لەگەڵ میدیا عەرەبییەكاندا دیارترین بنەماكانی ئەو پێشدەستییەی ئاشتی تایبەت بە ڕۆژهەلاتی ناوەڕاستی ئاشكراكردن، جەختیشی لە گرنگی پاراستنی نهێنیپارێزی زۆرێك لە ووردەكارییەكانی ئەو گەڕی گفتوگۆیانە كردەوە ، چونكە ئەزموونی دانوستانەكانی پێشوو سەلماندوویەتی پێش ئەوەی دۆخە پێبگات و گونجاو لەبار بێت، باسكردنی ئەو ووردەكارییانە پاڵ بە سیاسییەكانە دەنێت لە پلانە ڕابكەن و خۆیانی لێ دەرباز بكەن.

كوشنر ئارەزوومەندی خۆشی نیشاندا كە جیاكەرەوەی جوگرافی لە نێوان فەڵەستینییەكاندا نەمێنێت و لەژێر یەك سەركردایەتیدا كۆببنەوە كە دەرفەت بە گەلی فەلەستینی بدات ئەو ژیانە بژیەت كە گەرەكیەتی.

پێشتر تڕەمپ بەو ((دیواری جیاكردنەوەی ڕەگەزپەرستی) دا هەڵادەگووت كە ئیسرائیل بنیاتیناوە، بەڵام كوشنر پێی وایە لە كۆتایدا ئەو پێشدەستی ئاشتییە  لە تەواوی ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا هەموو هێڵە جیاكەرەوەكان دەسڕێتەوە ، ئەمەش لە ڕێگەی ئاساییكردنەوەی پەیوەندییەكانی عەرەب – ئیسرائیلەوە، واتە ئاساییبوونەوەی پەیوەندییەكانی ئیسرائیل لەگەڵ دەوڵەتانی ناوچەكەدا. 

نەخشەكێشانی پێشدەستی ئاشتییە تازەكە ئەوەیان لەبەرچاو گرتووە كە ناوچەیەكی خاڵی لە ڕێوشوێنی سنوری بەربەست ئامێز  بنیات بنێن تاوەكو كاڵاو كولوپەلەكان ئازادانە لە هاتوچۆدابن و هەلی زیاتری ئابووری بخوڵقێنن كە كاریگەر‌ی ئەرینی هەبێت بۆ سەرجەم دەوڵەتانی ناوچەكه.

ئەو پێشدەستییەی‌ ئاشتییە ڕووبەڕووی بەرهەڵستكاری ئیسرائیلییەكانیش دەبێتەوە ، هاوبەندی بەرهەڵستكاری بنیامین نەتەنیاهۆی سەرۆك وەزیرانی ئیسڕائیل  و چەند سەركردەیەكی حزبی لیكود دژ و بەرهەڵستكارن، هۆشداریشیان سەبارەت بە هەر پێشدەستییەكی ئاشتی داوە كە ڕێگە بە دامەزراندنی دەوڵەتێكی سەربەخۆی فەڵەستینی بدات. فەڵەستینییەكانیش هەموو پێشدەستییەك ڕەتدەكەنەوە كە ڕێگە بە دامەزراندنی دەوڵەتێكی فەڵەستینی سەربەخۆ نەدات لە لێواری ڕۆژئاوا و كەرتی غەزە و قودسی ڕۆژهەڵات.

لەوساوەی تڕەمپ دانی بەوەداناوە كە قودس پایتەختی ئیسڕائیلە، ڕۆڵی ئەمریكا لە سەرجەم پڕۆسەی ئاشتیدا داویە لە كەمی، فەڵەستینییەكانیش ڕەتیدەكەنەوە ، چ ڕاستەوخۆ و چ ناراستەوخۆ، بە نێوانگیری ئەمریكا دەست بە دانوستانەكان بكەنەوه ‌لەگەڵ ئیسڕائیلدا.

بەدووریش دەزانرێت سەركردە عەرەبەكان بە پلانێكی ئاشتی ڕازیبن كە واشنتۆن دایبڕێژێت و دامەزراندنی دەوڵەتی سەربەخۆی فەڵەستینیش لەخۆنە گرێت كە پایتەختەكەی قودسی ڕۆژهەڵات بێت و دەستەبەری مافی گەڕانەوەی پەنابەران نەكات و نشینگەكانیش نەسڕێتەوە.

تا ئەمریكا لە ڕووی سیاسییەوە پێشدەستی ئاشتی لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست ڕانەگەیەنێت، ئەوا هەلەكانی سەركەوتن و پیشكەوتنی لایەنی ئابووری واقعی دەرناچن، عەرەبەكانیش دەیانەوێت پێش ڕاگەیاندنی پاڵپشتی ئابووری پێشدەستییەكە، ئاشنای سەرجەم ووردەكاری پیشدەستییەكەبن، كە كوشنر دەیەوێت بیكاتە سەرەنێزە و پلەی لە پێشینەیی بداتی لە پێشدەستییە تازەكەیدا.

سەرچاوە: پێگەی ئەلەكترۆنی  عەرەب
وەرگێران: لوقمان حاجی قادر